منیرو روانی پور – اندیشه ها، زندگينامه و آثار منیرو روانیپور

منیرو روانی پور

اندیشه ها، زندگينامه و آثار منیرو روانی پور

این فایل وورد در 160 صفحه خدمت شما عزیزان ارائه می گردد . 

زندگي و آثار منیرو روانی پور————————————————————

3-2- انديشه‌ها و مضامين اجتماعي و رواني (روان‌شناختي) منیرو روانی پور ————————————–

3-2-1-انديشه زنان————————————————————————-

3-2-1-1- سيماي مرد———————————————————————-

3-2-1-2- زنان روشنفکر———————————————————————

3-2-1-2-1- طرد شدن زنان از خانواده———————————————————-

3-2-1-2-2-نفرت از زندگي اشرافي ————————————————————

3-2-1-2-3- کار و نوشتن——————————————————————-

3-2-1-2-4-نداشتن خانه و سرپناه————————————————————-

3-2-1-2-5- تنهايي————————————————————————

3-2-1-3- زنان و خانواده——————————————————————–

3-2-1-4- فرزند و وابستگي به فرزند————————————————————

3-2-1-5- انتظار—————————————————————————

3-2-1-6- ازدواج————————————————————————–

3-2-1-6-1- ازدواج نامتناسب و اجباري- ——————————————————–

3-2-1-6-2- ازدواج پاک و متناسب————————————————————

3-2-1-6-3- ازدواج آزاد———————————————————————

3-2-1-7- زنان و پيري———————————————————————-

3-2-1-8-آموزش و يادگيري——————————————————————

3-2-1-9- انديشه فمينيستي—————————————————————–

3-2-2- انديشه ناتوراليستي——————————————————————-

3-2-3- فقر——————————————————————————-

3-2-4- فساد—————————————————————————–

3-2-5- کشف نفت————————————————————————-

3-2-6-کمبود امکانات آموزشي—————————————————————-

3-2-7- قاچاق—————————————————————————-

3-2-8- مهاجرت—————————————————————————

3-2-9- تقابل سنت و مدرنيته—————————————————————–

3-2-9- 1- طبيعت گرايي(عشق به طبيعت)——————————————————

3-2-10- عشق—————————————————————————-

3-2-10-1-عشق زميني————————————————————————

3-2-10-1-1- عشق و عصمت—————————————————————-

3-2-10-1-2 -عشق و عقل——————————————————————

3-2-10-1-3- عشق يک نياز—————————————————————–

3-2-10-2- عشق آسماني——————————————————————–

3-2-10-3- عشق به وطن(نوستالژي وطن)——————————————————-

3-2-11- جبرگرايي————————————————————————

3-2-11-1-جبر تقدير(تقديرگرايي)————————————————————-

3-2-11-2- جبر محيط———————————————————————

3-2-11-3- جبر سنت­ها———————————————————————

3-2-12- زندگي—————————————————————————

3-2-13- مرگ——————————————————————————

3-2-13-1- مرگ پذيري——————————————————————–

3-2-13-2- مرگ گريزي——————————————————————–

3-2-13-3- تناقض­هاي زندگي و زلالي مرگ——————————————————

3-2-13-4- انديشه پس از مرگ—————————————————————

3-2-14- انسان شناسي ———————————————————————

3-3- انديشه سياسي————————————————————————

3-3-1- ياغي(مبارزان با استعمارگران)———————————————————–

3-3-2- حزب توده————————————————————————-

3-3-3- درگيري­هاي سياسي——————————————————————

3-3-4- مسائل سياسي دهه 70—————————————————————-

3-3-5- سياست و فرهنگ———————————————————————-

3-3-6- انديشه جنگ————————————————————————

3-4- انديشه فرهنگي و اعتقادي—————————————————————-

3-4-1-پيشگويي و طالع بيني—————————————————————–

3-4-2- اعتقاد به موجودات وهمي و خيالي——————————————————-

3-4-2-1- يال—————————————————————————-

3-4-2-2- اجنه—————————————————————————

3-4-2-3- بچه برو————————————————————————-

3-4-2-4-غولک—————————————————————————

3-4-2-5- آبي—————————————————————————-

3-4-2-6-اهل غرق————————————————————————-

3-4-2-7-بوسلمه————————————————————————–

3-4-2-8- دي زنگرو————————————————————————

3-4-3- آداب و رسوم———————————————————————–

3-4-3-1- مراسم باران خواهي —————————————————————-

3-4-3-2- عزاداري————————————————————————-

3-4-3-3- کِل زدن————————————————————————-

3-4-4- باورهاي خرافي———————————————————————-

3-4-5- انديشه مذهبي———————————————————————-

3-5- زبان——————————————————————————–

3-5-1-کاربرد زبان بومي———————————————————————

3-5-1-1- واژگان ————————————————————————-

3-5-1-2- فعل هاي بومي——————————————————————–

3-5-1-3- مکان هاي بومي——————————————————————-

3-5-1-4-تشبيه بومي———————————————————————–

3-5-2- لحن —————————————————————————–

3-5-3- سبک—————————————————————————–

3-5-4-تاثير پذيري از بينش زنانه————————————————————–

3-5-5-کاربرد صفت————————————————————————

3-5-5-1-دادن صفت انساني به اشياء———————————————————–

3-5-5-2- بسامد بالاي برخي صفات————————————————————

3-5-6- نثر شاعرانه————————————————————————-

3-5-6-1- ايجاز—————————————————————————

3-5-6-2- تقديم صفت بر موصوف————————————————————–

3-5-6-3- درهم ريختگي اجزاي جمله———————————————————-

3-5-6-4- حذف فعل———————————————————————–

3-5-7- فاعل قرار دادن اشياء—————————————————————–

3-5-8- توصيف—————————————————————————-

3-5-8-1- فضا سازي براي بيان انديشه———————————————————-

3-5-8-2- توصيف طبيعت——————————————————————-

3-5-8-3- توصيف شخصيت——————————————————————

3-5-9- ويژگي زبان زنانه

منابع منیرو روانی پور

زندگي و آثار منیرو روانی پور

منیرو روانی پور 2 مرداد 1333 درجُفره بوشهر در خانواده­اي که پدر عضو جبهه ملي بود و پسرخاله، آموزگاري طرفدار حزب توده و دايي که وکيل دادگستري بود به دنيا آمد. محفل­ سه نفره مردان فاميل او را با شعرهاي ميرزاده عشقي – ايرج ميرزا و وحشي بافقي آشنا کرد و محيط وهم انگير و پر از افسانه زادگاهش چهره ديگري از جهان را به او نشان داد. پدر در سفرهاي دور و دراز خود هميشه با دستي پر به خانه باز مي­گشت، دستي پر از شعر شاعران گمنام.

فايز، خيام و فردوسي نام­هاي آشناي خانواده بودند و زندگي ميان واقيعت­ها و حسرت­هاي تاريخي از يک طرف و قصه­هاي پريان و باورهاي مردم جفره مي­گذشت و او را براي نوشتن داستان­هايي که نگاهي به واقعيت و نگاهي به افسانه دارد- آماده مي­کرد. کتاب­هاي چاپ پروگروس و بخصوص کتاب­هاي گورکي درخانه فراوان بود و او اولين کتاب گورگي را در ده سالگي خواند. عطش خواندن از همان کودکي گريبانش را گرفت و رهايش نکرد. بعد از اين به سراغ کتاب­هاي ميکي اسپيلين و جوادفاضل ـ ر. اعتمادي و ارونقي کرماني…رفت.

مادره منیرو روانی پور با شش کلاس سواد در حضور و غياب پدر فرمانرواي خانه بود و پدربزرگ مادري نقشي انکار ناپذير در جدي گرفتن درس و تحصيل داشت. بلند پروازي­هاي مادر او را راهي کودکستان کرد. آنجا به نمايش­هاي کودکانه دل بست و در دبستان معيني بوشهر درجشن­هاي ملي نمايش نامه­هاي تک پرده­اي اجرا مي­کرد و همه را به خنده وامي­داشت. در دبيرستان شاهدخت وارد گروه ادبي مدرسه شد و به تئاتر روي آورد. در نمايش نامه «مادر» نوشته «منوچهرآتشي» و به کارگرداني او بازي کرد.

حضور معلمان تازه نفس که از دانشگاه شيراز آمده بودند او را با ادبيات جديدي آشنا ساخت. نام­هاي چخوف، شلوخوف و تولستوي نام­هاي آشنا­ي اين دوره از زندگي او هستند. منیرو روانی پور يک سال مانده به پايان دبيرستان درکنکور دبيرستان دانشگاه پهلوي شرکت کرد و راهي شيراز شد. در رشته روانشناسي از دانشگاه شيراز كارشناسي گرفت در همين سال­ها با شعر آتشي و محمد آقايي که از شعراي جنوبي به حساب مي­آمدند آشنا مي­شود و چوبک و آثارش را مي­شناسد. در شيراز ازدواج ناموفقي را تجربه مي­کند که تنها چندماه بعد به جدايي مي­انجامد. حوادث اين سال­ها از او زني مستقل مي­سازد که از دريچه متفاوتي به جامعه و حوادث مي­نگرد. .

منیرو روانی پور در سال­هاي بعد براي ادامه تحصيل به آمريكا رفت از دانشگاه اينديانا موفق به اخذ درجه كارشناسي ارشد در رشته علوم تربيتي شد. از سال 1360 نويسندگي را آغاز كرد و اولين كتابش مجموعه «داستان كنيزو» در سال 1367 منتشر شد. پس از آن تعداد زيادي داستان كوتاه و چند رمان نوشت كه «رعنا »از مجموعه «داستان نازلي» در دوره سوم 1382 جايزه گلشيري برگزيده شد. آثار ديگر او به ترتيب سال انتشار: رمان«اهل­غرق» (1368) مجموعه داستان«سنگهاي شيطان» (1369)، رمان«دل فولاد» (1369)، مجموعه داستان «سيريا، سيريا» (1372)، رمان«كولي كنار آتش» (1387)، مجموعه داستان«زن فرودگاه فرانكفورت» (1380) و مجموعه داستان «نازلي» (1381).

محتوي بيشتر داستان‌هاي وي در جنوب ايران مي‌گذرد و فضاي آن برآمده از طبيعت و مردم جنوب ايران است. منیرو روانی پور کلاس­هايي در زمينه آموزش داستان نويسي برگزار کرد و در اين کلاسها با بابک تختي، فرزند جهان پهلوان غلامرضا تختي آشنا شد و با او ازدواج کرد. بابک تختي مدير نشر قصه است. حاصل ازدواج منيرو و بابک پسري است که به ياد تختي کشتي­گير مشهور ايراني وي را غلامرضا نام نهادند. ‌وي از سال 2007 تا کنون با خانواده‌اش در آمريکا به سر مي‌برد.

علاوه­ي بر داستان، او چندين فيلمنامه، نمايشنامه و آثاري براي كودكان نوشت. گنجشک و آقاي رئيس جمهور  در سال 1355 و ترانه­ هاي كودكان را در دوران اول نويسندگي به رشته تحرير درآورد.

وسعت ديد منیرو روانی پور در داستان­هايش از جفره تا فرانکفورت ادامه پيدا مي­کند. دوران کودکي و نوجواني او در جفره و بوشهر گذشت. در آثاري که در دوره اول داستان نويسي به نگارش درآورد، تاثير انکار ناپذير فرهنگ و زبان بومي را در جهان داستاني او مي­توان ديد. به همين دليل او به عنوان يکي از نويسندگان موفق ادبيات اقليمي جنوب در دهه 60 مطرح شد. دسته­اي ديگر از آثار او در دفاع از حقوق زنان نوشته شده است و او را به عنوان نويسنده فمينيستي به دنياي ادبيات معرفي مي­کند (ر.ک.رستگار فسايي،624:1380) در دهه­­ي تلخ شصت، نويسندگاني چون منیرو روانی پور و شهرنوش پارسي­پور از تك صداهايي بودند كه رنج و تنهايي زن ايراني را، هنرمندانه و جسورانه، فرياد كشيدند.

در سال 1379 منیرو روانی پور يکي از شرکت‌کنندگان کنفرانس برلين بود. قهرمان داستان زن فرودگاه فرانکفورت نيز زني است که قرار بوده در کنفرانس برلين داستان بخواند، اما با مشکلاتي که در حاشيه کنفرانس به ‌وجود مي‌آيد فرصت داستان‌خواني را از دست مي‌دهد و علاوه بر آن در کشورش نيز او را براي حضور در اين کنفرانس مورد شماتت قرار مي‌دهند. دسته­اي از آثار او تحت تاثير مسائل دهه 70 به نگارش درمي­آيد

منیرو روانی پور در سال 1385 از اولين حاميان «کمپين يک ميليون امضا براي تغيير قوانين تبعيض‌آميز عليه زنان» در ايران بود. 

هرچند سبک و زبان نويسنده در طول سالها تغيير مي‌کند، دغدغه‌هاي او ثابت هستند؛ عناصر ويژه داستاني، طبيعت حاکم بر فضاي داستان‌ها و نقش برجسته زن‌ها، از همان کتاب اول در داستان‌ها حضور دارند. آنچه که در داستان­هاي منیرو روانی پور بيان مي­شود برگرفته از زندگي او و اجتماع است. در دنياي نويسندگي او، همه چيز تحت کنترل نويسنده است و آنچه که او بيان مي­کند با آگاهي منطبق است «در دنياي نويسنده، حتي يک برگ هم بدون اجازه و آگاهي او نبايد به زمين بيفتد» (مک­کي،5:1385).

 

 انديشه اجتماعي و روانشناختي منیرو روانی پور

بخش عمده‌اي از درونماية داستان‌هاي رواني‌پور مسائل اجتماعي است.

«منیرو روانی پور تعهد اجتماعي ادبيات را از هر مفهوم ديگري برتر مي‌داند و در داستان‌هايش بستر اجتماعي اثر را بيش از بيش مورد توجه قرار مي‌دهد. شايد به همين دليل باشد كه در وارد شدن به مسائل سياسي و درگيري‌هايي جناحي، نمي‌تواند از اشاره به رخدادهاي اجتماعي كه پيش زمينه‌اي سياسي دارند چشم‌پوشي كند» (رضايي زاده،18:1382).

از مهمترين مسائل اجتماعي كه دستماية داستان‌هاي او قرار گرفته است، مسائل زنان، فقر، تكنولوژي، عشق و….است.

 

 انديشه زنان:

ناديده گرفتن حقوق زنان در طول تاريخ در تمامي‌جوامع به صورت‌هاي گوناگون وجود داشته است. از ناديده انگاشتن حق و حقوق طبيعي زنان تا فقر معنوي، روحي و مادي، بي سوادي و عدم دسترسي به امكانات. با نگاهي به روابط زن و مرد و جايگاه آنان در جوامع ابتدائي در ابتداي پيدايش جهان و زندگي بشر بر كره خاكي ديده مي­شود که مرد و زن در آغاز زندگي بشر بر كره خاكي در كنار هم و با برابري كامل زندگي مي‌كردند. پس  از دوران گردآوري خوراك و شكار، يعني در عصر نوسنگي(neolithique) زن قدرت بسيار مي‌يابد و شأ‌ن و منزلتي شايان كسب مي‌كند.

در اين دوران، كار زن كشاورزي و كار مرد دامداري است بنابراين به اقتضاي كار و اشتغالش، مادر، سرور طبيعت دانسته مي‌شود و كيش و پرستش زن ايزدان رواج مي‌يابد. شايد اين به معناي نظام مادر سالاري نباشد اما اين دوران، دوران فرمانروايي مادر است و از قدرت مرد كاسته مي‌شود. از دوران پارينه سنگي تا عصر آهن، زن و مرد با انصاف و عدالت و مساوات‌خواهي نسبي، وظايف و تكاليف را بين خود تقسيم مي‌كنند. از لحاظ تاريخي، عصر مفرغ، نظام پدر سالاري بر سراسر خاورميانه حكمفرماست (ر.ك.ستاري،7:1373).

در ايران در يك دورة نسبتاٌ طولاني از آغاز رواج كشاورزي تا آغاز عصر دولت- شهرها نظام اجتماعي و سياسي بر قدرت زنان به ويژه مادران تكيه داشته، به اصطلاح دوران زن سروري يا مادر سالاري خوانده مي‌شده است. «زن در انديشة ساكنان قديم اين سرزمين و جوامع هم فرهنگ با آن، نه تنها برابر مرد كه گاهي برتر از مرد بوده است» (لاهيجي،59:1377). تقريبا با تشكيل دولت ماد دوران مادر سالاري پايان مي‌يابد و پدر سالاري جايگزين آن مي‌شود.

با پايان دوران مادر‌سالاري و به موازات تكامل ابزار توليد و گسترش برده‌داري زنان ايراني پايگاه پيشين خود را از دست مي‌دهند و به بطن جامعه رانده مي‌شوند. قدرت به دست مردها مي‌افتد و زنان كم‌كم از صحنه اجتماع حذف مي‌شوند(ر.ك.ستاري،19:1373). «عده‌اي كشته شدن«سوتاپگ» همسر«كوي اوسن» به دست«رُستخم» پهلوان نامي ايران را كه نخستين زن‌كشي تاريخي و افسانه‌اي در شاهنامه است و از اجراي آن با غرور و افتخار فراوان و به منزله عملي قهرماني ياد شده است، نشانة نمادين پايان دوره مادرسالاري در اين سرزمين مي‌دانند» (لاهيجي،260:1377).

 

 زنان روشنفكر از دیدگاه منیرو روانی پور

از ديگر مضامين مهم و مورد توجه رواني‌پور مسايل و مشكلات زنان روشنفكر و تحصيل‌كرده جامعه است. در «اهل غرق»، «خيجو» با آنكه زني تحصيل كرده نيست و در جامعه بسته‌اي زندگي مي‌كند، بسيار روشنفكر و آينده‌نگر است. در بوشهر وقتي صداي زنگ مدرسه را مي‌شنود بلافاصله به سراغ مدير مي‌رود و يك هفته بعد، فرزندانش را به مدرسه مي‌فرستد. براي آينده بچه‌هايش فكرهاي بزرگ در سر مي‌پروراند(ر.ك.حسن‌آبادي،183:1381).

منیرو روانی پور همچنين با وارد كردن «آذر» به عنوان معلم آبادي اولين نظريه‌هاي روشنفكري خود را بيان مي‌كند. با آنكه زندگي آذر خلاصه در چمداني است كه دائم در فكر بستن آن و خارج شدن از كشور است ولي گهگاه از زبان او به حقوق زنان و مسايلي از اين قبيل اشاره مي‌كند.

«آذر پلاژ را براي آبادي معني كرد او كه شبانه براي تمام بچه‌هاي آبادي مايو دوخته بود، مايوي دو تكه خود را از چمداني كه سالهاي سال براي سفر به كشورهاي خارجه بسته بود، درآورد آهي كشيد و آن را به زنان آبادي نشان داد و گفت كه پلاژ براي اين است كه آدمهاي درست و حسابي، بعد از شنا در دريا روي ماسه‌هايش دراز بكشند و تنشان را به دست آفتاب بدهند تا برنزه شوند» (منیرو روانی پور ،1369ب:379).

واكنش زنان آبادي در برابر انديشه‌هاي او تند است و با خراب كردن ديوارها و امكاناتي كه براي تهيه پلاژ آورده شده است به مخالفت با آن مي‌روند. در حقيقت رواني‌پور اين مسأله را جالب نمي‌داند ولي اولين جرقه‌ها و حركت به سوي روشنفكري و بيان مسايل جامعه روشنفكران از اينجا آغاز مي‌شود.

همه زنان روشنفكر و تحصيل‌كرده داستان‌هاي منیرو روانی پور همچون آذر نيستند كه تمام آرزوهاي خود را در چمداني خلاصه كنند، بلكه آنها اهل عصيان و سركشي هستند و براي رسيدن به خواسته‌هايشان در تلاش‌اند. گرچه در اين مسير متحمل سختي‌هاي زيادي مي‌شوند و زندگي بر آنان به سختي مي‌گذرد از طغيان و مبارزه برنمي‌گردند. دغدغة اصلي اين زنان، نوشتن، كار و اشتغال، فعاليت سياسي است. حضور بارز زنان روشنفكر از مجموعه كنيزو داستان‌هاي (پرشنگ، مشنگ و جمعه خاكستري) آغاز مي‌شود. مشكلات محيط كار و تنهايي و نداشتن سرپناه و طرد شدن از خانواده  از درگيري‌هاي ذهني ‌آنهاست.

 

زنان و خانواده از نظر منیرو روانی پور

از ديگر مباحث مورد توجه منیرو روانی پور در انديشه زنان توجه به خانواده و كانون خانواده است. رواني‌پور در اهل‌غرق به گرمي‌ و صميميت اهل جفره و همدلي و روابط صميمانه خانواده اشاره مي‌كند و به اين نهاد مقدس ارج و بهايي ويژه مي‌دهد. زنان محيط روستايي و آبادي رواني‌پور عاشق خانه و خانواده خود هستند. زن در نقش همسر و مادر مهمترين ركن خانواده است. آنچه براي اين زنان مهم است رضايت شوهرانشان از آنان است و در عوض مردان اين محيط نيز چون زنان خود در حفظ اين روابط تلاش ويژه مي‌كنند اما در جامعه شهري رواني‌پور ديگر از صميميت جفره‌اي خبري نيست.

اينجا با زنان متفاوتي سروكار داريم كه يا به خاطر محيط كار و شغل و فعاليت از جمع خانوادگي دور مي‌شوند و با حسرت نوستالژيك‌وار از روزهاي گذشته ياد مي‌كنند يا با زناني فقير، رقاصه‌ها و فاحشه‌ها مواجه‌ايم كه اگرچه خواهان داشتن زندگي آرام هستند به خاطر وضعيت خاص كه دارند از آن محروم هستند.

«رفته بود، خيابان قصرالدشت، ديروقت شب، وقتي تمام زناني كه خانه و كاشانه‌اي دارند، ديگر نمي‌آيند، رفته بود با چادر سياه و بسته‌هاي شمع، روشن كرده بود. و نشسته بود تا صبح و گريه كرده بود تا صمد كه پيدايش نبود برگردد و مرد آمده بود اما يك روز غروب، ديگر خودش نبود، سكوتي درندشت و بي‌حصار و جيران روبه ستاره‌ها ناليده بود…..» (منیرو روانی پور ،1369ج:45).

داشتن خانواده‌اي كه در آن احساس آرامش كند حتي اگر مرد سالاري برآن حكمفرما باشد از آرزوهاي اين زنان است. آرزوي «جيران» اين است كه سايه مردي بالاي سرش باشد و اتاقي كه بتواند نام خانواده برآن بگذارد.« بيا با من، هر كجا كه هست، هركجا كه نيست، وقتي نباشي باغ بي‌حصارم. و مي‌پائيد مرد: در جايي آشنا اگر نباشد…. و آنچه داشت و نداشت در حساب مرد. خوش داشت بگويد، خرجي! و مرد مثل همه مردان عالم، پولي از جبيش درآورد و پرت كند روي دامنش و مرد فقط مي‌گفت: آخر چه ربطي به من دارد.» (منیرو روانی پور،1369ج:48).

نويسنده با بيان زندگي جيران، عشق به زندگي و همسرداري و خانه‌داري او را بيان مي‌كند. حتي براي زنان اين طبقه نيز نگران است و داشتن زندگي و خانواده سالم را حق آنان مي‌داند«خوش داشت كه مرد از سر كار بيايد خسته، با دوتا نان بربري و او در چهارچوب پنجره به انتظار بنشيند و بعد آبي روي دستش بريزد و حوله‌اي بدستش بدهد، حوله‌اي كه بوي گلاب بدهد و مرد فقط شبها مي‌آمد و يا جمعه تا گلويي تازه كند» (منیرو روانی پور،1369ج:48).

نويسنده به انتقاد نگاه ابزاري مردان به زنان مي‌پردازد و داشتن جامعه سالم را در اين مي‌داند كه زنان در امنيت زندگي كنند. زنان شاغل نيز با اينكه كار را بر زندگي و داشتن خانواده ترجيح مي‌دهند در بسياري مواقع از روزهايي كه در كانون خانواده بوده‌اند ياد مي‌كنند. اين نگاه نه به هر نوع زندگي است بلكه زندگي كه در آن مرد سالاري حكم فرما نيست. «انگار سالها پيش بود كه هر روز صبح بلند مي‌شد، سماور را روشن مي‌كرد و بساط صبحانه را مي‌چيند تا او كه خروپفش تمام اطاق را پر كرده بود با حوصله بلند شود و سر سفره بنشيند، شايد قابل تحمل بود و او نمي‌توانست و يا نتوانسته بود» (منیرو روانی پور ،1369الف:134).

نويسنده معتقد است شايد مي‌شد بر روي همه اين وقايع همچون زنان ديگر چشم بپوشد و هيچ چيز را نبيند اما تحمل مرد‌سالاري و بي‌وفايي مرد چيزي است كه زنان تحمل آن را ندارد وگرنه زندگي خانوادگي و پيوند زناشويي محكم را هر زني دوست دارد.هر زني از هر قشري از جامعه كه باشد داشتن كانون گرم خانواده بر هر چيز ترجيح مي‌دهد، اگر عشق و علاقه‌اي كه نياز است تا اين كانون را به وجود آورد وجود داشته باشد.

در دل فولاد كه اوج نگاه منفي نويسنده به پديده خانه‌داري و فرزند‌داري است. افسانه سربلند با آنكه دغدغة اصلي‌اش نوشتن و كار است، هر از گاهي دلتنگ زندگي است و دوست دارد كه چون زنان خانه‌دار در كنار كار و نوشتن به زندگي بپردازد.  بُعد كاري زنان داستان‌هاي منیرو روانی پور هميشه بر بُعد خانه‌داري برتري ‌دارد و حتي در زن فرودگاه فرانكفورت نويسنده با اينكه قهرماني مي‌سازد كه خانه و زندگي و شوهر و بچه دارد ولي كار را بر آنان ترجيح مي‌دهد. در حقيقت اين زنان خانواده و زندگي را دوست دارند اما در كنار كار. شايد زماني نگران لحظه‌هايي شوند كه مي‌توانستند مادري مهربان و همسري خانه‌دار باشند اما بازهم آنچه مهم است كار است.

«پس، پس اين جوري تمام مي‌شود تا تو يادت بيايد كه روزي خسته مي‌آمده با دانه‌هاي عرق روي پيشانيش، كه شبي درگير كار، بر سرش فرياد كشيده‌اي كه صداي تلويزيون را كم كند كه هرگز نگفته‌اي دوستش داري پسرك را عاشقانه دوست داري چون نگاه او را دارد….. مثل او مي‌خندد و دستانش را مثل او حركت مي‌دهد. هميشه خجالت كشيده‌اي كه بگويي تو در كنار او فقط مادر بوده‌اي و نويسنده…..» (منیرو روانی پور ،52:1380).

نويسنده معتقد است آنچه كه باعث مي‌شود يك زن اين قدر در گفتن احساسات كوتاهي كند، گذشته‌ از مسأله كار، غرور خاص زنان است كه به او اجازه گفتن اين نوع حرفها را نمي‌دهد و خجالت از گفتن احساسات عاشقانه است.

«اينجا… جايي براي رسيدن نداشت، فقط بايد به فرودگاه برود توي ايران اير بنشيند، تا برسد، تا رسيده باشد به آن خانه درندشت و خورشيد درخشان پنجره‌هايش و مردي با لبخند شيرين و قدرتمند و سادگي كودكانه‌اش …. چرا آن روز كه گفته بود قهوه، از پشت ميز بلند نشدم و قهوه‌اي برايش درست نكردم؟ چرا كنارش ننشستم و به آقاي پوارو نگاه نكردم كه سبيل‌هاي چرب و چيلي‌اش را تكان مي‌داد؟ چرا خانه هميشه آن قدر نامرتب بود،… تو، … تو مي‌دانستي كه او دوست دارد وقتي كه خسته مي‌آيد، خانه مرتب باشد… و تو هميشه وسط داستاني گير كرده بودي، دور خودت مي‌چرخيدي و فكر مي‌كردي….» (منیرو روانی پور،54:1380).

نويسنده در كافه‌چي، زن را اسير چهار ديواري مي‌كند و از او يك كافه‌چي به تمام معنا مي‌سازد اما در پايان داستان زن با آنكه همه سختي‌ها را كشيده و خانه را زندان مي‌بيند، باز انتظار شوهر و پسرش را مي‌كشد. او با ساختن كلبه جنگلي و قرار دادن پنجره بزرگ رو به جاده و مرتب كردن خانه در لحظه‌اي كه احساس مي‌كند همسرش به خانه بازمي‌گردد احساسش را نسبت به خانواده نشان مي‌دهد (ر.ك.منیرو روانی پور،1380: 18).

 

ازدواج:

منیرو روانی پور نسبت به ازدواج نيز ديد متفاوتي دارد تا آنجا كه گاهي به انديشه فمينيست‌ها متمايل مي‌شود و ازدواج را بد مي‌داند. ازدواج در داستان‌هاي رواني‌پور به سه شكل وجود دارد. 1- ازدواج‌هاي نامتناسب و اجباري 2- ازدواج‌هاي پاك و متناسب. 3- ازدواج آزاد

 

 ازدواج نامتناسب و اجباري:

منیرو روانی پور در مجموعه كنيزو در دو داستان (شب‌بلند و طاووس‌هاي زرد) به ازدواج‌هاي نامتناسب در بين مردم روستايي پرداخته است. اين نوع ازدواج ناشي از فقر و بدبختي خانواده دختر است. در «شب بلند»، «گلپر» دختر كوچكي كه هر روز با همسالانش در ساحل به بازي مشغول است و آگاهي او درباره ازدواج در حد دختر 10- 12 ساله است، در حالي كه از ازدواج فقط شيريني خريدن و روسري پوشيدن و خانه داشتن را مي‌فهمد و در نهايت به دليل نامتناسب بودن سن ازدواج دختر و تفاوت سني او با همسرش اين ازدواج به مرگ گلپر مي‌انجامد.

«عمو ابراهيم چه بد بود! عمو ابراهيم كه گلپر تا زانوانش مي‌رسيد و همينطور كه دايه دست گلپر را توي دستش گذاشته بود، با دندانها ي زرد طلائيش مي‌خنديد. عروسي هيچ فايده‌اي نداشت. به جز آنكه بازي بچه‌ها را بهم بزند و مرغهاي دريايي را توي خُور منتظر بگذارد و صورت گلپر را رنگ و روغني كند و شب كه همه رفتند جيغ گلپر را درآورد» (منیرو روانی پور،1369الف:41).

در واقع گلپر قرباني فقر خانواده‌اش مي‌شود. با ازدواج گلپر مادرش از كار كردن در خانه‌هاي مردم رهايي مي‌يابد و خودش و مادرش مي‌توانند در خانه سنگي به جاي كپر زندگي كنند و تمام بدبختي‌ها و فقرشان با اين ازدواج به اتمام برسد. رواني‌پور با توصيفات و به كارگيري عناصر طبيعت فضاي موهوم و ترسناك براي بيان اين داستان برمي‌گزيند. با اين روش، بر شدت تأثيرگذاري داستان مي‌افزايد. نكته ديگر اينكه موضع خود را نسبت به اين ازدواج­هاي نامتناسب بيان مي‌كند. نويسنده در هرجا كه لازم مي‌دانسته وارد داستان مي‌شود و به نظرخواهي مي‌پردازد. حضور دايه‌اي كه نقش دلاله را در اين داستان باز مي‌كند خود نيز حكايت از ظلم و ستم بر كودك خردسال دارد.

«مريم به زور خودش را به گلپر رسانده بود. گلپر تا او را ديد بلند شده بود. دايه كنار دستش به او تشر زده بود. حالا ديگه عروسي، بشين. «مريم» زن بشين سرجات. رنگهاي روي صورت گلپر جمع شده بود. شايد گلپر خنديده بود خنده‌اي كه مثل شكلك بود شكلك بچه‌اي كه ناگهان بزرگ مي‌شود و مي‌فهمد كه اختيارش دست خودش نيست و نمي‌تواند حتي با مريم هم حرف بزند» (منیرو روانی پور،1369الف:41).

منیرو روانی پور با توصيف باد وحشتناكي كه درآن شب مي‌وزد و صداي جيغ گلپر و مرغان دريايي، شدت دردي را كه گلپر مي‌كشد بيان مي‌كند و التماس‌هاي گلپر از اينكه عمو ابراهيم او را رها كند. در اين ميان رواني‌پور به توصيف مردم آبادي و واكنش آنان در برابر اين نوع ازدواج اشاره مي‌كند. وقتي گلپر فرار مي‌كند هيچ كس او را از چنگال مردي چون عمو ابراهيم نجات نمي‌دهد. حتي پدر و مادر مريم رفتار عادي دارند گويي انتظار چنين اتفاقي را دارند «صداي خنده ريز مادر را شنيد و صدايي آرام پدر كه در گوشي با مادر حرف مي‌زد: بچه ترسيده…. تمام درا رو بسته‌م، بازم صداش نمي‌ذاره.

حالا يه كفتر افتاده تو چنگش، مگه ول مي‌كنه» (منیرو روانی پور،1369الف:33). در اين ميان تنها كسي كه نگران گلپر است مريم است كه دعا مي‌كند بچه برو او را از چنگ عمو ابراهيم نجات دهد. رواني‌پور با انتخاب عنوان گلپر براي قهرمان داستان ارتباطي تنگاتنگ بين موضوع و عنوان داستان برقرار مي‌كند تا به اين گونه به بيان زشتي‌هاي اين فرهنگ و ازدواج‌هاي نامتناسب بپردازد. رواني‌پور با توصيف‌ها، كاربرد عناصر مختلف و ناله‌ها و گريه‌هاي گلپر، صداي باد و ترسيم شب طوفاني شومي اين ازدواج را يادآور مي‌شود و با بيان رفتار مردم آبادي، چهره زشت اين نوع ازدواج را برملا مي‌كند.

نمونه ديگر اين نوع ازدواج‌هاي اجباري در «طاووس‌هاي زرد» بيان مي‌شود. در طاووس‌هاي زرد، به زندگي دختري به نام فانوس اشاره مي‌كند كه چهارده سال بيشتر ندارد و برادرانش در ازاي زميني كه از خان مي‌گيرند، آن هم خاني كه ديگر ناي حركت ندارد و زمين گير است، فانوس را به عقد او درمي‌آورند. فانوس فرار مي‌كند و در ميان چشمان ناباور و متعجب مردم آبادي برادرانش او را به درّه مي‌برند و با داس او را تكه تكه مي‌كنند، بدون اينكه خاك كنند به آبادي برمي‌گردند. اگرچه بعد از اين واقعه مردم آبادي همه سردرگم و نگران هميشه به كوهها چشم مي‌دوزند و هر شب صداي ناله‌هاي بچه سال او را مي‌شنوند. آنها  استخوان‌هاي او را نيز خاك نمي‌كنند. در اينجا نيز زيتون دايه آبادي به جاي فانوس بله را مي‌دهد. در اين داستان زنان از اين رفتار نگران هستند  و با كتك زدن دايه نسبت به اين نوع ازدواج واكنش نشان مي‌دهند اما براي نجات فانوس هيچ كاري نمي‌توانند انجام دهند (ر.ك.منیرو روانی پور،1369الف:87).

منیرو روانی پور معتقد است اين ظلمي ‌است كه نه تنها فانوس بلكه به همه زنان شده است. فانوس كشته شد اما مثل اينكه همه زنان كشته شدند« صداي خالو شكسته است مثل صداي مادر وقتي كه تو را فانوس مي‌ناميد. وقتي كه هراسان آينه‌اي را كه خريده بودي، بي‌آنكه نگاه كند به دريا انداخت. صداي خالو شبيه صداي مادر است وقتي كه مي‌گفت: برو، برو تا ببيني با او چه كردند. با تو چه كردند و با همه ما» (منیرو روانی پور،1369الف:88).

در اهل‌غرق رواني‌پور ماجراي گلپر را يك بار ديگر به طور خلاصه بيان مي‌كند و از زبان آذر به انتقاد از چنين ازدواج‌هايي مي‌پردازد«و آذر شبي از شبهاي عزاداري، تمام دختران آبادي و حتي حمايل و شمايل را در اتاقش جمع كرد و همان‌طور كه گريه مي‌كرد به همه گفت كه قوانين مملكت مسخره است و هيچ كس نبايد تا سي سالگي ازدواج كند.آدم عاقل وقتي ازدواج مي‌كند كه عاشق شده باشد، آن‌هم نه عاشق آدمي ‌مثل ابراهيم پلنگ» (منیرو روانی پور،1369ب:328).

 

 ازدواج پاك ومتناسب:

در اهل‌غرق ازدواج‌ها متناسب و با انتخاب و اختيار دختران انجام مي‌شود. رواني‌پور در مدينه فاضلة خود به آداب و رسوم ازدواج مي‌پردازد و با توصيف‌هاي كه حاكي از ديد مثبت نويسنده به اين نوع ازدواج‌هاست نظرات خود را بيان مي‌كند. آنچه در ازدواج براي مردم آبادي مهم است پاك بودن دختران است و نشان اين پاك بودن دوشيزگي آنان قبل از ازدواج است.

«و سرانجام خيجو كه سرش را با مينار محكم بسته بود و از شرم به چشمان مه‌جمال نگاه نمي‌كرد اتاق گچي كوچك را كه رو به دريا پنجره داشت جارو كرد و مدينه كه از درد پا مي‌ناليد، همان جا حجله بست و زنها كه خسته بودند و سردرد عذابشان مي‌داد كل مختصري زدند و شب، مه‌جمال و خيجو را دست به دست دادند و بي‌آنكه در انتظار دستمال شب عروسي پشت در بمانند، سرشب به خانه‌هاي خود رفتند و خوابيدند» (منیرو روانی پور،1369ب:116).

در اين جامعه اگر مردي چون مه‌جمال از آداب زناشويي بي‌اطلاع است، كسي چون خيجو او را برگزيده و خود تمام آداب و رسوم شب زفاف را براي او بيان مي‌كند.

«وقتي تنها شدند، مه‌جمال پريشان در گوشه‌اي نشست. ترسي ناشناخته و غريب برجانش افتاده بود، بلاتكليف به در و ديوار نگاه مي‌كرد نمي‌دانست كه كار را چگونه بايد آغاز كند. هرگز بدين منظور در سراسر زندگي بيست ساله‌اش با زني تنها نمانده بود، و حالا هوا برايش سنگين بود، چيزي راه گلويش را مي‌بست و گرما كلافه اش مي‌كرد….» (منیرو روانی پور،1369ب:116).

نمونه ديگر اين نوع ازدواج، ازدواج نباتي با منصور است. گرچه ازدواج آنان بر پاية ارتباطي ناسالم شكل مي‌گيرد اما نباتي خود شوهرش را انتخاب كرده است. همان­گونه كه بيان شد پاكي و نجابت دختر و داشتن رابطه سالم در اهل غرق يكي از اركان مهم براي ازدواج است . ازدواج نباتي كه از روي ارتباطي ناسالم به وجود مي‌آيد به شكست مي‌انجامد و نباتي به منصور خيانت مي‌كند و با سرگرد صنوبري مي‌رود و منصور نيز روانه، «خانه زنان مردان همة عالم» مي‌شود و دار و ندارش را زني فاسد از دستش در مي‌آورد.

در سنگهاي‌شيطان داستان «جيران»، نويسنده روايت‌گر داستان زني رقاصه است كه در آرزوي پوشيدن لباس سفيد عروسي و ازدواج ناكام مي‌ماند و صمد دختري ديگر را به همسري درمي‌آورد.«جيران گاه و بيگاه به آن ميدان مي‌رفت دور از نگاه آشنا پشت ويترين بايستد و به لباس سفيد بلند با تورهاي دور آستين و دامن پف چشم بدوزد و چقدر دوست داشت لباس را بپوشد كنار او بايستد» (منیرو روانی پور،1369ج:47-46)

منیرو روانی پور در دل فولاد، ديد تقربيا منفي نسبت به ازدواج دارد. به اعتقاد او رسم بله گفتن در ازدواج و با اجازه پدر و برادر كار مسخره‌اي است. در حقيقت رواني‌پور در اين قسمت به جنگ مرد سالاري مي‌رود و معتقد است وقتي دو نفر حرفهايشان را زده‌اند چرا اجازه پدر؟ «گفت: اين چه مسخره بازيست كه بعد از سه بار و يا پنج بار مي‌گويند بله! احمقانه است من همان بار اول مي‌گويم بله و چرا بگويم با اجازه پدر و مادر! ما كه حرفمان را زده‌ايم، بقيه‌اش مسخره است، من از هيچ‌كس اجازه نمي‌گيرم….» (منیرو روانی پور،33:1383)

افسانه سربلند در دل فولاد ازدواج را «زنجيري مي‌داند كه دور او و كارش تنيده مي‌شود» (منیرو روانی پور،125:1383). نويسنده به هر نوع ازدواجي اهميت نمي‌دهد نه اينكه به كلي از ازدواج و همسرداري متنفر باشد بلكه ازدواجي كه او را محدود كند و حاصل ايده مرد سالاري باشد را نمي‌پذيرد.

در مجموعه نازلي داستان رعنا، زن نويسنده داستان به هر آنچه كه نشانه­هاي ازدواج است، نگاه بدبينانه دارد و حتي عشق آرماني و مرد آرماني ذهنيش را دروغ مي‌پندارد و نفرت خود را از مردان و ازدواج به اين صورت بيان مي‌كند. «فكر مي‌كنم بايد آنچه را كه مطابق ميلم نيست جرواجر كنم، بايد حتي انتقام بگيرم از پهلوان همه دوران كه موش را توي رختخوابم انداخت، به او كه بيشتر از همه چيزهاي عالم دروغ است» (منیرو روانی پور،20:1381).

نويسنده به شدت از ازدواج‌هاي اجباري و ازدواج‌هايي كه حاصل عدم شناخت صحيح است متنفر است. در داستان «رعنا» رنگ صورتي، رنگي است كه ازدواج را به ياد راوي مي‌آورد و همان­قدر كه رعنا عاشق اين رنگ مي‌شود او گريزان است.

«رعنا، سالها پيش وقتي هنوز جواني بيست ساله بودم، مادرم لحاف وتشك عروسي‌ام را با ساتن صورتي دوخت و موشي نمي‌دانم از كجا آمد و تشك را سوراخ، سورخ كرد، و من از همان سوراخ پرت شدم به اين شهر، به اين شهر در ندشت كه تو در آن نشسته‌اي و پنجشنبه‌هايت را در آرزوي پيدا كردن پهلوان همه دوران‌ها مي‌سوزاني و اين جور بود كه من دلت را ديدم، مثل دل قديمي‌خودم بود و مثل دل هزاران زني كه پيش از اين گل صورتي را ديده بودند و پرسيده بودند، و من براي دومين بار از گل صورتي خوشم آمد و اگر نمي‌دانستم كه گلبرگهايش گرد مصيبت در هوا مي‌پراكنده حتماً آن را مي‌بوسيدم» (منیرو روانی پور،19:1381).

 

 ازدواج آزاد از دیدگاه منیرو روانی پرو:

منیرو روانی پور به ازدواج‌هاي نامتناسب حمله مي‌برد و آنان را مخرب مي‌داند. با اين حال دوستي را نيز قبول ندارد و به نقد افكار رعنا مي‌پردازد. زن «داستان رعنا» را در شرايط يك دوستي قرار مي‌دهد و در مقابل او رعنا را مي‌آفريند كه معتقد به آزاديخواهي است و اعتقاد دارد كه يك زن روشنفكر نبايد محافظه كار باشد ولي در پايان زبان به نصيحت مي‌گشايد و دوستي را ناپايدار توصيف مي‌كند«دوستي با هر تلنگري از هم مي‌پاشند. تعهدي در كار نيست، فقط سوء استفاده است» (منیرو روانی پور ،34:1381).

رعنا معتقد است كه يك زن روشنفكر بايد اروپايي زندگي كند و پايبندي به اعتقادات شرقي را متناقض با آزاديخواهي مي‌داند «ببين يك نويسنده اروپايي دوست‌اش را از كسي پنهان نمي‌كند، ولي اينجا حتي تو كه مدعي آزاديخواهي هستي زندگيت را از اين و آن پنهان مي‌كني» (منیرو روانی پور ،16:1381). رواني‌پور پايبندي به عرف جامعه شرقي را لازم مي‌داند و در مورد ازدواج و پايبندي به آن فرقي بين يك زن روشنفكر و نويسنده و زن عادي نمي‌گذارد«گفتم ببين من نمي‌خواهم كسي بفهمه… گفتي: واقعا كه فقط يك زن ابله شرقي مي‌تونه اين جوري فكر كنه، دختر تو هنرمندي، فرقت با يك زن عادي چيه؟ گفتم هيچ، در اين مورد همه زن‌ها مثل هم‌اند» (منیرو روانی پور،23:1381).

منیرو روانی پور دوستي را مي‌پسندد اما به شرطي كه در آن پايبندي باشد. از نگاه نويسنده، زن شرقي دوست دارد كه كسي به عنوان شوهر مدام رفتار او را كنترل كند اما هركسي نمي‌تواند اين‌گونه رفتار كند. تنها «پهلوان همه دوران كه نسبش به عارفي مي‌رسد كه روزگاري سازي را زير عبايش پنهان كرد و به طواف كعبه رفت» (منیرو روانی پور،22:1381) اجازة كنترل زن را دارد.

«و مي‌گفتم هيس، تا تو بداني و مطمئن شوي كه هميشه سايه‌اي مراقب من است، سايه‌اي كه نمي‌گذارد كسي حريم زنانه‌ام را بشكند. ميان غوغاي حركات و رفتار و كلماتي كه از دهانت بيرون مي‌پرد، صداي خفه آهت را مي‌شنيدم، اين جور بود كه فهميدم تو هم مثل زنان شرقي آن پهلوان را دوست مي‌داري، پهلواني كه با گردش چشمانش حركات و رفتار تو را مثل ساعت تنظيم مي‌كند» (منیرو روانی پور،25:1381).

اگر تا دوره‌اي نويسنده به مرد سالاري مي‌تازد، در اينجا رفتار مرد سالاري پهلوان همه دوران را مي‌پذيرد «گفتم آخر بايد هركجا مي‌روم شماره تلفن آنجا را بدهم و اگر تو اين را هم مي‌دانستي معلوم نبود كه توي ذهنت چه فكر و خيالي مي‌كردي، خيلي با خود كلنجار رفتم تا اين را به تو بگويم، بعد از آن چند شب كه خانه تو خوابيدم، خودت كه مي‌داني مرد است ديگر. فكر كردم مبادا دلگير شود و يا فكر و خيال ديگري بكند… اين بود كه بدون اجازه تو شماره تلفنت را به او دادم» (منیرو روانی پور،26:1381).

نويسنده با اينكه ازدواج را دست و پاگير مي‌داند اما ازدواج موقت را مي‌پسندد و نام آن را ازدواج آزاد مي‌گذارد به هر حال براي آن‌كس كه نمي‌خواهد خود را اسير خانه كند و در عين حال متعهد باشد ازدواج آزاد را پيشنهاد مي‌كند «رعنا من ازدواج كرده‌ام، ازدواج آزاد و نمي‌گويم موقت، چون اين كلمه شايسته حال زناني مثل ما نيست. مثل من و تو كه نمي‌توانيم خودمان را به آشپزخانه زنجير كنيم. مي‌داني ما بايد در عين آزادي متعهد باشيم. گفتي: مي‌فهمم، ازدواج هر اسمي‌داشته باشد به زن معنا مي‌دهد» (منیرو روانی پور،34:1381).

همان‌گونه كه بيان شد نويسنده با ازدواج اجباري مي‌ستيزد و در نهايت ازدواج آزاد را بر ازدواج دايمي‌ ترجيح مي‌دهد. به اعتقاد او ازدواج آزاد هم به زن معنا مي‌دهد و هم در عين تعهد، آزادي خود را حفظ مي‌كند. همان­گونه كه در داستان شيوا نيز به نصيحت شيوا مي‌پردازد كه تن به ازدواج با ميلاد ندهد زيرا در آن صورت جز سرگرداني بهره‌اي نمي‌برد. به اعتقاد نويسنده «تا زماني كه رضايت نداده است آدم است ‌اما آن زمان كه به ازدواج رضايت مي‌دهد زن مي‌شود، و سرگردان در افسانه‌ها.» (منیرو روانی پور،50:1381).

منیرو روانی پور فقط در دنياي جفره ازدواج را پايه و اركان زندگي مي‌داند و اگرچه در طي سالها ديدگاه‌هاي متفاوتي نسبت به آن دارد ولي آن را به هر صورت كه باشد معنا دهنده به زن مي‌داند. در حقيقت نويسنده ازدواج شايسته و مرد خوب را مي‌پسندد ولي به ازدواج هاي نامناسب بهايي نمي‌دهد و ازدواج آزاد(موقت) را بر آن ترجيح مي‌دهد.

 

باورهای خرافی

طبيعت سخت و خشن جنوب با آسماني كه گاهي بخل و خساست خود را براي روزها به مردم نشان مي‌دهد، مردم جنوب را مردمي خرافي بار مي‌آورد. مردمي كه به جاي ريشه‌يابي مشكلات خود دست به خرافه مي‌زنند. باورهاي خرافي از ديگر معتقدات مردم جنوب است كه نويسنده به بيان پاره‌اي از آن مي‌پردازد.

خرافه‌پرستي و باورهاي‌ خرافي محصول روزگار دور اين اقوام است، روزگاي كه در طبيعت خشك و خشن جنوب فقر بيداد مي‌كند و مردم براي به دست آوردن كمترين امكانات زندگي سختي‌هايي زيادي را تحمل مي‌كنند. اعتقاد به خرافات بيش از هر چيز در بن‌بست‌هاي زندگي به چشم مي‌خورد و در برابر مسائلي كه انسان هيچ چاره‌اي براي آن نمي‌شناسد. منيرو رواني‌پور در داستان‌هاي ابتدايي خود خصوصاً داستان‌هايي كه در فضاي خشن جنوب و روستاهاي جنوب نوشته است به بيان باورهاي خرافي آن ديار مي‌پردازد.

در اهل غرق و كنيزو نگاه نويسنده به اين پديده‌ها مثبت و قابل قبول است اما بعدها در «سنگهاي شيطان» و «سيرياسيريا» به آن مي‌تازد و با ديدي كاملاً انتقادي به آن مي‌نگرد.«مادربزرگ طلسم دارد. دو تا آدمك آهني كه يكيشان زن است و يكيشان مرد، آدمك‌هايي كه به اندازة انگشت مادربزرگ هم نمي‌شود و بوبوني صدبار تا بحال ازش قرض گرفته تا برود آنها را بهم بچسباند و زير آتش بگذارد تا شوهرش او را دوست بدارد و پول ماهي‌هاي را كه به شهر مي‌برد و مي‌فروشد تاراج نكند» (منیرو روانی پور ،1369الف:48).

كاربرد اين جور طلسم‌ها و خرافات بيشتر مخصوص زنان است. اين موجودات ظريف و حساس  چاره درد خود را در كمك گرفتن از طلسم‌هايي مي‌بينند كه هيچ كاري از آنان برنمي‌آيد. اين جور عقايد خرافي را زنان روستايي بيشتر براي دورماندن از شر  چشم‌زخم به كار مي‌برند. از ديگر باورها و اعتقادات اين زنان نمك بر آتش ريختن و شاخ گوزن را بر سر در خانه آويزان كردن است. «بوبوني كه عادت داشت هر روز اطراف خانه‌اش را جارو كند و نمك بپاشد تا آبي‌ها به خانه‌اش نزديك نشوند و هوش و حواس ناخدا را ندزدند» منیرو روانی پور ،1369ب:22).

«و بعد صداي صلوات آبادي بلند شد. بوبوني طلسمهايش را درآورد و مثل همه زنهاي جفره به پنجره آويزان كرد. مشتي نمك روي آتش منقل ريخت و آبي‌ها غيب شدند».(منیرو روانی پور ،1369ب:10)

اعتقاد به شاخ قوچ يا بز كوهي را نيز، براي دفع چشم زخم و كوري چشم حسود و قدرت نمايي، مؤثر مي‌دانستند و آن را بالاي سر در خانه‌ها نصب مي‌كردند. اين حالت اخير را مي‌توان يكي از بقاياي جانورستايي «توتميسم» در مذاهب اوليه ايرانيان يعني زماني كه قبايل، حيوانات مقدس را مي‌پرستيدند به شمار آورد.(احمدي ريشهري،1380)

«شب بر در كپرها و روي شاخ گوزنهاي آويزان بر در سراها، فانوسهاي كوچك و بزرگي روشن بود» (منیرو روانی پور ،1369ب:10)

زنان ساده دل روستايي نه تنها بر در خانه‌هاي خود اين نشانه‌هاي خرافي را به كار مي‌برند ‌بلكه در مورد كُپي‌كُپي ابراهيم پلنگ نيز اين حساسيت را به خرج مي‌دهند «آبادي با حيرت و شادماني به مرد و كُپ‌كُپي‌اش نگاه مي‌كرد. بوبوني تا چشم‌ زخمي ‌به كُپ‌كُپي نرسد، يكي از طلسمهايش را درآورد و به شاخ كُپ‌كُپي آويزان كرد و دي‌منصور تفكة خود را به آن ماليد» (همان،1369ب:183). منیرو روانی پور بسياري از اين فرهنگ را ميراث گذشتگان مي‌داند كه به مرور زمان تغيير چهره داده و به اين صورت درآمده است وحتي بعضي قسمت‌هاي آن با باورهاي مذهبي آميخته شده است. رواني‌پور همه جا با ديد مثبت به خرافات نمي‌نگرد. در سيرياسيريا و سنگهاي شيطان به انتقاد از آئين خرافي مي‌پردازد.

منیرو روانی پور در اهل‌غرق با نگاه لطيف و ملايم خود به اين پديده‌ها و خرافات كه زاييدة ذهن زنان ساده دل جامعه آرماني اوست مي‌نگرد و نه آنان را سرزنش مي‌كند و نه تشويق، بلكه فقط نظاره‌گر آنچه هست كه مي‌بيند. اما در دو داستان سنگهاي شيطان و سيرياسيريا كه سالها بعد از اهل غرق به نگارش درمي‌آورد به اين باورهاي خرافي نگاهي انتقادي دارد. در اهل غرق آن را زاييده فقر و ناآگاهي مي‌داند و در برابر آن موضع نمي‌گيرد اما در اين داستان‌ها به اين معتقدات سراسر خرافي مي‌تازد و در قالب مريم خواهان جمع‌آوري نشانه‌هاي خرافي از سر در خانه‌ها به كمك دختران آبادي است.«راه افتاد و به كوچه‌اي ديگر رسيد، درهاي باز و شاخ گوزن و آهوان كوهي كه به نشانه تاراندن بلا و مصيبت بر در خانه‌ها بود، تا هشت سال ديگر كه پزشك شود و به آبادي برگردد، شايد بتواند اين نشانه‌ها را يكي يكي و با صبر و حوصله از در خانه‌ها بردارد…. جايي باز كند و از دختران همين آبادي كمك بگيرد» (منیرو روانی پور ،1369ج:13).

در سنگهاي‌شيطان نويسنده نه تنها به جمع‌آوري اين نشانه‌ها مي‌انديشد بلكه از ناآگاهي زنان در درمان بيماري‌ها و كمك گرفتن از اين باورهاي پوسيده سخت ناراحت است.

«ديده بود كه دايه با زن همسايه چه كرده بود پنج سال پيش وقتي زن همسايه درد چهار بادش گرفته بود و دايه با آتشي كه در منقل روشن كرده بود و پيشي كه در دستش بود و در هواي اتاق تكان مي‌داد تا آل را وادارد كه دست از جگر زن زائو بكشد، ديده بود كه زن با زبان قفل شده از درد و تن متشنج التماس كرده بود كه دوباره نمك در آتش منقل بريزد و ديده بود كه با صداي بچه ، دايه يك مشت پهن داغ وسط پاي زائو چپانده بود و فرياد زن را شنيده بود» (منیرو روانی پور،1369ج:13).

 

ادامه باورهای خرافی

البته اين موضوع را منیرو روانی پور در اهل‌غرق نيز عنوان مي‌كند اما در آنجا نباتي را زن بد ذاتي مي‌داند كه آن زمان كه نوزادي را كه مايه سرافكندگي خود مي‌داند سقط مي‌كند يك مشت پهن لاي پاي خود مي‌چپاند (ر.ك. منیرو روانی پور،1369ب:157)

اين خرافات و كهنه پرستي نه تنها در اين موارد كه حتي درمورد تحصيل دختران نيز وجود داشته است. در سنگهاي شيطان، نويسنده با بيان ويژگي‌هاي داية پير و باكره آبادي به بيان جبر دايه وخرافاتي كه محور وجود دايه و زنان وجود دارد مي‌پردازد. دايه مظهر جبر و جهل كامل است و با جهل خود ديگران را وادار به پذيرفتن باورهاي گوناگون مي‌كند در مقابل او مريم روشنفكر قرار مي‌گيرد. منيرو‌ رواني‌پور در اين قسمت با مقابل هم قراردادن دايه خرافاتي و مريم روشنفكر به ستيز با اين آيين كهنه و پوسيده كه دايه مظهر آن است مي‌رود. در اين داستان با تاكيد بر جنبه‌هاي زشت  عقب‌ماندگي و قدرت ويرانگري جهل، با نوعي فاصله‌گيري انتقادي قابل ستايش به سنت‌هاي بومي مي‌نگرد. (ر.ك.ميرعابديني،1134:1377)

«دايه با لباس سياه هميشگي‌اش كه بالاي تنور نشسته بود. هميشه سياه مي‌پوشيد و هميشه تنها بود…. باكره پيرآبادي…. و مادر مي‌گفت: خودش را نذر مردم كرده ، نذر آبادي و اين برمي‌گشت به سالها پيش كه درد باريك توي آبادي افتاده بود و تا جنّ سياه و گرسنه كه معلوم نبود از كجا آمده و خون و گوشت مردم را مي‌خورد دست از سرآبادي بردارد» (منیرو روانی پور ،1369ج:11).

دايه خود قرباني رسم غلط دايه پيشين است، اما او نيز قربانيان ديگري را در راه اين عقايد پوسيده برجا مي‌گذارد «ديد و شنيد كه دختري چهارده ساله بايد تا ابد باكره بماند و او ماند و جن سياه، سفيد شد و بي‌آزار و همانجا در هواي آبادي ماند تا نگذارد هيچ‌كس به دايه نزديك شود» ( منیرو روانی پور ،1369ج:11).

دايه باكره ماند و خرافاتي، تا قربانيان ديگري در راه اين عقايد وجود داشته باشد. دايه مخالف علم، تحصيل و دانايي است چون در جهل و خرافات كامل زندگي مي‌كند. دايه‌اي كه ناهار و شام‌اش را مردم آبادي مي‌دهند و او را دفع كننده بلا مي‌دانند. «و خالويش بعد از مدتها آمده بود به آبادي تا با دايه حرف بزند، با بقچه‌اي پر از سوغاتي و چشمان دايه برق زده بود و مادر هر روز ناهارش را به او مي‌داد و زنهاي ديگر كه هر روز دايه را مهمان مي‌كردند تا بركت از سر سفره‌اشان نرود و با دعاي دايه كسي بيمار نشود و باران به موقع ببارد و مرده‌هايشان در گور آسوده باشند.» (منیرو روانی پور ،1369ج:9)

همين جبر دايه و ناآگاهي زنان است كه دختران آبادي بي‌سواد مي‌مانند و زناني كه به سنت‌شكني دست مي‌زنند تاوان سختي مي‌دهند. ستاره و مريم قرباني سنت‌شكني‌هاي خود هستند؛ ستاره كه دل در گرو مرد غريبه دارد، قرباني رسم غلط و فرهنگ كهنه مي‌گردد و از آبادي طرد مي‌شود. ديگر هيچ كس حق صحبت با ستاره را نداشت و بر در خانه او نشانه زده بودند تا بالاخره روزي كه با غلام ژاندارم  ازدواج كرد و خانه‌اي دورتر از خانه‌هاي آبادي شوهرش براي او آماده كرد و اگر او نبود ستاره بايد دربه در مي‌شد (ر.ك،منیرو روانی پور،1369ج:8-7).

اين نشانه‌هاي خرافي نه تنها در خانه‌هاي آبادي كه حتي بر سر در خانه مريم نيز هست با اين تفاوت كه خانه مريم با خانه‌هاي ديگر فرق داشت. درش هميشه باز بود كه نشان از بخشندگي و مهمان‌نوازي دارد و رنگ صلح و آرامش از آن مي‌باريد. «از پيچ كوچه كه گذشت خانه‌شان را ديد كه شاخ گوزني رويش بود و مثل هميشه باز…. چشمش روي در سريد و نفس بلندي كشيد…… در انگار تازه رنگ شده بود. رنگ آبي،» (منیرو روانی پور،1369ج:13).

منیرو روانی پور نه تنها در سنگهاي‌شيطان به بيان زشتي‌ها و باورهاي خرافي مي‌پردازد بلكه در سيرياسيريا اين نوع نگاه نويسنده نيز وجود دارد. نويسنده بسياري از باورها و افسانه‌ها را زير سوال مي‌برد. آنچه در اين مجموعه عنوان مي‌شود بر محور مبارزه با جهل و خرافات است اما باز هم موفق نمي‌شود تنها دي‌يعگوب و زن چندين هزار و يك شب مي‌توانند خود را نجات دهند. در داستان دي‌يعگوب نويسنده با محور قرار دادن زندگي پيرزني تنها كه فرزندانش در دريا غرق شده است و تنها زندگي مي‌كند به مبارزه با اين نوع جهل و خرافات مي‌پردازد. دي يعگوب وقتي خبر مرگ فرزندانش را مي‌شنوند به تمام آداب و رسوم و خرافات مردم آبادي پشت مي‌كند و در حقيقت مقابل آنچه كه يادگار دوران جهل و ناداني است مي‌ايستد.

دي يعگوب ديگر مانند زنان آبادي شب چهاردهم هر ماه حنا نمي‌بندد و هيچ اعتقادي به باد پيرزن ندارد. ريشه همه بدبختي‌هاي خود را در فقر و بدبختي و دريا مي‌بيند و از آن به بعد به ستيز با همه آنها مي‌رود. ماهيان ريزي را كه به اعتقاد زنان ساكنان بد دريا هستند هر شب سرخ مي‌كند و مي‌خورد و مطابق رسم همه ساله آنگاه كه باد پيرزن نمي‌آيد به كنار دريا مي‌رود، با اين تفاوت كه ديگر نان و آب خود را قطع نمي‌كند بلكه هر شب وقتي اهالي آبادي در خواب هستند به كپر خود مي‌آيد و غذايش را مي‌خورد.(ر.ك.منیرو روانی پور ،1372: 23-16).

در داستان «منو» نويسنده به رسم داغ كردن مي‌پردازد. در جنوب رسمي ‌بوده است كه مردم براي علاج بيماري‌هاي خود، خود را داغ مي‌كردند و به اين ترتيب از درد رهايي مي‌يافتند.«داغ كردن در بوشهر رواج داشته است و معمولا براي افزايش رزق و روزي، جلوگيري از مرگ و مير نوزاد، درمان بيماري، به دست آوردن رضايت عروس در موقع خواستگاري و زدايش نحسي‌هاست» (احمدي ريشهري،1380: 453)  نويسنده به مبارزه با اين رسوم غلط مي‌پردازد و آن را ناشي از فقر و جهل مردم مي‌داند «منو خودش توي آبادي نيست، اما خاطرش هست …جاي بدبختي را داغ مي‌كند، مي‌تواند بفهمد كه گرفتاري آدم از كجاست، كجا جمع مي‌شود، همانجا را داغ مي‌كند.» (منیرو روانی پور ،29:1372) در اين داستان مرد عكاسي وارد آبادي مي‌شود و با خود كتابي قطور و دوربيني دارد.

مدام از جاي داغ مردم آبادي عكس مي‌گيرد. او مي‌خواهد «منو» را پيدا كند و از او عكس بگيرد با ساربان همراه مي‌شود. منو را مي‌بيند اما موفق نمي‌شود از او عكس بگيرد. هدف او مبارزه با منو است اما وقتي او را مي‌بيند همچون اهالي بنجي اسير خرافات مي‌شود. در پايان داستان بزي در ميدان آبادي كتابي قطور را مي‌خورد و مرد عكاس دوربين خود را فروخته با داغ‌هاي زيادي كه روي بدنش دارد و ديگر شكل آدميزاد نيست. از شدت لكه‌ها و زخم‌هاي بيشمار شبيه گورخر يا يوزپلنگي است كه روي نشيمنگاه نشسته و هراسان به كوهها مي‌نگرد (ر.ك.منیرو روانی پور،35:1372).

داستان «ماكو» باز هم داستان دا‍ﻳﺔ پير و اعتقادات خرافي است. ماكو داﻳﺔ پير و بد ذات آبادي، در مقابل بچه‌اي كه نامشروع به دنيا آمده او را مظهر پليدي مي‌داند و براي اينكه دوباره اين اتفاق نيفتند پيشنهاد مي‌كند تا بچه را به بدترين شكل تكه‌تكه كنند تا  جز رنج و درد چيزي با خودش نبرد و براي بچه‌هاي به دنيا نيامده از چند ثانيه‌اي كه آسمان و زمين را ديده تعريف نكند (ر.ك. منیرو روانی پور ،1372: 47-39). «ماكو» به جاي آنكه راه درست زندگي را به دختر جوان آموزش بدهد بچة بي‌گناه را مي‌كشد. اين رفتار حاكي از جهل و ناداني اوست.

در داستان«سيرياسيريا» مرد خوشه چيني به روستا مي‌آيد كه مردمش خرافاتي هستند و دختران را در دريا قرباني مي‌كنند. مي‌خواهد كاري بكند كارستان . در نهايت اسير خرافات مي‌شود. در منو هم همين اتفاق افتاد و مرد عكاس اسير خرافات شد. او مي‌خواهد با كتاب و دوربين با مردم حرف بزند در حالي كه كتاب و دوربين به مردم بيسواد بنجي كمكي نمي‌كند. آنها چيزي از كتاب نمي‌فهمند پس كتاب را بز مي‌خورد. در حقيقت با خط كشيدن روي خرافات مشكل حل نمي‌شود. هركس در يك آبادي يا سرزمين با مردم ديالوگ برقرار نكند با آنها دوست نشود، هيچ كتاب و دوربيني كاري نمي‌كند (ر.ک.مهويزاني،262:1376).

منیرو روانی پور

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های زبان و ادبیات فارسی کلیک کنید..

این فایل وورد در 160 صفحه خدمت شما عزیزان ارائه می گردد . امیدواریم از مطالعه آن لذت برده و استفاده های لازم را بکنید .

نمونه ای از منابع منیرو روانی پور:

1. آبراهاميان، يراوند (1385)؛ ايران بين دو انقلاب،ترجمه كاظم فيروزمند، حسن شمس آبادي،محسن مدير شانه چي؛ تهران: نشر مركز، چ دهم.
2. آتشي، منوچهر (1383)؛ آواز خاك؛ تهران: انتشارات نگاه، چاپ سوم.
3. آژند، يعقوب (1383)؛ انواع ادبي در ايران امروز؛ تهران: نشر قطره، چ اول.
4. آلوت، ميريام (1368)؛ رمان به روايت رمان نويسان؛ ترجمه عليمحمد حق شناس؛ تهران: نشر مرکز،چ اول.
5. ابراهيمي، نادر (1377)؛ ساختار و مباني ادبيات داستاني؛ تهران: انتشارات سوره، چ دوم.
6. احمد سلطاني، منيژه (1384)؛ ژرف ساخت فرهنگ عامه­ي ايراني؛ تهران: نشر روزگار.
7. احمدي، بابک (1385)؛ ساختار و تاويل متن؛ تهران: نشر مرکز، چ هشتم.
8. احمدي ريشهري، عبدالحسين (1380)؛ سنگستان؛ شيراز: نويد، جلد اول و دوم ، چ دوم.
9. اخوت، احمد (1371)؛ دستور زبان داستان؛ اصفهان: نشر فردا، چ اول.
10. بارونيان،حسن (1387)؛ شخصيت پردازي در داستان­هاي کوتاه دفاع مقدس؛ تهران: بنياد حفظ آثار و نشر ارزش­هاي دفاع مقدس، چ اول.
11. …
12. …

 

منیرو روانی پور