ساختار شعر برون مرزی

ساختار شعر برون مرزی چیست

ساختار شعر برون مرزی

در این قسمت از ادبیات و مبانی نظری قصد داریم ساختار شعر برون مرزی را در 110 صفحه خدمت شما عزیزان ارائه بدهیم .

ساختار شعر برون مرزی

     2-1.سطح زبانی در شعر برون مرزی ……………………………………………………………………………….

2-1-1.موسیقی…………………………………………………………………………

2-1-1-1.موسیقی اصوات……………………………………………………

2-1-1-1-1.موسیقی بیرونی…………………………………………..

2-1-1-1-2.موسیقی کناری…………………………………………..

2-1-1-1-2-1.قافیه و ردیف……………………………………..

2-1-1-1-3.موسیقی درونی…………………………………………..

2-1-1-1-3-1.جناس…………………………………………..

2-1-1-1-3-2.هم خوانی مصوت ها و صامت ها………

2-1-1-1-3-2-1.هم حروفی………………………….

2-1-1-1-3-2-2.هم صدایی…………………………..

2-1-1-1-3-2-3.تکرار عین واژه……………………

2-1-1-2.موسیقی معنوی……………………………………………………

2-1-1-2-1.ایهام……………………………………………….

2-1-1-2-2.تلمیح……………………………………………..

2-1-1-2-3.تضمین……………………………………………

2-1-1-2-4.پارادوکس………………………………………

2-1-1-2-5.تقابل………………………………………………

2-1-2.لغت…………………………………………………………………………

2-1-2-1.خانواده لغات…………………………………………………….

2-1-2-1-1.واژگان فرنگی…………………………………

2-1-2-1-2واژگان محلی………………………………….

2-1-2-1-3واژگان محاوره…………………………………

2-1-2-2.باستانگرایی………………………………………………………..

2-1-2-3.ترکیب سازی …………………………………………………….

2-1-3.دستورزبان………………………………………………………………….

     2-2.سطح ادبی در شعر برون مرزی …………………………………………………………………………….

2-2-1.تشبیه و استعاره……………………………………………………………..

2-2-2.تشخیص……………………………………………………………………….

2-2-3.کنایه……………………………………………………………………………

2-2-4.تصویرهای شاعرانه………………………………………………………….

    2-3.سطح فکری در شعر برون مرزی …………………………………………………………………………….

2-3-1.وطن……………………………………………………………………………..

2-3-1-1.وطن در شعر برون مرزی…………………………………………

2-3-1-1-1 مفهوم وطن با صبغة قومي……………………………..

2-3-1-1-2 مفهوم وطن با صبغة اقليمي……………………………

2-3-1-1-3.جهان وطنی……………………………………………..

2-3-1-2.یادها و خاطره ها ………………………………………………..

2-3-1-3  نمادهاي وطن در شعر برون مرزي …………………………

2-3-2.غربت……………………………………………………………………………

2-3-2-1.توصیف غربت…………………………………………………….

2-3-2-2.توصیف مردم غربت……………………………………………..

2-3-2-3.رویایی با خویشتن…………………………………………………

2-3-2-4.ترس از فراموش شدن…………………………………………….

2-3-3.زن در شعر برون مرزی……………………………………………………..

2-3-3-1.زنانه نگاری…………………………………………………….

2-3-3-1-1.جنسیت نمایی…………………………………………

2-3-3-1-2.دفاع از حقوق زن……………………………………

2-3-4.انسان باوری و فرد گرایی……………………………………………………..

منابع شعر برون مرزی

شعر برون مرزی

مقدمه شعر برون مرزی

ساختار در لغت به معني اسكلت و استخوان بندي است و در اصطلاح نقد ادبي به طور كلي به شيوة اتصال ميان عناصر و اجزاء سازندة اثر ادبي گفته مي شود. [1]در شعر، ساختار ، تشكيل و تنظيم ارتباطي است قوي و يكپارچه بين همة عناصر شعر كه شاعر آن را با به كار بردن تدابير فن شعر به وجود مي آورد.

در بررسي همه جانبه و دقيق شعر برون مرزي ايران ،توجه به ساختار، لازم و ضروري است چرا كه بخشي از قوت و ضعف شاعر در نحوة به كار گيري ابزارهاي ادبي براي بيان مؤثرتر موضوع در اين سطح  نمايان مي شود. هرچند پرداختن به اين موضوع، بحثي دقيق و درازدامن را مي طلبد ، اما در اين مجال، سعي مي كنيم در حد امكان به نكات اساسي و مهم در  ساختار شناسي شعر برون مرزي ايران در دو سطح زباني و ادبي بپردازيم.

 سطح زبانی در شعر برون مرزی

محور همة تحولات شعر،‌زبان و اجزاي آن است. زبان پديدة بسيار پيچيده اي است كه در  سه حوزة موسيقي ، لغت و دستور زبان  درخور بررسي است.

 موسيقي

از آنجا كه شعر و موسيقي رابطه اي تنگاتنگ دارند و به جرأت مي توان گفت :” شعر چيزي نيست جز به موسيقي رسيدن كلام”[2] ، ابتدا بايد تعريفي دقيق از موسيقي ارائه كرد ، سپس به بررسي انواع آن در شعر برون مرزي پرداخت.

شفيعي كدكني در كتاب ارزشمند “موسيقي شعر” ، مفهوم موسيقي را از حوزة تعريف رايج و سنتي آن كه محدود به قلمرو اصوات مي شود فراتر برده و هر نوع تناظر و تقابل و تضاد و نسبت فاضلي را قلمرو موسيقي دانسته است. به گفتة وي” در چنين چشم اندازي ، امور ذهني ، تداعي ها و خاطره ها (مفاهيم انتزاعي و تجريدي ) نيز مي توانند از موسيقي برخوردار باشند “[3] بر همين اساس  مي توان آنها را با عنوان “موسيقي معنوي” وارد قلمرو اصطلاحات نقد و بلاغت كرد. بر همين منوال ، شعر برون مرزي را نيز مي توان از دو منظر موسيقي اصوات و موسيقي معاني بررسي كرد.

[1] سيما داد. فرهنگ اصطلاحات ادبي.تهران : مرواريد، چ 1(1378) ذيل ساختار

[2] محمد رضا شفيعي كدكني،. موسيقي شعر. تهران: آگاه، چ 41 (1370)،ص 294

[3] همان،ص 296

موسيقي بيرونی در شعر برون مرزی

منظور از موسيقي بيروني شعر، وزن عروضي آن است و عبارت است از  ” نظم ثابتي كه مجموعه اي از   صوت ها مي پذيرد و به سبب رابطه اي كه آن نظم ميان صوت هاي متعدد پديد مي آورد چندين صوت، مجموعة واحدي مي شود.”[1]

در ميان شعراي برون مرزي ، كه در اين مجال ، شعرشان را بررسي مي كنيم، تنها  ژاله اصفهاني، محمود كيانوش و اسماعيل خويي شعر موزون خلق مي كنند. اصولا” استفاده از وزن، هدف خاصي را دنبال مي كند  و آن القاي معني مورد نظر شاعر است. براي روشن تر شدن مطلب ، به چند نمونه در شعر ژاله اصفهاني اشاره مي كنيم:[2]

“مي دود آسمان/ مي دود ابر-/ مي دود دره و مي دود كوه/ مي دود جنگل سبز انبوه/ مي دود رود/ مي دود نهر/ مي دود دهكده/ مي دود شهر/ مي دود ، مي دود، دشت و صحرا/  مي دود موج بيتاب دريا/ مي دود خون گلرنگ رگها/ مي دود فكر/ مي دود عمر/ مي دود ،مي دود،

مي دود راه/ مي دود موج و مهواره و ماه/ مي دود زندگي خواه و ناخواه/ من چرا گوشه اي مي نشينم؟” (ژاله اصفهاني،مجموعه اشعار، ص 237)

آنچه زيبايي اين شعر را دو چندان مي كند صداي حركت قطار است كه از طنين واژگان آن به گوش مي رسد.  در شعر “راه” نيز، جادوي وزن، تصويرهاي بريده بريده از طبيعت اطراف را در حين حركت ماشين القا مي كند.

“راه، راه./ راه تاريك شبگاه./ روح اشباح و اوهام جانكاه./ راه ، راه./ نور آيينة صبح/ روشني ،‌روشنا ، روشنايي./ پرتوي راز بي انتهايي./ آسمان و افق – آبي و سرخ./ تپه ها ، دره ها، دشتها – سبز./ مزرع گرم گندم – طلايي./ موج رنگين درياي گلها ./ گشت و پرواز مرغان صحرا/ راه ، راه./ وه، كه زيباترين صحنه درياست./ اين كبود درخشان،‌دل ماست/ در تپش هاي دلگير دلخواه./ راه ، راه ./ تيرها ،‌سيمهاي خبربر/ مي دوند از پي يكدگر/ راه و بيراه ./ كلبه ها، كومه ها ، خواب و بيدار./ گاهي از گوشه اي چشمك نور./ اندكي دور،/ جنگل كاج و سرو و سپيدار/ سايه بان هاي سرسبز ديدار/ دختري مي دود همره باد ./ وان پسربچة پابرهنه/ مي زند داد: / آي ريواس ،‌ريواس/ چيده ام تازه از دامن كوه./ آي ريواس ،‌ريواس، / ريشه زندگي مي فروشم./ مي كند التماس/ مي دهد تكيه بر خرمن كاه./ … راه ، راه./ در درازاي ره ،‌/ قصه كوتاه./ ….” (همان،‌صص 397 – 399)

وزن در شعر ژاله تحت تاثير تجربه هاي روحي و عاطفي وي ،‌گاهي شاد و طرب انگيز و گاهي آرام و ملايم است به اين دو نمونه دقت كنيد:

آنگاه كه  وزن، شاد و طرب انگيز است:

“بشكفته ز نو / در دشت و چمن/ نوروز جوان/ نوروز كهن/ برخيز و بخوان/ اين نغمة من/ با ياد وطن/ با عشق وطن./ مطرب بنواز/ آهنگ دگر/ آينده ماست/ يك رنگ دگر”…             (همان، ص 249)

  و آنگاه كه  آرام و ملايم :

“زني از پله ها آرام پايين رفت/ به سوي پهنة درياي نا آرام/ به روي سنگهاي ساحلي زد گام/ رسيد آنگه لب دريا/ لب دريا، كف آلوده./ زن تنها،/ قدم بگذاشت روي موجها،/ بر سينة دريا/ و همچون بادبان نقره اي از سطح دريا رفت./ نمي دانم كجا رفت آن زن/ آنجا رفت،/ كه دريا و افق آشفته در آغوش هم بودند./ و آب و آسمان،آسوده از شادي و غم بودند./ چراغ ماه نو بالاي دريا بود/ ز پشت ابر پاره، اختري كم رنگ پيدا بود.” (همان، ص 255)

نتيجه:

بررسي شعر ژاله اصفهاني به لحاظ كاربرد وزن ، نشان مي دهد كه وي با هدف تاثيرگذاري بيشتر در مخاطب از اين موسیقی كمك مي گيرد. او علاوه بر وزن  هاي عروضي شعر كلاسيك ، بيشتردر وزن هاي  نیمائی ، شعر سروده است.

به طور كل، موسیقی درونی شعر ژاله به کمک وزن و آهنگ کلام ، خواننده را با نوعي موسیقی نرم و متناسب با متن مواجه مي كند.

[1] پرويز، ناتل خانلري. دربارة وزن شعر. بدون محل انتشار، ناشر و تاريخ نشر

[2] به دليل اينكه اشعار ژاله اصفهاني در ميان منابع قابل دسترس از حجم بيشتري برخوردار بود در نتيجه براي بررسي در اين زمينه در اولويت قرار گرفت.

با توجه به تنوعي كه در  قالب هاي شعر برون مرزي به چشم مي خورد ، به طور كل  مي توان به سه نوع كه شناخته شده تر و پركاربرد تراست  اشاره كرد: قالب هاي كلاسيك، نيمايي و  سپيد. به دليل اينكه كاربرد قافيه در هر يك ازانواع قالب ها قانون هاي خاص خودش را دارد نمي توان توانايي شاعران را در كاربرد قافيه و خلاقيت و مهارت در قافيه سازي در مقايسه با يكديگر سنجيد. به طور كل مي توان چنين نتيجه گرفت كه از ميان شاعراني كه در قالب هاي كلاسيك و نيمايي شعر مي گويند از جمله ژاله اصفهاني ، محمود كيانوش و اسماعيل خويي، خويي بيشتر به ابداع و ابتكار در قافيه سازي دست مي زند.براي نمونه به چند مورد اشاره مي كنيم :

“ما / – نفرين به ما،/ ما -/ بوده را نبوده گرفتيم؛/ و از نبوده/ (البته تنها در قلمرو پندار خويش)/ بودي كرديم./ و غايت زيان بود/ هرگاهي از هميشه كه پنداشتيم/ سودي كرديم.” (از ميهن آنچه در چمدان دارم، ص 41)

در اين نمونه ، ساختن فعل ” بود كردن”‌و قافيه قراردادن آن قابل توجه است.

سطح فكری در شعر برون مرزی

  همانطور كه در سبك شناسي شعر، بررسي مختصات ظاهري و مباحث صوري و زبان شناختي اثر ، مهم و مؤثر است ‌ بررسي معاني، انديشه ها و درون مايه هاي اشعار نيز از اهميت بالايي برخوردار است كه متاسفانه در دانش سبك شناسي توجه بايسته اي به آن نشده است. درواقع شاعر توسط ابزارهاي زباني مي كوشد انديشه اي را كه در سر مي پروراند به نحوي تأثيرگذارتر بيان كند و منتقد با پرداختن به اين درون مايه ها و انديشه هاست كه مي تواند به جلوه اي و نمايي از شخصيت شاعر پي ببرد.

از جمله مواقعي كه اهميت سطح فكري آشكار مي شود، در سبك شناسي هاي دوره ايست. – به عنوان مثال- آنگاه كه تنها بسنده كنيم به بررسي زبان معيار رايج در هر دورة ادبي و همينطور سنن شاعرانه – مانند اوزان، ‌قافيه بندي، ساختار قالبي ، مضامين،‌نمادها،‌اسطوره ها، تعبيرات كنائي مشهور، امثال،‌تلميحات و شگردهاي شعري غالب-، حتي آثار شاعراني با بينش هاي متفاوت را نيز هم طنين و هم آهنگ و با چهره اي همسان   مي بينيم. براي نمونه ‌در شعرهاي ناصرخسرو كمابيش همان الگوهاي زباني و همان مايه هاي بلاغي را مي يابيم كه در اشعار شاعران دربار غزنوي.

و اين آشنايي با احوال و جهان بيني اوست كه وي را از شاعراني مثل فرخي و عنصري كه با او در زيرمجموعة يك سبك قراردارند متمايز مي كند.[1]درنتيجه دربررسي دقيق اثر ادبي ازپرداختن به سطح فكري آن نيز ناگزيريم. در فصل پيشين به بررسي مختصات ظاهري و مباحث صوري و زبان شناختي  شعر برون مرزي پرداختيم. در اين فصل مي خواهيم به درون مايه و محتواي آن بپردازيم.

هر انسان به طور فيزيولوژيك از نظر فكري و شخصيتي با ديگر همنوعان خويش متفاوت است و همين تفاوت سبب مي شود جهان بيني هر كس منحصر به خودش باشد، تمايزات جنسي، سني ، تحصيلي و طبقاتي در ميان شاعران برون مرزي در نوع جهان بيني آنها بي تاثير نيست.

با اين توصيف،اگر بخواهيم بدون درنظر گرفتن جنسيت شاعران – به پيروي از كساني كه معتقدند مطرح كردن بحث جنسيت در اثر ادبي بي معني است-  نگاهي به احوال شاعران برون مرزي بيندازيم، به اين نتيجه مي رسيم كه هر يك از آنها با سن و سال و مقطع تحصيلي متفاوت و حتي از طبقة اجتماعي و فرهنگي خاصي جدا شده و به غربت افتاده اند و اين تمايزات در بررسي سطح فكري اثر  ادبي است كه نمود پيدا مي كند.به عنوان نمونه معمولا”‌ مفهوم وطن و يادكرد آن براي  شاعري كه در ميان سالي به غربت افتاده با شاعري كه در سنين نوجواني و حتي كودكي به دوري از وطن مبتلا شده يكسان نيست.

همين طور طرز فكر شاعري كه از يك خانوادة فرهيخته و اهل فضل جدا شده با شاعري از يك خانوادة معمولي متفاوت است. البته نمي توان استثناها را از نظر دور داشت و حكمي قطعي داد. با وجود همة اين تفاوت ها به دليل اينكه بيشتر شعراي برون مرزي در سرنوشتي نزديك به هم مشتركند مي توان در بررسي آثار آنان به تشابهات فكري و ذهني نيز دست يافت كه در ادامه به برخي از آنها اشاره مي كنيم:  …

شعر برون مرزی

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های زبان و ادبیات فارسی کلیک کنید..

نمونه ای از فهرست منابع و مآخذ شعر برون مرزی :

1. آجودانی،ماشاءالله.یا مرگ یا تجدد.تهران:اختران،2(1383).
2. اصفهاني،ژاله.مجموعه اشعار ژاله اصفهاني.تهران:نگاه،1(1384).
3. اصفهاني،ژاله. شكوفه هاي زمستاني.لندن،(2007).
4. امين،حسن. ادبيات معاصر ايران. تهران: دايرة المعارف ايران شناسي ،1 (1384) .
5. تندرو صالح، شاهرخ .از غربتی به غربت دیگر-کتابشناخت ادبیات داستانی ایران خارج از کشور(1357-1377)،تهران:مرمر، (1379).
6. حسن لي،كاووس.گونه هاي نوآوري در شعر معاصر ايران، تهران: ثالث،2 (1386)
7. حقوقی،محمد.شعر نو از آغاز تا امروز”.ج1،تهران:نشر ثالث،(1377).
8. خويي،اسماعيل؛نراقي،احسان.آزادي،حق و عدالت.تهران:اميركبير،2 (1357).
9. خويي،اسماعيل.از ميهن آنچه در چمدان دارم.،آمريكا:هومن1 (1998).
10. خويي،اسماعيل.درونِ دوزخِ بيدَركُجا،كانادا:افرا،1 (1374).
11. …
12. …

شعر برون مرزی