حمل و نقل پایدار شهری – ادبیات و مبانی نظری

حمل و نقل پایدار

2-2- مروری بر پیشینه برنامه ریزی حمل و نقل

1-2-2-سیر تکامل تفکر برنامه ریزی حمل و نقل شهری در جهان ( پس از دهه 1980):

2-2-2-سیر تکامل تفکر برنامه ریزی حمل و نقل در ایران

3-2- نظریه‌ها و دیدگاه‌های مرتبط با حمل و نقل پایدار

1-3-2- نظریه توسعه پایدار- توسعه پایدار شهری

2-3-2-  جنبش نوشهرسازی ( نوشهرگرایی)

3-3-2-دیدگاه‌های اندیشمندان حمل و نقل انسان محور

1-3-3-2-  جین جیکوبز

2-3-3-2- کالین بوکانان

3-3-3-2-دونالد اپلیارد

4-3-3-2-  پیتر کالتروپ

4-2- ابعاد حمل و نقل پایدار شهری

1-4-2- بعد زیست‌محیطی حمل و نقل پایدار

2-4-2- بعد اجتماعی حمل و نقل پایدار

3-4-2- بعد اقتصادی حمل و نقل پایدار

5-2- محورهای حمل و نقل پایدار

6-2- اهداف حمل و نقل پایدار

7-2-راهبردها و استراتژی‌های عمده حمل و نقل پایدار

1-7-2-تغییرات در تکنولوژی وسایل نقلیه / سوخت

2-7-2-اصلاح نحوه‌ی استفاده از وسایل

3-7-2-مدیریت تقاضا

4-7-2-استراتژی کاربری زمین

8-2- سیاست‌های عمده‌ی حمل و نقل پایدار

9-2- اصول برنامه ریزی و سیاست گذاری در دست‌یابی به حمل و نقل پایدار

1-9-2- محدودیت تردد وسایل نقلیه

2-9-2-تغییر ساختار شهری و کاربری زمین

3-9-2-کاهش نیاز به سفر و تقلیل تأثیرات سوء حمل و نقل

1-3-9-2-ترویج پیاده‌سازی

2-3-9-2- ترویج دوچرخه سواری

3-3-9-2-گسترش حمل و نقل عمومی

4-9-2-تغییر فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه‌ی شخصی

5-9-2-مدیریت تقاضای سفر

1-5-9-2- پیش‌بینی پارکینگ‌ها

2-5-9-2- پیش‌بینی نیازهای حرکت کالا

3-5-9-2- پیش‌بینی نیازهای معلولین

6-9-2- ارتقاء کیفیت زیست‌محیطی

7-9-2-توجه به نقش شبکه‌ی حمل و نقل در مدیریت بحران حوادث طبیعی

10-2-شاخص‌های حمل و نقل پایدار

11-2-چالش‌های اصلی توسعه پایدار حمل و نقل

1-11-2-چالش‌های پایداری مالی و اقتصادی حمل و نقل

2-11-2-چالش‌های پایداری محیطی و بو مشناسی حمل و نقل

3-11-2-چالش‌های پایداری اجتماعی و توزیعی حمل و نقل

12-2-چارچوب نظری تحقیق

13-2-  پیاده‌سازی ( حمل و نقل پیاده‌ محور )

1-13-2-  مقدمه

2-13-2-  ضرورت و اهمیت موضوع

3-13-2- مؤلفه‌های تأثیرگذار در محیط‌های پیاده‌سازی

4-13-2-  اصول و معیارهای حمل و نقل پیاده‌سازی

5-13-2- راهبردها و سیاست‌های حمل و نقل پیاده‌سازی

6-13-2-  نتیجه‌گیری

14-2- دوچرخه سواری

1-14-2- مقدمه

2-14-2-  پیشینه تردد دوچرخه در جهان و ایران

3-14-2- انواع مسیرهای دوچرخه

4-14-2- عوامل مؤثر در طراحی شبکه دوچرخه سواری موفق شهری

5-14-2-  نتیجه‌گیری حمل و نقل پایدار شهری

15- 2- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

منابع حمل و نقل پایدار

حمل و نقل پایدار : Sustainable Transportation

حمل و نقل پایدار اصطلاحی است که در حوزه­ی توسعه پایدار معرفی گردیده است و تعاریف مختلفی برای آن ارائه شده است که اکثر آن­ها از شالوده­ی مشترکی برخوردارند. شورای وزیران حمل­ونقل اتحادیه­ اروپا یک سیستم حمل و نقل پایدار را سیستمی تعریف می­کند که:

دسترسی پایه و نیازمندی­های توسعه­ای افراد، شرکت­ها و جوامع را در قالبی ایمن به شکلی تأمین می­نماید که با سلامت انسان و اکوسیستم پیرامون وی سازگاری داشته و از یک سو بین انسان­های متعلق به یک نسل بشر و از سوی دیگر بین نسل­های مختلف بشر در زمان حال و آینده در بهره­مندی از چنین شرایطی عدالت را رعایت می­نماید.

مقرون به صرفه بوده و ضمن برخورداری از اثربخشی در عملیات، امکان انتخاب از بین حالات مختلف حمل­ونقل را فراهم می­نماید. همچنین از ایجاد محیط اقتصادی رقابتی و توسعه­ی متوازن بین نواحی جغرافیایی پشتیبانی می­کند (دانش شهر1 ، 1391 :3) .

مرکز ارزیابی و تصمیم­گیری در مورد حمل و نقل پایدار ، حمل و نقل پایدار را سیستمی می­داند که در دسترس، امن، دوستدار محیط زیست و قابل استطاعت باشد ( دانش شهر2 (شماره 128)، 1391 :13 به نقل از ECMT,2004) .

کمیسیون جوامع اروپایی[2] ، سیستم حمل و نقل پایدار را سیستمی می­داند که دارای شرایط زیر باشد :

قادر به تأمین دسترسی عادلانه برای افراد، گروه­ها و شرکت­ها به صورتی ایمن و سازگار با محیط و اجتماع باشد.

دارای کارآمدی، تنوع و هزینه­ی قابل قبول بوده و زمینه را برای اقتصاد قابتی و همچنین توسعه­ی متوازن منطقه­ای فراهم نماید.

آلودگی را به حداقل رساند و حتی­الامکان از منابع تجدیدپذیر به­نحوی استفاده کند که عوارض جانبی آن حد اقل باشد ( سلطانی ، 1390 : 79 ) .

مجمع حمل و نقل کانادا ( TAC)[3] سیستم حمل و نقل پایدار شهری را به این­گونه تعریف می­کند :

سیستمی که در آن ایجاد و انباشت آلودگی­ها در یک ناحیه با توجه به قدرت جذب آن ناحیه بوده و با مصرف منابع تجدیدپذیر، مؤلفه­های قابل بازیافت و حداقل مصرف زمین تقویت شده باشد.

سیستمی که با ایجاد دسترسی عادلانه برای مردم و کالاهای آن­ها در جهت رسیدن به سلامت و کیفیت بدون ضرر زندگی در هر نسل گام دارد.

سیستمی که دارای عملکردی با حداکثر کارایی بوده و هزینه­های مالی آن قابل تأمین باشد ( دانش شهر2 (شماره 128)، 1391 :13 به نقل از ECMT,2004).

نظریه ­ها و دیدگاه ­های مرتبط با حمل­ و نقل پایدار

در این قسمت سعی شده است نظریات و دیدگاه­هایی که به­نوعی با موضوع حمل­ و نقل پایدار مرتبط بوده و در شکل­گیری و تکمیل موضوع یاد شده مؤثر بوده­اند ارائه گردد.

نظریه توسعه پایدار- توسعه پایدار شهری[1]

در سال 1972 کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینه محیط زیست انسان منتهی به اعلامیه استکهلم گردید و این کنفرانس نقطه عطفی در تاریخ نگرش رسمی به منابع طبیعی و سیستم بهره برداری از زمین می­باشد.

اعلامیه­های بعدی نهایتاً به تشکیل کنفرانس محیط زیست و توسعه و یا اجلاس زمین در سال 1992 در ریودوژانیرو برزیل منجر گردید. در این اجلاس سه متن عمده به تصویب رسید :

– دستور کار 21

– بیانیه ریو پیرامون محیط زیست و توسعه

– اصول عمده مدیریت پایدار جنگل‌های کره زمین

واژه توسعه پایدار اولین بار به طور رسمی توسط برانت لند در سال 1987 در گزارش آینده مشترک ما مطرح شد. توسعه پایدار فرایندی است که همراه با آن مردم یک کشور نیازهای خود را تأمین می­کنند و سطح زندگی خود را ارتقاء می­بخشند بدون آنکه منابع متعلق به نسل­های آینده را مصرف کنند.

اصول و ارکان توسعه پایدار در چند اصل اساسی می­تواند متمرکز باشد که این اصول را می‌توان موضوعات پنج‌گانه توسعه پایدار نامید­. این اصول شامل پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری بوم شناختی، توسعه مکانی پایدار و تداوم فرهنگی می‌باشد.

اولین گردهمایی زیست محیطی در اروپا در سال 1957 برگزار شد و در قطع‌نامه آن به این موارد در مورد شهرها توجه شد: در مناطق شهری حفاظت و توسعه کیفیت محیط در اولویت قرار گیرد همچنین با گسترش حفاظت از سلامتی انسان به استفاده بهینه و منطقی از منابع پرداخته شود  (بحرینی ؛ 1385 ).

توسعه پایدار شهری به عنوان زیرمجموعه توسعه پایدار به دنبال ساختن یک شهر نسبتاً ایده­آل که در آن همه شهروندان معاصر از یک زندگی خوب برخوردار شوند بدون اینکه نسل­های آینده در تأمین نیاز خود دچار مشکل شوند. در این راستا توسعه پایدار شهری به مقولاتی چون الگوی پایدار سکونتگاه­ها، الگوی پایدار حمل و نقل، جلوگیری از آلودگی محیط، حفظ گونه‌های زیستی، الگوی مناسب کاربری زمین، جلوگیری از نشر زیاد گازهای گلخانه­ای و حفظ لایه ازن  و نظیر آن جهت دستیابی به توسعه همه جانبه اقتصادی، بوم­شناختی و اجتماعی می­پردازد (ویلر و بیتلی ، 1384).

پروفسور استفن ویلر[2] عضو کمیسیون حمل­ونقل شهر برکلی ویژگی­های زیر را برای شهر پایدار توصیف می­نماید (Williams et al , 2000):….

ابعاد حمل­ و نقل پایدار شهری

همانند مبحث توسعه پایدار که دارای سه بعد مهم « زیست­محیطی »، « اجتماعی » و « اقتصادی » می­باشد، موضوع حمل­ و نقل پایدار نیز به­عنوان شاخه­ای حرفه­ای و تخصصی از توسعه پایدار دارای هر سه بعد فوق می­باشد.

 بعد زیست ­محیطی حمل و نقل پایدار

بعد زیست­محیطی حمل­ و نقل پایدار در برگیرنده­ی روش­ها و شیوه­های مختلفی از حمل­ونقل است که بر روی کاهش مصرف انرژی و انتشار آلاینده­ها و دیگر تأثیرات سوء اکولوژیکی اثر می­گذارد. سیستم حمل­ونقل از عوامل عمده­ی آلوده کننده­ی هوا می­باشد، از طرفی نیز حمل­ونقل به­عنوان عاملی غیر مستقیم در ایجاد آلودگی آب مؤثر است. در کنار موارد مطرح شده آلودگی صوتی ناشی از عبور و مرور خودروها بر معضل تخریب اکولوژیکی محیط زیست نیز مؤثر می­باشد. جذب انرژی خورشید توسط سطوح سیاه آسفالت، آلودگی صوتی و آلودگی منظر ناشی از ترافیک شهری از دیگر اثرات ناپایداری زیست­محیطی در بخش حمل­ونقل می­باشد.

 بعد اجتماعی حمل­ و نقل پایدار

این بعد بیشتر بر کافی بودن دسترسی سریع و راحت به خدمات حمل­ونقل برای همه­ی اقشار جامعه و تضمین عدالت اجتماعی تأکید دارد. در ضمن این موضوع تأکید ویژه­ای بر حفظ امکانات و منابع طبیعی و از آن جمله انرژی­های تجدید ناپذیر برای نسل­های آتی با افقی نامحدود قائل می­شود. همچنین به دلیل وجود معضلات ناشی از صدمات جانی در حمل­ونقل، همواره سعی بر آن است تا به­وسیله­ی اعمال کنترل­های حمل­ونقلی، بخشی از مشکلات این بخش را حل نمود.

بعد اقتصادی حمل­ و نقل پایدار

 بعد اقتصادی و مالی شامل مناسب بودن ساختار سازمانی، اقدامات و سرمایه­گذاری برای زیرساخت­های حمل­ونقل می­باشد. به­طوری که علاوه بر ملاحظات زیست­محیطی در تحقق حمل ­و نقل پایدار، اقتصاد سالم و پویا نیز از الزامات دستیابی به حمل­ و نقل پایدار محسوب می­شود. برخی از مزایای اقتصادی که توسط سیستم حمل­ونقل پایدار می­تواند ایجاد شود عبارتند از: دسترسی سریع به محل کار، قابلیت حمل­ونقل راحت­تر و سریع­تر کالاها و غیره. در مقابل وابستگی کشورها به محصولات نفتی از جمله عوامل اقتصادی دخیل در پایداری حمل­ونقل و توسعه پایدار است. درنتیجه کاهش وابستگی به واردات انرژی­های تجدید ناپذیر از نکات حائز اهمیت در راستای دستیابی به بعد اقتصادی حمل­ونقل پایدار به حساب می­آید (دانش شهر2 ، 1391 : 13-15 ).

چنان که در این بخش مشاهده شد، ابعاد حمل­ و نقل پایدار دارای روابط متقابل پیچیده­ای با یکدیگر هستند. به­ این صورت که زمانی که مثلاً بحث سوخت­های فسیلی در این مبحث مطرح می­شود می­تواند به­گونه­ای در هر سه بعد مشاهده گردد: استفاده از سوخت­های فسیلی تجدید ناپذیر سبب می­شود که سهم نسل­های آتی از این منابع کم شده و لذا استفاده زیاد سوخت، عدالت بین نسلی را زیر سوال می­برد ( بعد اجتماعی ) همچنین این سوخت­ها آلودگی هوای زیاد به­دنبال دارند ( بعد زیست­محیطی ) و در نهایت وابستگی کشورها به محصولات نفتی از جمله عوامل اقتصادی دخیل در پایداری حمل­ونقل است.

اهداف حمل­ و نقل پایدار

پس از این­که محورهای اصلی حمل­ و نقل پایدار در بخش قبل تشریح شد، در این گام نگاه اندکی ریزتر و مشخص­تر می­گردد و اهداف و همچنین نمونه­ای از راهکارهای حمل­ونقل پایدار ارائه می­گردد. توسعه­ی پایدار و حمل و نقل پایدار دارای پیوند مشترک بوده و از نظر اهداف مدنظر به هم نزدیک­اند. هدف از ارائه این بخش شناخت بیشتر نسبت به اهداف حمل­ونقل پایدار ( به­عنوان موضوع اصلی تحقیق ) می­باشد، تا در گام­­ها و فصل­های آتی مرحله برنامه­ریزی بر مبنای اهداف اصلی حمل­ونقل پایدار انجام گیرد.

جدول شماره3-2 اهداف حمل و نقل پایدار را تشریح می­کند ( Litman and Burwell ,2006 : 343-344):

جدول اهداف حمل و نقل پایدار

(منبع : سلطانی ، 1390 : 85)

حمل و نقل پایدار

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های معماری کلیک کنید.

نمونه ای از منابع حمل و نقل پایدار

• آذر ، عادل و معماریانی ، عزیزا… (1374) : AHP تکنیکی نوین برای تصمیم­گیری گروهی ، مجله دانش مدیریت ، شماره 27 و 28 ، صفحات 22تا 32
• ابراهیم پور معصومی ، هوشمند (1388) “مبانی واصول جنبش نوشهرسازی” مجله شهرسازی- عمران ومعماری ، شماره 15
• احمدی، مهری و محرم­نژاد، ناصر ( 1385) ” بررسی اطلاعات آماری ترافیک تهران براساس شاخص­های حمل­ونقل پایدار شهری ” هفتمین کنفرانس مهندسی حمل­ونقل و ترافیک ایران، تهران
• ارندت ، رندل (1387)”منشور نوشهرگرایی” ترجمه ی رضا بصیری ، انتشارات پردازش وبرنامه ریزی شهری ، تهران
• استروفسکی، واتسلاو ” شهرسازی معاصر ( از نخستین سرچشمه­ها تا منشور آتن) ” ترجمه لادن اعتضادی ( 1372) دانشگاه شهید بهشتی، تهران
• اسدالهی ، رضا (1390) “معرفی یک الگوی تعیین مسیرهای شبکه مسیرهای دوچرخه سواری : مطالعه موردی شهر قم” ، یازدهمین کنفرانس بین المللی مهندسی حمل و نقل و ترافیک ، تهران
• اصغرپور ، محمدجواد (1387) : تصمیم­گیری چند معیاره ، نشر دانشگاه تهران ، مؤسسه انتشارات چاپ .
• اصغری ، محمد و اکبری ، سعید (1388) ” بررسی امکان ایجاد مسیرهای پیاده و وچرخه جهت کاهش حجم ترافیک درون شهری در محدوده شهرداری منطقه 11 تهران” شهرداری تهران ، مرکز مطالعات حمل و نقل درون شهری
• اعرابی، سیدمحمد و همکاران( 1391)” دستنامه برنامه­ریزی استراتژیک” انتشارات دفتر پژوهش­های فرهنگی، چاپ هفتم
• بحرینی ، حسین (1385) “فرایند طراحی شهری ” انتشارات دانشگاه تهران ، تهران ، چاپ سوم
• بهزادفر ، مصطفی و ذبیحی ، مریم ( 1390 ) ” راهنمای برنامه­سازی حوزه­های شهری در چارچوب توسعه مبتنی بر حمل­ونقل عمومی ” فصلنامه باغ نظر ، شماره هجدهم
• بمانیان ، محمدرضا و فهیمه یاری و سیدعلی حسین­پور و مصطفی شمشیربند ( 1391 ) ” تحلیل راهبردی استفاده از فضاهای پیاده­محور در طراحی شهری با تأکید بر کاهش آلاینده­های شهری ” چهارمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری ، مشهد مقدس
• …
• …