سبک حل مسئله چیست؟

سبک حل مسئله

بخش اول- سبک حل مسئله.

راهبردهای حل مسئله:

بازنمایی مسئله:

ساختار شناختی حل مسئله.

مراحل حل مسئله در مدل حافظه گرينو.

مولفه های سبکهای حل مسئله:

حل مساله و مؤلفه های فراشناختی..

حل مسئله — تصميم گيری..

دیدگاه های گوناگون در زمینه سبک حل مسئله

دیدگاه رفتار گرایی و شناختگرایی:

دیدگاه پردازش اطلاعات :

مراحل حل مسئله :

حل مسئله در دیدگاه روان پویایی:

مفهوم حل مسئله در دیدگاه انسان گرایانه:

حل مسئله در دیدگاه یادگیری اجتماعی :

منابع

سبک حل مسئله

تعریف

افراد اغلب به اين دليل در مشکلی می مانند که سرسختانه تنها يک راه حل را برای مشکل خود به کار می برند, هنگامی که اين راه حل عمل نمی کند آنها با تلاش بيشتر و با همان راه حل , کارشان را ادامه می دهند.رشد تحقيقات درباره نقش واسطه ای ارزيابی و سبک شناختی در سال های اخير موجب گسترش و توسعه دانش و کاربرد اين نقش در عرصه سلامت روان گرديده است. يکی از جنبه های ارزيابی شناختی که در ادبيات تحقيق مطرح شده است سبک حل مسأله است.

نزو ( 1987) سبک حل مسئله را بعنوان فرايندی شناختی – رفتاری تعريف می کند که افراد  بوسیله آن راهبردهای موثری برای رویارویی و کنار آمدن با موقعيت های مشکل زا در زندگی روزمره را شناسايی و کشف می کنند.

هاگا ( 1995) شيوه حل مسئله را وسيله ای مفيد برای مقابله با مشکلات موقعيتی تعريف می کند که به صورت فرايندی شناختی يا رفتاری , انواع پاسخ های بالقوه مؤثر را به موقعيت های مشکل آفرين ارائه می کند واحتمال انتخاب موثرترين پاسخ را از ميان اين راه حل های مختلف افزايش می دهد.

نزو( 1987) يک فرايند پنج مرحله ای را پيشنهاد می کند که اگر به نحو مؤثری به کار گرفته شود، فرد نسبت به استرسورهای بيرونی مقاومت بيشتری نشان می دهد و کمتر مستعد افسردگی خواهد شد .

• الف ) موقعيت يابی مشکل ^[1] – تشخيص اين که مشکل وجود دارد.
• ب ) تعريف و فرمول بندی مسأله ^[2]  – ارزيابی حيطه مشکل و تعيين اهداف واقع گرانه.
• ج ) ايجاد راه حل های گوناگون ^[3] .
• د ) تصميم گيری ^[4] – انتخاب راه حلّی برای اجرا.
• و) اجرا و ارزيابی راه حل انتخاب شده ^[5] . نظارت و ارزيابی موفقيت های حاصله از انجام راه حل برگزيده شده و تقويت خود برای موفقيت ها.

بر طبق اين نظر حل مسئله مقدمتاً يک فرايند مقابله ای آگاهانه ، منطقی ، پر تلاش و هدفمند است که می تواند توانايی فرد را برای مقابله سودمند با انواع وسيعی از مومفقيت های استرس زا افزايش دهد.

بسیاری از مردم عقیده دارند که ، حل مسئله عالیترین نمونه تفکر است. در کار حل مسئله تلاش بر آن است که به هدفی برسیم ولی هدف را حاضر و آماده برای این کار در اختیار نداریم.  باید هدف را به پاره هدفها واین پاره هدفها را نیز به هدفهای جزئی تقسیم کنیم تا در نهایت  به سطحی برسیم که وسیله وصول  برای ما آماده و مهیا است. (آندرسون 1990 به نقل از اتکینسون وهمکاران / براهنی و همکاران 1379)

راهبردهایی که مردم برای تجزیه هدفها به پاره هدفها بر می گزینند از موضوعات اساسی در حل مسئله است. نکته مهم دیگر نحوه بازنمای مسئله است . در ادامه به هر دو موضوع  پرداخته می شود.

راهبردهای حل مسئله:

یکی از راهبردها این است که تفاوت وضعیت فعلی  در موقعیت مشکل زا با وضعیت هدف که همان صورت حل شده مسئله است کاهش دهیم. راه حلهای شبیه به هم و پیچیده تر نیز هست که تحلیل وسیله – هدف نام دارد. در این راهبرد ، موقعیت فعلی  با موقعیت هدف مطابقت داده  می شود تا مهمترین تفاوت این دو موقعیت معلوم گردد.

راهبرد دیگر این است که کار را از هدف آغاز کنیم و رو به عقب برگردیم. این روش مخصوصا” در حل مسائل ریاضی بسیار مفید و موثر است.(اتکینسون و همکاران /براهنی و همکاران 1379)

ساختار شناختی حل مسئله

در سال های اخير پيگيريهای منظم در مورد ساختار شناختی که در حل مسئله درگير است از طرف روان شناسان شناختی به عمل آمده است. در مدل های ارائه شده تأکيد زيادی بر دانش موجود در ساختار حافظه و نيز بسياری از شبکه های معنايی مربوط شده است. از جمله اين مدلهای می توان از مدل حافظه گرينو^[1]  نام برد که پيوند مستقيم ميان ساختار حافظه و حل مسئله را مطرح ساخت. بنابر ديدگاه وی حل مسئله ، اطلاعات ، تکنيک ها و ايده هائی را که می دانيم و از تجربه گذشته به خاطر می آوريم ، به بازی می گيرد.

اين تجارب قبلی« محتوی حافظه » را تشکيل می دهد ، با وجود اين حل مسئله مبين شکل منجر به فردی از پذيرش حافظه است چرا که يک راه حل اغلب از طريق تشکيل شبکه های ربطی و نه از طريق ذهنی پيدا می شود . مدل گرينو چهار چوبی فراهم می آورد که خود واجد يک سری مراحل می باشند ، مراحلی که به عنوان پايه و اساس برای تحليل تکليف است . اين مدل  تنها پاسخگوی مسائل خاصی است ودر مقابل مسائل عام فاقد کفايت است. حل مسئله دراين مدل ، متضمن دو مرحله اصلی است که ممکن است آنها همزمان رخ دهند يا در يک زمينه با هم همپوشی داشته باشند .

مولفه های سبکهای حل مسئله:

عامل 1 : کنترل حل مسئله , اين عامل منبع کنترل درونی – بيرونی فرد را در موقعيت های مشکل زا منعکس می کند.

عامل 2 : اعتماد  در حل مسأله , اين عامل توان  تصميم گيري , خودباوری و توانايی فرد را در حل مسأله نشان می دهد.

عامل3 : سبک اجتناب , اين عامل پنهان کردن مسأله و تمايل فرد را به عدم مواجهه و مقابله با مشکلات را منعکس می کند.

عامل4 : سبک گرايش , اين عامل تفکر و نگرش مثبت به جنبه های مختلف زندگی و تمايل به مقابله با مشکلات را نشان می دهد.

نتايج مطالعه پريستر و کلام (1993) اهميت ارزيابی حل مساله بويژه عامل اعتماد ^[1] را بعنوان تعديلگر ارتباطات استرس – افسردگی و استرس – نااميدی تاييد می کند.

مطالعه ديکسون و همکاران ( 1991) نيز نشان داد که عامل اعتماد نسبت به عامل کنترل يا عامل گرايش – اجتناب به طور قابل اطمينانی با افسردگی و نا اميدی ارتباط دارد ( پريستر و کلام , 1993).

هم چنين نتايج تحقيق کسيدی و لانگ ( 1996) نيز حاکی از اين است که افراد مبتلا به اختلالات خلقی در حل مساله فاقد اعتماد هستند.

ديکسون , هپنر و آندرسون ( 1991) دريافتند، که از عوامل ارزيابی حل مسئله ( اعتماد حل مساله , شيوه گرايش – اجتناب و کنترل شخصی^[2] ) عامل اعتماد در حل مسئله قويترين ارتباط را با فکر خودکشی و نا اميدی داشت. بنابراين ارزيابی اعتماد که سطح کلی خودکارآمدی فرد را می نماياند ممکن است انعطاف پذيری کلی که منبع مهمی درمقابله با نااميدی و فکر خودکشی است را منعکس کند.

بررسی کسيدی و لانگ ( 1996) نيز نشان داد ، که افراد مبتلا به اختلالات خلقی کمتر احتمال دارد که از شيوه گرايش به حل مسئله استفاده کنند.

نتايج پژوهشی هيلی ^[3] و همکاران ( 1996) نيز حاکی از اين است ، که  گرايش به حل مسئله با ميزان بالاتر رضايت از زندگی و ميزان پايين تر افسردگی در آينده ارتباط دارد؛ بر عکس , استفاده از مقابله اجتنابی با ميزان بالاتر افسردگی و ميزان پايين تر رضايت از زندگی ^[4] در آينده ارتباط دارد. در تحقيقات اوليه شيوه های حل مسئله از چارچوب های مشخص رفتاری تبعيت می نمود ولی در حال حاضر تاکيد از نگاه رفتاری به سوی فرايند شناختی با عوامل سبک های حل مسئله تغيير جهت داده است هر چند در ادبيات روان شناسی در مورد مفهوم مهارت حل مسئله و سبک های حل مسئله تفاوت وجود دارد  . در همين راستا يکی از جنبه های ارزيابی شناختی کاربرد آن در سبک حل مسئله است ؛ که بعنوان فرايند شناختی – رفتاری که در آن افراد راهبردهای مؤثری برای مقابله و کنارآمدن در موقعتيت های استرس زا شناسايی و کشف می کنند پيشنهاد شده است. در مطالعات متعدد سبک حل مسئله متغير بسيار مهمی در تفسير بيماری روانی , فهم و درک فرايند استرس شناخته شده است

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های روانشناسی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع فارسی

• اتکینسون – ریتال و همکاران 1983 زمینه روانشناسی – ترجمه محمد تقی براهنی و همکاران 1373 تهران – انتشارات رشد
• اتکینسون –هیلگارد و همکاران – زمینه روانشناسی – براهنی –محمد تقی و همکاران 1368 – تهران – رشد
• استیو هیز (1998) هوش هیجانی برای همه و راهنمایی عملی هوش هیجانی – کوچک انتظار – رویا و موسوی شوشتری مژگان – نشر تجسم خلاق
• اسلامی نسب – علی 1373 روانشناسی اعتماد به نفس – تهران – انتشارات رشد
• آقایار- سیروس و شریفی درآمدی – پرویز 1386 هوش هیجانی  سازمانی – انتشارات سپاهان
• آناستازی – روان آزمایی – ترجمه محمد تقی براهنی 1371 انتشارات دانشگاه تهران
• برادبری – تراویس و گریوز – جین – هوش هیجانی (مهارتها و آزمونها) گنجی –مهدی و گنجی – حمزه 1386 انتشارات ساوالان
• جلالی – سید احمد 1381 هوش هیجانی –فصلنامه تعلیم و رتبیت – ویژه نامه ارزشیابی تحصیلی شماره روزنبرگ 70و 69 ایوان . م 1377هوش عاطفی وتفکر انتقادی ترجمه توحید صیامی در مجله تکنولوی آموزشی دوره ی دوم شماره 2-5-16 تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1992
• جلالی –سید احمد 1381 –هوش هیجانی . نشریه پژوهشکده تعلیم و تربیت ، فصلنامه تعلیم و تربیت ، وزارت آموزش و پرورش . سال هجدهم شماره 2-1
• حسینی – افضل السادات 1378 ماهیت خلاقیت و شیوه های پرورش آن – آستانه قدس رضوی – مشهد شرکت به نشر
• خداپناهی –محمد کریم 1376 انگیزش و هیجان – تهران سم
• خسروی و همکاران 1377 نقش حالت های خلقی بر شیوه ارزیابی دانش آموزان دختر از توانایی مشکل گشایی خود – فصلنامه اندیشه و رفتار
• دلاور – علی 1375 – مقدمه ای بر احتمالات و آمار کاربردی در روانشناسی و علوم تربیتی – تهران – انتشارات رشد
• ساعتچی- محمود 1374 – روانشناسی کار برای مدیران – تهران نشر ویرایش
• سیاروچی – ژوزف – فورگاس – ژوزف و جان مایر – هوش عاطفی در زندگی روزمره – ترجمه نوری امام زاده ای – اصغر و نصیری – حبیب اله  1383 اصفهان نشر نوشته چاپ اول
• …
• …