پیشگیری از جرم – ادبیات و مبانی نظری

پیشگیری از جرم

تعداد صفحات: 49 صفحه

مبحث نخست- مفاهیم

گفتار نخست- معانی و تعاریف پیشگیری از جرم

الف- معنای لغوی و اصطلاحی پیشگیری

1- مفهوم لغوی جرم و پیشگیری

1-1- جرم

2-1- پیشگیری

2- مفهوم اصطلاحی پیشگیری از جرم

1-2- مفهوم موسع پیشگیری

2-2- مفهوم مضیق پیشگیری

ب- پیشگیری از جرم از منظر نظام­های کیفری نوین و اسلام

1- پیشگیری از جرم از منظر نظام­های کیفری نوین

1-1- مفهوم پیشگیری در جرم­شناسی

2-1- مفهوم پیشگیری در سیاست جنایی

2- مفهوم پیشگیری از جرم از منظر اسلام

1-2- پیشگیری از جرم از منظر قرآن

2-2- پیشگیری از جرم از منظر معصومین

گفتار دوم- فرآیند پیشگیری از جرم

الف- فرایند پیشگیری از جرم در نظام­های کیفری

1- شناسایی مساله جرم و تعیین اهداف کاهش جرم

2- آسیب­شناسی علل جرم

3- انتخاب اقدامات ویژه و ارایه راه­حل­های عملیاتی کاربردی (مداخله)

4- اجرای تدابیر پیشگیری

5 – بازخوردگیری، نظارت و ارزیابی

ب- فرایند پیشگیری از جرم از منظر اسلام

1- پیشگیری اولیه از جرم

2- پیشگیری ثانویه از جرم

مبحث دوم- انواع و تاریخچه پیشگیری از جرم

گفتار نخست- انواع پیشگیری از جرم

الف- پیشگیری­های متداول

1- پیشگیری از بزهکاری اطفال و پیشگیری از بزهکاری عمومی

2- پیشگیری عمومی و پیشگیری اختصاصی

3- پیشگیری انفعالی و پیشگیری فعال

4- پیشگیری اولیه، ثانویه و ثالثیه

1-4- پیشگیری اولیه

2-4- پیشگیری ثانویه

3-4- پیشگیری ثالثیه

ب- پیشگیری­های جدید

1- پیشگیری­های غیرکیفری

1-1- پیشگیری اجتماعی

2-1- پیشگیری وضعی

2- پیشگیری­های کیفری

1-2- پیشگیری عام

2-2- پیشگیری خاص

گفتار دوم- تاریخچه پیشگیری از جرم

الف- پیشگیری از جرم در اندیشه­های باستان

1- پیشگیری از جرم در دوران باستان

2- پیشگیری از جرم در قرآن

ب- تاریخچه پیشگیری جرم­شناختی و پیشگیری وضعی

1- تاریخچه پیشگیری جرم­شناختی

2- تاریخچه پیشگیری وضعی از جرم

مبحث سوم- اصول و مبانی پیشگیری از جرم

گفتار نخست- اصول پیشگیری از جرم در فقه شیعه

الف- اصل مشروعیت روش­ها

ب- لزوم توجه به نقش دین در پیشگیری

ج- پیشگیری از جرم، وظیفه­ای همگانی

گفتار دوم- مبانی پیشگیری از جرم

1- مبانی نظری پیشگیری کیفری

2- مبانی نظری پیشگیری اجتماعی

1-2- نظریه پوزیتویستی

2-2- نظریه فرایند اجتماعی

3-2- نظریه برچسب­زنی

3- مبانی نظری پیشگیری وضعی

منابع

معانی و تعاریف پیشگیری از جرم

عبارت «پیشگیری از جرم»، علاوه بر معانی لغوی، در علوم جنایی نیز تعاریف و معانی اصطلاحی خاص خود را دارد که در این گفتار به آن می­پردازیم.

الف- معنای لغوی و اصطلاحی پیشگیری

برای درک صحیح از پیشگیری از جرم در اندیشه­های امام علی (ع) در درجه نخست، لازم است مفهوم لغوی و اصطلاحی این واژه، تبیین شود.

مفهوم لغوی جرم و پیشگیری

از آنجایی که دانستن مفهوم لغوی جرم و پیشگیری به فهم موضوع کمک خواهد نمود، در این قسمت به توضیح آنها پرداخته خواهد شد.

1-1- جرم: اهمیت دانستن مفهوم این کلمه در آن است که تا زمانی که شناخته نشود، نمی­توان از پیشگیری آن، سخن گفت. به موجب قانون مجازات اسلامی (1392): «هر رفتاري اعم از فعل يا ترك فعل كه در قانون براي آن مجازات تعيين شده است جرم محسوب مي­شود.» یکی از حقوقدانان در تعریف جرم، گفته است: «جرم عبارتست از کنش­های مخالف نظم اجتماعی افراد در جامعه که به­موجب قانون برای آن مجازات و اقدامات تامینی و تربیتی تعیین شده است.[1]»

آنچه در مباحث پیشگیری از جرم از واژه جرم ارایه می­شود، معنای موسع آن است که هر نوع رفتار مخالف با هنجارها و معیارهای مورد پذیرش جامعه را در برمی­گیرد: اعم از اینکه مجازاتی برای آن در قانون لحاظ شده باشد یا نشده باشد.

فقهای اسلامی جرم را چنین تعریف کرده­اند: جرم عبارتست از انجام دادن فعل، یا گفتن قولی که قانون اسلامی آنرا حرام شمرده و بر فعل آن کیفری مقرر داشته است یا ترک فعل یا قول که قانون اسلام آنرا واجب شمرده و بر آن ترک کیفری مقرر داشته است و این از آنجا نشأت گرفته که هرکس از اوامر و نواهی خدای تعالی سرپیچی کند برای او کیفر و مجازاتی معین شده است و آن کیفر یا در دنیا گریبانگیر مجرم می­شود و در اینصورت بوسیله امام یا نائب او یعنی حاکم شرع و ولی امر و فقیه جامع الشرایط یا قضات منصوب از طرف او به اجراء در می­آید یا اینکه کیفر در آخرت، مجرم را معذب خواهد داشت و گناهکار در سرای دیگر به سزای عمل زشت و ناهنجار خود خواهد رسید مگر آنکه توبه مجرم مورد پذیرش خدای تعالی قرار گیرد.[2]

2-1- پیشگیری: واژه پیشگیری (prevention) در مفهوم متداول آن در معانی «پیش دستی کردن، پیشی گرفتن و به جلوی چیزی شتافتن» و همچنین «آگاه کردن، خبر چیزی را دادن و هشدار دادن» است. اما در جرم­شناسی پیشگیرانه، پیشگیری در معنی اول آن مورد استفاده واقع می­شود، یعنی با کاربرد فنون مختلف به منظور جلوگیری از وقوع بزهکاری، به جلوی جرم رفتن و پیشی گرفتن از بزهکاری است. همچنین، مخاطب‌ قراردادن‌ جمعيت‌ يا بعضي‌ از اشخاص‌ كه‌ به‌ علت‌ عدم‌ رعايت‌ بعضي‌ از اقدامات‌ حمايتي‌ در معرض‌ خطر هستند، از مصاديق‌ آگهي‌ دادن‌ است.[3]

2- مفهوم اصطلاحی پیشگیری از جرم

در استنباط مفهوم پیشگیری و مصداق­های آن دو جهت گیری کلی دیده می­شود .برخی از جرم شناسان مفهوم موسعی برای تدابیر پیشگیرانه قایل شده و گروهی دیگر پیشگیری را در مفهومی محدود و مضیق بکار می­برند. اینک هر یک از این دو تعبیر را بطور مختصر توضیح می­دهیم:

مفهوم موسع پیشگیری:

با توجه به مفهوم موسع، انجام هر اقدامی که علیه جرم بوده و آن را کاهش دهد، پیشگیری محسوب می­شود. بر اساس این برداشت انواع تدابیر کیفری و غیرکیفری چه مربوط به قبل و چه مربوط به بعد از وقوع جرم، پیشگیری محسوب می­شوند؛ از این رو، در این تعبیر، حتی تعقیب و دستگیری بزهکاران، اعمال مجازات یا تعلیق اجرای آن، الزام آنان به جبران خسارت مجنی­علیه و فردی کردن مجازات توسط قاضی نیز پیشگیری به شمار می­آیند.[4]

لازم به ذکر است این نوع نگرش، ابتدا در اندیشه سیاست جنایی جرم­شناس معروف، «انریکو فری» پدیدار شد که به آزادی اراده در ارتکاب عمل جنایی اعتقاد نداشت و بر این باور بود که عوامل مختلف فردی و اجتماعی در این زمینه، نقش تعیین­کننده دارد. فری از این بحث، دو نتیجه می­گرفت: نخست آنکه، تدابیر دفاع فردی که بر مبنای پیشگیری از تکرار و نه بر سزادهی استوار است، باید جایگزین کیفرهای کلاسیک شود؛ دوم آنکه، پیشگیری عمومی را باید در تدابیر دفاع جمعی، جایگزین­های کیفر یا هم عرض­های کیفر که در جهت حذف یا کاهش عوامل اجتماعی بزهکاری طراحی شده است جستجو کرد و نه از طریق تهدید کیفر فاقد ارزش ارعابی؛ بنابراین، مفهوم مورد نظر وی، یک مفهوم فراگیر و تمامیت­خواه بوده است که نه تنها جایگزین­های کیفر، بلکه تدابیر فردی از تکرار را نیز در بر می­گرفت.[5]

مفهوم مضیق پیشگیری:

در این مفهوم پیشگیری عبارتست از شیوه­های غیر قهرآمیز که دولت جهت مهار بزهکاری، از طریق حذف یا محدودسازی عوامل جرم­زا و نیز از طریق مدیریت مناسب عوامل محیط فیزیکی و اجتماعی که فرصت­های مناسب ارتکاب جرم را فراهم می­کند، بکار می­گیرد. در این رویکرد، فقط تدابیر قبل از ارتکاب جرم، مورد توجه است. البته مفهوم محدود و مضیق پیشگیری لزوما جنبه نظری ندارد. شورای اروپا در یکی از توصیه­نامه­های خود به کشورهای عضو، پیشگیری کیفری را از محدوده پیشگیری، خارج ساخته است. بر این اساس، پیشگیری از طریق تهدید کیفر یا ارعاب عمومی یا بازدارندگی، از دایره مفهوم پیشگیری در جرم­شناسی پیشگیرانه، خارج شده و به پیشگیری به معنای موسع، مربوط می­شود.[6]

با توجه به آنچه بیان شد می­توان گفت: از نقطه‌ نظر علمي‌، پيشگيري‌ اگر در مفهوم‌ موسع‌ كلمه‌ به‌ كار برده‌ شود طيف‌ وسيعي‌ از اقدامات‌ كيفري‌ و غيركيفري‌ را در جهت ‌خنثي‌ كردن‌ عوامل‌ ارتكاب‌ جرم‌ و كاهش‌ بزهكاري‌ در بر مي‌گيرد؛ اما اگر در مفهوم‌ مضيق‌ كلمه‌ به‌ كار برده‌ شود فقط‌ تدابير غيركيفري‌ را در بر مي‌گيرد.

ب- پیشگیری از جرم از منظر نظام­های کیفری نوین و اسلام

امروزه موضوع پیشگیری از جرم در بیشتر نظام­های کیفری جدید، پیش­بینی شده است که البته رویکردهای آنها نسبت به این موضوع ممکن است متفاوت باشد. در نظام حقوقی اسلام نیز پیشگیری دارای مفهوم و اهداف خاصی است که توجه بدان ضرورت دارد.

1- پیشگیری از جرم از منظر نظام­های کیفری نوین

امروزه نظام­های کیفری پیشرفته جهان، با توجه به یافته­های دانش جرم­شناسی، ساز کارهایی را برای پیشگیری از جرم، پیش­بینی نموده­اند که دانستن مفهوم پیشگیری از جرم در علم جرم­شناسی و نیز رویکرد سیاست جنایی نسبت به این موضوع، حایز اهمیت بوده و به فهم بهتر موضوع این رساله کمک خواهد نمود.

مفهوم پیشگیری از جرم از منظر اسلام

اشاره به پیشگیری از جرم از منظر اسلام از آن جهت ضرورت دارد که اندیشه­های پیشگیرانه امام علی (ع) به­عنوان یکی از منابع اسلامی در چارچوب پیشگیری از جرم از منظر اسلام نیز می­گنجد. راهبرد پیشگیرانه اسلام، به آسانی از قرآن و سیره معصومین، قابل استنتاج است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.

پیشگیری از جرم از منظر قرآن:

قرآن کریم برای پیشگیری از جرم، مقررات بدیعی را ارایه داده است که شامل پیش‌گیری اصلاحی، وضعی و کیفری می‌شود. از جمله برنامه­های جامع این کتاب، راهکارها و آموزه­هایی است که برای پیشگیری از جرایم و خشکانیدن علل و عوامل آن فرا روی انسان قرار داده است. قرآن کریم با برنامه اصلاحی، مانع از تصمیم قطعی مجرم به ارتکاب جرم و ورود او به زندگی مجرمانه می­گردد و با راهنمایی­های معقولانه، جرم را در مرحله عملیاتی و اقدام، متوقف و خنثا می­نماید. به موجب قرآن، تنها با یکی از این شیوه‌ها نمی‌توان از وقوع جرم و انحراف و ناهنجاری‌های اجتماعی پیشگیری کرد، بلکه باید از هر سه روش مذکور در کنار هم، برای تحقق این هدف بهره برد. از آنجا که قرآن کتاب هدایت و انسان‌سازی است، علاوه بر اینکه استفاده از سایر انواع پیش‌گیری را امری بایسته و ضروری می‌داند، بر پیش‌گیری اصلاحی و بازسازی شخصیت مجرمان تاکید خاصی دارد.[1]

قرآن کریم با طراحی یک سیاست فراگیر، با همه مراحل ارتکاب جرم به مقابله برخاسته است؛ با پیشگیری اصلاحی، تعلیم و تربیت فردی و اجتماعی بر اساس آموزه­های وحیانی و تقویت جنبه­های معنوی و رفع فقر و ایجاد تعهدات مذهبی و حل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، در صدد تاثیرگذاری در مرحله تصمیم­گیری افراد است تا آنان با اتخاذ تصمیم­های نادرست، مرتکب جرم و تخلف نشوند.[2]

این کتاب آسمانی بر کنترل و نظارت بر افراد از طریق حاکمیت و مردم تاکید فراوان داشته و در این‌باره می‌فرماید‌: «و لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لفسدت الارض‌؛ اگر خداوند بعضی از مردم را با بعضی دیگر باز نمی‌داشت فساد زمین را فرا می‌گرفت.»[3] بر این اساس در مکتب فقهی گاهی از امر به معروف و نهی از منکر با عنوان دفاع همگانی یا دفاع اجتماعی در مقابل دفاع فردی یا دفاع مشروع یاد می‌شود.[4]

فرآیند پیشگیری از جرم

پیشگیری از جرم به­عنوان اقدامی در جهت ایجاد امنیت در جامعه و سالم­سازی آن، فرایندی دارد که علاوه بر نظام­های کیفری در مکتب اسلام نیز مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به این موضوع در این گفتار، ابتدا به فرایند پیشگیری از جرم در نظام­های کیفری و پس از آن به این موضوع در آموزه­های دینی، پرداخته خواهد شد.

الف- فرایند پیشگیری از جرم در نظام­های کیفری

برای پیشگیری از جرم، شیوه­ها و فرایندهای متعددی پیشنهاد شده است که بیان همه آنها در این رساله نمی­گنجد؛ از این رو در این گفتار به فرایندهایی که جنبه کاربردی بیشتری دارند پرداخته خواهد شد. در الگوهای علمی ارایه شده برای پیشگیری از جرم، کم وبیش پنج مرحله دیده می­شود که عبارتند از: 1- شناسایی مساله جرم و هدف­گذاری؛ 2- آسیب شناسی علل جرم؛ 3- انتخاب اقدامات ویژه و ارایه راه حل­های عملیاتی و کاربردی؛ 4- اجرای راهکارهای پیشگیرانه ؛ 5- ارزیابی و تعدیل نتایج اجرای برنامه.

1- شناسایی مساله جرم و تعیین اهداف کاهش جرم

نخستین مرحله از فرآیند پیشگیری، مساله­یابی و به بیان دیگر، تعیین الگوی خطر جرم است. این کار از طریق تجزیه و تحلیل الگوی جرم یا هدف­گیری بزهکاران، صورت می­گیرد. در تجزیه و تحلیل هر جسمی سه مقوله متفاوت بررسی می­شود که عبارتند از: 1-1- مطالعه فضای جغرافیایی بزه موردنظر؛ 2-1- تحلیل ساختار جرم و مباشران و بزه دیدگان آن و 3- تحول در نوسانات جرم مذکور در دوره زمانی معین.

هدف نهایی اقدامات پیشگیرانه ممکن است کاهش جرم یا محدود کردن آن یا جلوگیری از رشد آن باشد؛ از این رو، در طرح­ریزی پیشگیری، باید از اهداف کلی و مبهم صرف نظر کرده و هدف را با کمال واقع­بینی و به طور دقیق مشخص و شاخص­های ریسک را معین کرد.[1]

2- آسیب­شناسی علل جرم

دومین مرحله از فرآیند پیشگیری، تعیین علل جرم است. برای شناسایی علل جرم از نظریات جرم شناختی استفاده می­شود. علل جرم را می­توان به علل بلاواسطه و علل بعید تقسیم کرد. به موجب نظریه تقارن فرصت مجرمانه، جرم محصول تأثیر عللی بی­واسطه است که جمع شدن آنها در کنار یکدیگر، موجب وقوع آن می­شود. در تحقق انواع جرایم، یک بزهکار آماده، انگیزه­مند و توانا از طریق دسترسی به یک هدف آسیب­پذیر و جذاب برای جرم، در یک محیط مساعد و در غیاب پیشگیریان انگیزه­مند و لایق به دنبال یافتن یا ایجاد موقعیت مجرمانه است.

علل بعید جرم متعدد هستند و بسیاری از علل فردی و اجتماعی و محیطی را در بر می­گیرد، لیکن این دسته از علل  از طریق علل قریب جرم عمل می­کنند. علل قریب جرم را به یازده عنوان تقسیم کرده­اند. به نظر «اکبلوم»، این علل گاهی از ناحیه فرد بزهکار و زمانی نیز از موقعیت ناشی می­شوند؛ مانند استعداد مجرمیت (یعنی تأثیرات دراز مدت و منحصر به فردی که افراد را مستعد ارتکاب جرم می­کند)، فقدان مهارت­های اجتناب از جرم، محیط فیزیکی مناسب برای جرم و غیبت پیشگیران جرم.[2]

3- انتخاب اقدامات ویژه و ارایه راه­حل­های عملیاتی کاربردی (مداخله)

برنامه­ریزان پیشگیری مجبورند با آسیب­شناسی علل جرم، نحوه و زمان مداخله­های پیشگیرانه را انتخاب کنند. اقدامات پیشگیرانه موجب از هم گسیختگی تقارن فرصت جرم شده، خطر وقایع مجرمانه را کاهش داده و در صورتی که همه چیز به خوبی پیش برود، شمار وقایع مجرمانه را که در عمل اتفاق می­افتند، کاهش می­دهند. تدابیر پیشگیرانه برای مسایل و زمینه­های خاص محلی تهیه و بومی­سازی شوند. تدابیر پیشگیرانه می­توانند از میان انواع پیشگیری یا تلفیقی از آنها انتخاب شوند.

4- اجرای تدابیر پیشگیری

اجرای پیشگیری شامل هدف­گذاری و انجام برنامه است. یعنی انجام اقدامات مناسب در خصوص علل جرم به روشی کارآمد، اثر بخش، پایدار و قابل قبول که نیازهای معین و اولویت­دار بزه دیدگاه و جامعه را مورد هدف قرار دهد. اجرای برنامه­های پیشگیرانه در جامعه مستلزم تدابیری است که مهمترین آنها عبارتند از: شفاف­سازی وظایف کاهش جرم و استقرار نهادهای پیشگیرانه.

5 – بازخوردگیری، نظارت و ارزیابی

آخرین مرحله از فرآیند پیشگیری (یعنی ارزیابی و تعدیل) از منظر مدیریتی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس، چند نوع فعالیت کاهش جرم وجود دارند که باید مدیریت شوند؛ مانند خدمات روزمره ( که شامل اقداماتی چون ارایه رهنمودهای پیشگیرانه از جرم یا انجام تعلیق مراقبتی می­شود). مدیریت می­تواند در دو سطح راهبردی یا تاکتیک مورد بررسی قرار گیرد. سطح راهبردی یا فرآیندی با بررسی جرم و نقشه­های مداخله آغاز می­شود و سطح تاکتیک مدیریت طرح­های موردی کاهش جرم تحت یک راهبرد وسیع­تر را در بر می­گیرد. هریک از این سطوح ترتیبات متفاوتی را برای مدیریت می­طلبند.

برای سنجش نتایج اجرای برنامه­های پیشگیری، شاخص­های مختلفی ارایه شده است. یکی از شاخص­های سنجش، کاهش یا توقف یا محدودشدن بزهکاری است. این شاخص با ملاحظه نرخ جرایم قبل و بعد از اجرای برنامه قابل دسترسی است. البته تکیه به آمار ظاهری جرم به تنهایی کافی نیست بلکه بایستی از مکانیسم­های سنجش نرخ واقعی جرایم نیز بهره جست. شاخص دیگر، تغییر رفتار مردم و ملاحظه تغییر ظرفیت­های مجرمانه و وضعیت­های ما قبل بزهکاری است.[3]

مبانی پیشگیری از جرم

پیشگیری از جرم با هر شیوه­ای که باشد، بر مبانی فکری خاصی استوار است. بنابراین، مبانی نظری هر یک از پیشگیری­ها با توجه به مکاتب مختلف، متفاوت می­باشد. بر این اساس در این گفتار ابتدا به مبانی نظری پیشگیری کیفری و پس از آن به مبانی نظری پیشگیری غیرکیفری پرداخته خواهد شد.

مبانی نظری پیشگیری کیفری

پیشگیری کیفری که سیاست حزب محافظه­کار در انگلستان بود طرفدار رویکرد کیفری برای مبارزه با جرم؛ یعنی اعمال شدید قانون و مجازات توسط دستگاه­های ذیربط و اجرایی است. چنین رویکردی به همین دلیل در آثار جرم­شناختی و کیفرشناختی به سیاست یا نظریه محافظه­کارانه یا محافظه­کاری، شناخته شده است. مبنای نظری این دیدگاه، اصرار بر تایید بازدارندگی مقررات کیفری و روش­های رسمی یا قانونی برخورد با جرم یعنی اعمال مجازات و اقدامات موثرتر برای دستگیری مرتکبان، شامل تقویت پلیس و دستگاه قضایی است.

این دیدگاه از عصر روشنگری تاکنون دیدگاه غالب بر نظام قضایی بوده است. تنها تفاوت دیدگاه جدید، مربوط به تاثیر مجازات با دیدگاه­های قدیمی­تر آن که در تفکرات شخصیت­هایی همچون بکاریا، بنتام و امثال آنها قابل مشاهده است، اختلاف در ابزارها و کیفیت کاربرد آنها برای تامین هدف مزبور است. جیمز کیو ویلسون، یکی از نظریه­پردازان معاصر آمریکایی و طرفدار همین تفکر، مبانی آن را در یک جمله کوتاه، چنین خلاصه می­کند: به همان اندازه که احتمال اعمال ضمانت اجراهای کیفری بیشتر شود، جرم شیوع کمتری خواهد داشت.

مشخصات بارز این رویکرد، یکی این است که بر اساس آن، هر جرمی با هر مرتکبی، به یک شیوه واحد قابل پیشگیری است در حالی که امروزه بیشتر صاحب­نظران حوزه پیشگیری از جرم، بر این باورند که پیشگیری از هر جرمی، روش­های خاص خود را می­طلبد. یکی دیگر از ایرادات وارد بر این طرز تفکر آن است که مدار و نقطه ثقل پیشگیری در آن، کیفر و برخورد با مرتکب است و نقش غیرمرتکب اعم از بزه­دیده و اجتماع در آن نادیده گرفته شده است.[1]

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع

• 1- قرآن کریم
• 2- نهج­البلاغه
• 3 – اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی (ج1)، تهران، میزان، 1386،
• 4 – احمدی میانجی، میرزاعلی، اطلاعات و تحقیقات در اسلام، تهران، دادگستر، 1381،
• 5 – احمدبن ابی­یعقوب، تاریخ یعقوبی (ج 2)، ترجمه: محمد ابراهیم آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1371،
• 6- بنسون، مایكل، جرایم یقه­سفیدی: رویکردی فرصت­مدار، ترجمه: احمدرضا اشرف العقلایی، تهران، میزان، 1390،
• 7 –  بكاريا، سزار، رساله‌ جرايم‌ و مجازات­ها، ترجمه:‌ محمد علي‌ اردبيلي، تهران،‌ دانشگاه‌ شهيد بهشتي‌، 1380،
• 8 – پرادل، ژان، تاریخ اندیشه‏های کیفری، ترجمه: علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، سمت،1381،
• 9 – شوشتری، محمد تقی، قضاوت­های حضرت علی (ع)، تهران، پیام حق، 1370،
• صرامی، سیف­اله، حسبه یک نهاد حکومتی، قم، موسسه تحقيقات و نشر معارف اهل­البيت، 1380،
• 10 – طالبان، محمدرضا، مطالعه تطبیقی در خصوص امر به معروف و نهی از منکر و نظارت اجتماعی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376،
• 11- طبري، محمد بن جرير، تاريخ طبري (ج6)، ترجمه: ابوالقاسم پاينده، تهران، اساطير، 1362،
• 12- فقر و فقرستيزي در ديدگاه امام علي (ع)، تالیف: گروهی از نویسندگان، تهران، مرکز پژوهش­های اسلامی صدا و سیما، 1377،
• 13- فیض، علیرضا، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام (ج1)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1370،
• 14- کی­نیا، مهدی، مبانی جرم­شناسی (ج1)، تهران، دانشگاه تهران، 1369،
• 15- محمد تمیمی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، مترجمان: لطیف راشدی و سعید راشدی، قم، پیام علمدار، 1390،
• 16-…
• 17-…