اقتصاد سیاسی سرمایه داری نامولد در ایران

 سرمایه داری نامولد

اقتصاد سیاسی سرمایه داری نامولد در ایران

سرمایه داری نامولد

اقتصاد سیاسی سرمایه داری نامولد در ایران

4-1- مقدمه.

4-2- سیر تحول سرمایه داری در ایران-یک مرور اجمالی تاریخی.

4-3- چارچوبی برای اقتصاد سیاسی سرمایه داری نامولد ایران.

4-4- وضعیت فعلی.

4-5- سه شوک نفتی و سه نوع مواجهه.

4-6- خروجی های عینی کوته نگری..

4-7- جمع بندی و نتیجه گیری فصل.

4-8- مراجع فصل.

فهرست منابع فارسی

فهرست منابع انگلیسی

(فایل بروز شده در تاریخ 1402/7/7)

 سرمایه داری نامولد

در این فصل، مبتنی بر نتایج تحلیلی دو فصل گذشته و با بهره‌گیری از یک مرور تاریخی بر سیر تحول سرمایه داری نامولد و مولذ در ایران از بعد از مشروطه، یک چارچوب تحلیلی از اقتصاد سیاسی سرمایه داری نامولد ایران ارائه شد. به طور کلی سیر تکوین سرمایه‌داری نامولد در ایران به سه دوره اصلاحات ارضی دهه 1340 تا پایان جنگ تحمیلی در سال 1368 با حاکمیت سرمایه‌داری تجاری غیر مولد، دوره سازندگی با محوریت یک سرمایه‌داری اداری و بوروکراتیک رانتی غیر مولد و دوره پس از 1384 با محوریت یک سرمایه‌داری نظامی-رانتی غیر مولد تقسیم شد و ویژگی‌های هر دوره بررسی شد.

در مرحله اول از سیر تکوین سرمایه داری نامولد در ایران که از اصلاحات ارضی دهه 1340 تا پایان جنگ تحمیلی در سال 1368 را در یر می­گیرد، شاهد دو موج مهاجرت روستاییان به شهرها –یکی در اثر اصلاحات ارضی و دیگری جنگ تحمیلی- هستیم. این دو موج مهاجرت، از سویی به افزایش شمار گروه­های صنعتی، و از طرفی به استیلای روابط مزد-محوری در ساختار اقتصادی-اجتماعی ایران انجامید که در نتیجه شاهد رشد و نمو گونه­ای از طبقه متوسط مدرن وابسته شهری در این مرحله هستیم.

در وجه دیگر ماجرا، ماهیت پاتریمونیال رژیم پهلوی و در نتیجه وابستگی سرمایه­داری صنعتی دهه­های 40 و 50 به حکومت در مقطع قبل از رویداد انقلاب اسلامی، وقوع انقلاب اسلامی و دولتی شدن بخش عمده­ای از گروه­های صنعتی و وقوع جنگ ایران و عراق و شرایط و مقتضیات خاص دوران جنگ، همگی باعث عدم شکل گیری یک بورژوازی صنعتی مستقل و منسجم در این مرحله ساختاری از سیر تکوین سرمایه­داری در ایران شد. در نتیجه می­توان گفت “سرمایه­داری تجاری” یگانه لایه منسجم  سرمایه­دار در این مقطع به شمار می­رود.

طبقه سرمایه­دار تجاری که سابقه حضور جدی و پر رنگ در ساختار اقتصادی-سیاسی ایران -حداقل از دوران مشروطه- را با خود یدک می­کشید، هم­چون گذشته نظام مالی غیر رسمی خود را در قالب صندوق­های قرض­الحسنه حفظ می­کرد و در عین حال به دلیل داشتن روابط ویژه با برخی حامیان حکومتی، به سیستم پولی و بانکی دسترسی نسبی داشت. امری که در کنار برخورداری از حمایت گرو­ه­های ذی­نفع، اعتبارات ارزی و ریالی مورد نیاز این لایه برای “تجارت” را تامین می­کرد.

 سرمایه داری نامولد

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های اقتصاد کلیک کنید .

 ادامه سرمایه داری نامولد

مرحله دوم از سیر تطور سرمایه داری نامولد در ایران، از پایان جنگ ایران و عراق تا پایان دهه 1370 را شامل می­شود. در این مرحله، طرح ایده ضرورت بازسازی اقتصاد ایران، رشد انفجاری دستگاه­های اداری و غلبه تفکر نئولیبرال اقتصادی بر نظام تصمیم گیری و تخصیص منابع –به دلایل تاریخی، سیاسی و اجتماعی متعدد- منجر به شکل گیری نوعی “اشرافیت جدید اداری” از یک سو و تولد نطفه­ های ایجاد یک “سرمایه­داری بوروکراتیک وابسته” از سوی دیگر شد.

تولد اشرافیت اداری جدید که از موهبت برخوردهای حمایت­گرا از سوی برخی مقامات اداری و دولتی برخوردار بود، منجر به انحصار واگذاری پروژه­ها به پیمانکاران “خودی” نهادهای خصوصی، دولتی و شبه دولتی از یک طرف و کسب امتیازهای مختلف اقتصادی و سیاسی از این پیمانکارن از طرف دیگر شد. امری که به شکل گیری گروه­های صنعتی و غیر صنعتی رانتی جدیدی انجامید. گروه­هایی که هیچ فرصتی را برای ورود به عرصه­های مختلف سوداگری –چه در بخش­ دولتی و چه غیر دولتی- از دست نمی­دادند.

از جمله این عرصه­ها، تاسیس شرکت­های سرمایه­گذاری، نهادهای مالی و موسسات مالی و اعتباری بود. با استفاده از فضای به وجود آمده ناشی از خصوصی سازی بعد از جنگ، تسهیلات و مجوزهای رانتی برای برج­سازی و شهرک­سازی به این گروه­ها اعطا شد، با بازگشایی بورس از رانت­های مالی و اطلاعاتی در بورس برخوردار شدند، به سبب چند نرخی شدن ارز و با استفاده از دسترسی به اعتبارات ارزی گزینشی، سودهای فراوان بردند و به سبب تورم افسار گسیخته نیمه نخست دهه 1370 و نرخ بهره حقیقی منفی وام­های رانتی دریافتی از نظام بانکی، به ثروت­های کلان دست یافتند. رویداد مهم دیگر این مرحله باز شدن پای نهادهای نظامی، اطلاعاتی و شبه دولتی به عرصه­های مختلف سوداگری بود، که در عین این­که عموما برای اشرافیت جدید اداری نوعی “حمایت” تلقی شده و در مقابل از رانت­های اداری و دولتی برخوردار می­شدند، به تدریج در حال تبدیل شدن به یک “رقیب” جدی بودند.

 ادامه سرمایه داری نامولد

مرحله سوم سیر تحول سرمایه داری نامولد در ایران، از سال­های ابتدایی دهه 1380 تا حال حاضر را شامل می­شود. در این مرحله پیوند اشرافیت اداری- اقتصادی شکل گرفته در مرحله قبل با نیروهای نو نفس نظامی-امنیتی به شدت عمیق­تر شده و شاهد ورود جدی و همه جانبه مجتمع جدید صنعتی- نظامی به عرصه اقتصاد و سوداگری هستیم. مجتمع صنعتی-نظامی که به دنبال دست­یابی به بهره هر چه بیشتر از سرمایه صنعتی، مالی و تجاری انباشته از از مرحله قبل و در جست و جوی کانون­های جدید و وسیع­تر برای سودآوری و سوداگری است. تاسیس انفجاری بانک­های خصوصی از سال 1379 به بعد با هدف جذب سپرده­های مردم با نرخ بهره حقیقی ناچیز و فعال کردن آن­ها در عرصه سوداگری مالی را می­توان در این راستا ارزیابی کرد.

برآمدن دولت­های نهم و دهم –که به نوعی نماینده تمام قد مجتمع صنعتی-نظامی-رانتی تلقی می­شود- ، اجرای برنامه شوک درمانی گسترده، شبه دولتی و شبه خصوصی سازی بخش مهمی از اموال دولتی – و در واقع عمومی- ، تقویت و حمایت از گروه­های بزرگ شبه دولتی غیر شفاف و غیر پاسخ­گو و تمرکز سرمایه در درون آن­ها، اتخاذ سیاست­های تعدیلی افراطی و حذف یارانه­ها، افزایش قیمت نهاده­های تولید و اجتماعی سازی هزینه­ ها و در نتیجه تعمیق رکود اقتصادی و افزایش بیکاری در کنار تورم افسار گسیخته، همگی به لاغر و نحیف شدن معدود گروه­های مولد موجود و بازتوزیع رانت به نفع “اولیگارشی جدید رانتی-صنعتی-مالی-تجاری-نظامی” انجامید.

اولیگارشی­ای که حالا تبدیل به طبقه نوخاسته­ای شده بود که از سیاست­های تعدیلی افراطی به اجرا گذاشته شده از طریق ویژگی ذاتی خود یعنی واسطه­گری و دلالی نهایت استفاده را می­برد، همزمان با موج جدید تاسیس بانک­ها و با برخورداری از حمایت ویژه بانک­های خصوصی، دولتی و شبه دولتی به عنوان “وام گیرندگان سیاسی” به سودهای سرشار دست یافت و با استفاده از فضای غیر شفاف مبتنی بر زور و اسلحه موجود، به تجارت انحصاری و بدون پرداخت عوارض گمرکی انواع کالاهای  قانونی و غیر قانونی پرداخت.

نمونه ای از مراجع فصل

• آبراهامیان، یرواند، 1377، “ایران بین دو انقلاب”، ترجمه: گل‌محمدی، احمد و فتاحی، محمد ابراهیم، نشر نی، چاپ دوازدهم، 1386
• آل اسحاق، یحیی،20/9/86 ، “مصاحبه با روزنامه اعتماد”
• احمدی امویی، بهمن، 1383،”اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی”،گام نو
• احمدی امویی، بهمن،1387،”مردان جمهوری اسلامی چگونه تکنوکرات شدند؟”،گام نو
• اشرف، احمد و بنوعزیزی، علی، 1388، “طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران”، ترجمه: ترابی فارسانی، سهیلا، انتشارات نیلوفر
• افکارنیوز، 1390، “تجربه دیگران از حسلب ذخیره ارزی”، منتشر شده در تاریخ 26/12/1390، قابل دسترسی در: www.afkarnews.ir
• بانک جهانی،2010، “گزارش روند تاسیس بانک­ها در آلمان غربی در دهه‌های 1920و 1930″، قابل دسترسی در:  www.reports.worldbank.org/home.aspx
• بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، “نماگرهای سالانه در سال­های مختلف”، قابل مشاهده در: www.cbi.ir/pages/1378.spx
• بانک ملی، 1335، بولتن شماره 81
• برودل، فرناند، 1388، “پویایی سرمایه‌داری”، ترجمه: خداقلی، عباس، انتشارات کتاب آمه
• بهرامی، محسن،1383، “اسکله­های نامرئی، کالاهای قاچاق مرئی”، مصاحبه با خبرگزاری ایسنا
• پهلوی، محمدرضا،1355، “مصاحبه با روزنامه کیهان”، به تاریخ 3/8/55، آرشیو روزنامه کیهان
• جهانگیری، اسحاق،1386،”گفتگو با سال­نامه روزنامه سرمایه”،اسفند 1386،
• …
• …

 https://era.ed.ac.uk