مناظرات شیخ صدوق

مناظرات شیخ صدوق

مناظرات شیخ صدوق

شیخ صدوق

مناظرات شيخ صدوق

3-1 شیخ صدوق و مناظرات با ركن الدوله …………………………………………………………………………….

3-2 معرفي محمد ابن بابويه قمي(شيخ صدوق )……………………………………………………………………..

3-3 استادان و سفرهاي شیخ صدوق ………………………………………………………………………………………..

3-4 سخنان بزرگان درمورد شیخ صدوق ………………………………………………………………………………….

3-5 آثار شیخ صدوق ……………………………………………………………………………………………………………….

3-6 شاگردان شیخ صدوق ………………………………………………………………………………………………………..

3-7 اعتقاد به امام زمان از ديدگاه شيخ صدوق…………………………………………………………………………

3-8 معرفي ركن الدوله …………………………………………………………………………………………………………..

3-9 حضور شیخ صدوق در ري و مناظرات با ركن الدوله ديلمي ……………………………………………..

3-9-1 دعوت به ري ……………………………………………………………………………………………………………….

3-10 مناظرت شیخ صدوق درحضورركن الدوله……………………………………………………………………..

3-10- 1 مناظره اول……………………………………………………………………………………………………………….

3-10-2 مناظره دوم ………………………………………………………………………………………………………………

3-11 مكاتبات ركن الدوله با شیخ صدوق …………………………………………………………………………………

3-12 بررسي مناظرات ……………………………………………………………………………………………………………

3-12-1 تعداد سوالها و طراح آنها …………………………………………………………………………………………..

3-12-2 محتواي سوالهاي مطرح شده ……………………………………………………………………………………

3-12-3 تأييدها و تشويقهاي ركن الدوله ………………………………………………………………………………..

3-12-4- هدف از مناظرات …………………………………………………………………………………………………….

منابع و ماخذ

مناظرات شیخ صدوق

 شیخ صدوق

معرفی محمد ابن بابویه قمی ( شيخ صدوق)

درمورد تولد يافتن فرزندان ابن بابويه قمي‌در فصول پيشين سخن به ميان آمدواز اين نکته سخن رانده شد که شيخ صدوق و برادرش حسين ابن علي  از دعاي امام زمان به دنيا آمدند وهمين امر سبب شد که دو کودک سرشار از استعداد و هوش وذکاوت باشند که اين هوش واستعداد نظر اکثر عالمان عصر خود را جلب کرد.

خود شيخ صدوق که داستان به دنيا آمدن خود را در کتاب کمال الدين وتمام النعمه آورده در ادامه اضافه مي‌کند که هرگاه ابوجعفر محمد بن علي اسود مرا مي‌ديد که براي آموختن حديث وعلوم اهل  ببت اشتياق نشان مي‌دادم مي‌فرمود:اين ميل واشتياق به علم آموزي تو جاي تعجب ندارد چرا که به دعاي امام زمان متولد شدي.(ابن بابويه،محمدبن علي، 1374 ش:276).

محمد بن بابويه قمي‌در قم مهد علوم اسلامي‌و شيعي چشم به جهان گشود. تاريخ دقيق ولادت وي در هيچ منبعي به روشني مشخص نگرديد.اما احتمالا بعد از وفات دومين نايب امام زمان بدنيا آمده،يعني همان سالي که پدرش از نائب امام درخواست دعا نمود،حدود سال 305ق.(طوسي،محمدبن حسن،1423ق :195).زماني که وي به دنيا آمد پدرش دوران جواني خود را پشت سر گذاشته بودو وي يکي از عالمان بزرگ اسلامي‌و رهبر شيعيان در قم محسوب مي‌شد،خواست خدا بر اين قرار گرفت که شيخ صدوق از چنين خانواده اي تبديل به يکي از بزرگترين عالمان اسلامي‌گردد.

محمد بن علي در سنين کودکي فراگيري دانش ديني وعلوم فقهي را نزد پدر آغاز کرد و تحصيلات ابتدايي و رشد اوليه او در علوم، در شهر قم، که آن روز، محضر دانشمندان محدثان بود، به انجام رسيد.

با جديت تمام و سعي پيگير به فراگيري علوم و معرفت همت گماشت هر روز بر اندوخته هاي علمي‌او افزوده ميگرديد. عمده مطالب را از پدر خود ((علي بن بابويه )) آموخت و افزون بر آن در مجالس و محافل درسي بزرگان علم و ادب حاضر مي‌شد پس از آنکه به مرتبه بالايي از تحصيل رسيد براي درک محضر اساتيد بزرگ و حديث شناسان آن دوران سفرهاي علمي‌خود را آغاز کرد و شايد بتوان گفت  اين امر يکي از عوامل موثر درموفقيت ‍‍‍وي مي‌باشد.

جهت مشاهده معرفی خاندان بابویه کلیک کنید .

  استادان و سفرهاي شیخ صدوق

در مقدمه کتاب معاني الاخبارکه شرح زندگاني شيخ صدوق آمده، نام 252 تن از اساتيدشيخ  صدوق نام برده شده است.(ابن بابويه،محمدبن علي،1374 ش:15).

از جمله بزرگاني که ((صدوق )) در قم از محضر آنها بهره برد مي‌توان از: محمد بن حسن بن ولي، احمدبن علي بن ابراهيم قمي‌، محمد بن يحيي بن عطار اشعري قمي‌، حسن بن ادريس قمي‌و حمزة بن محمد ياد کرد.درقسمتي که به مسافرتهاي اين دانشمند بلند مرتبه مي‌پردازيم،اسامي‌برخي ديگر از کساني که وي در طي سالهاي متمادي در شهرها و نقاط مختلف جهان از آنها بهره علمي‌گرفته يا حديث شنيده است اشاره خواهيم کرد. علما ودانشمندان مشهوري مانند شيخ طوسي،نجاشي،ابن شهرآشوب وبسياري ديگر از دانشمندان ديگر شيخ صدوق را بسيار موثق و مورد اطمينان دانسته اند.به طوري که شيخ طوسي هيچ کس را از نظر علم و حفظ احاديث مانند وي نمي‌داند.(طوسي،محمدبن حسن،1422 ق:157).

يکي از حوادث مهم دوران زندگي شيخ صدوق روي کار آمدن سلسله ايراني نژاد و شيعي مذهب آل بويه بود که ميان سالهاي 322 – 448 هجري قمري بر بخش بزرگي از ايران و عراق و جزيره تا مرزهاي شمالي فرمان راندند.هجرت شيخ صدوق از قم به ري و اقامت در آنجا نيز به درخواست يکي از حاکمان اين سلسله، ((رکن الدوله ديلمي‌)) بوده است.درحقيقت همين شهرت علمي‌وي بود که اين حاکم ديلمي‌ وي را از قم به ري دعوت نمود.

موضوع از اين قرار بوده است که :رکن الدوله به منظور ترويج مذهب حق، التماس قدوم شيخ به دارالخلافه نموده، خدمت شيخ اجازات فرموده، سلطان در مجلس اول سؤ الي چند که در تحقيق مذهب حق به خاطر داشت بر شيخ عرض نمود  و جواب صواب استفاده فرموده، شيخ را تعظيم و تکريم تمام نمود و جوايز و اقطاع مقرر فرمود.(شوشتري،قاضي نورالله،1376 ش:456).

از برخي کتب بدست آمده،مي‌توان تاريخ اين مهاجرت را حدود سال 339 ق تخمين زد. (ابن بابويه، محمدبن علي،1374 ش:20،19).

به نظر مي‌رسد علت اصلي اين دعوت و عزيمت، خلاءيي بوده که از هجرت شيخ کليني از ري به بغداد و سپس رحلت او پيش آمده بوده است. در حقيقت وجود شيخ صدوق در ري مي‌توانست منشاء برکات فراوان باشد، و آن بزرگوار نيز با توجه به اهميت موضوع دعوت رکن الدوله را پذيرفت و زادگاه خويش را رها کرد و عازم ري گشت.بحثهاي بسياري که شيخ صدوق در مدت اقامت خود در ري در موضوعات مختلف اسلامي‌به ويژه در دو موضوع مهم امامت و غيبت حضرت ولي عصر (عج )با رهبران مذاهب مختلف انجام داد دليل عيني  خوبي بر اين ادعاست. حاصل آن گفتگوها که برخي نيز در حضور رکن الدوله بود،کتابهاي ارزشمندي است که از آن فقيه نامي‌باقي مانده است.

هدف از مناظرات شیخ صدوق

هدف از گردآوري اين مناظرات  اينست که به اين نکته اشاره گردد که:شهرت شیخ صدوق در علم كلام بيشتر به دليل كتابهاى حديثى بسيارى است كه در موضوعات كلامى و اعتقادى تاءليف كرده است بوده. وى هر چند در بحث و استدلال بسيار چيره دست بود، اما بنا به روش خاص خود بيشتر بر نصوص دينى تاءكيد مى ورزيد. اين نکته در مناظرات وي بيشتر به نظر مي‌آيد. به حدي که مي‌توان اذعان نمود،مناظرات صورت گرفته در راستاي اهداف حکام آل بويه در جهت تبليغ تشيع  کاربردي اساسي  يافت.

بدين ترتيب که حکام آل بويه بهترين گزينه براي رواج و گسترش تشيع را استفاده از نص گرايي مي‌دانستند و بهترين گزينه ي عالم نص گرا،شيخ صدوق بوده است. شيخ صدوق حتى در كتاب الاعتقادات كه به تبيين و تنسيق عقايد اماميه پرداخته است، عبارات خود را به دقت از الفاظ قرآن و احاديث برگزيده است.درحقيقت روي صحبت شيخ صدوق با همه است نه با قشري خاص واين نکته اينگونه اتخاذ شده است که شيخ در استناد به کلام خود از نص قرآن و روايت ائمه بهره جسته است.

كتاب التوحيد او جامع عقايد اصلى و مهم اماميه است و از مهمترين منابع كلام اماميه به شمار مى رود، و از او مناظره هايى در موضوع امامت نقل شده است  روش ‍ شيخ صدوق از جهتى در مقابل روش متكلمان نوبختى است ؛ به اين معنا كه نوبختيان سعى مى كردند تا از مباحث فلسفى در علم كلام سود جويند و نقش عقل را در عقايد تقويت كنند، در حالى كه شيخ صدوق سعى مى كند بيشتر از نقل و نصوص دينى بهره گيرد. مقايسه اى بين مطالب كتاب الياقوت و الاعتقادات، اين مطلب را به خوبى نمايان مى سازد.

نوبختيان عقل گرا بوده و به فلسفه مي‌پرداختند. کتاب هاي يوناني و ايراني را به عربي ترجمه مي‌کردند. چهارمين نائب امام عصر عج هم از نوبختيان بوده است. ايشان مباحث حديثي را به طرف عقل گرايش دادند. نوبختيان معتقد بودند كه قرآن در شكل اضافه و نقصان، تحريف شده است; پاداش عملكرد برخى مؤمنان در دنيا داده مى شود و در آخرت، از هرگونه پاداش محروم اند; اعمال خوب و بد يكديگر را جبران مى كنند (تهاتر اعمال); برخى كافران نيز خداشناس و پيرو فرامينِ الهى اند و تنها در دنيا، از پاداش الهى بهره مندند; كفر و ايمان از دل ها زايل مى شود و در نتيجه، اين امكان وجود دارد كه مؤمنى كافر از دنيا برود. از اين رو، اعتقادى به اصل بى ايمانىِ مؤمنانى كه سرانجام، كافر از دنيا رفته باشند، ندارند.

مزيت شیخ صدوق نسبت به علما و دانشمندان نوبختي مانندابواسحاق نوبختي اين بود که هم از مباحث عقلي استفاده مي‌کرد وهم براي اثبات مطالب خود  به روش استناد به نص بهره مي‌برد.در واقع شهرت مناظرات وي به اين دليل است که وي در بيان عقايدش اين شيوه را برگزيده که،تلاش مي‌نموده تا روي سخن خود را با همه داشته باشد و با ادله و استناد به نصوص سخن مي‌گفته.همين امر سبب گرديد تا در دربار آل بويه تفکر شيعي رشد وگسترش يابد وحاکمان بويهي شيخ صدوق را به ديگر علماي معاصرش ترجيح دهند.

سخنان بزرگان درمورد شیخ صدوق

رفته رفته به برکت دعاي حضرت ولي عصر (عج ) برکت وجود شیخ صدوق فراگير شد و تمام دانشوران، زبان به مدح و ثناي او گشودند و در برابر عظمت و گسترگي دانش او خضوع کردند. پس از سفر به بغداد شهرت علمي‌او آن چنان دانشمندان آن ديار را تحت تاءثير قرار داده بود که تمام آنها را مجذوب خود کرد و از شعاع وجودي خود بهره مند ساخت.شیخ صدوق را نمي‌توان تنها يک محدث يا فقيه يا اصولي  صرف ناميد، بلکه با نظر به گوناگوني تاليفات او و سخنان عالمان ديني در حق وي، پي به دامنه دانش بيکران او خواهيم برد.عمر رضا کحاله ((از عالمان اهل سنت )) در حق او نوشته است :

محمد بن علي بن الحسين… شيعي (ابو جعفر) مفسر، فقيه، اصولي، محدث حافظ، آشناي به رجال،… بوده است. (کحاله،عمررضا،1395 ق:227).

بيشترين فرصت و زحمت وي صرفه جمع آوري و تدوين و تبويب و نشر احاديث و نگارش کتب مختلف شد. و اين امر جز با تسلط او بر آن رشته هاي علمي‌تحقق نخواهد يافت.

نگارش و تدوين حديث با توجه به موقعيت زماني ((صدوق )) و نبود يا کمبود امکانات نگارشي و تحقيقي در آن عصر، حاکي از تلاش طاقت فرساي او است. شيخ با کار ابتکاري خود در تنظيم آثار معصومين عليه السلام آثار خود را مرجع معتبري براي استفاده محققان و پژوهشگران علوم اهل بيت قرار داد. برخي از کساني که زندگاني فقيهان را نگاشته اندشيخ صدوق را از قلم انداخته، و او را در زمره فقهاي نامدار شيعه نياورده اند! حال آنکه صدوق در بسياري از کتابهاي خود از جمله کتاب معروف ((من لا يحضره الفقيه )) (يکي از کتابهاي چهارگانه اصلي شيعه ) روايات را بر اساس مباني فقهي خود تنظيم کرده و در مقدمه آن نيز نوشته است : آنچه در اين کتاب آورده ام به آن فتوا مي‌دهم.مقدمه کتاب من لا يحضره الفقيه. يعني مطابق نظريات وي در احکام است همچنين کتاب معروف ((المقنع )) وي در شمار کتب اوليه فقهي عالمان تشيع قرار دارد و کاملا جنبه فتوايي دارد و ساير فقها در قرون و اعصار پس از وي به همين کتاب به مثابه نظرهاي فقهي وي استناد کرده اند. بعلاوه بسياري از رجال نويسان او را در زمره فقيهان آورده اند.

بزرگي اين شخصيت آنچنان است که دانشمندان معروف اسلامي‌ اعم از شيعه و سني هر جا به نام وي رسيده اند، زبان به مدح او گشودند و او را به بزرگي ياد کرند و با لقبهاي بلند و عبارتهاي پر معنا نام برده اند. برخي از تعبيرها که در کلام اين بزرگان مشاهده مي‌شود انسان را به تعجب وادار مي‌کند.
شيخ طوسي در کتاب ((الفهرست )) مي‌نويسد:…صدق، بزرگوار و حافظ احاديث، ناقد اخبار و نسب به رجال دانا بود. در بين دانشمندان قم شخصيتي به قدرت حافظه و زيادي دانش او يافت نشده است. (طوسي،محمدبن حسن، 1422 ق:304).

محمد بن ادريس نيز در کتاب ((سرائر)) آورده است :

((دانشمند بزرگوار و مورد اطمينان، متخصص اخبار، ناقد آثار، عالم به رجال و حافظ بزرگ حديث بود، او استاد پيشواي ما شيخ محمد بن نعمان است.(آقابزرگ طهراني،محمدمحسن،1355ش :155 )نجاشي بن محمد معروف نوشته است.

((صدوق، بزرگ و فقيه ما، چهره معروف شيعيان در خراسان بود در سال 355 در سنين جواني به بغداد سفر کرد و بزرگان آنجا در محضر او استفاده بردند.))( النجاشي،احمدبن علي،1408 ق:276).
شيح بهايي نيز در پايان کتاب الوجيزه خود گفته:سرآمد محدثان حجت الاسلام ابوجعفر محمد بن علي بابويه قمي،که خدا روانش را پاک گرداندبه جز کتاب من لا يحضره الفقيه کتب ارزنده ديگري نيز دارد.(عاملي،محمدبن حسن، 1321 ق:17).و شيخ اسد الله شوشتري در کتاب ((مقابس الانوار)) آورده است : ((صدوق، رئيس محدثين، زنده کننده اساس دين، دارنده فضائل و مکارم او و برادرش به دعاي امام عسکري و ولي عصر عليه السلام به دنيا آمده اند.)).( شوشتري،شيخ اسدالله، 1322 ق :70).

مناظرات شیخ صدوق

 شیخ صدوق

منابع و مآخذ جهت مطالعه بیشتر

1. – آقا بزرگ طهراني، محمدمحسن،1954 م ، طب قات اعلام الشيعه ، نجف ، المطبعه العليمه، چاپ دوم ، جلداول.
2. ـ آقابزرگ طهراني،محمد محسن،1355ق،الذريعه الي تصانيف الشيعه،تهران،انتشارات اسلاميه،چاپ اول،26 جلد.
3. ـ ابن اثير،علي ابن محمد،1344ش،کامل تاريخ بزرگ اسلامي،ترجمه عباس خليلي،تهران،انتشارات علمي‌فرهنگي،چاپ دوم،جلد 3، 5، 7.
4. ـ ابن بابويه، علي ابن حسين،1404ق،الامامه والتبصره من الحيره،قم،مدرسه امام هادي(ع).
5. ـ ابن بابويه،محمد ابن علي،1383 ش،امالي،ترجمه و تصحيح محمد کمره اي،تهران،انتشارات کتابچي،چاپ دوم.
6. ـ ابن بابويه،محمد ابن علي،1383 ق،علل الشرايع والاحکام،قم،مکتب الحيدريه.
7. ـ ابن بابويه،محمد ابن علي،1380 ش،عيون اخبار الرضا،ترجمه حميد رضا مستفيد وعلي اکبر غفاري،تهران،انتشارات صدوق،چاپ دوم.
8. ـ ابن بابويه،محمد ابن علي،1374 ش،معاني الاخبار،ترجمه و تصحيح علي اکبر غفاري،قم،جماعه المدرسين حوزه علميه موسسه نشر اسلامي،چاپ دوم.
9. ـ ابن بابويه،محمد ابن علي،1374 ش،کمال الدين و تمام النعمه،ترجمه وتصحيح علي اکبر غفاري،قم،موسسه نشر اسلامي‌،چاپ دوم،2 جلد.
10. ـ ابن بابويه،محمد ابن علي،1369ش،من لا يحضره الفقيه،ترجمه و تصحيح علي اکبر غفاري،تهران،نشر صدوق،چاپ دوم،جلد6و1.
11. ـ ابن شهر آشوب،رشيد الدين محمد ابن علي،1380 ق، معالم العلماء في فهرست کتب الشيعه واسماءالمصنفين منهم قديماََ وحديثاََ،نجف،المطبع الحيدريه.
12. …
13. …

www.nomadicmatt.com