بررسی واژه های تیره و شفاف در شعر کودک و نوجوان

بررسی واژه های تیره و شفاف در شعر کودک و نوجوان

شعر کودک و نوجوان

چکیده شعر کودک و نوجوان ………………………………………………………………………………………………………………………………..

فصل دوم : پیشینه تحقیق شعر کودک و نوجوان………………………………………………………………………………

فصل چهارم : یافته های تحقیق………………………………………………………………………..

بخش اول : زبان شعر کودک و نوجوان ………………………………………………………………………………………………………………….

4-1-1- از میان رفتن انگیزش………………………………………………………………………………………

4-1-2- انگیزش آوایی و ساختی…………………………………………………………………………………..

4-1-3- تغییرات آوایی………………………………………………………………………………………………….

4-1-4- معنی حقیقی ومعنی مجازی……………………………………………………………………………

4-1-5- ریشه شناسی یا وجه اشتقاقی………………………………………………………………………….

4-1-6- انواع ریشه شناسی عامیانه……………………………………………………………………………….

4-1-7- معرفی شفافیت و تیرگی معنایی……………………………………………………………………..

4-1-8- واژه مشتق و واژه مرکب………………………………………………………………………………….

4-1-9- واژه های غیر بسیط…………………………………………………………………………………………

4-1-10- اصطلاحات……………………………………………………………………………………………………

4-1-11- ارتباط معنایی بین اجزای واژه مرکب……………………………………………………………

بخش دوم : موضوع اصلی شعر کودک و نوجوان  (خداوند)…………………………………………………..

4-2-1-ریشه های شعر کودک و نوجوان در ایران :………………………………………………………………………

4-2-2- دوره مشروطه :………………………………………………………………………………………………..

4-2-3- دوره پس از مشروطه :…………………………………………………………………………………….

4-2-4- بنیانگذاران شعر کودک و نوجوان درایران……………………………………………………………………….

4-2-5- دوره های سه گانه شعر کودک و نوجوان در ایران…………………………………………………………..

4-2-6-جمع آوری اطلاعات در اشعار کودک و نوجوان :……………………………………………….

4-2-7-ترکیبات وصفی و اضافی:………………………………………………………………………………….

4-2-8-تشبیهات :………………………………………………………………………………………………………..

4-2-9-برشمردن نعمت ها :…………………………………………………………………………………………

4-2-10-دعا ها و درخواستها :……………………………………………………………………………………..

4-2-11-جایگاه خدا :…………………………………………………………………………………………………..

4-2-12-عبادت  و ارتباط با خدا :………………………………………………………………………………..

بخش سوم : کلمات تیره و شفاف در شعر شاعران کودک – شعر کودک و نوجوان ……………………………………………………

4-3-1- محمود کیانوش پدر شعر کودک……………………………………………………………………..

4-3-2- مصطفی رحمان دوست……………………………………………………………………………………

4-3-3- اسدالله شعبانی………………………………………………………………………………………………..

4-3-4- پروین دولت آبادی…………………………………………………………………………………………..

4-3-5- جعفر ابراهیمی………………………………………………………………………………………………..

4-3-6- افسانه شعبان نژاد……………………………………………………………………………………………

4-3-7- عباس یمینی شریف………………………………………………………………………………………..

4-3-8- احمد شاملو……………………………………………………………………………………………………..

4-3-9- بیوک ملکی……………………………………………………………………………………………………..

منابع و ماخذ شعر کودک و نوجوان :……………………………………………………………………………………………………………………..

شعر کودک و نوجوان

بررسی واژه های تیره و شفاف در شعر کودک و نوجوان

زبان
زبان وسیله ای بیان تفکر است و غالبا برای انتقال فکر کسی به دیگری به کار میرود این انتقال ممکن است به وسیله گفتن،نوشتن ،اشاره یا لمس انجام شود پس هر چه وسیله انتقال فکر یعنی زبان از طرفی ساده و از طرف دیگر دقیق تر باشد عمل انتقال فکر دقیق تر و راحت تر صورت خواهد گرفت.
4-1-1- از میان رفتن انگیزش
زبان دائما درتغییر است. در نتیجه این تغییر ممکن است کلماتی که روزی شفاف بوده اند به کلمات تیره تبدیل شوند یعنی انگیزش خودرا از دست بدهند این حالت ممکن است برای انگیزش آوایی ،انگیزش ساختگی و انگیزش معنایی پیش بیاید.
4-1-2- انگیزش آوایی و ساختی
ازمیان رفتن انگیزش آوایی به علت تغییرات صوتی زبان است. تغییرات صوتی به صورتهای گوناگون روی می دهد ممکن است صدایی به کلی حذف شود، یا صدایی اضافه شود و با صدایی به صدای دیگرتبدیل شود. این تغییرات اگر در ساخت آوایی کلمات نام آوا رخ دهد موجب از دست رفتن انگیزش آوایی آنها می شود یعنی باعث می شود که دیگر تقلید یا تقلید گونه ای از صداهای جهان خارج نباشند. به عنوان مثال میتوان کلمه barbaros را در یونانی قدیم ذکر کرد این کلمه نام آوا بوده و یونانیان آن را در تقلید از سر و صدای زبانهای غیر یونانی که آنها را نمی فهمیدند ساخته بودند و برای نامیدن زبانهای خارجی و خارجیان به کار می برند. این کلمه به صورت barbarus و به همین معنی در لاتین به کار رفته است.

کلمات brave در انگلیسی brave در فرانسه، brav درآلمانی ،bravo در ایتالیایی و دیگر صورتهای مشابه به احتمال قریب به یقین از راه تغییرات آوایی از barbarus لاتین مشتق شده اند ولی دیگر نه اثری از انگیزش آوایی آنها باقی مانده و نه از معنی اصلی آنها، از طرف دیگر می بینیم که کلمات barbaric , barbarous در انگلیسی barbare در فرانسه که بعدها از راه قرض مستقیم از لاتین گرفته شده اند ونه از راه تحول طبیعی صداها، انگیزش آوایی و معنی اصلی خود را تا حدی حفظ کرده اند.

از میان رفتن انگیزش ساختی ممکن است به یکی از سه علت زیر باشد:

تغییرات آوایی ممکن است عناصر سازنده واژه را بطوری دگرگون سازد که دیگر قابل تجزیه و تشخیص نباشد. مثلا واژه شهریورامروز عموما برای فارسی زبانان انگیزش ساختی ندارد و فقط نام ماه ششم از ماه های دوازگانه سال است ولی این واژه در اوستا از دو جز ترکیب شده و دارای انگیزشی ساختی بوده است xshathra- vairya به معنی پادشاهی برگزیده. همچنین واژه بهمن که نام یازدهم سال است امروز انگیزشی ساختی ندارد درحالی که در اوستا از دو جز ترکیب شده و دارای انگیزش ساختی بوده است. Vohn –mnah به معنی اندیشه نیک نیز نام شهر اصفهان امروز انگیزش ساختی ندارد. ولی وقتی سپاهان تلفظ می شده و واژه ای شفاف بوده و انگیزش ساختی داشته است.

املای کلمه نیز که در آن ص جانشین س شده به تیرگی کلمه کمک کرده است. بر همین قیاس واژه سکنجبین امروز قابل تجزیه نیست و عناصر آن شناخته نمی شود، ولی این واژه معرب سکنگبین است که خود از ترکیب سک به معنی سرکه و انگبین به معنی عسل ساخته شده است نام سکه ها و واحدهای پول به علت کثرت استعمال به سرعت دستخوش تغییر آوایی می شوند وانگیزش ساختی خود را از دست میدهند. 2 زاری، 5 زاری،سناری (sannari) نام سکه های دو هزاری، پنج هزاری، و صد دیناری هستند که روزی رایج بوده اند. اگر اجزا سازنده کلمه ای دیگر به صورت فعال به کار نرود آن کلمه انگیزش ساختی خود را از دست خواهد داد و دیگر شفاف نخواهد بود.

مثلا کلمه نشستن از سه جز ni+sast+an ترکیب شده است. پیشوند –ni به معنی زیر، پایین بوده است. نشستن به اعتبار ساخت خود در فارسی میانه (پهلوی) معادل است بافعال to sit down در زبان انگلیسی ولی چون-ni به عنوان پیشوند در فارسی امروز دیگر سازنده نیست (و به احتمال قوی در پهلوی نیز چنین بوده است ) واژه نشست نیز برش پذیر نیست و فاقد انگیزش ساختی است به عنوان مثال دیگر میتوان کلمه «آبستن» را ذکر کرد.

این کلمه در پهلوی به صورت بوده که خود از صورت باستانی apucatanu مشتق شده و از سه جز تشکیل یافته است. پیشوند نقش سازندگی خود را از دست داده بطوری که در پهلوی نیز معنی آن کاملا مشخص نیست. جز bus (مشتق از puce ) به معنی پسر، فرزند بوده و tan( مشتق از –tanu) نیز معنی امروز خود تن، بدن را داشته است. بنابراین کلمه «آبستن» به اعتبار ساخت یعنی «فرزند در تن» ولی چون پیشوند دیگر سازندگی ندارد. و bus نیز با تلفظ و معنی گذشته در فارسی امروز به کار نمی رود. درنتیجه واژه آبستن فاقد انگیزش ساختی است و تیره شده است.

جهت مشاهده و دانلود شعر کودک – پیشینه تحقیق، ادبیات و مبانی نظری شعر کودک کلیک کنید.

شعر کودک و نوجوان

بدست دادن تعريف كاملي از شعر دشوار است وقتي قيد كودك را هم به آن مي افزاييم كار دشوارتر ميگردد. از بين تعاريف مختلف كه محققان براي شعر کودک و نوجوان ارائه كرده اند به نظر این تعریف کاملترست: «شعر کودک و نوجوان سخنی است آهنگین که با تکیه بر وجوه صوتي و موسيقيايي كلمات و بهره گيري از وزن و قافيه و تكيه بر سادگي و زيبايي مضمون و معطوف به عنصر تخيل به ذوق زيبايي شناسي و موسيقيايي كودك و غريزه بازي او پاسخ ميدهد. البته اشاره به آهنگين بودن به اين مفهوم نيست كه شعر كودك حتما شعري است متكي به وزن و قافيه به مفهوم قديمي آن و ريتم و آهنگ با استفاده از شگردهاي مختلفي ایجاد می شود که وزن و قافیه یکی از اسباب آن است » (همان:287).

دامنه موضوعات شعر کودک و نوجوان بسيار گسترده و متنوع است.  هر چيزي از مفاهيم انتزاعي و عاطفي گرفته تا طبيعت و جامعه و مناسبات انساني و محيط و اشيا پيرامون و طبيعت بيجان و…  ميتواند موضوع شعر كودك قرار گيرد. علاوه بر اينها شعر کودک و نوجوان به عنوان ابزاري براي تعليم و تربيت و آموزش بكار ميرود. از دير باز نقش آموزشي و تربيتي براي شعر قائل بودند. اين نقش تربيتي شعر بويژه براي شعر کودک و نوجوان مورد تاكيد بود. هنوز هم بر خلاف نظر كساني كه شعر را تنها هنر زيبا به حساب مي آورند و بر خلاف نظر طرفداران مکاتبی چون هنر برای هنر و … نقش تعلیمی شعر کودک و نوجوان محفوظ و مورد تایید است .

شعر کودک و نوجوان در کنار کارکردهای دیگرش و شاید مقدم بر سایر کارکردها از قبيل تفريح و سرگرمي و ايجاد لذت ، در پي تحكيم وتاييد بنيان هاي اخلاقي و فرهنگي جامعه است . «طفل باید با تمام وجودش با عقل و قلبش نیکی و انسانیت و وارستگی را درک کند و فضیلت آن را بر خودخواهی و خشونت و نژاد پرستی باز نشناسد. شعر نه فقط باید شادی کودکانه را منعکس سازد بلکه باید رنگ اجتماعی داشته باشد و احساس وظیفه شهروندی طفل را تقویت کند ( علی پور، 37)

با در نظر گرفتن چنين زمينه اي در كودكان بحث ديگري مطرح مي شود كه چگونه می توان مباحث دینی از قبیل خدا و معاد و … را به او آموخت . چگونگی طرح و بیان مفاهيم انتزاعي يكي از مباحث مهم و در خور توجه تعليم و تربيت كودكان است . بسيار مهم است كه اين مفاهيم طوري براي كودك توصيف و معرفي گردد كه اولا براي او قابل درك باشد و از طرفي آن مفهوم انتزاعي لطمه نبيند و تحريف نشود.

ادامه شعر کودک و نوجوان

در هر صورت بايد پذيرفت مخاطبان شعر کودک و نوجوان به لحاظ تجربه ها و دانش ذهني ديرتر از بزرگسالان ميتوانند مفاهيم انتزاعي را درك كنند و ضرورت دارد طرح اين مفاهيم متناسب با زبان و ذهن آنان باشد. وقتي ما شاخه اي از ادبيات را به نام ادبيات كودك نامگذاري ميكنيم پيشاپيش محدوديت پيش آگاهيهاي ذهني و تجربي را در نظر گرفته ايم.

بخش مهمي از شعر کودک و نوجوان سعي دارد خداوند را به كودك بشناساند و براي اين شناخت تصويري از او ترسيم ميكند تا كودك بر اساس آن ذهنيتي از خداوند بدست آورد . دربارة اينكه از چه سني و چطور بايد كودكان را با اين مفاهيم آشنا كرد بحثهاي زيادي صورت گرفته است. «پیاژه عملیات انتزاعی را بالاترین مرتبه رشد شناختی که از حدود دوازده  سالگي آغاز ميشود و تا بزرگسالي ادامه مي يابد قرار ميدهد.  در حالي كه مطالعات ميداني بسياري نشان ميدهد كه كودكان مرحله پيش عملياتي ميتوانند از آموزش نگهداري ذهني و ساير آموزشهاي مربوط به عمليات عيني بهره گيرند.

ميتوان گفت كودك از سه سالگي توانايي درك مفاهيم انتزاعي را دارد . كودكان پيش دبستاني اگر چه ممكن است از درك زبان انتزاعي ناتوان باشند مفاهيم انتزاعي را در فرايندي چون بازي و تصوير بخوبي درك ميكنند. كودك مفاهيم انتزاعي را درك ميكند و علت آن وجود دانش نهفته كودك است اگر چه كودكان توانايي توضيح مفاهيم انتزاعي را ندارند داراي دانش نهفته اي درباره اين مفاهیم  هستند. » (حاجی نصرالله:27)

موضوع خداوند حساسترين و مهمترين مفهومي است كه بايد به كودك آموزش داد و سوالهاي ذهني او را درباره آن پاسخ گفت. در اين مقاله ما اشعاري را كه موضوع آنها خدا است و در کتاب «پنجره های آسمان» گرد آوری شده است، بررسی کرده ایم. تنها معیار ما در اين بررسي اشتراك موضوع است و ملاك ديگري در نظر نداشته ايم. بنابراين طبيعي است كه شواهد به لحاظ كيفيت و جوهر شعري در يك سطح نبوده و فراز و فرود داشته باشد.

ابتدا صفاتي كه براي خداوند آمده و خطابهايي كه شاعران با آن خداوند را مورد خطاب قرار داده اند و تصاوير و تشبيهاتي را كه به كمك آنها سعي كرده اند خدا را به مخاطبان خود معرفي كنند استخراج كرده ايم، سپس به تحليل آنها پرداخته ايم . با اين بررسي ميخواهيم ببينيم خدا چگونه و با چه صفاتي و در چه هياتي براي كودكان ترسيم شده است و آيا اين تصوير براي كودك قابل درك است؟

کلمات تیره و شفاف در شعر شاعران کودک و نوجوان

 محمود کیانوش پدر شعر کودک

محمود کیانوش در سال 1313 در شهر مشهد متولد شد پدر و مادرش بی سواد، اما هر دو با فرهنگ و پرهیزگار بودند به ویژه پدر را با توصیفی که کیانوش از او میکند. باید از نمونه های نادر با فرهنگیان مکتب ندیده به شمار آورد او می گوید :

پدرم سخت مذهبی و سخت پرهیزگار بود اما من درخشان ترین صفتی که از او دارم غرورش بود. با این که سواد نداشت در عمرش هرگز در پای سند یا مدرکی انگشت نگذاشت. قلم را از دست طرف می گرفت و با غرور کسی که به افلاطون حکمت بیاموزد و به شیوه ی نقاشان مینیاتورساز اسمش را که علی بود امضا می کرد  او از فردوسی و خیام و مولوی و حافظ چنان حرف می زد که انگار ازهم سخنان و هم سفرانش حرف می زند. همه ی داستان های شاهنامه را میدانست.

از سعدی و حافظ و مولوی بیت ها درحافظه داشت و آنها را به مناسبت در گفتارش می آورد در توصیف و تصویر دیده ها و روایت شنیده ها و خیال بافی هایش زبانی بسیار روان داشت آراسته به اصطلاح ها و مثل ها و در شرح رویدادها و گزارش حال و فعل آدم ها استاد بود. و من بعدها فهمیدم که درمکتب او شاگردی می کرده و من نمی دانسته ام.

اما همین پدر مخالف بود که پسرش به مدرسه برود و باورداشت که اگر محمود بخواهد عالم شود باید به نجف برود. نه به مدرسه اما محمود سرانجام با پادرمیانی مادر به مدرسه رفت و قدم در راهی نهاد که به پیدایش محمود کیانوش چنان که امروزش می شناسیم یعنی نویسنده ،شاعر و مترجم و بنیان گذار شعر کودک و نوجوان منتهی شد تقدیر چنان بود که پدر کیانوش از همان سالهای نوجوانی محمود از مشهد به تهران هجرت کند و در این شهر مقیم شود.

ادامه کلمات تیره و شفاف در شعر شاعران کودک و نوجوان

محمود در تهران به دبیرستان رفت وبا همان مایه ادب و فرهنگ و انسانیت که از پدر آموخته بود به تحصیل ادامه داد و بارور شد دراین دوره از حسن تصادف در کلاس دوم دبیرستان برای قرائت فارسی و انشا معلمی به کلاس ما فرستاده شد به نام مصطفی بی آزار که با ذهنی روشن وشناختی عمیق از ادبیات فارسی درس میداد و ما را با روح هر نوشته ای آشنا می کرد.

اولین موضوع انشایی که به ما داد درباره ی ورز شود و من برای این موضوع داستان کوتاهی نوشتم باعنوان هشت و سی و پنج دقیقه. وقتی که آنرا در کلاس خواندم چهره ی استاد بی آزار از شادی شکفت و این داستان را از من گرفت و آن را در کلاسهای دیگرش برای شاگردان خواند استاد بی آزار به من گفت : موضوع انشا هر چه باشد تو اجازه داری که به جای انشا یک داستان بنویسی.

کیانوش که دیگر داستان نویس شده بود دوره ی اول دبیرستان ( تا سال نهم)را ادامه داد و به دانشسرای مقدماتی رفت او دراین سالها داستانهاش را برای جلال ال احمد می فرستاد و آل احمد بدون آن که کیانوش رادیده باشد و بداند که کیست و چند ساله است. داستان های او را درمجله هفتگی نیروی سوم درکنار داستان های خودش چاپ می کرد.

کیانوش پس از اتمام دانشسرا به روستای مرادآباد در اطراف تهران رفت وآموزگار دبستان شددر این دوره او به شعر بیشتر توجه کرد و شعرهایی را که می سرود برای احمد شاملو می فرستاد و شاملو هم چون آل احمد در مورد داستانها، شعرهای این شاعر جوان ندیده و نشناخته را درمحله های بامشاد و خوشه چاپ می کردبعد که شاملو او را دید به او گفت من فکر میکردم محمود کیانوش مردی سی چهل ساله است اما اکنون می بینم با یک جوان بیست ساله روبه رو هستم.

شعر کودک و نوجوان

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های زبان و ادبیات فارسی کلیک کنید..

نمونه ای از منابع و ماخذ شعر کودک و نوجوان :

• 1-ابراهیمی، جعفر، 1381 وقتی سایه ها سنگ می شوند، تهران: سوره مهر.
• 2-آتشی، منوچهر،1379 کارنامه، دوره اول، شماره 11.
• 3-افراشی، آزیتا، 1378 نگاهی به شفافیت و تیرگی معنایی در سطح واژه های مرکب، زبان و ادب مجله دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی.
• 4-ـ ، ـ ، 1381 اندیشه هایی در معنی شناسی، انتشارات آگاه.
• 5-ـ  ، ـ  ، 1381 معنی شناسی بازتابی فرضیه ای تازه درشناخت و تبیین معنی، دانشگاه علامه طباطبایی.
• 6-ـ ،  ـ ، 1386 ساخت زبان فارسی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی
  دانشگاه ها.
• 7-ـ ،  ـ ، نعیمی حشکوایی، فاطمه، نشریه زبان و ادبیات، زبان شناخت.
• 8-باطنی، محمدرضا، 1370 کلمات تیره و شفاف : بحثی در معنا شناسی؛ درباره زبان تهران، انتشارات آگاه.
• 9-ـ ،  ـ  ، 1370 درباره زنان، تهران، انتشارات آگاه.
• 10- ـ  ،  ـ ، 1375مجموعه مقالات درباره زبان، موسسه انتشارات آگاه.
• 11-…
• 12-…

شعر کودک و نوجوان