تزاحم – ادبیات و مبانی نظری

تزاحم

فصل دوم: عوامل پیدایش تزاحم

1. عوامل برون خانواده

1-1. خروج از منزل

1-2.اشتغال

1-2-1.اشتغال زوجین وفقه

الف) پیش از ازدواج وبا آگاهی شوهر

ب) پس از ازدواج با اذن شوهر

1-2-2. اشتغال زوجین وحقوق

1-3.فعالیت اجتماعی

1-4.اهدا عضو

1-4-1.شرایط اهداء عضو

1-4-2.حقوق زوجین واهدا عضو

1-5.نذر

1-6.حج

الف:حج واجب

1-حجة الإسلام

2-حج نذری

3-حج نیابتی

ب:حج مستحبی

2- عوامل درون خانواده

2-1. نفقه

2-1-1.نفقه ی زوجه واقارب

2-1-2.نفقه زوجه وسایر دیون شوهر

2-1-3. نفقه زوجه و مطالبات عمومی

2-1-4.تزاحم وهزینه های درمانی

2-2.نشوز زوجین

2-2-1.تمکین

2-2-2. نشوز

2-2-3. شرطیت تمکین،مانعیت نشوز

2-3. تعیین مسکن

2-4.حضانت

2-5. استیلاد

2-5-1.حق استیلاد

الف:ادله اشتراکی

ب: ادله اختصاصی

2-5-3.موارد تزاحم حق استیلاد

الف:اختلاف درافزایش فرزند و زمان بارداری

ب:مطالبه شوهردر استفاده از موانع حاملگی

ج:مطالبه زوجه در استفاده ازموانع حاملگی

2-5-4.حق استیلاد در حقوق

منابع

تزاحم

تزاحم از «زحم» گرفته شده و به معنای انبوه شدن قوم بر چیزی و گرد آمدن ،به هم فشار آوردن و تنگ گردیدن قوم آمده است.[1]رقابت کردن، مسابقه دادن، متراکم شدن، ازدحام شدن، تنگ گرفتن2 همچنین به معنای تلاطم امواج و راندن برخی از آن‌ها برخی دیگر را در یک تنگنا آمده است3.

بیشتر عالمان اصولی تزاحم را بر ناسازگاری و تمانع دو حکم که ناشی از قدرت نداشتن مکلف بر امتثال آن دو باشد، اطلاق کرده اند4،اما برخی آن را به معنای تنافی دو حکم دانسته اند که هر دو دارای ملاک جعل باشند، چه تنافی در مرحلة جعل حکم باشد چه در مرحلة امتثال آن5به نظر آخوندخراسانی ، تزاحم وقتی است که دو حکم دارای ملاک جعل و انشا باشند، اگر وجود دو ملاک جعل ثابت نشود و صرفاً یکی از دو حکم ملاک داشته باشد، از موارد تعارض به شمار می رود.

بنا بر این دیدگاه ، تزاحم گاه در مرحلة امتثال و ناشی از قدرت نداشتن مکلف بر اجرای دو حکم ، و گاه در مرحلة جعل و تشریع است1. تزاحم مربوط به مرحلة جعل ، که برخی آن را تزاحم ملاکات2 و برخی تزاحم ملاکی3 نامیده اند، به شارع بر می گردد و ارتباطی به مکلف ندارد، زیرا شارع است که ملاک جعل احکام را در نظر می گیرد و ملاک اهمّ را بر ملاک مهم ترجیح می دهد4. بنا به دیدگاه آخوندخراسانی وجود دو ملاک در یک فعل ، اگر در آن فعل جهات متعدد وجود داشته باشد، ممکن است و نماز خواندن در مکان غصبی از مصادیق آن است .

برای یک فعل ممکن است دو جهت مصلحت وجود داشته باشد که یکی وجوب فعل و دیگری اباحة آن را اقتضا کند، مانند مسواک زدن5. نظر نائینی در بارة این مراحل متفاوت است . به نظر او تنافی بین دو حکم در مرحلة جعل ، به باب تعارض راجع است و تنافی بین دو حکم در مرحلة تحقق و امتثال ، به طوری که جعل هر دوحکم به گونة قضیة حقیقیه ممکن باشد، به باب تزاحم مربوط می شود، زیرا تنافی بین دو حکم ناشی از ناتوانی مکلف از امتثال هر دو حکم در آنِ واحد بوده و انجام دادن یکی از دو حکم عقلاً مقید به انجام ندادن دیگری است .

به عبارت دیگر، انجام دادن یکی از دو حکم سبب نفی موضوع حکم دیگر می شود، نه اینکه موجب نفی حکم از موضوع دیگر گردد.6مثلاً تعیین غریقی که باید نجات یابد، که برای مکلف نجات هر دو در آنِ واحد میسر نیست ، بر عهدة مکلف است و به شارع و جاعل حکم مربوط نمی شود .

ازجمله مصادیق تزاحم، تزاحم در حقوق می باشد.چه تزاحم در مصادیق حق اللّه یا حق الناس باشد چه میان حق اللّه و حق الناس . تزاحم گاه بین حقوق یک فرد با حق دیگر او یا بین حقوق یک فرد با فرد دیگر و یا بین حقوق شخص با حقوق اجتماع، به وجود می آید .در منابع فقهی ، مسائل مختلفی در بارة تزاحم حقوق مطرح شده است وفقها ابواب مختلفی را تحت عنوان «تزاحم الحقوق» به این بحث مهم اختصاص داده اند.

عوامل پیدایش تزاحم

با انعقاد هر عقد ، مجموعه ای از حقوق و تکالیف بر طرفین بار می شود. عقد ازدواج نیز به عنوان یک قرار داد دو طرفه از این امر،مستثنی نیست، بلکه به مراتب، به دلیل جایگاه خاصی که در جامعه دارا است؛ در این امر از حساسیت ویژه ای برخوردار است. در بسیاری از اوقات دیده شده است که این حقوق و تکالیف در محل اجرا دچار تزاحم می گردند. در این فصل به مواردی چند از تزاحم حقوق زوجین با توجه به عوامل پیدایش آنان می پردازیم.

عوامل برون خانواده

در این مبحث به آن دسته از عوامل پیدایش تزاحم حقوق زوجین که نشأت گرفته از روابط و تعاملات فرد ، خارج از حوزه خانواده و در ارتباط با سایر افراد جامعه، به وجود آمده است؛می پردازیم.

خروج از منزل

در مورد مسئله خروج از منزل با اذن شوهر ، در جایی که بیرون رفتن از خانه با حق زناشویی مرد برخورد دارد امری پذیرفته شده است. و به تعبیر فقها قدر متقین در حق شوهر است.آیا درجایی که منافاتی با کامجویی شوهر نداشته باشد، باز هم زن باید برای خروج از منزل از شوهر اذن بگیرد؟ فرضا اگر شوهر در مسافرت باشد و امکان استمتاع جنسی وجود نداشته باشد؛ باز هم زن حق خروج از منزل بدون اذن شوهر را ندارد؟

بسیاری از فقیهان مطلقا چنین حقی را برای مرد پذیرفته اند و این حکم در کتب فقهی متعددی ذکر شده است1.و نظر مشهور فقها همین نظر می باشد. شیخ مفید در کتاب احکام النساء به این حکم اشاره کرده است :«ولیس لها ان تخرج من منزله إلا باذنه»2.وابو صلاح حلبی هم خروج از منزل را به طور مطلق نیازمند اذن دانسته اند. فقیهانی همچون صاحب جواهر3وشهید ثانی در مسالک الافهام حتی خروج برای عیادت پدر ومادر راهم بدون اذن ممنوع دانسته اند4 امام خمینی (ره) فرمودند:«ازجمله حقوق مرد آن است که زن از او اطاعت کرده ،نافرمانی ننماید،از خانه اش بدون اجازه شوهر خارج نشود ولو برای عیادت ویا زیارت پدرومادر وبستگانش ،حتی درمراسم عزای آنان بدون اذن شرکت نکند»5.

آیت الله سیستانی دراین باره فرموده :«زنی که عقد دائم شده ،حرام است بدون اذن شوهر ازخانه بیرون رود؛هرچند باحق شوهر منافاتی نداشته باشد .مگر اینکه ضرورتی ایجاب کند یاماندن درخانه برای او حرجی باشد یامسکن ،مناسب نباشد6.استثنائاتی که ایشان در حکم اذن شوهر در خروج زن از منزل بیان فرموده اند درسخنان برخی دیگر از فقها با مواردی کم و زیاد بیان شده است.آیت الله تبریزی درکتاب صراط النجاة درحالت «ضرورت عرفی» اذن زوج را لازم ندانسته اند7.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع

1. امامی، سید حسن ، حقوق مدنی ، 5 جلد،تهران، انتشارات اسلامیه، بی چا، ،1383 .ش
2.  حقوق مدنی، تهران، نشر اسلامیه ،چاپ اول،1366 .ش
3. باختر، احمد، مجموعه آرا وحدت رویه در امور حقوقی، ، تهران ،انتشارات جنگل، چاپ اول، 1388.ش
4. بازیگر ،یداله ،قانون مدنی درآیینه آرا دیوان عالی کشور،دوجلد، حقوق خانواده ، انتشارات فردوسی تهران، چاپ دوم،1387.ش
5. بهجت گيلانى فومنى، محمد تقى ، جامع المسائل ، 5 جلد،قم، دفتر معظم‌له،چاپ دوم، 1426 ه‍ ق
6. تبريزى، جعفر سبحانى،رساله توضيح المسائل، در يك جلد، قم،مؤسسه امام صادق عليه السلام،چاپ سوم، 1429 ه‍ ق
7.  ،مبسوط در تر مینولوژی،دوجلد،تهران، کتابخانه گنج دانش،چاپ دوم، 1381.ش
8.  ، تر مینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ سیزدهم 1382.ش
9. جمعى از پژوهشگران زير نظر شاهرودى، هاشمى، سید محمود، موسوعة الفقه الإسلامي طبقا لمذهب أهل البيت عليهم السلام، 11 جلد،قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام، چاپ اول، 1423 ه‍ ق
10. جمعی از محققین،فرهنگ نامه اصول فقه ،یک جلد ،قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1389.ش
11. جوادبن علی تبریزی،استفتاءات جدید،دوجلد، ،قم، دفتر حوزه علمیه قم چاپ اول ،1420ه.ق
12. جوادی آملی ،عبداله ؛حق وتکلیف در اسلام، قم،مرکز نشر اسراء؛ چاپ دوم 1385ش.
13. حبیبی تبار، جواد ،گام به گام با حقوق خانواده، ، تهران ،انتشارات خرم، چاپ اول، 1383.ش
14. حسنی ،علیرضا حقوق متقابل زوجین در روابط زناشویی، د امغان دانشگاه آزاد اسلامی دامغان،چاپ اول،1388.ش
15. حکیم پور، محمد، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، چاپ دوم، تهران، نغمه نواندیش، 1382.ش
16. …
17. …