هنر قدسی و معماری قدسی

هنر قدسی و معماری قدسی

منابع

معماری قدسی

معماری، خلق فضایی است پویا، ملموس و قابل درک که با بیان نغز و ظریف هنرمندی وارسته به منصه ی طهور رسیده، از این رهگذر همواره معرف هویتی ویژه برای آدمیان بوده است؛ درحقیقت معماری ای که حجاب از رخسار حقایق و رازهای هستی بر می دارد و با تلاش و تکاپو، رخت از دیار غربت و بیگانگی بر می بندد، از دامان خاک سر به افلاک می گشاید و آدمی را با خود رهسپار سفری روحانی می کند، تنها در تاروپود بیانی مقدس متجلی می شود. معماری قدسی، به عنوان مصداقی بارز از تجلی این اندیشه های ماورایی در ساحتی نفسانی، به بهترین وجه در لایه های ادراکی معماری و هنر مسلمانان متبلور گشته است. (بمانیان،1389، ص3)

کار معماری صورت بخشیدن به «مکان» است، که امروزه معماران گاه به تسامح بدان «فضا» می گویند. امروزه معماران مکان های مقدس نیز می سازند و البته در این ساخت و سازها به افعال مادی و عملکردهایی که در آن مکان ها رخ می دهد توجه دارند، اما نوعا از آن جوهره ای که موجب تمایز مکان مقدس از مکان های دیگر می شود و به عبارت دیگر از مناسبت آن مکان با امر قدسی غافلند.(ریخته گران، 1370)

در تاریخ معماری سر فصلی تحت عنوان معماری مقدس وجود دارد که شرح مبانی و مبادی بنا های مقدس در ادیان و فرهنگ های مختلف بشری است.(بلخاری قهی، 1384، ص5) و جزء انکار ناپذیر تاریخ معماری محسوب می شود. در ذهن و زبان انسان سنت محوری که به اصل تناظر آدم و عالم دلبسته بود و بر اساس آن انسان را عالمی صغیر و عالم را انسانی کبیر می پنداشت این باور به خلق هنر و معماری ای انجامید که جلوه تصویری و تجسمی معنا بود. مکان در غالب معماری میتواند با زبانی هنری بیان شود. هنر نقشی بسیار مؤثر را در بالابردن درجه ی تقدس مکان دارد. (بلخاری قهی، 1384، ص18)

معماری قدسی، به مثابه ملموس ترین و محسوس ترین بخش از هنر قدسی، تصویر و بازتابی آشکار از نظم و وحدانیت حاکم در جهان هستی است. «معماری دارای چیزی بیش از ساختار مادی و حتی بیش از یک شکل زیباشناختی چشمگیر می باشد» (پوپ، 1373، ص74)

ادامه توضیحات معماری قدسی

معماری اصولا یک هنر مقدس است که در حیطه این تقدس وظیفه اش پرکردن شکاف میان دو دنیای خاکی و افلاکی به هر دو صورت طبیعی و نمادی است. معماری این وظیفه را به وسیله بناهایی که سر به آسمان می سائید، ادا می کند. در واقع معماری مقدس، تلاشی پیوسته به سوی بالاست. (پوپ، 1373، ص74)

به گفته بورکهارت هنر معماري در ميان هنرهايي كه محيط انسان را شكل مي دهند و آن را مهياي نزول بركت مي سازند، جايگاه اصلي را داراست. اكثر هنرهاي فرعي، نظير منبت كاري، كاشيكاري، و غيره با معماري پيوند دارند. (بورکهارت، 1370، 37)

در فلسفه معماری برای بنا سه ساحت در نظر گرفته می شود: سرپناه، ساختمان و معماری. معماری را آن ساحت سومی است که همراه با مصالح مادی و کالبد ساختمانی، اصول زیبایی شناختی و معنوی نیز در آن حضور دارد.(بلخاری قهی، 1384، ص7)

اکنون در جهان مدرن معماری به یک فضای کالبدی گفته می شود که روح بنا نیست، ساختار بناست. در جهان مدرن به این اعتقاد و نتیجه نرسیده اند که فضا یا کالبد می تواند یک مفهوم معنوی باشد. اما بسیاری از محققین اعتقاد دارند که ما در تاریخ زندگی انسان یک مفهوم معماری مقدس داریم که اتفاقاً از دوره های باستان وقتی به طرف جلو می آییم می توانیم جلوه های آن را ببینیم.(بلخاری قهی، 1384، ص7)

شولتز معماری را هنر مکان میدانست که بنا به ساختار جزئی- کلی خود، هنری است دارای سلسله مراتب، از نظر اجزاء گزینشی-گردآورند و به لحاظ محتوا تاریخی . هنر مکان هنر کلیتها و هدف آن ارائه ی تصویرهایی از جهان بود( شقاقی، 1384،ص 45-44).

به طور کلی پژوهش ها  در زمینه فضا و معماری قدسی را می توان در سه گروه طبقه بندی نمود دسته اول پژوهش هایی که تعریف فضای مقدس پرداخته اند (نمونه این تعاریف پیش از این ارائه شد) دوم، پژوهش هایی که کارکرد و اهداف فضای قدسی را مد نظر قرار می دهند و دسته سوم مطالعاتی که به بررسی ویژگی های فضای مقدس پرداخته و آنچه را موجب می شود که یک معماری به عنوان معماری قدسی شناخته شده و فضایی مقدس را پدید آورد را بیان می کنند.

اهداف و کارکرد های فضا و معماری قدسی

هنر باید همواره شامل ایده و فکری باشد و مطلبی برای بیان کردن داشته باشد. هنر بدون مفهوم همچون کتاب بدون منظور است. اگر در یک کتاب منظور و مقصودی نهفته نباشد سیاه کاغذی بیش نیست. هنر نیز بدون مفهوم کاملا چیز عاطلی است. این مفهوم ممکن است قابل درک نباشد ولی در هر حال باید در هنر نهفته باشد و انسان را به تفکر واردارد. (محمدی،1391،ص2)

فضای مقدس پنج نقش بسیار مهم دارد. این نقش ها به طور گسترده ای در نظام های مذهبی مورد تصدیق واقع می شوند و برای رسیدن به اهداف مورد نظر بنیادی هستند اول آنکه فضای مقدس به منظور ایجاد نا همگونی در فضای همگون مادی پدید می آید. دوم آنکه فضای مقدس محملی است برای اندیشه های دینی، سوم زمینه سازی حیات معنوی و چهارم ایجاد مکانی است برای حضور ذات الهی که در ذهن انسان دیندار اوج آمال و مقام قرب الهی می تواند در آن میسر گردد. به عنوان هدف آخر نیز باید گفت معماری مقدس مکانی برای تجلی عوالم برتر در ساحت های نازل تر ایجاد می کند. تحقق هر یک از این اهداف به نوبه­ی خود کارکرد هایی فرعی تر را محقق می سازد که در ادامه به تفصیل بیان خواهد شد.

 شکل گیری هنر مقدس

چگونگی به وجود آمدن هنر قدسی در آیه «هوالله الخالق البارء المصور له اسماء الحسنی» از قرآن کریم به زیبایی، تصویر و به این گونه بیان شده است که «بالاترین مرحله «هو» است. پس از آن در مرحله ی عقلانیت «الله» است؛ سپس خالق، همه ی پدیده ها را از نیستی به هستی می آورد و صفاتی را در عالم ماده خلق می کند. آنچه خلق می شود (بارء) مخلوق متکثر با صورت ها و رنگ ها و شکل های مختلف است. این هنرمند نهایتاً (مصور) صورت آفرین است و معیار قضاوت (له اسماء الحسنی) زیبایی شناسی مشخصی دارد که با این صفات تجلی پیدا کرده است؛ پس هنر باید در مسیر مانند مسیر فوق، انسان را از صورت های مختلف به سمت ابداع و خلاقیتی ببرد که مبتنی بر تمام صفات حسن بوده» (نقره کار، 1387، ص101) و او را به سوی مرکز و وحدتی (هو) که مبدأ تجلی همه چیز در بی کران هستی است، رهنمون سازد؛

هنگام آفرینش اثر هنری تعاملی پویا و روحانی میان هنر مند و جهان هستی رخ می دهد نعاملی که سبب می شود در ورای هنر، حقیقت و مفهومی شگرف، رمز آلود و آسمانی نمایان و توجه برانگیز شود. چنانکه در ورای طبیعت زمینی افقی بی کران وجود دارد.(هاشم نژاد، 1385، ص 330)

“این هنر، زاییده ی ذوق و شعف ناشی از میل انسان به لقا و نزدیکی به حق تعالی است؛ هنری که در نتیجه ی قداست، پاکیزگی، تعالی و عروج ناشی از فرایند طی طریق به سوی عالم کبیر و جهان معنا، نمود یافته است.” (نقره کار، 1387، ص101)

نصر نیز امر مقدس را منشا هنر قدسی دانسته از نظر وی سرچشمة صورت ها، نمادها، قالب ها و رنگ ها در هرگونه هنر قدسی نه روان فردي هنرمند بلكه عالم مابعدالطبيعي و معنوي است كه به هنرمند تعالي مي بخشد و ريشه تفاوت بزرگ این هنر نيز از همين جاست. هنر و تقدس در اينجا جدايي ناپذيرند زيرا اين خود امر مقدس است كه آن هنر را آفريده است ( نصر، 1385، صص 352-335)

 نقش و کارکرد هنر قدسی

“هنر دینی هنریست که باورها و ارزش های دینی را متجلی و متبلور می سازد.” (همتی،1383،ص1) هنر قدسی همواره رو به سوی امر قدسی و موجود متعالی دارد و آدمی را به قدرت و كمال بیكران متصل می سازد . هنر قدسی آن نوع هنری است كه مجلا و مرآت تجلی امر قدسی است و آدمی را به او رهنمون می گرد. (اتو،1380،ص21)

هنر قدسی  پیامی الهی را به بشر منتقل می سازد و فراتر از زمان و مكان است و ریشه در عالم تجرّد و دیار مرسلات و ساحت های برین هستی دارد و از عالم بالا ریشه گرفته و در جهان جسمانی خود را متجلی می سازد. امّا انتزاعی و بریده از واقعیت ها نیست كه یك سره به لاهوت بپردازد و از ناسوت و زندگی روزمرّه غافل شود، بلكه ریشه در واقعیت دارد و از فریب به دور است. (همتی،1383،ص2)

بنابراین هنر قدسی، سیطره ای کیفی و رهیافتی باطنی است با مقامی والا و کبریایی که به مثابه برترین تجلی گاه عالم روحانی در قالب، صور و ساحتی نفسانی و مادی متجلی می گردد و همواره در تلاش است با برقراری گفتمانی متعالی و قرائتی عرفانی و ذاتی مقدس، وحدت و یگانگی حقیقی متعالی را بر دیدگان عرضه نماید، حضور رمزوار ایمان را آشکار سازد، عالم مادی را به گونه ای سامان بخشد که دغدغه ذاتی و فطری آدمیان را که دستیابی به شهود و وصال ساحت مقدس حق تعالی است، التیام بخشد و بستر عروج عارفانه ی آدمی را از بستر مادیات، فراهم آورد.( بمانیان،1389، ص4)

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های معماری کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع

• آقا جری، هاشم (1377). شرایط امکان و امتناع گفتگوی تمدن ها، همایش چیستی گفتگوی تمدن ها، وزارت خارجه ایران، صص 89-101
• آموزگار، ژاله و تفضلى ، احمد(1375). اسطوره زندگى زردشت ، تهران : نشر چشمه و آويشن.
• آوینی، سید محمد(1370). جاودانگی و هنر(مجموعه مقالات)، تهران: برگ.
• آهنگریان،آزاده(1387).کنیسه های محله جویباره اصفهان. قابل دسترسی از طریق آدرس برخط: zasta.ir
• آیزاکس، ویلیام (1380). گفتگو و هنر با هم اندیشیدن، مترجم محمود حدادی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
• ابطحی، سید محمد علی (1376). گفتگو بین ادیان الهی، مصاحبه با دکتر طارق متری، نامه فرهنگ، شماره 26.صص110-123.
• ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (1386). آثار الباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران: نشر امیر کبیر.
• اتو، رودلف(1380). مفهوم امر قدسی، ترجمه همایون همتی، تهران:نقش جهان.
• اردلان، نادر(1380). حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی، ترجمه حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک
• ارسطو (1377). سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران: نشر نیل
• اس.هال، كالوين ( 1375). مبانى روان شناسى تحليلى يونگ، ترجمه دكتر محمدحسين مقبل، تهران: جهاددانشگاهى تربيت معلم
• اسدی، حبیب (1385). گفتگوی ادیان ضرورت زندگی جهانی شده، نشریه چشم انداز ارتباطات فرهنگی، شماره 26، صص 62-64.
• اسفندیاری، آپه نا (1388). چلیپا،رمز انسان کامل، پژوهش در فرهنگ و هنر،شماره1،صص 5-19
• اسلامی، آسیه (1391). طراحی مرکز تعاملات دانشجویی دانشگاه شیراز، رساله کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه شیراز.
• اعوانی، غلامرضا (1375). حکمت و هنر معنوی (مجموعه مقالات) تهران: گروس.
• اکرمی، سید امیر (1383). قرآن و گفت و گوی ادیان، تهران: سخنرانی در کنفرانس مشترک موسسه گفت و گوی ادیان و کلیسای پرسبیتری.
• …
• …