ساز و کارهای تاثیر بر دیالکتیک عرضه و تقاضای رانت ، رانت نفتی و کوته نگری

رانت نفتی ، کوته نگری و ساز و کارهای تاثیر بر دیالکتیک عرضه و تقاضای رانت

2-1- مقدمه.

2-2- مفهوم رانت..

2-3- رانت جویی..

2-4- دولت رانتیر.

2-5- افق دید کوته نگر(مومنی ، فرشاد ، 1390)

2-6- توزیع رانت در دولت ، رانت جویی در گروههای ذینفع.

2-7- پیامدهای نظری و عملی

2-8- جمع بندی و نتیجه گیری..

2-9- مراجع فصل..

فهرست منابع فارسی

فهرست منابع انگلیسی

(فایل بروز شده در تاریخ 1402/7/7)

 مفهوم رانت

آدام اسمیت و ریکاردو اولین اقتصاد‌دانانی هستند که در ارتباط با رانت بحث کرده‌اند. “ریکاردو، معادن و زمین را منبع رانت برای مالکان آن می‌دانست.این اندیشمند اقتصادی، رانت را درآمد و عواید حاصل از طبیعت و زمین می‌دانست، نه درآمد ناشی از کار و فعالیت اقتصادی که بدون تلاش حاصل می‌شود.”(سردارآبادی،69:1383). اما اکنون اصطلاح رانت در معنای وسیع‌تری برای توصیف درآمدهایی که بالاتر از بازدهی معمولی است، به کار می‌رود.

غالبا، مبنای بازدهی معمولی، درآمدی فرض می‌شود که یک فرد یا بنگاه در بازار رقابتی به دست می‌آورد. اما چون بازار رقابتی خالص معمولا وجود ندارد، شایسته است رانت را به مثابه درآمدی تعریف کنیم که بالاتر از حداقل درآمدی می‌باشد که یک فرد یا بنگاه با توجه به فرصت­های بدیل به دست می‌آورد. (خضری،21:1384).

رانت، قانونی و غیر قانونی، نوعی مازاد غیر تولیدی است که به دنبال کمیابی‌های طبیعی یا مصنوعی(ساخته شده به وسیله دولت) به وجود می‌آید(همان:9). برای مثال ممکن است یک فوتبالیست حقوقی چند برابر بازیگری که شهرت کمتری دارد، دریافت کند. اضافه حقوق، همان رانت اقتصادی است که به فوتبالیست پرداخت شده است.

به طور مشابه، سازمان کشورهای صادر کننده نفت، اوپک، مرکزی است که عرضه نفت را به طور مصنوعی در مقایسه با پتانسیل تولید جهان و تقاضا پایین نگه می‌دارد که باعث افزایش قیمت نفت می‌شود. هزینه اضافی مصرف کنندگان، رانت اقتصادی است که به جیب اعضای اوپک می‌رود. رانت جویی اقصادی توسط خلق محدودیتهای مصنوعی، یک تجارت موفق است و در اقتصادهای نفتی یک پدیده رایج است(ایفرت و دیگران، 2:2003) . البته در کشورهای حاشیه خلیج فارس، به علت هزینه اندک تولید، بخش عمده‌ای از رانت­های حاصله می‌تواند رانت طبیعی تلقی شود.

رانت جویی

از آنجا که رانت در یک مفهوم گسترده نشان دهنده درآمدهایی علاوه بر درآمدی است که در صورت عدم وجود شرایط یا ویژگی خاص موجود، تحصیل می‌شد، لذا از دیدگاه منافع خرد، معمولا انگیزه زیادی برای حفظ و ایجاد رانت وجود دارد. اقدامات مترتب بر چنین انگیزشی می‌تواند دامنه‌ای از فعالیت­هایی چون رشوه دهی یا حتی اعمال زور در یک سر طیف تا فعالیت­های سیاسی کاملا قانونی همچون لابی­گری و تبلیغ کردن در سر دیگر طیف را در برگیرد. مجموعه این اقدامات تحت عنوان رانت‌جویی شناخته می‌شود. رانت‌ جویی در یک تعریف گسترده می‌تواند به مثابه فعالیت­هایی تفسیر شود که در صدد ایجاد، حفظ یا تغییر حقوق اقتصادی و نهادهایی هستند که مبنای رانت­های ویژه می‌باشند. (خضری،22:1384)

افق دید کوته نگر(مومنی، 1390)

به محض اينكه بحث از توسعه به ميان مي آيد، افق نگرش از دوره­هاي زماني كوتاه مدت به دوره­هاي زماني بلند مدت معطوف مي­شود، همان­طور كه به محض اينكه بحث از توسعه به ميان مي­آيد، در كنار واكاوي روندهاي كمي تحولات و تخصيص‌ها، ويژگي‌هاي كيفي آن­ها هم مورد توجه قرار مي­گیرد. هم­چنين در چارچوب مباحث سطح توسعه بايد توجه داشت كه يك ملاك سرنوشت ساز براي داشتن تصويري از آينده، سطح تعامل و هم­سويي میان فعاليت­ها، تصميمات و اقدامات مرتبط با افق كوتاه مدت و اهداف بلند مدت است. اگر هم­سويي­هاي قابل قبول وجود داشته باشد، تصويري نسبتا شفاف از آينده مطلوب خواهيم داشت. به همین نسبت در اين چارچوب، ارزيابي و تحليلي كه از چرايي وضعيت كنوني به دست مي‌آوريم، مقدار زيادي دقيق‌تر خواهد شد.

بنابراین از منظر ملاحظات توسعه، یک نكته مهم و کلیدی اين است كه قواعد رفتاري مشاهده شده در كوتاه مدت، چه میزان واجد عناصر و مولفه‌هاي تضمين كننده روند مطلوب در بلند مدت است. در این راستا و به اعتبار مطالعات توسعه‌ای، سه مولفه از اهميت جدي برخوردار مي شود؛ ميزان توجه و پايبندي به 1- علم، 2- قانون، 3- برنامه؛ يعني در واقع با اين سه مقياس سنجش مي­توان داوري كرد كه آنچه در كوتاه مدت تخصيص داده مي شود، هم­راستايي با اهداف بلند مدت دارد يا نه؟ بديهي است كه در چارچوب اين نسبت سنجي، در اين ارزيابي­ها، هم وجوه كمي مساله باید مورد توجه قرار گیرد و هم نیاز به ارزيابي­هاي كيفي وجود دارد.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های اقتصاد کلیک کنید .

 توزیع رانت در دولت، رانت جویی در گروه­ های ذینفع

لفظ “کوته نگري” در نگاه اول ممکن است فقط يک عارضه رفتاري موضعي به نظر برسد که مثلاً وقتي اقتصادی با شکوفايي درآمد نفتي روبه‌رو مي‌شود، تنها گريبان­گير مقامات کليدي و تاثيرگذار بر تخصيص منابع جامعه مي­شود. در حالی که کوته نگري در يک اقتصاد سياسي رانتي که با فراز و فرودهايي طولانی چنين شرايطي را تجربه کرده، تبديل به يک فرهنگ شده و نيروهاي اجتماعي پشتيبان پيدا مي‌کند. بنابراین در يک اقتصاد توسعه نيافته، به هنگام شکوفايي درآمدهاي نفتي، کوته نگري مشخصه اصلي فرآيندهاي تصميم گيري و تخصيص منابع مي‌شود، با توجه به اين نکته که پشتيبانش همه نيروهاي اجتماعي‌ای هستند که قدرت اثرگذاري بر رفتار دولت را دارند.

 پیامدهای نظری و عملی دیالکتیک

شواهد تجربي کافي و ملاحظات نظري مشخص نشان دهنده اين است که عوارض کوته نگري  بر روي متغيرهاي سطح توسعه ملي به مراتب پرخسارت­تر و شکننده­تر از عوارضي است که در سطوح خرد و کلان ظاهر مي‌شود. در ادبيات اقتصاد مرسوم، توضيح داده شده که قاعده رفتاري کوته نگري در سطح توسعه، پیامدهای مهمی به همراه دارد و اين پیامدها عوامل باز توليدکننده دورهاي باطل توسعه نيافتگي هستند. اين عوامل يا پيامدهای موثر بر مسائل سطح توسعه-ناشی از اتخاذ رويه­هاي کوته نگرانه در زمان شکوفايي درآمد نفتي-را می‌توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:

• حاکمیت نظری و عملی نگاه درآمدی به جای نگاه سرمایه عمومی بین‌نسلی به نفت
• بی‌توجهی نظری و عملی به مولفه‌های بلند مدتی نظیر قانون، علم، برنامه و بهره‌وری و حاکمیت توهم دانایی، توهم اقتدار و توهم بی‌نیازی
• چرخه رانتجویی-توزیع رانت به جای چرخه تولید- مالیات دهی- مالیات ستانی
• حامی پروری و شکل­گیری شبه دولتی‌ها، نوطبقه‌ها و رانتی-نظامی-امنیتی-اقتصادی‌ها
• فعالیت­های سوداگرانه مالی به جای تولید
• فساد نهادینه سیاسی- اقتصادی- بوروکراتیک- اجتماعی
• شوک درمانی به جای اصلاح بلند مدت ساختارها
• فعال شدن چرخه نفت – اسلحه- سرکوب
• فعال شدن چرخه ناامنی – آشوب – جنگ داخلی- کودتا – اقتدارگرایی
• واردات به جای تولید و صادرات
• اقتصاد سیاه و غیر رسمی (بنادر نامرئی، قاچاق کالا، ارز، اسلحه، مواد مخدر و …)

نمونه ای از منابع جهت مطالعه بیشتر

• کارل، تری لین، 1388، “معمای فراوانی، رونق­های نفتی و دولت­های نفتی”، ترجمه: جعفر خیرخواهان، نشر نی
• کلاین، نائومی،2007، “دکترین شوک، ظهور سرمایه­داری فاجعه”، ترجمه: میرمحمود نبوی، مهرداد(خلیل) شهابی، نشر کتاب آمه
• گزارش بانک مرکزی در مورد معوقات بانک مرکزی، خرداد 1393
• گزارش بانک مرکزی در مورد معوقات بانک مرکزی، دی 1392
• مومنی، فرشاد،1390، “مصاحبه با روزنامه آرمان در مورد افق نگاه در نظام برنامه ریزی”، روزنامه آرمان، شماره 437، 7 آبان1390
• مومنی، فرشاد،1391، “لایحه بودجه 91 از منظر توسعه”، مصاحبه با روزنامه شرق، شماره 1535، 2خرداد1391الف
• مومنی، فرشاد،1391، “بودجه در تور کوته نگری”، گفتگو با ماهنامه همشهری اقتصادی، 29 خرداد 1391ب
• …
• …

 https://era.ed.ac.uk