مسئولیت مدنی – مبانی نظری و ادبیات

مسئولیت مدنی

در این مقاله قصد داریم تمامی مصادیق مسئولیت مدنی را خدمت شما عزیزان در 50 صفحه ارائه دهیم . دقت داشته باشید که این نوشته تماما همراه با منابع بوده است. امید است که شما عزیزان را در راستای ارتقای علمی کمک رسانده باشیم .

فصل اول: مفهوم و قلمرو مسئولیت مدنی.

مبحث اول: مفهوم مسئوليت مدني.

گفتار اول: تعریف مسئوليت مدني.

بند اول: تعریف لغوی مسئولیت مدنی.

بند دوم: تعریف اصطلاحی مسئولیت مدنی.

گفتار دوم: مسئولیت مدنی و مسئولیت اخلاقی.

بند اول: وجوه تشابه.

بند دوم: وجوه تمایز.

گفتار سوم: مسئوليت مدني و مسئولیت کیفری.

بند اول: وجوه تشابه.

بند دوم: وجوه تمایز.

مبحث دوم: قلمرو مسئولیت مدنی

گفتار اول: مسئولیت قراردادی.

بند اول: وجود قرارداد معتبر.

بند دوم: ضرورت تخلف از انجام تعهدات.

بند سوم: ورود ضرر توسط یکی از طرفین قرارداد به طرف مقابل.

بند چهارم: وجود رابطه سببیت بین نقض قرارداد و ضرر وارده.

گفتاردوم: مسئولیت خارج از قرارداد.

بند اول: غصب.

بند دوم: اتلاف.

بند سوم: تسبیب.

بند چهارم: استیفاء.

فصل دوم: مبانی و منابع مسئولیت مدنی

مبحث اول: مبانی مسئوليت مدني.

گفتار اول: مبانی فقهی مسئوليت مدني

بند اول: قاعده لاضرر.

بند دوم: قاعده اتلاف.

بند سوم: قاعده تسبیب.

بند چهارم: ضمان ید.

بند پنجم: قاعده غرور.

بند ششم: ضمان تعدی و تفریط.

گفتار دوم: مبانی نظری مسئولیت مدنی

بند اول: نظریه تقصیر.

بند دوم: نظریه فرض تقصیر.

بند سوم: نظریه خطر یا مسئولیت عینی.

بند چهارم: نظریه مسئولیت شدید یا ایمنی.

گفتار سوم: مبانی عرفی و فقهی مسقط مسئوليت مدني

بند اول: قاعده هشدار خطر.

بند دوم: قاعده مقابله باخسارت.

بند سوم: قاعده احسان.

بند چهارم: قاعده استیمان.

بند پنجم: قاعده اقدام.

مبحث سوم: منابع مسئولیت مدنی

گفتار اول: قانون مدنی.

گفتار دوم: قانون مسئولیت مدنی.

گفتار سوم: قانون مجازات اسلامی.

منابع

مفهوم و قلمرو مسئولیت مدنی

بدون شک برای شناخت یک مسئولیت ناگزیر از بررسی زوایای مختلف آن در شرایط گوناگون هستیم. در باب مسئولیت مدنی هر چند زحمات زیادی کشیده شده است اما باید گفت این رشته حقوقی در ایران از نظر مبانی و منابع نو پاست و تنها شاید بتوان سابقه فقهی مسئولیت قهری را در این خصوص مطرح نمود. و این نهال نوپا تا رسیدن به قوام حقوقی مطلوب راه بسی طولانی در این مقال پیش رو دارد.

علی هذا برای شناخت بهتر موضوع پایان نامه که بحث از دعاوی ناشی از مسئولیت مدنی و دادگاه صلاحیت دار رسیدگی به دعاوی تولیدی از این مسئولیت را بررسی می کند بایستی به شناخت و تبیین این مسئولیت پرداخت تا چهارچوب بحث و ملاک تشخیص دادگاه صالح بیش از پیش مشخص گردد.

چراکه عدم شناسایی وتشخیص زوایای مسئولیت مدنی موجبات خلط مباحث درخصوص شناسایی مسئول و عدم امکان استخراج حق مورد نزاع(درخصوص ارتباط آن با مال منقول و غیرمنقول با عنایت به واقعه حقوقی رخ داده) خواهد بود موضوعی که سبب افزایش اهمیت طرح بحث درمفهوم و قلمرو مسئولیت مدنی خواهد بود. به همین مناسبت در این فصل در مبحث اول به مفهوم مسئولیت مدنی و در مبحث دوم به قلمرو این مسئولیت خواهیم پرداخت.

مفهوم مسئولیت مدنی

در این مبحث و برای شناخت مسئولیت مدنی در سه گفتار بدواً تعریف مسئولیت مدنی بررسی و سپس درگفتار دوم و سوم مسئوليت مدني با مفاهیم مسئولیت اخلاقی و   مسئولیت کیفری مقایسه می گردد.

تعریف مسئولیت مدنی

در این گفتار در بند اول به اختصار تعاریف لغوی مسئولیت مدنی و در بند دوم تعریف اصطلاحی مسئوليت مدني بیان خواهد شد.

تعریف لغوی مسئولیت مدنی

درتعریف واژه مسئولیت بیان شده است مسئولیت از «سأل یسال» به معنی «موظف بودن به انجام دادن امری» می باشد.[1]

این احساس وظیفه ریشه در فطرت انسان دارد و هر چند اسباب تحریک (ایجاد) این حس متنوع هستند و گاه ریشه در اخلاقیات دارند و گاه ناشی از تعهدات هستند و در بعضی مواقع بر اثر قانون ایجاد می شوند.[2] ولی به هرحال احساس مسئولیت از انسان جدا نمی گردد چرا که درنتیجه این احساس مسئولیت زندگی اجتماعی انسان ها منظم و مطابق قاعده می گردد.

در فقه به جای اصطلاح مسئولیت از واژه «ضمان» استفاده شده است. ضمان دراصطلاح اهل لغت درمعانی «1- از کسی کفالت کردن 2- خسارت چیزی را تحمل کردن 3- قرار دادن چیزی در یک ظرف 4- به دنبال آمدن چیزی از چیز دیگر بر تکمیل آن 5- درد و پیری در جسم و جسد 6- حب وعشق» به کار رفته است.[3]

برخی عقیده دارند که معانی اساسی و اصلی ضمان «تضمین» است و معانی دیگر از آن اقتباس شده است.[4]

 تعریف اصطلاحی مسئولیت مدنی

در تعریف و تبیین مسئولیت مدنی حقوق دانان باتوجه به قلمرو این مسئولیت تعاریف متعدد و متنوعی ارائه نموده اند که ما در این بند درمقام ارائه تعریف جدید و یا جامعی از این اصطلاح پیچیده والبته نوپا درحقوق ایران نیستیم و به بیان نظرات صاحب نظران بسنده می کنیم.

در ترمینولوژی حقوق مجموع مسئولیت قراردادی ومسئولیت خارج ازقراردادمسئولیت مدنی اطلاق شده است و در ذیل واژه «مسئولیت قراردادی» می خوانیم که: «مسئولیت کسی است که درعقدی از عقود (اعم از معین و غیرمعین) تعهدی را پذیرفته باشد و به علت عدم انجام تعهد یا تاخیر درانجام تعهد و یا در حین انجام تعهد و یا سبب انجام تعهد خسارتی به متعهدله وارد کند»[5] و هم چنین درتشریح «مسئولیت خارج از قرارداد» یا مسئولیت تقصیری بیان شده است که، «هرگونه مسئولیت قانونی که فاقد مشخصات مسئولیت قراردادی باشد مسئولیت خارج از قرارداد یا مسئولیت غیرقراردادی نامیده می شود که در فقه و قانون مدنی از آن به ضمان قهری یاد شده است».[6]

به هرحال به نظر این حقوقدان قدر مشترک دو شق مسئولیت مدنی که فوقاً به آن اشارتی شد، نقض تعهد و الزام است (که درنخستین آن، این نقض تعهد قراردادی و در دومین، نقض تعهد قانون است). ولی به هر تقدیر نتیجه و غایت این مسئولیت به نظر وی جبران خسارت از ناحیه زیان زننده است.[7]

به تعبیر حقوقدان دیگری «در هر موردی که شخص ناگزیر از جبران خسارت دیگری باشد، می گویند در برابر او «مسئولیت مدنی» دارد. برمبنای این مسئولیت، رابطه دینی          ویژه ای بین زیان دیده و مسئول به وجود می آید، زیان دیده طلب کار ومسئول بدهکار  می شود و موضوع بدهی جبران خسارت است که به طور معمول با دادن پول انجام           می پذیرد.

 [1]. معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج سوم، چاپ هشتم، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1371، ص 477.

[2]. حکیمیان، علی محمد، مقاله «ماهیت مسئولیت و قلمرو آن»، آسیب شناسی فقهی قوانین، ج اول، چاپ اول، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه، قم، 1382، ص 61.

[3]. یزدانیان، علیرضا، حقوق مدنی قواعد عمومی مسئولیت مدنی، ج اول، چاپ اول، نشر میزان، تهران، 1386، ص 38و 39.

[4]. حکیمیان، علی محمد، همان.

[5]. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ هجدهم، گنج دانش، تهران، 1386، ص 644.

[6]. همان، ص 643.

[7]. همان، ص 645.

قلمرو مسئولیت مدنی

غالب حقوق دانان مسئولیت مدنی را به دو شعبه 1- قراردادی 2- خارج از قرارداد، تقسیم و تحت این دو عنوان مورد بررسی قرار داده اند.[1]

تقسیم مسئولیت مدنی به این دو شعبه دارای آثاری است که به برخی از آن ها در بخش دوم پایان نامه اشاره خواهیم کرد. منتهی بایستی گفت تشخیص این که خسارت وارده دارای ریشه قراردادی است یا ریشه در ضمان قهری دارد موضوعی مهم و حائز اهمیت در قلمرو مسئولیت مدنی است.

چرا که در بسیاری از موارد انتخاب مبنای طرح دعوای مسئولیت مدنی متضرر را از تحمل بار اثبات ادعا می رهاند و چه بسا در مواردی در تحقق هدف اصلی و مشترک این دو مسئولیت که همانا جبران کامل زیان وارده است یاری دهنده دستگاه قضا باشد.

ما در این پژوهش قصد ورود به مسائل نظری (با اذعان به این موضوع که طرح این مسائل نظری آثار عملی نیز دارد) نداریم و صرفاً به طرح بحث بسنده می کنیم چرا که معتقدیم مقایسه تعدد یا وحدت مسئولیت قراردادی و مسئولیت خارج از قرارداد نیاز به رساله ای مجزا و در خور این موضوع دارد.

در این مبحث به پیروی از علمای حقوق به صورت خلاصه و در دو گفتار ابتدائاً مسئولیت قراردادی وشرایط تحقق آن را در چند بند بررسی و درگفتار دوم شعبه دیگر مسئولیت مدنی یعنی مسئولیت خارج از قرارداد و مصادیق آن در چند بند به اختصار مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

با توجه به اصول حاکم بر جبران خسارت که همانا جبران کامل زیان وارده و به تعبیردیگر اعاده وضعیت متضرر به وضع سابق است امروزه قلمرو مسئولیت غیرقراردادی با عنایت به پیشرفت های بشر و گسترش مسئولیت های محض رو به گسترش روز افزونی است و اصل بر مسئولیت قهری است که گرایش به آن دارد که جبران همه خسارت را به زیرچتر خود در آورد و تا زمانی که همه شرایط اجرای مسئولیت قراردادی فراهم نشوند به اجرا درآیند و به این ترتیب با مشخص شدن مفهوم و شرایط مسئولیت قراردادی خود به خود دامنه اجرای مسئولیت خارج از قرارداد مشخص و تبیین می گردد.[2]

انتخاب ریشه دعوی بر مبنای مسئولیت قراردادی و یا مسئولیت خارج از قرارداد جدای از اهمیت در موضوع مسائل ماهوی از جمله ارکان دعوی و بار اثبات ادله از نقطه نظر شکلی نیز دارای اهمیت فراوان است. ازجمله این مسایل تعیین دادگاه صلاحیت دار است چه این که انتخاب (وجود) مسئولیت قراردادی بین دو شخص تاثیر مستقیم در قدرت انتخاب دادگاه صالح خواهد داشت.

برای مثال وقتی بین دونفر قراردادی درخصوص تعمیر یک اتومبیل وجود دارد و نسبت به تعهدات قراردادی اختلافی پیش می آید به تجویز ماده 13 قانون آیین دادرسی مدنی خواهان می تواند به دادگاه محل وقوع عقد یا محل انجام تعهد مراجعه نماید هرچند به موجب رای وحدت رویه شماره 9 مورخ 28/3/59 خواهان حق مراجعه به دادگاه محل اقامت خوانده را وفق ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی نیز خواهد داشت.

هم چنین به موجب رای وحدت رویه شماره 31 مورخ 5/9/63 مطالبه وجوه ناشی از اجرت المثل مال غیرمنقول (به عنوان مصداقی از مسئولیت خارج از قرارداد) که ناشی از عقود و قراردادها نباشد دعوی مربوط به مال غیرمنقول دانسته شده است. به عنوان مثال تعیین خواسته تحت عنوان، مطالبه اجاره بها و یا اجرت المثل ایام تصرف (به عنوان مسئولیت غیر قراردادی متصرف) درتعیین دادگاه صلاحیت دار موثر و مفید فایده است. موضوعی که دقت در انتخاب منشا دعوی را بیش از پیش مهم جلوه خواهد داد.

[1]. ازجمله رجوع کنید به: کاتوزیان، ناصر، همان، صص 72 – 148 و قاسم زاده، سیدمرتضی، همان، صص 20 -24.

[2]. ژوردن، پاتریس، اصول مسئولیت مدنی، ترجمه مجید ادیب، چاپ دوم، نشرمیزان، تهران، زمستان 85، ص62.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع

الف)کتب

1. ارفع نیا، بهشید، حقوق بین الملل خصوصی،جلد دوم، چاپ دوم، انتشارات آگاه، بیجا، 1370.
2. باریکلو، علی رضا، مسئولیت مدنی، چاپ سوم، نشر میزان، تهران، 1389.
3. الماسی، نجاد علی، تعارض قوانین، چاپ هفتم، مرکز نشردانشگاهی، تهران، 1379.
4. حقوق بین الملل خصوصی، چاپ چهارم، نشرمیزان، تهران،1385.
5. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ بیست و ششم، انتشارات اسلامی، تهران، 1385.
6. بازگیر، یدالله، آراء قطعیت یافته دادگاهها در امورمدنی، چاپ دوم، انتشارات بازگیر، تهران، 1386.
7. قواعد فقهی و حقوقی در آرای دیوان عالی کشور، چاپ اول، انتشارات بازگیر، تهران، 1389.
8. بهرامی، بهرام، معامله فضولی و انتقال مال غیر، چاپ سوم، انتشارات نگاه بینه، تهران، 1389.
9. جعفری تبار، حسن، مسئولیت مدنی کالا ها، چاپ اول، انتشارات دادگستری، تهران، 1389.
10. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ هجدهم، گنج دانش، تهران، 1386.
11. حکمت نیا، محمود، «مسئولیت مدنی درقرآن» فصلنامه حقوق اسلامی، شماره 15، زمستان 1386.
12. …
13. …

    Instagram : payanbama