تحلیل فقهی وحقوقی امر به معروف و نهی از منکر

 امر به معروف و نهی از منکر

در این مقاله قصد داریم تمامی مصادیق تحلیل فقهی وحقوقی امر به معروف و نهی از منکر را خدمت شما عزیزان در 86 صفحه ارائه دهیم . دقت داشته باشید که این نوشته تماما همراه با منابع لاتین و فارسی بوده است. امید است که شما عزیزان را در راستای ارتقای علمی کمک رسانده باشیم .

امر به معروف و نهی از منکر در ایران

ابتدا لازم است بطور اجمالی و گذرا وضعیت امر به معروف ونهی از منکر در ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. در تاریخ ایران و اسلام امر به معروف و نهی از منکر با عنوان حسبه درهم آمیخته و موقعیت والایی داشته است.

خواجه نظام الملک طوسی وزیر دوره سلجوقیان در این باره می نویسد:((هم چنین به هرشهری محتسبی باید گماشت تا ترازها و نرخ ها را راست داردو خرید و فروشها می داند تا اندر آن راستی رودوامر به معروف و نهی از منکربه جای آرند و پادشاه و گماشتگان باید دست محتسب قوی دارند)) خواجه نظام الملک درادامه می نویسد:«نوشتکین سپهسالار خراسان ،به رغم رابطه نزدیکی که با سلطان محمودداشت  هنگامی که پس از نوشیدن شراب، مستانه از پیش سلطان بیرون می آید ،محتسب شهراو را مانند دیگر گناهکاران  تازیانه می­زند و شکایت وی نزد سلطان سودی جز ملامت به او نمی بخشد». در دوران صفویه  محتسب الممالک از مناصب رسمی حکومت بودومرکزآن درپایتخت مستقربوده ودر شهر های مختلف نمایندگی داشت.در دوره قاجاریه ،یکی از دواير مهم دولتی «دایره الاحتساب» بود و در زمان حکومت طویل المدت ناصرالدین شاه قدرت قابل توجهی کسب کرد.[1]

محمد حسن خان اعتماد السلطنه رئیس دایره حسبه و در زمان ناصر الدین شاه در یادداشت های خود می نویسد: هر چند امرا احتساب ازتکالیف طبیعیه است و جعل جدید در آن تصویر نمی شود ، چه از وقتی که جنس انس را درعالم اجتماعی به هم رسیده است ، به دایره احتساب که از فنون شجره قانون است و شجون حدیث ذاکون احتیاج افتاده است ، هرکس در تواریخ اسلام تتبع تمام دارد ، می داند که منصب احتساب را همراه به علمای بزرگ تفویض کرده اند . نهی از منکر از تکالیف اولیه آن اداره  بوده است  پش از انقلاب مشروطه « قانون امور حسبی» وضع گردید.

درماده یک این قانون آمده است : امور حسبی اموری است که دادگاهها مکلفند نسبت به آن امور اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ نمایند، بدون اینکه رسیدگی به آنها متوقف بر وقوع اختلاف و منازعه بین اشخاص و اقامه دعوا از طرف آنها باشد. در ماده همین قانون آمده است : رسیدگی به امور حسبی در دادگاههای حقوقی به عمل می آید، با محدود کردن اختیارات محتسب به تدریج از این پس دایره حسبه و به تبع آن امر به معروف و نهی ازمنکر رو به افول نهاد و در دوران منحوس و استبدادی پهلوی محو گردید.

در مقابل ازاین دوران به بعد امر به معروف و نهی از منکر مردمی در عرصه های اجتماعی ، مذهبی وسیاسی قوت بیشتری یافت، حرکت فردی وپراکنده آحادمردم بارهبــری بی بديــل بنیان گذارجمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی در 15 سال «42 تا 57 » به حرکتی متحد ویکپارجه تبدیل شد و نظام استکباری را در هم فرو ریخت.با تجلی حکومت اسلامی به رهبری زعامت ولی فقیه زمان ، امر به معروف و نهی از منکر روحی تازه یافت. از یک سومردم در پی تحکیم و تثبیت انقلاب و ارزش های اسلامی تا پای جان به میدان امر به معروف و نهی از منکر آمدند و از سوی دیگر امام راحل در مورخ 10/12/57 طی یک سخنرانی در مدرسه فیضیه تشکیل دایره امر به معروف و نهی از منکر را بشارت داد وفرمود:ما مبارزه با فساد را با دایره امربه معروف و نهی از منکر که یک وزارتخانه مستقل بدون پیوستگی به دولت ، که تاسیس خواهد شـد ان شاءالله مبـارزه بـافسـاد می کنیم.

فحشا را قطع می کنیم ، مطبوعات را اصلاح می­کنیم، رادیو را اصلاح میکنیم. [2]و سپس امام راحل به شورای انقلاب اسلامی چنین دستورداد: بسم الله الرحمن الرحیم  شورای انقلاب اسلامی به موجب این مرقوم ماموریت داردکه اداره ای به اسم امر به معروف و نهی از منکر در مرکز تاسیس نماید و شعبه های آن درتمام کشور گسترش پیدا کند و این اداره مستقل و در کنار دولت انقلاب اسلامی است وناظر به اعمال دولت و ادارات دولتی و تمام اقشار مختلف است . به هر صورت که باشدجلوگیری نماید و حدود شرعیه را تحت نظر حاکم شرعی یا منصوب از قبل او ، اجراء نمایدواحدی از اعضای دولتی و قوای انتظامی حق مزاحمت به متصدیان این اداره نداند ، دراجرای حکم و حدود الهی برای احدی مستثنی نیست حتی اگر خدای نخواسته رهبر انقلاب یارئیس دولت مرتکب چیزی شود که موجب حد شرعی است ، باید در مورد او اجراء شود .[3]

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دراصل هشتم به این فریضه مهم پرداخته وبه آن صبغه قانونی داده است. این اصل می گوید:

«درجمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر،امربه معروف ونهی از منکروظیفه ای است همگانی ومتقابل برعهده مردم نسبت به یکدیگر،دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت.شرایط و حدود و کیفیت آن را قانون معین می کند

این اصل وظیفه امر به معروف ونهی ازمنکردر٣بخش ترسیم شده است:

١ –مردم نسبت به یکدیگر

٢ –دولت نسبت به مردم

٣ –مردم نسبت به دولت.

اما شاید آنچه در عمل بیشتر تحقق یافته، نهی ازمنکردولت نسبت به مردم است، البته نهی ازمنکرمردم نسبت به دولت هم کم وبیش درقالب نقدهای رسانه ای ومانندآن صورت گرفته است، اماترسیم وطراحی هندسه دقیق قالب­های اجرایی این سه بخش،نیازمندمطالعاتي است­که به نظرمی­رسدتاکنون انجام نشده است.

[1] روح اله الموسوي الخميني -صحیفه نور–تهران انتشارات وزارت فرهنگ وارشاداسلامي جلد ششم چاپ 1368  ص 272

[2]روح اله الموسوي الخميني – منبع پیشین  ص 274

[3]روح اله الموسوي الخميني – منبع پيشين ص 139

[4]-قرآن كريم سوره توبه آيه 71

مراتب ،آثار ودرآمدی برمبنای شرعی امر به معروف و نهی از منکر

  مراتب

پیامبراکرم(ص) فرمود:

« من رای منکم منکرا فلیتغیره بیده فان لم یستطع فبلسانه فان لم یستطع فبقلبه وذلک أضعف الایمان

هرکس از شما ناشایسته ای ببیند به دست خویش مانع آن شود واگر نتواند به زبان واگر تواند به دل مانع شود که حداقل ایمان همین است.»

نهی از منکر به شکل‏های مختلف قابل اجراست و مراتب آن از جهت ثواب و ارزش با همدیگر متفاوتند. علی علیه‏السلام می‏فرمایند: «گروهی از مردم با دست و زبان و قلب خود به مبارزه با منکرات می‏پردازند. این طایفه همه خصلت‏های نیک را در خود جمع کرده‏اند، گروهی تنها با زبان و قلب، و نه با دست، به مبارزه با منکر برمی‏خیزند که این طایفه به دو خصلت نیک تمسک جسته‏اند یکی را رها ساخته‏اند، گروهی دیگر تنها با قلب خود به مبارزه با منکر می‏پردازند و مبارزه با دست و زبان را وا می‏نهند این گروه تنها به یک خصلت نیکو اکتفا کرده‏اند امّا دسته‏ای هم هستند که نه با زبان و نه با قلب و نه با دست با منکرات مبارزه نمی‏کنند، این‏ها در حقیقت مردگان زنده نمایند.[1]»……

2-محموداکبری- امربه معروف روش صالحان- انتشارات زلال كوثرقم – چاپ اول 1390 –  برگرفته از نهج الفصاحه ص 768

راهکارهای گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر

1. اعتلای سطح بینش اجتماعی

آگاهی بخشی و بالا بردن سطح معرفت عمومی جامعه درخصوص اهمیت و اجرای این فریضه ی الهی، یکی از عوامل مؤثر در تحقق این دستور الهی و از جایگاه والایی برخوردار است. چنان چه خداوند اجرای امر به معروف و نهی از منکر را از صفات مردان و زنان مؤمن و نیز موجب نزول رحمت خداوند و عین اطاعت حق می­داند. ^[1]و نیز می­فرماید: مردم باید امر به معروف ونهی از منکر کنند و آمرین به معروف و ناهیان از منکر سعادتمند و رستگارند.^[2] توجه به نیازهای روانی انسان ونیازسنجی جامعه می تواند عامل مهمی در جهت افزایش آگاهی های اجتماعی باشد. جامعه بشری با بهره گیر ی از حس جستجوگری انسان، تمایل به خوبی ها و نیکی ها و فضایل و مسایل اخلاقی، عفت، راستی و صداقت و حسّ خداجویی به عنوان نیاز فطری انسان و در نهایت با تحکیم ارتباط مؤثر با خداوند، می تواند به سعادت دنیوی و اخروی دست یابد.

2. افزایش قدرت وجدان اجتماعی، قدرت جامعه و دولت اسلامی

اسلام دارای نظام و قوانین خاصی است تا درستی راه جامعه و مسیر رسیدن به اهداف والای آن را تضمین نماید. اولاً نیروی بازدارنده درون انسان یعنی تقوای الهی می تواند نخستین ضمانت اجرایی باشد وجدان دینی یاعامل بازدارنده درونی،همواره مراقب انسان است واورا وا میدارد تا اسلام راجامه ی عمل بپوشاندثانیاًقدرت حکومت عادل درجامعه اسلامی دومین ضمانت است زیراحکومت اسلامی حفظ امنیت داخلی وخارجی راجزووظایف اساسی خود می داند. ثالثاً نیروی امنیت اجتماعی، ضمانت دیگری است که فریضه ی امر به معروف و نهی از منکر از آن ناشی می شود و نقش مهمی در اعتلای معنوی جامعه دارد.[3]

3. ایجاد بسترهای اجتماعی مناسب برای الگوپذیری نسل جوان

ارایه الگو و مسأله نقش پذیری از آنها یکی از مسایل مهم در تربیت انسان است چنان چه قرآن کریم پیامبر اسلام را به عنوان الگویی خوب برای سعــادت جامعــه معرفــی می نماید.

معرفی الگوهای خوب و شایسته به جوانان، اثبات پوچی الگوهای نامناسب در حوزه اندیشه و رفتار اجتماعی، طرح الگوهای زنده در هدایت نسل جوان و ایجاد روحیه­ی احساس مسؤولیت و توجه به معیارهای اخلاقی و معنوی جامعـه می­تواند نقش ارزنده­ای درهدایت جامعه به سوی آرمان­های مطلوب انسانی باشد. به اعتراف روان شناسان تربیتی ویژگی نقش پذیری جوان از جملــه امتیازاتــی اسـت که می تواند خیلی زود او را تحت تأثیر قرار دهد واین حسّ والای تربیتی را امتناع نماید.[4] در متون و روایات اسلامی شواهد بسیاری برپذیرش حقایق ازسوی جوانان و اشتیاق و آمادگی آنان­برای قبول ارزشهای الهی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود: امام علی (علیه السلام) فرمودند: وَ اِنمَّا قَلبُ الحَدَثِ کَالاَرضِ الخَالِیَةِ مَا اُلقِیَ فِیهَا مِن شَیءٍ قَبِلتَهُ. قلب جوان مانند زمین بِکر است، هر بذری که در آن بکاری، قبولش می کند. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: عَلَیکَ بِالاَحدَاثِ اَسرَعُ اِلَی خَیرٍ بر تو باد که به سوی جوان ها بروی زیرا آنها حقایق را زود می پذیرند.[5]

4. رعایت موازین شرعی و اخلاقی در امر و نهی

امام خمینی (ره) در این خصوص می فرمایند: باید ایران یک مملکت اسلامی و همه چیزش اسلامی باشد، و روی موازین شرعی باید امر به معروف و نهی از منکر نمود…[6]

اشاعه­ی فحشاء از بزرگترین گناهان کبیره است و هیچ کس حق ندارد هتک حرمت مسلمان و نقدی از ضوابط شرعیه نماید و فقط باید به وظیفه ی نهی از منکر به نحوی که در اسلام مقرر است عمل نمایند[7]

باب امر به معروف و نهی از منکر از وجهه­ی رحمت رحیمیه است، پس آمر به معروف و ناهی ازمنكر لازم است که به قلب خود از رحمت رحیمیه بچشاند و نظرش در امر و نهی، خودنمایی و خودفروشی و تحمیلِ امر و نهی خود نباشد زیرا که اگر با این نظر مشی کند، منظور از امر به معروف و نهی از منکر که حصول سعادت عباد و اجرای احکام الله در بلاد است، حاصل نشود.[8]

5. استفاده صحیح از ابزارها و کیفیت بخشیِ نفش رسانه های تبلیغی

بهره گیری مشروع از ابزار تبلیغ، وظیفه ی سنگینی است که به دور رکن مهم در شخصیت مبلغ دینی نیازمند است: اولاً آگاهی و اطلاع وسیعی می­خواهد(رکن آگاهی) ثانیاً قدرت و امکان می طلبد (رکن قدرت و توانایی و امکان عمل) امکان دست یابی به قدرت از نظر فقهای شیعه به عنوان شرط وجود درامربه معروف ونهی ازمنکر تلقّی می شود نه شرط وجوب یعنی آن که باید امکان قدرت را به دست آورد. کیفیت بخشی به نقش رسانه­های ارتباطی و تبلیغی، خود از عوامل مهم در بهره­گیری از این ابزارهای مؤثر است. بدیهی آن که این­گونه وسایل ارتباط جمعی باید به گونه­ای عمل کنند که زمینه­های تحریکِ تمایلات نفسانی در سطوح مختلف مردم بوجود نیاید و برای تحقق این مهم لازم است که هر چه بیشتر رسانه های جمعی و ارتباطی تحت کنترل و ارزش یابی مستمر و نظارت نخگبانِ امور تربیتی و مذهبی قرار گیرند تا از ظرفیت های موجود این رسانه ها حداکثر بهره برداری به عمل آید.

[1]قرآن كريم- سوره ی توبه- آیه71

[2] قرآن كريم سوره ی آل عمران-آیه104

[3] علي کورانی-امر به معروف و نهی از منکر-دفتر نشر فرهنگ اسلامي –تهران – چاپ اول 1371 تهران –  صفحات 5 و 6

[4]سیدجعفرشهیدی- منبع پيشين نامه 31

[5]روح اله ولي ابرقوئي -روضه ی کافی از شيخ احمد كافي –انتشارات مشهور قم- چاپ اول 1381  صفحه 93

[6] روح اله الموسوی الخميني  – تبییان-امر به معروف ونهي از منكر-  دفتر بیست و یکم- موسسه نشر آثار امام -1361-ص 263-

[7]روح اله الموسوی الخميني  – منبع پيشين  ص 263

[8] روح اله الموسوی الخمینی- آداب الصلاة- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام -چاپ اول -1370  – ص 273

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع ومآخذ

1- منابع فارسي

• 1- احسان بخش صادق – انتشارات ستاد برگزاري نمازجمعه- چاپ 1361 -جلد13
• 2- اشتهاردي عبدوس – فرازهايي برجسته از سيره امامان شيعه-دفتر تبليغات اسلامي قم-جلددوم چاپ اول 1372
• 3- اكبري – محمود- امر به معروف روش صالحان – انتشارات زلال كوثر-چاپ اول 1390
• 4- اكبري زادگان – نوروز- پيكار با منكر در سيره ابرار- ستاد احياء امربه معروف ونهي ازمنكر-چاپ دوم1376
• 5- اكبري زادگان – نوروز – عاشورا خروش بيداري- انتشارات شهيد فهميده-جلد2-چاپ اول1382
• 6- آيتي–محمدابراهيم-گفتارماه درنماياندن راه راست دين(مجموعه سخنرانيهاي سالهاي 1339تا1340 )كتابخانه شيخ صدوق تهران- بي تا
• 7- حسيني- سيد محمد- سياست جنايي در اسلام ودرجمهوري اسلامي ايران- انتشارات سمت- تهران-چاپ اول1383
• 8- خاتمي- سيد احمد-امربه معروف ونهي ازمنكر-انتشارات پايگاه مقاومت بسيج شهيد مصطفي خميني بانك ملي ايران – چاپ اول 1372
• 9- خلفي- مسلم- مباني حقوق پيشگيري از وقوع جرم- انتشارات نورالسجاد- چاپ اول 1388
• 10- دانش – تاج زمان – مجرم كيست – جرم شناسي چيست؟ انتشارات كيهان –تهران-چاپ سوم 1369
• 11-…
• 12-…