مفاهيم و كليات بورس و فرآيند معاملات بورس اوراق بهادار

 بورس و فرآيند معاملات بورس اوراق بهادار

منابع

مفاهيم بورس و تاريخچه آن

تعريف بورس

بورس دو معني دارد:

الف) هيات بازرگانان ماذون از طرف قانون كه براي معاملات راجع به امور بازرگاني خود در ازمنه متناوب گرد هم آيند،

ب) محل گردهمايي آن هيات را هم بورس گويند در زبان فارسي اين معني را مي شناسند^.[1]

كلمه بورس در واقع واژه فرانسوي است كه در فرهنگ لغت به معني كيف كيسه مانند، مغازه يا بازار خريد و فروش  و مبادله آمده است. در برخي از لغت نامه هاي انگليسي نيز آن را به صورت «معاملات سهام در پاريس» ترجمه نموده اند كه اصل آن بورس بوده و از واژه لاتيني بورس يا پورس گرفته شده است.[2]  واژه بورس از نام خانوادگي شخصي به نام «واندر بورس» اخذ شده كه در اوايل قرن چهاردهم در شهر بروژ بلژيك مي زيسته و صرافان شهر در مقابل خانه او گردهم مي آمدند و به داد و ستد كالا، پول، اوراق بهادار مي پرداختند^.[3]

كلمه بورس درلغت به معناي كسيه يا خورجين چرمي است، اما امروز به بازار رسمي و دائمي اطلاق مي شود كه در يك محل تشكيل مي شود و در آن خريد و فروش انواع كالاها يا اوراق بهادار تحت ضوابط و قوانين و مقررات خاص صورت مي گيرد.[4] در فرهنگ بزرگ علوم اقتصادي Bursay به معناي بورس، بازار اوراق بهادار ترجمه شده است.[5] بورس هاي اوراق بهادار، بازارهاي متمركزي هستند كه در آنها ناشران اوراق، به تامين سرمايه پرداختند و فعلان به خريدو فروش مي پردازند.

اصولا هر بورس بايد قادر  به ارائه چهار عنصر زير باشد.

• 1)مكاني(حقيقي يا مجازي) براي ايجاد و ارتباط بين خريداران و فروشندگان
• 2)امكان دسترسي به اطلاعات پيش و پس ازمعامله و ساده سازي انتشار گسترده آنها به صورت موثر و بدون تبعيض براي تمام سرمايه گذاران
• 3)قوانين اجرائي، كه ضمن حمايت منطقي از افراد بي تجربه در برابر عوامل غير مسئول، در انجام معاملات مانعي ايجاد نكند
• 4)پوشش ريسك طرفهاي قرارداد[6]

بورس اوراق بهادار به عنوان يك بازار متشكل و رسمي، مهمترين تحول فرآيند تامين سرمايه لازم و سامان دادن منابع مالي سرگردان در جامعه است. در واقع بورس، از سويي مركز جمع آوري پس اندازها و نقدينگي خصوصي به منظور تامين مالي پروژهاي سرمايه گذاري بلند مدت و از سوي ديگر، مرجع رسمي براي دارندگان پس اندازهاي راكد است كه مي توانند از آن طريق وجوه مازاد خود را براي سرمايه گذاري در اختيار شركتها قرار دهند.

بنابراين تجهيز منابع پس اندازي در سرمايه گذاري كه از طريق نهادي در بازار سرمايه(بورس) انجام مي شود، رشد اقتصادي را تسريع و عملكرد اقتصاد را بهتر از حالتي مي كند كه در آن هر يك از افراد به تنهايي بخواهند منابع پس انداز خود را در جريان سرمايه گذاري قرار دهند. در ضمن بورس يك رشد با دوام در جامعه بوجود مي آورد كه مي تواند اين رشد را در برابر شوكهاي داخلي و خارجي تا حد قابل توجهي حفظ كند.[7]

بورس اوراق بهادار به معني يك بازار متشكل و رسمي سرمايه است كه درآن خريد و فروش سهام شركتها يا اوراق قرضه دولتي يا موسسات معتبر خصوصي، تحت ضوابط و قوانين و مقررات خاصي انجام مي شود.مشخصه مهم بورس اوراق بهادار، حمايت قانون از صاحبان پس اندازها و سرمايه هاي راكد و الزامات قانوني براي متقاضيان سرمايه است.

بورس اوراق بهادار از سويي مركزجمع آوري پس اندازها و نقدينگي بخش خصوصي به منظور تامين مالي پروژه هاي سرمايه گذاري بلندمدت است و از سوي ديگر مرجع رسمي و مطمئني است كه دارندگان پس اندازهاي راكد مي توانند محل نسبتا مناسب و ايمن سرمايه گذاري را جستجو كرده و وجوه مازاد خود را براي سرمايه گذاري در شركتها بكار انداخته و يا به خريد اوراق قرضه دولتها و شركتهاي معتبر، از سود معين و تضمين شده اي برخوردار شوند^.[8]

به نظر مي رسد بورس همچون ساير پديده هاي اجتماعي در اثر رشد برق آساي تكنولوژي و فناوري اطلاعات و پيچيدگي هاي روابط اقتصادي اشخاص در عصر حاضر دچار تغيير گشته و با تعريف اوليه خود فاصله گرفته است زيرا امروزه در بورس هاي معتبر دنيا كارگزاران و معامله گران و نهادهاي مالي براي انجام معاملات بورسي همچون گذشته مجبور به حضور فيزيكي در تالارهاي بورس نبوده و با استفاده از فناوري اطلاعات، معاملات بصورت الكترونيكي انجام شده و دقت وامنيت لازم را با حداقل ريسك براي طرفين معامله فراهم مي نمايند در نتيجه روابط اقتصادي بورسهاي معتبر دنيا بسيار پيچيده و رقابت داخلي بورس ها به رقابت جهاني تبديل گشته و حساسيت معاملات الكترونيكي آنچنان گسترش يافته كه گاهي فاصله انگشت معامله گران در سراسر دنيا نسبت به صفحه كليد لپ تاپها براي فشار دادن كليد انجام معامله بصورت اينترنتي و آني (on line) بسيار سرنوشت ساز بوده،چه بسا شخصي كه ديرتر (درمقياس يك دهم ثانيه)كليد ارسال پيشنهاد و ثبت معامله خود را فشار داده، از خريد يا فروش سهام مورد نظر خود محروم گشته ومعامله مزبور براي اشخاصي كه زودتر كليد موصوف را بكار برده اند ثبت گرديده است اين تحولات حيرت آور ما را ملزم مي نمايد كه در تعريف جديد بورس معيارهاي نوين انجام معاملات بورسي را لحاظ نمائيم.

در نتيجه مي توان گفت بورس امروزه به بازار نوين و رسمي و متمركزي تلقي مي گردد كه در سطح بين المللي و منطقه اي و ملي و با استفاده از فناوري اطلاعات و روشهاي جديد،ضمن تامين سرمايه ناشران اوراق بهادار و سامان دهي منابع مالي سرگردان، اشخاص قادر خواهند بود انواع اوراق بهادار و كالاها و ارزها را در آن با شرايط خاصي معامله نموده و ريسك فعاليت هاي تجاري خود را به حداقل ممكن كاهش دهند.

[1] جعفري لنگرودي محمدجعفر، مبسوط در ترمينولوژي حقوق جلد دوم اتشارات گنج دانش چاپ اول 1378 صفحه 895

[2] ملك محمدي شيرين، نقش بورس در انتشار و انتقال اوراق مشاركت (پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق خصوصي) دانشگاه تهران (پرديس قم) چاپ 1388 صفحه 11

[3] تاريخچه بورس در سايت بورس اوراق بهادار                                                         3.http//www.tse.ir

[4] معصومي نيا غلامعلي، ابزارهاي مشتقه بررسي فقهي و اقتصادي چاپ اول 1387 سازمان چاپ وانتشارات صفحه 27

[5] فرهنگ منوچهر، فرهنگ بزرگ علوم اقتصادي جلد نخست چاپ البرز 1371 صفحه 240

[6] شهر آبادي ابوالفضل، يوسفيان پور امير، برارنيا ادبي قربان، معرفي صنعت بورس اوراق بهادار، انتشارات بورس چاپ او ل 1390 صفحه8

[7] لاري سمناني  بهروز، سماوتيان اكرم، تجارت و بورس الكترونيك مباني و كاركردها انتشارات فرانما 1389 صفحه 120

[8] دواتي غلامحسين ، بورس سهام نحوه قيمت گذاري چاپ چهارم 1384 نخستين صفحه 32

بورس اوراق بهادار و بازارهاي آن و فرآيند معاملات بورسي

بازارهاي مالي داراي طبقه بنديهاي متعددي هستند و طبقه بندي بازار مالي بر اساس سررسيد تعهدات مالي، به بازار پول و بازار سرمايه تقسيم مي شوند و بازار سرمايه نيز داراي نهادها و بورس هاي مختلفي است كه اصولا بورس هاي بازار سرمايه را مي توان به بورس اوراق بهادار، بورس كالا و بورس ارز تقسيم نمود.[1] كه در اين فصل بورس اوراق بهادار و بازارهاي آن و فرآيند معاملات بورسي مورد بررسي قرار خواهد گرفت.

بورس اوراق بهادار و بازارهاي آن

تعريف بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادر به معني يك بازار متشكل و رسمي است كه در آن خريد و فروش سهام شركتها يا اوراق قرضه دولتي يا موسسات معتبر خصوصي يا اوراق مشاركت تحت ضوابط و قوانين و مقررات خاصي انجام مي شود.[2]بازار اوراق بهادار در واقع مكمل بخش بانكي در تامين نيازهاي مالي بنگاههاي خصوصي و دولتي مي باشد وجود يك بورس اوراق بهادار كه در چارچوب مكانيزم بازار عمل مي كند مي تواند در تخصيص بهينه منابع مالي عمل نمايد.[3]

مشخصه مهم بورس اوراق بهادار، حمايت از صاحبان پس انداز و سرمايه ها و الزامات قانوني براي متقاضيان سرمايه است. يعني مرجع رسمي و مطمئني است كه دارندگان سرمايه و پس انداز مي توانند وجوه مازاد خود را براي سرمايه گذاري در آن به جريان انداخته و با خريد اوراق بهادار از بازده مناسبي برخوردار شوند.[4]

بورس اوراق بهادار در كلي ترين تعريف، بازاري است كه با هدف افزايش قدرت نقد شوندگي بدهيهاي بدون سررسيد يا داراي سررسيد بيش از يك سال تشكيل مي شود. به اين ترتيب كه بدهي ناشر سهام يا اوراق قرضه از يك سهامدار يادارنده به فرد ديگري انتقال مي يابد و ناشر بدون نگراني از بازپرداخت پيش از سررسيد بدهي خود، مي تواند وجوه تامين شده را به مثابه سرمايه در فعاليت هاي اقتصادي دراز مدت به كار اندازد.[5]

در بورس اوراق بهادار دارايي هاي مالي( سهام ، اوراق قرضه، اوراق مشاركت و…) مورد معامله قرار مي گيرند و به بازار خريد و فروش اوراق بهادار كه به طور رسمي و دائمي در محل معين تشكيل مي شود بورس اوراق بهادار گفته مي شود رسمي بودن بدين معناست كه بازار براساس قانون اجازه فعاليت را دريافت كرده است و منظور از دائمي بودن اين است كه فعاليت اين بازار محدود به زمان خاصي نيست بلكه هميشگي و به طوردائم فعال است.[6]

بازاربورس اوراق بهادار،به عنوان يك بازارسرمايه دائمي براي دادو ستد سهام و اوراق بهادار بزرگ ترين واصلي ترين نهاد بازار سرمايه در هر كشور مي باشد و نسبت به ساير بازارهاي موجود در سيستم هاي اقتصادي، خصايص منحصر به فردي را داراست .

از جمله وجود يك مكان مشخص براي دادو ستد كه هر كس مي تواند با مراجعه به آن اقدام به خريد وفروش نمايد و يا از طريق ارتباطات كامپيوتري و الكترونيكي به واسطه كارگزاران بورس، به دادو ستد اوراق بهادار بپردازد. همچنين وجود قيمت شفاف سهام و نيز قدرت نقد شوندگي سريع سهام و ساير اوراق در اين بازار از ديگر ويژگيهاي آن محسوب مي گردد.[7]

قانون بازار،(قانون بازار اوراق بهادار مصوب 1384) بورس اوراق بهادار را به عنوان بازاري « متشكل و خود انتظام كه اوراق بهادار در آن توسط كارگزاران و يا معامله گران طبق مقررات اين قانون مورد داد و ستد قرار مي گيرد» تعريف نموده است( بند 3 ماده 1 قانون بازار). عناصر اين تعريف عبارتند از:

[1] معصومي نيا غلامعلي همان منبع صفحه 28

[2] صالح نيا رويا، جنبه هاي حقوقي معاملات بورس پايان نامه كارشناسي ارشد رشته حقوق خصوصي دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي 1382 صفحه 7

[3] نصيري محمدعلي الزامات پذيرش سهام شركتهاي سهامي عام در بورس اوراق بهادار پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق خصوصي دانشگاه تهران پرديس قم 1389 صفحه 5

[4] حسن زاده محمدي ابوالفضل ، همان منبع صفحه 20

[5] عزيزي  فيروزه مقاله ابزارهاي اجرايي براي تقويت بازار سرمايه در ايران مجله اقتصادي شماره هاي 47و48 صفحه 118

[6] فنايي سيد مجتبي مقاله دانستني هاي بورس و بازار سرمايه فصل نامه بورس شماره 86 مهر 1388 صفحه 76

[7] رفيعي محمدتقي،عبدالصمد راضيه مقاله بررسي حقوقي اوراق اختيار معامله در بازار بورس اوراق بهادار مجله انديشه هاي حقوقي سال چهارم شماره دهم بهار و تابستان 1385 صفحه 78

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع و مآخذ

• 1- آژير امير، تحليل و معامله گري در بازار از چاپ دوم نشر چالش 1389
• 2- اسكيني ربيعا، حقوق تجارت جلد چهارم چاپ نهم انتشارات سمت 1385
• 3- امامي سيد حسن حقوق مدني جلد اول انتشارات اسلاميه 1387
• 4-جعفري لنگرودي،محمد جعفر مبسوط در ترمينولوژي حقوق جلد دوم انتشارات گنج دانش 1378
• 5- دمرچيلي  محمد،حاتمي علي،قرائي محسن،قانون تجارت درنظم كنوني چاپ چهارم انتشارات ميثاق عدالت 1384
• 6- دواني غلامحسين، بورس سهام نحوه قيمت گذاري چاپ چهارم انتشارات نخستين 1384
• 7- راعي رضا، تلنگي احمد، مديريت سرمايه گذاري پيشرفته چاپ سمت 1387
• 8- رشوند  بوكاني مهدي، حقوق رقابت در فقه اماميه حقوق ايران و اتحاديه اروپا، چاپ انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) 1390
• 9- سلطاني محمد،خليلي  مرضيه، سهرابي ليلا، فلاح تفتي زينب، بايسته هاي حقوق بازار سرمايه انتشارات شركت اطلاع رساني صفحات بورس 1390
• 10- شهرآبادي ابوالفضل، يوسفيان پور امير، برارنيا ادبي قربان، معرفي صنعت بورس اوراق بهادار چاپ اول انتشارات بورس 1390
• 11-…
• 12-…