اشعار مانوی و بررسی آرايه های ادبی در این متون

اشعار مانوی

پایان نامه بررسي آرايه­هاي ادبي در متون و اشعار مانوی

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          صفحه  

فصل اول: مقدمه

1ـ2ـ اهميت و ضرورت تحقيق……………………………………………………………………………………… 3

1ـ3ـ هدف تحقيق………………………………………………………………………………………………………… 4

1ـ4ـ پيشينة تحقيق…………………………………………………………………………………………………….. 4

1ـ5ـ روش تحقيق………………………………………………………………………………………………………… 5

1ـ6ـ سؤالات تحقيق…………………………………………………………………………………………………….. 5

1ـ7ـ فرضيات تحقيق……………………………………………………………………………………………………. 5

فصل دوم: شرح زندگی مانی و آثار او

2-1- زندگینامة مانی……………………………………………………………………………………………………. 7

2-2- آثار مانی و مانویان………………………………………………………………………………………………. 11

2-3- ویژگی­های شعر مانی …………………………………………………………………………………………. 13

2-4- ویژگی­های جامعة مانوی……………………………………………………………………………………… 16

2-5- هنر مانوی ………………………………………………………………………………………………………….. 17

2-6- سرانجام دین مانی ……………………………………………………………………………………………… 18

2-7- عقاید مانی…………………………………………………………………………………………………………… 18

فصل سوم : تحليل آرايه­هاي ادبي در متون مانوی

3ـ1ـ معرفي آرايه­هاي ادبي مانوی …………………………………………………………………………………………… 22

3ـ1ـ1ـ صنايع لفظي …………………………………………………………………………………………………… 23

3ـ1ـ2ـ صنايع معنوي…………………………………………………………………………………………………… 24

3ـ2ـ آفرينش جهان مادي……………………………………………………………………………………………. 29

3ـ2ـ2ـ ويژگي­هاي جهان مادي ………………………………………………………………………………….. 37

3ـ2ـ3ـ نقش آموزه­هاي مانوی در نجات­بخشي انسان……………………………………………………. 42

3ـ2ـ3ـ1ـ ماني در پيشگاه پادشاهان…………………………………………………………………………….. 43

3ـ2ـ3ـ2ـ متونی در ستايش مسيح………………………………………………………………………………. 45

3ـ3ـ پايان جهان از منظر ماني ……………………………………………………………………………………. 48

3ـ3ـ1ـ رهايي از جهان مادي……………………………………………………………………………………….. 51

3ـ3ـ2ـ توصيف بهشت از منظر مانویان ……………………………………………………………………….. 54

فصل چهارم : اشعاري در باب جهان پس از مرگ

4ـ1ـ.هویدگمان……………………………………………………………………………………………………………. 59

4ـ2ـ انگدروشنان………………………………………………………………………………………………………….. 66

4ـ3ـ سرودهاي ستايش………………………………………………………………………………………………… 79

4ـ3ـ1ـ ستايش ايزدان ………………………………………………………………………………………………… 79

4ـ3ـ2ـ ستايش ماني و بزرگان دين مانوي……………………………………………………………………. 83

4ـ3ـ3ـ ستايش عيسي…………………………………………………………………………………………………. 88

4ـ4ـاشعاري در وصف جهان تاريکي…………………………………………………………………………….. 94

4ـ4ـ1ـ زبور مانوي……………………………………………………………………………………………………….. 94

4ـ4ـ2ـ سرودنامة سغدي……………………………………………………………………………………………… 95

4ـ5ـ سرودهايي براي درگذشت ماني و ياران او…………………………………………………………….. 96

نتيجه­­گيری…………………………………………………………………………………………………………………… 102

منابع­ومآخذ…………………………………………………………………………………………………………………… 104

آثار مانی و مانویان

از آنجا که مانویان در ایران مورد آزا­و­اذیت قرار می­گرفتند، پیروان آن به­نقاط دور آسیای­میانه رفتند. بنابراین بیشتر آثارشان در همان نقاط یافت شدند. متون مانوی در واحة ترفان در جاده ابریشم، در جایی بسیار دورتر از ایران پیدا­شدند. (زوندرمان،2007: 198) بیشترین تعداد آنها در شهر قدیمی خوچو”xočo” بوده­است؛ که این دست­نوشته­ها به­هفده زبان نوشته­شده­اند. آثار مانوی را می­توان به­سه گروه تقسیم­کرد:

1.آثار مانی      2. آثار مانویان دربارة مانی و مانویت    3. آثار غیرمانویان دربارة مانی و مانویت

ادبیات مانوی شامل دو بخش نظم و نثر است، ادبیات منثور مانوی به­زبان_­های فارسی (فارسی ميانه، پارتی و سغدی) هستند که قسمت زیادی از آن مربوط به­ادبیات دینی، تعلیمی، داستان­های تمثیلی ، زندگی­نامه و نامه­نگاری می­باشند. ادبیات منظوم مانوی دربارة مانی و تاریخچه کیش او، اندرزها و دستور­دینی، آفرینش و پایان جهان، روح و رستگاری، نیایش عیسی­مسیح و متون نیایشی در مورد به­صلیب کشیدن او، تمثیل­ها و نوشته­های جدلی و آموزشی پراکنده­است. مهم­ترین سرودنامه­های مانوی، انگدروشنان(روشنی­های کامل)، هویدگمان(نیک بختی برای ما)و مهرنامگ(سرودنامه) است.

انگدروشنان 135مصراع و هویدگمان 144 مصراع دارد.( اسماعیل پور،:1387: 40 -36)داستان­های تمثیلی بخش مهمی از ادبیات مانوی را تشکیل می­دهند. مانی و مبلغان او برای تبلیغ عقاید دینشان از داستان­های تمثیلی محلی استفاده­می­کردند اما در پس آنها عقاید دین مانی را گسترش می­دادند و اینچنین­بود که داستان­های مشرق­زمین به­سرزمین­های گوناگونی چون هند و چین رفت و از طریق ایران به­شام و سرزمین­های غربی راه­یافت. (تفضلی، 1376: 345) تمام موعظه­ها، کتابها و نامه­های مانی برای آموزش به­شاگردانش بود که چگونه تمام معماهای عالم هستی را حل­کنند و وظایف دینی خود را انجام­دهند و خود را تهذیب­نمایند. (زوندرمان،2007: 207)

مجموعه آثار دینی که خود مانی نوشته، هفت کتاب به­گویش مادری او یعنی آرامی­شرقی است؛ که از اصل آرامی آنها حتی یک­سطر هم باقی­نمانده­است، اما ترجمة آنها در دستنویس­های ایرانی به­نوعی باقی_­مانده­اند. این هفت کتاب عبارتند از:

1.انجیل زنده یا انجیل بزرگ  2.گنج زندگان    3. اسرار       4.غولان    5. رساله­ها و نامه­ها    6.فراقماطیا      7. مزامیر و اوراد (میرفخرایی،1383: 64)

ویژگی­های شعر مانی

مانی شاعر توانایی بود. رکن اصلی آثار او نظم بود. . شعر او پر از تشبیهات دلکش و کنایه­های بدیع است که در آن از نماد­پردازی­های ادبی، تمثیل و استعاره در کمال استادی بهره­گرفته­است. (میرفخرایی،1383: 90) مانی خود سرایندة قطعات شاعرانه و مزامیر بود و دو زبور منظوم سروده بود که ترجمة قطعاتی از آن به­پارتی با نام “آفرین بزرگان” وجود­دارد و شامل نیایش­هایی است خطاب به­پدر­بزرگی و ایزدان آفرینش سوم و زبور دیگر او “آفرین تقدیس” نام دارد چون با واژه قادوش (qāduš= قدوس) آغاز می­شود. ( اسماعیل پور،1387: 39 )

بخش عمدة متون مانوی را سرودهای دینی  تشکیل­می­دهد که به­پیروی از سبک یشت­های اوستا سروده شده­اند، یعنی شروع هر بیت و به­ندرت واژه­های مهم با یکی از حروف ابجد میباشد. (میرفخرایی،1383: 64) اما از نظر ارزش هنری و زیبایی، بدون­اغراق می­توان­گفت که بهترین نمونه­ها توسط نویسندگان مانوی خلق­شدند. ( زوندرمان،2007: 199)

بیشتر سرودنامه­های پارتی در مورد غایت و رستگاری روح دربند است که فریاد کمک سر­می­دهد و منجی پیش­می­آید و به­او مژدة رهایی می­دهد. دیوها می­گریزند. روح جامة خود بر تن می­کند و آزاد گشته به­آسمان رهسپار می­شود. این سرودها در مراسم­تدفین گزیدگان مانوی خوانده­می­شود.(اسماعیل پور،1387: 39-40)

سرودهای مانوی از نظر شکل به­سه گروه تقسیم می­شوند:

• الف) سرودهای بلند که از هندام(اندام)  تشکیل شده­اند.
• ب) سرودهای بلند ستایش که به­فارسی میانه آفرشنāfurišn و در پارتی āfriwan نامیده می­شوند. مانویان در این سرودها از سنت یشت­های اوستا پیروی­کرده­اند.
• ج) سرودهای کوتاه که اغلب ولی نه­همیشه ابجدی هستند و در فارسی میانه مهر(mahr ) و در پارتی باشاه (bāšāh) نام­دارند. (میرفخرایی،1383: 68)

سرودها و ادبیات تعلیمی که توسط مانویان گسترش داده­شد، در ادبیات زرتشتی ناشناخته­بود. هنر قصه­گویی مانویان بی­نظیر بود و سوگواری­های پراحساس همانند “سرودها” هیچ همتایی در ادبیات زرتشتی ندارد.( زوندرمان،2007: 199)

تنها متون ادبی غیر­دینی در دستنویس­های مانوی غیر از افسانه­ها، در قطعه دستنویسی از سدة دهم میلادی است. این قطعات شامل بخش­هایی درباره بلوهرblauhar و بوداسف budasaf منسوب به­رودکی است. این قطعات معروف، قدیمی­ترین دستنویس به­جا مانده از شعر فارسی است. (میرفخرایی،1383: 69)

در اشعار پارتی و به­احتمال زیاد فارسی­میانه، هر بیت شامل دو مصراع است و هر مصراع نیز معمولاً از چند واژه تشکیل­می­شود که تکیة واژه بر روی هجای آخر آنهاست. این دو واژة اصلی(همراه واژه­های وابسته به­آنها) دو پایه یا رکن به­شمار می­روند و هر یک مرکب از دو یا سه یا چهار و به­ندرت پنج هجا هستند.

در وزن اشعار، علاوه بر تعداد هجاهای تکیه­دار، ضرب و وزن نیز می­تواند متفاوت باشد. (میرفخرایی،1383: 69-70) در ابتدا تصور­می­شد که وزن اشعار فارسی میانه و پارتی هجایی است، یعنی تساوی هجاها مبنای وزن است. اما برخی دانشمندان همچون هنینگ، موافق این نظر نبودند. او معتقد­بود که وزن این اشعار ضربی یا تکیه­ای است. (تفضلی، 1376: 350) در مورد ویژگی­های شعر مانوی می­توان  به­این نکته­ها اشاره­کرد:…

تحليل آرايه­هاي ادبي در متون مانوي

آرایه های ادبی

علم بلاغت و آیین سخنوری از زمان­های بسیار دور مورد توجه مردمان هنردوست و عالمی همچون یونانیان و هندیان بوده­است و با توجه به­شواهد می­توان­گفت که در ایران قدیم هم اینگونه علوم که به­فن بیان و زیبایی کلام مربوط­بوده، مورد توجه قرار­داشته­است. (رجایی، 1353: مقدمه )

در این فصل به­معرفی صنایع بدیع یا همان آرایه­های ادبی می­پردازیم. اما پیش از آن، توضیح “بدیع” ضروری به­نظر می­رسد. بدیع به­معنی “نوآورده­شده” یا “نوآورنده” است و در اصطلاح علمی، جنبه­های زیبایی سخن از طریق آن شناخته می­شود. به عبارت دیگر شیوه­ای­است که در نظر­گرفته­شده تا پس از اینکه کلام با مقتضای حال مطابقت­داشت و بر معنی مورد نظر دلالت­کرد، آنرا تزئین­کند. (رجایی، 1353: 336) از نظر قدما، بدیع علمی است که از وجوه تحسین کلام سخن می­گوید.

بدیع مجموعه شگردهایی است که کلام عادی را کم­و­بیش به­کلام ادبی تبدیل­می­کند و یا کلام ادبی را به­سطح والاتری تعالی می­بخشد. (شمیسا،1376: 11)یا به­عبارت ساده­تر، صنایع بدیع اموری هستند که باعث زیبایی و آرایش سخن ادبی می­شوند. در­واقع برای زیباتر کردن شعر یا نثر می­توان از آرایه­های ادبی بهره­برد. (همایی،1371: 38)آرایه­های ادبی یا صنایع بدیع را می­توان به­دو گروه “صنایع لفظی” یا “بدیع لفظی” و” صنایع معنوی” یا “بدیع معنوی” تقسیم­کرد. به­ابزاری که جنبه لفظی دارند و موسیقی کلام را از نظر روابط آوایی به­وجود می­آورند و یا افزون می­کنند، صنعت لفظی می­گویند.

که هدف این است که متوجه­شویم گاهی انسجام کلام ادبی بر اثر روابط متعدد آوایی و موسیقایی در بین کلمات است. (شمیسا، 1376: 12) مثلاً وقتی شاعر می­گوید:” یاد باد آنکه ز ما وقت سفر یاد نکرد”، بین یاد و باد هماهنگی وجود­دارد. در صنعت لفظی، ظاهر کلمه مهم است و باعث زیبایی می­شود؛ یعنی اگر آن کلمه را برداریم و کلمة هم­معنی جای آن بگذاریم، این زیبایی از بین می­رود. (همایی،1376: 38) به این مثال توجه کنید: ” هنر، چشمة زاینده است و دولت پاینده و رأی بی­قوت، مکر و فسون است و قوت بی­رأی جهل و جنون”. اگر کلمة “پاینده” را به “جاودان” و “جنون” را به “دیوانگی” تبدیل­کنیم، همان معنی را می­دهد، اما زیبایی نثر مسجع از بین­خواهد­رفت.

آفرينش جهان مادي مانوی

متن y

2. ud az wād ud rōšn,āb ud ādur ī az gumīzišn pārūd, rōšn rahy dō hān ī xwarxšīd az ādur ud rōšn, pad panz parisp frāwahrēn wādēn rōšnān ābēn ud ādurēn, ud dwāzdah dar, ud mān panz, ud gāh se, ud ruwānčīn frēstag panz ī andar ādurēn parisp, ud hān ī māh yazd az wād ud āb, pad panz parisp frāwahrēn wādēn rōšnān ādurēn ud ābēn, ud čahārdah dar, ud mān panz, ud gāh se, ud ruwānčīn frēstag panz ī andar ābēn parisp, kird ud wirāst  ušān …… andar paymōxt.

.

2- و از باد و روشنی، آب و آتشی که از گمیزشن پالوده [شده بود] دو گردونه روشنی، آن خورشید از

عناصر متضادَ

آذر و روشنایی به پنج دیوار: فروهری. بادی، روشن، آبی و آذرین و دوازده در و پنج خانه و گاه سه و

تنــــــــــــــــــــــــاســـــــــــــــــــــــــب بین اعداد

فرشته –روان چین-[که] اندردیوار آذرین[اند] و آن ماه یزد از باد و آب، به­پنج دیوار، فروهرین، بادی، روشنی، آذرین و آبی و چهارده در و پنج خانه و گاه سه، و فرشته پنج، اندر دیوار آبی ساخته و آماده

تنـــــــاســـــــــب بین اعداد

شده و آن­را… اندر پوشیدند.

مهریزد از روشنایی­های پاکیزه ماه وخورشید و از روشنی­هایی که کاملاً پاک­نشده­اند، ستارگان را می­آفریند. اما هنوز نورهایی وجود­دارند که در این جهان اسیر هستند و باید پالوده­شوند. پس  مهریزد برای این کار سه چرخ آتشی، بادی و آبی میسازد. ”

5. ud abgōhag ī čahār kišwar tār awiš wiruftan rāy dwāzdah dušox, se se andar ēw pāygōs, passāxt ōrrōn aziš pīrāmōn, zrēh rāy, ahrewar ī ud pad ham ahrewar nāfag, mazan ī zrehīg rāy, zēndān wirāst.

5- و برای روفتن ریم چهار کشور تاریک، بدان، دوازده دوزخ، سه­سه اندر یک کوست ساخت و نزدیک

تناسب                                          تنـــــــــاسب

به­پیرامون آن برای دریا یک اقیانوس، و در ژرفای همان اقیانوس برای مزن­دریایی زندان درست­کرد.

تنــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاســــــــــــــــــــــــــــــــــــــب

مهریزد زندانی می­سازد تا پس از پایان کار جهان، ماده یا تاریکی برای همیشه در آن ریخته­شود.(وامقی،1383: 37)

تحليل آرايه­ هاي ادبي در اشعار مانوی

اشعاری در باب جهان پس از مرگ

هویدگمان

این منظومه عرفانی به­معنی ” خوشا بر ما” در وصف روانی است که بن و ناف نخستین خودرا شناخته و درد آشناست. او از ته­دل می­نالد که “چه کسی مرا از این زندان رها خواهد­کرد؟”(وامقی،1383: 76) سرود هویدگمان، با توصیف بهشت آغاز می­شود که زیبا و جاودانه است، در آن از گرسنگی و رنج خبری نیست و نیروهای تاریکی در آن راه ندارند. همه جا پر از روشنی است. همه جا بوستان است و سرزمین نور و شادی، بدون اندوه و پژمردگی. در بندهای بعد، روح در پی کسی است که او را از طوفان نجات­دهد، او در پی رهایی از این جهان و عناصر تاریکی است . سرانجام پس از ناله­های فراوان و پاک­شدن از وابستگی­ها، نجات­دهنده او را صدا می­زند و به­او مژدة رهایی از ویرانی، بیماری و مرگ می­دهد.

هوویدگمان1 –

(نخستین اندام هویدگمان)

2- frēštag  če pīdar

karēd gyānān društ

harwin dahēd  šādīft

izγīrwēd andāγ

2- فرشته پدر                                               استعاره از مانی

جان­ها را درستی­ دهد                                   مجاز از انسان ها

همگان را شادی بخشد                                    تضاد

اندوه را براندازد

مراد از فرشته روشنی، مانی است که دین او نجات­بخش جان انسان­ها است. چون جسم اهریمنی و میرا است ولی روح که پاره­ای از نور خدا را دارد با گرویدن به­دین مانی نجات خواهد­یافت.

28- wašnid ud anjūgīft

nē  ast pad hō  zamīg

ud nē  tišindīft  če…

28- گرسنگی و رنج                                       تناسب

نیست بدان سرزمین

و نه تشنگی ….

چه ….

این بند در توصیف بهشت است که در آن از گرسنگی و تشنگی خبری نیست.

29. āb če harwin zrēhān

fraβēd iškūft

hēnwār

hamāg- iz pad hawin nē  ast

29- آب همه دریاها                                        حس آمیزی

شگفت، خوشبو شود

سیلاب و غرقه­شدن                                       تناسب بین دریا و سیلاب و غرقه شدن

در [میان] همه آنان نیست

در بهشت، همه چیز زیباست، آب دریا شور نیست زیرا به­اعتقاد مانویان شوری آب دریا از وجود دیوان است.

33. īg parxēzišn

če harwin zāwarān

bid hawin nē  ast

nē raβ zambag

33- … پرهیزش

همه نیروهای [تاریکی]

…. در آنان نیست

نه آفند و نه جنگ                                           تناسب

در بهشت از جنگ خبری نیست، چون جنگ متعلق به­جهان مادی است.

36. ….. siyārīft

pad hawin bār nē  ast

amag purr rōšnīft

až  bēh ud až  andar

36- … پوسیدگی

بر بار آنان نیست                                           استعاره مکنیه

همه پر روشنی

از بیرون و از درون                                       تضاد

این بند توصیف بهشت است که پر از روشنی و نور است و هیچ نقصانی ندارد.

38. ud harwin bōγistān

fraβōyēnd

hištag ud iskid

hamag- iž  pad harwin nē  ast

38- و همه، بوستان [ها]                               تناسب

خوشبو[شوند] که…

خشت و خار

نیز بر همگی آنان نیست

در بهشت، بوستان­ها خار­و­خاشاک ندارند. چون خار­و­خاشاک نمادی از سختی­های جهان ماده است ولی بهشت عاری از هر سختی است.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های ادبیات و زبان فارسی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و مآخذ

• اسماعیل پور،ابوالقاسم(1333).اسطوره آفرینش در آیین مانی.تهران:کاروان
• اسماعیل­پور،ابوالقاسم(1385)سرودهای روشنایی.تهران:اسطوره
• اسماعیل­پور،ابوالقاسم(1387)ادبیات گنوسی. تهران: اسطوره
• آموزگار،ژاله(1382)زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن.تهران:معین
• بهار،مهرداد(1377)از اسطوره تا تاریخ.تهران:چشمه
• تفضلی،احمد(1376).تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام.تهران:سخن
• رضایی­باغ­بیدی،حسن(1385)راهنمای زبان پارتی.تهران:ققنوس
• زرشناس، زهره(1382) زبان و ادبیات ایران باستان. تهران:نیل
• شروو،پرادزاکتر(1382).عناصر ایرانی در کیش مانوی.تهران:طهوری
• شمیسا،سیروس(1386). نگاهی به تازه به بدیع . تهران: فردوس
• میرفخرایی،مهشید(1383).فرشته روشنی.تهران:ققنوس
• …
• …