بررسی حقوق افراد دارای معلولیت در اسناد بین المللی و نظام حقوقی ایران

بررسی حقوق افراد دارای معلولیت در اسناد

بررسی حقوق افراد دارای معلولیت در اسناد بین المللی و نظام حقوقی ایران

فهرست مطالب

عنوان

مبحث سوم: تعریف معلولیت در اسناد بین المللی و حقوق داخلی ایران ……………………..

مبحث چهارم: مفاهیم بنیادین در حوزه معلولیت ……………………………………………………..

گفتار اول: اختلال، ناتوانی،  ……………………………………………………………….

گفتار دوم: پیشگیری………………………………………………………………………………………

الف: علل و انواع معلولیت …………………………………………………………………

انواع معلولیت ها ………………………………………………………..

علل معلولیت …………………………………………………………….

ب: پیشگیری از معلولیت …………………………………………………………………..

پیشگیری اجتماعی ……………………………………………………..

پیشگیری پزشکی ……………………………………………………….

گفتار سوم: توانبخشی و بازتوانی …………………………………………………………………….

گفتار چهارم: برابر سازی فرصت ها …………………………………………………………………

فصل دوم: روند تاریخی تدوین حقوق افراد دارای معلولیت و چالش های فراروی آن ها……………

مبحث اول: روند تاریخی تدوین حقوق افراد دارای معلولیت ………………………………………

مبحث دوم: چالش های حقوقی فراروی افراد دارای معلولیت ……………………………………….

بخش دوم: حمایت حقوقی اسناد بین المللی از افراد دارای معلولیت و جایگاه آنان در قوانین داخلی ایران…

فصل اول: حقوق افراد دارای معلولیت دراسناد بین المللی……………………………………………………

مبحث اول: کودکان دارای معلولیت …………………………………………………………………..

گفتار اول: سیر تحول‌ اسناد بین المللی حقوق کودک………………………………………….

گفتار دوم: حقوق کودکان دارای معلولیت در اسناد بین المللی……………………………..

الف: حقوق مدنی-سیاسی ………………………………………………………………..

ب: حقوق اقتصادی-اجتماعی …………………………………………………………..

ج: حقوق فرهنگی……………………………………………………………………………..

مبحث دوم: زنان دارای معلوليت………………………………………………………………………..

گفتار اول: اسناد مرتبط با زنان دارای معلوليت………………………………………………..

گفتار دوم: حقوق زنان دارای معلوليت در اسناد بین المللی………………………………..

الف: خشونت………………………………………………………………………………..

ب: حق سلامت، بهداشت و درمان……………………………………………………

ج: آموزش…………………………………………………………………………………….

مبحث سوم: اشتغال افراد دارای معلوليت …………………………………………………………..

گفتار اول: فقر و معلوليت ………………………………………………………………………

گفتار دوم: حق کار افراد دارای معلوليت در اسناد بین المللی………………………

فصل دوم: جایگاه افراد دارای معلوليت در نظام حقوقی ایران………………………………………………

مبحث اول: قوانین داخلی مرتبط با معلوليت ………………………………………………………..

مبحث دوم: حقوق افراد دارای معلوليت در قوانین جمهوری اسلامی ایران……………….

گفتار اول: حق سلامت…………………………………………………………………………..

گفتار دوم: حق آموزش…………………………………………………………………………..

گفتار سوم: حق اشتغال…………………………………………………………………………..

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………….

کتابشناسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………

Abstract……………………………………………………………………………………………………………….

چکیده:

مهم‌ترین سرمایه هر جامعه‌ای اعضای آن جامعه صرف نظر از سنّ، جنس، توانایی، اعتقادات مذهبی‌ و سیاسی و سایر تفاوت‌ها به شمار می‌‌روند. افراد دارای معلوليت درصد قابل توجهی‌ از جمعیت هر جامعه را شامل می شوند. با این وجود اغلب در سیاست‌ها و برنامه ریزی‌ها مغفول می‌‌مانند. آنچه که بیش از هر چیز افراد دارای معلوليت را با مشکل مواجه می‌‌سازد، نه تنها اختلالات و تفاوت‌های جسمی‌ و فیزیکی‌ آنان نیست، بلکه نگرش‌ها و برخورد‌های منفی‌ و ساختار‌های نامناسب اجتماعی است که فرصت‌های زندگی‌ را از دسترس آن‌ها خارج و منجر به انزوا و طرد افراد دارای معلوليت از جامعه و محیط اطراف می‌‌شود. لذا بهترین کار جهت کمک به این افراد شناخت مبتنی‌ بر واقعیات و آگاهی‌ از حقوق و توانایی آن هاست.

در کنوانسیون حقوق معلولان، “افراد دارای معلوليت شامل کسانی‌ می‌‌شوند که دارای نواقص طویل المدت فیزیکی‌، ذهنی‌، فکری یا حسی می‌‌باشند که در تعامل با موانع گوناگون امکان دارد مشارکت کامل و موثر آنان در شرایط برابر با دیگران در جامعه متوقف گردد.”

برای پی‌ بردن به محتوا و ابعاد حقوق افراد دارای معلوليت ، باید به اسناد بین المللی مربوط مراجعه نمود. موضوع کرامت، برابری و عدم تبعیض همواره از اصول اولیه‌ حاکم بر اسناد بین المللی بوده است و افراد دارای معلولیت بدون تردید از این اصول بهره مند می‌‌شوند. در سطح بین المللی برای اولین بار در اعلامیه حقوق کودک جامعه ملل، مصوب ۱۹۲۴ مساله حمایت از معلولان، مشخصا کودکان دارای معلولیت ذهنی‌ مورد توجه قرار گرفت. از آن پس افراد دارای معلوليت در اسنادی چون کنوانسیون حقوق کودک مورد توجه بوده و همچنین موضوع اسناد حقوق بشری مهمی‌ قرار گرفته اند.

برنامه اقدام جهانی‌ برای معلولان، قوانین استاندارد برابر سازی فرصت ها، اعلامیه حقوق معلولان و در نهایت کنوانسیون حمایت از حقوق افراد دارای معلوليت جنبه‌های مختلف حقوق افراد دارای معلوليت در تمامی‌ ابعاد زندگی‌ را تدوین نموده اند.

امروزه مشارکت افراد دارای معلوليت در تمام سطوح جامعه و عادی سازی آنان در برنامه‌ها و قوانین، از سیاست‌های اصلی‌ توسعه‌ای می‌‌باشد. در سال‌های اخیر توجه روز افزونی نسبت به دستیابی افراد دارای معلوليت به استانداردهای زندگی‌ و دستیابی به فرصت‌ها بر پایه برابر با دیگران شده است که می‌‌تواند در بهبود زندگی‌ ایشان مثمر ثمر واقع شود.

واژگان کلیدی: معلوليت ، افراد دارای معلوليت ، توانبخشی، اسناد بین المللی، زنان دارای معلوليت ، کودکان دارای معلوليت ، قانون جامع حمایت از معلولان.

مفاهیم بنیادین در حوزه معلولیت

معلوليت موضوعی بسیار گسترده است. همانطور که بر تمامی‌ عرصه‌های زندگی‌ فرد و جامعه تاثیر گذار است از عوامل بسیاری نیز متأثّر می‌‌شود. درک صحیح از حوزه‌های مختلف معلوليت و شناسایی جنبه‌های متفاوت آن نیازمند ارایه تعریفی مشخص از اصطلاحات وابسته به آن می باشد.

جهت مشاهده و دانلود حمایت از معلولان در نظام حقوقی ایران و کنوانسیون حقوق کلیک کنید .

 اختلال، معلوليت ، ناتوانی

به منظور درک بهتر موضوع مورد بحث باید به سه مفهوم کلیدی توجه نمود. اختلال، معلولیت و ناتوانی. این سه واژه اغلب به جای یکدیگر به کار برده می شوند. اما تفاوت و تمایز آنها برای درک درست از مسائل حیاتی است.

تا سال ۱۹۸۰ بیشتر از آنکه از اصطلاح ناتوانی استفاده شود از واژه معلولیت استفاده می شد. علت آن برداشت منفی‌ بود که از واژه ناتوانی وجود داشت. و آن را معادل بی‌ کفایتی و عدم استقلال می‌‌دانستند. هر چند واژگان و اصطلاحات حوزه معلولیت همواره به طور مبهم و نامفهومی مورد استفاده قرار می گیرند. در سال ۱۹۸۰ در ادامه ی جنبش‌ها و فعالیت‌های متنوع در راستای‌ به رسمیت شناختن حقوق افراد دارای معلولیت و توسعه آن، سازمان بهداشت جهانی‌، معلولیت و ناتوانی را در طبقه بندی بین المللی اختلال، معلولیت و ناتوانی تعریف نمود. هر چند این سند به طور آزمایشی‌ به اجرا در آمد و تنها به عنوان متممی برای طبقه بندی بیماری‌ها در نظر گرفته شده بود اما گامی موثر در جهت روشن شدن مفاهیم رایج به شمار می رفت.

در گذشته مواردی را که باعث نقص فیزیکی‌ یا ذهنی‌ می شد معلولیت می نامیدند. در حالی‌ که در طبقه بندی ۱۹۸۰ سه واژه اختلال، ناتوانی و معلولیت به طور مجزا تعریف، و مرز بین آنها مشخص شده است. در این طبقه بندی اصطلاحات اساسی‌ به این صورت آمده اند:

اختلال – هرگونه فقدان و یا نقص در ساختار یا عملکرد آناتمیک، فیزیکی‌ ویا روانی‌ می‌‌باشد.

ناتوانی –  هر نوع محدودیت یا عدم توانایی (ناشی‌ از اختلال) در انجام فعالیت به روش و در محدوده طبیعی‌ که برای نوع بشر در نظر گرفته شده است، می‌‌باشد.

معلوليت –  نقطه ضعفی است در نتیجهی اختلال یا ناتوانی که موجب محدودیت و یا مانع‌ از تحقق‌ نقش طبیعی فرد (بر اساس سنّ، جنس، اجتماع و عوامل فرهنگی‌) می‌‌شود. 

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و پیشینه تحقیق پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

علل و انواع معلولیت

 انواع معلوليت ها:

معلوليت گستره وسیعی از تفاوت‌ها را شامل می‌‌شود. تقسیم بندی‌های مختلفی‌ برای شناخت معلولیت‌ها در کتب و اسناد مختلف صورت گرفته است. مهم‌ترین این اسناد سری طبقه بندی‌های سازمان بهداشت جهانی‌ است. این اسناد با هدف طرح برنامه سیستماتیک برای سیستم‌های اطلاعاتی‌ سلامت و ایجاد زبان مشترک برای توصیف بهداشت و سلامت در کشور‌های گوناگون و امکان مقایسه داده‌های مختلف تدوین شده است.[1] طبقه بندی بین المللی اختلال ناتوانی و معلوليت که در سال ۲۰۰۱ تصویب گردید شامل تمام جنبه های سلامت انسان و برخی‌ عناصر رفاهی  تحت عنوان حوزه‌های مرتبط با سلامت می‌‌شود. این طبقه بندی در بافت گسترده‌ای از مسائل مربوط به سلامت باقی‌ می‌‌ماند و شرایطی که مرتبط با سلامت نیست را پوشش نمی‌‌دهد. برای مثال، کسانی‌ که توسط عوامل اجتماعی یا اقتصادی مثل نژاد، دین و یا دیگر ویژگی‌‌های اجتماعی از انجام وظایف و مشارکت در محیط اجتماعی خود محدود می‌‌شوند را شامل نمی‌‌شود.

معلولان ذهنی‌ و روانی‌:

افرادی در حیطه معلولان ذهنی‌ و روانی‌ قرار می‌‌گیرند که به جهتی‌ مبتلا به نارسایی و یا تاخیر در رشد توان ذهنی‌ و مغزی شده باشند. این افراد ممکن است به دلایل مختلف ارثی و یا محیطی‌ مبتلا به ناتوانی ذهنی‌ و فکری شده باشند. در واقع کم توانی‌ ذهنی‌ توسعه تاخیری و یا ناقص ذهن است که به خصوص با اختلال در مهارت‌هایی‌ که در طول دوره رشد و نمو بروز می‌‌کنند و‌ به سطح کلی هوش مثل مهارت‌های شناختی‌، زبانی و توانایی‌های اجتماعی کمک می‌‌کنند، مشخص می‌‌شود. عقب ماندگی ذهنی‌ می‌‌تواند با یا بدون هرگونه اختلال جسمی‌ یا روانی‌ دیگر رخ دهد. با این حال افراد دارای اختلال ذهنی‌ ممکن است طیف وسیعی از معلولیت‌های جسمی‌ و حسی را تجربه کنند و در مقایسه با سایر افراد شیوع سایر معلولیت‌های روانی‌ در آن‌ها حداقل ۳ تا ۴ برابر بیشتر است.

حقوق افراد دارای معلولیت در قوانین جمهوری اسلامی ایران

همانطور که گفته شد مهمترین قانون در خصوص افراد دارای معلوليت در قوانین ایران، قانون جامع حمایت از حقوق معلولین[1] است. در این قانون به اساسی‌‌ترین چالش برنامه ریزی و سیاست گذاری در زمینه معلوليت توجه شده است و آن فراهم کردن اطلاعات آماری دقیق و مناسب است. طبق ماده ۱۱ این قانون “مرکز آمار ایران مکلف است در سرشماری‌های عمومی‌ جمعیت کشور به نحوی برنامه ریزی نماید که جمعیت افراد معلول به تفکیک نوع معلوليت آن‌ها مشخص گردد.” تا بتوان با دردست داشتن اطلاعات دقیق، جامع و تفکیکی، نیازها و استعدادهای موجود در جامعه ی هدف را شناسایی کرده و متناسب با آن سیاست‌ها و قوانین لازم تهیه‌ و اجرا شود.

همچنین به موجب ماده ۳۱ کنوانسیون حمایت از افراد دارای معلوليت ، دولت ایران موظف شده است در جهت کمک به ارزیابی اجرای تعهدات خود و همچنین شناسایی و بررسی‌ موانعی که افراد دارای معلولیت در اعمال حقوقشان با آن‌ها مواجه می‌‌گردند(بند۲ ماده ۳۱) اطلاعات مناسب از جمله داده‌های پژوهشی و آماری تهیه‌ و در صورت اقتضا به تفکیک ارایه دهند. به علاوه این آمار‌ها باید منتشر گردد و تضمین دسترسی‌ افراد دارای معلوليت و دیگران با دولت خواهد بود.(بند۳(

امکان دسترسی‌ به تسهیلات و حقوق در نظر گرفته شده در قوانین از اولویت برخوردار است. هرچه قانونی‌ کامل و بی نقص، حقوق و مزایایی برای افراد در نظر بگیرد و آن‌ها را مانند سایرین محق در همه زمینه‌ها بداند تازمانی که امکان دسترسی‌ وجود نداشته باشد این حقوق محقق نخواهند شد. فرض بر اینکه قوانین پیشرفته و همه جانبه‌ای برای اشتغال افراد دارای معلولیت تدوین شده باشد. تازمانی که فضاهای شهری، مسیرها، سیستم حمل و نقل، ساختمان‌ها و سایر وسایل و تجهیزات برای دسترسی‌ افراد دارای معلولیت‌های گوناگون فراهم نباشد این قوانین هرگز قابلیت اجرا نخواهند داشت.

لذا در قوانین ایران نیز امر مناسب سازی مورد توجه بوده است. در قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی، آماده سازی محیط اجتماعی و فضای فیزیکی‌ متناسب با ویژگی‌‌ها و توانایی‌های معلولان از اهداف و وظایف حوزه حمایتی و توانبخشی اعلام می‌‌شود.[2] سابقه طرح موضوع مناسب سازی محیط شهری برای معلولان در ایران به سال ۱۳۶۲ بازمی گردد که در سمیناری این درخواست مطرح شد تا در بازسازی مناطق جنگ زده این شرایط رعایت شود.[3]

در آیین نامه اجرایی قانون جامع، مناسب سازی چنین تعریف شده است:”اصلاح محیط و تدارک وسایل حمل و نقل است به طوری که افراد معلول قادر باشند تا آزادانه و بدون خطر در محیط پیرامون خود اعم از اماکن عمومی، معابر، محیط شهری و بین شهری و ساختمان های عمومی حرکت کنند واز تسهیلات محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با حفظ استقلال فردی لازم بهره مند شوند .”

[1] .از این پس به قانون جامع یاد می شود.

[2] . ماده 4، بند ل.

[3] . کمالی، محمد، ماده 193قانون برنامه سوم و حق معلولان، پیشین.

نمونه ای از منابع فارسی

1. قرآن کریم.
2. باختر، سید احمد، حقوق معلولان در قوانین ایران، تهران، نشر جنگل جاودانه، چاپ دوم، 1388.
3. 3. برجیان، منصور ؛ جغتایی، بهزاد، استانداردهای مناسب سازی بناها و محیط‌های شهروندی(برای افراد دارای معلولیت)، سازمان بهزیستی کشور،۱۳۸۸.
4. برجیان، منصور، نوابغ و مشاهیر معلول جهان، انتشارات سروش، تهران،چاپ دوم،1383.
5. دواتگران، کیوان، راهنمای کمیسیون های پزشکی‌ تشخیص نوع و تعیین شدت معلولیت، دفتر توانمندسازی معلولین معاونت توانبخشی سازمان بهزیستی،1391.
6. دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، جلد 47، تهران، دانشگاه تهران، بهمن41.
7. سراج، مصطفی، استاندارد‌های دسترسی‌، تهران، نشر اداره کّل روابط عمومی‌ سازمان بهزیستی کشور، ۱۳۸۸.
8. ضیایی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین الملل عمومی‌، گنج دانش، چاپ ۲۷، ۱۳۸۵.
9. طباطبائی،احمد؛ نوری نشاط،سعید،حقوق فرهنگی‌ معلولین، دفتر فرهنگ معلولین، پاییز ۱۳۹۰.
10. طبقه بندی بین‌المللی علملکرد، معلولیت و سلامت، ترجمه کمالی، محمد؛ ارجمند حسابی، منوچهر، انتشارات مراکز آمار ایران،1384.
11. عباسی، محمود و دیگران، مجموعه اسناد و اعلامیه های بین المللی فرهنگی و اخلاق زیستی، موسسه فرهنگی حقوقی سینا، چاپ اول، 1389.
12. عفتی، قدرت الله، فعالیت‌های مجلس شورای اسلامی در عرصه معلولین، دفتر فرهنگ معلولین، فروردین ۹۱.
13. فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دفتر هشتم، بخش لاتین،2011.
14. فلسفی‌، هدایت الله، حقوق بین الملل معاهدات، فرهنگ نشر نو، چاپ دوم،۱۳۸۳
15. مسعودی فرید، حبیب الله ،کتاب جامع بهداشت عمومی‌،جلد اول، چاپ دوم، 1385.
16. …
17. …