مالیات – مبانی نظری و مروری بر پیشینه تحقیق مالیات

مبانی نظری مالیات

 مالیات

فصل دوم:  مبانی نظری و مروری بر پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه.

2-2- بخش اول: کليات…

2-2-1 اهميت مالیات …

2-2-2 نقش ماليات در جامعه:

2-2-3 ماليات و جايگاه آن در اقتصاد.

2-2-4 نگاهي بر درآمدهاي مالیاتی..

2-3- مفهوم و تعريف مالیات و اصول وضع آن..

2-3-1-تعريف مالیات …

2-3-2- اصول وضع مالیات …

2-4- مفهوم اجتناب مالياتي..

2-5-تمايز فرار مالیاتی و اجتناب مالياتي..

2-5-1- زمينه هاي پيدايش فرار مالياتي..

2-5-2- اندازه گيري فرار مالياتي در ايران..

2-5-3- کارت بازرگاني، کد اقتصادي و فرار مالیاتی ..

2-5-4-ناکارآمدي نظام مالياتي ايران، علل و زمينه ها

2-6- رابطه مفاهيم مالياتي با مفاهيم حسابداري و گزارشگري..

2-6-1- اختلاف بين سود حسابداري و سود مشمول ماليات از ديدگاه تئوري..

2-6-2- اختلافات اساسي بين سود مشمول ماليات و سود حسابداري..

2-6-3- اختلاف درآمد مشمول ماليات ابرازي و قطعي..

2-7- مفهوم کيفيت گزارشگري مالي..

2–7–1– ويژگي‌هاي مبتني بر عملکرد.

2–7–2– ويژگي‌هاي مبتني بر ساختار

2 – 7 – 3 –ويژگي‌هاي مبتني بر بازار

2-8- رابطه اجتناب مالياتي با شفافيت گزارشگري..

2-9-گزارشگري مالي و گزارشگري مالياتي..

2-10-تحقيقات انجام شده در مورد اجتناب مالياتي..

2-11-خلاصه و جمع بندي..

منابع

 مقدمه

توسعه اقتصادي از عمده ترين اهداف اقتصادي کشورهاي در حال توسعه است. در اين راستا سياست هاي مالي نيز از طريق تاثير بر تخصيص عوامل توليد، توزيع درآمد و ثروت، بهبود بازدهي نيروي کار و در نهايت تامين مالي سياست هاي توسعه اقتصادي به تحقق اين هدف کمک مي کند. سياست هاي مالياتي نيز بخش مهمي از سياست هاي مالي است که در چارچوب نظام اقتصادي کشور قرار دارد و بصورت هماهنگ با ساير سياست هاي اقتصادي به کار گرفته مي شود. نظام مالياتي کارا در واقع امکان رشد هماهنگ بخش‎ها و توسعه اقتصادي را به وجود مي آورد. به طور کلي شايد سياست مالياتي را بتوان سياستي در جهت افزايش تحرک، پويايي و حرکت جامعه به سمت توسعه تلقي نمود. (1385 کميجاني و فهيم يحيايي)

درآمد هاي مالياتي يکي از منابع مهم بودجه سالانه کشورها محسوب مي شود. اگرچه در کشور ما به واسطه وجود درآمدهاي نفتي توجه عمده اي به درآمدهاي مالياتي نمي شود. توافق نظري و تئوريک در ميان صاحب نظران اقتصادي به روشني جايگاه اهميت و نقش ماليات را در بودجه هاي سالانه نشان مي دهد. همچنين تدوين و تنظيم سياست هاي مالياتي مناسب ايفاي توزيع درآمد بين دهک هاي اقتصادي جامعه را ميسر مي سازد.

يکي از فرض هاي اساسي در ادبيات مديريت مالي آن است که هر شرکتي با هدف حداکثر ساختن ثروت سهامداران خود فعاليت مي کند و به منظور دستيابي  به هدف مذکور، مديريت شرکت بايد در تصميم گيري هاي خود به عامل بازده توجه داشته باشد. وجود ماليات بر درآمد شرکت ها باعث کاهش عايدات آتي شرکت مي گردد. بنابراين يکي از اقداماتي که مي تواند در جهت حداکثر ساختن ارزش شرکت و ثروت سهامداران انجام پذيرد، استفاده از راه کارهايي است که از طريق آنها ماليات پرداختني شرکت کاهش يابد.

اجتناب مالياتي به عنوان راهکار کاهش ميزان ماليات تعلق گرفته به سود حاصل از عملکرد واحدهاي تجاري تعريف مي شود، اما هيچ تعريف علمي پذيرفته شده اي در تحقيقات حسابداري از اجتناب مالياتي به چشم نمي خورد. تحت اين تعريف، اجتناب مالياتي شامل زنجيره اي از برنامه هاي استراتژيک و فعاليت هاي انجام شده اي است که کاملاً قانوني و پيش رونده در اخذ معافيت مالياتي بوده و منجر به وجود آمدن فضاي خاکستري در ارائه اطلاعات و گزارش هاي مالي و مالياتي به افراد برون سازماني مي گردد. (هانلون و هيتزمن، 2009)[1]

اهميت مالیات

اصولاً ماليات از ابزار اصلي اداره حکومت مي باشد. يعني دولت و حکومت بدون پديده ماليات غير معقول مي باشد. از سوي ديگر ماليات در حال حاضر در زندگي روزمره مردم يک امر عادي و لازم تلقي مي شود. (1375، حاتمي)

مقوله ماليات از ابعاد مختلف اقتصادي، سياسي و اجتماعي بايد مورد توجه قرار گيرد و همچنين برخوردهاي شفاف و اصولي را مي طلبد زيرا ماليات بعنوان يک عنصر اثرگذار در اقتصاد کشورها، تلقي شده که در صورت عدم توجه، موجب بروز مشکلاتي در همان اقتصاد خواهد شد. در خصوص اهميت ماليات از جنبه هاي گوناگون اعم از سياسي و اجتماعي ذکر اين نکته کافي است که پيدايش حقوق اساسي و حکومت مشروطه در انگلستان و نيز کسب استقلال آمريکا بدان نسبت داده شده است. (1385 موحد).

ماليات يکي از منابع مهم بودجه اي دولت ها مي باشد و تامين هزينه هاي دولت از محل ماليات منجر به پويايي و رشد اقتصادي مي شود. از طرفي هزينه تحميلي ناشي از ماليات خوشايند سرمايه گذاران و مالکان نمي باشد، چون باعث کاهش بازده و انتقال منابع از مالکان به سوي دولت مي شود. لذا واحدهاي تجاري براي جلوگيري از کاهش رغبت سرمايه گذاران براي سرمايه گذاري، به اجراي برنامه هاي اجتناب مالياتي با هدف تعديل هزينه هاي ناشي از ماليات و افزايش ثروت سهامداران روي مي آورند. اما چون برنامه هاي اجتناب مالياتي همراه با ابهام و پنهان کاري است، احتمال سوء استفاده مديريت فرصت طلب از ابهام ايجاد شده وجود دارد. بنابرابن سوال اين است که آيا اجتناب مالياتي با شفافيت گزارشگري و ارزش شرکتها رابطه معکوس دارد يا خير؟

 نقش مالیات در جامعه:

الف) تامين هزينه هاي دولت به منظور ايجاد زيرساخت هاي اقتصادي، اجتماعي و عمراني و… .

ب) تعديل ثروت در بين دهک هاي اقتصادي جامعه با اعمال نرخ هاي مالياتي

با اين روش مي توان از شکل گيري شکاف عميق طبقاتي در جامعه جلوگيري کرد. در واقع از ديدگاه کلان اقتصادي، ماليات يکي از عمده ترين ابزار سياست هاي اقتصادي دولت محسوب مي شود. (1385 موحد).

مالیات و جايگاه آن در اقتصاد

امروزه ماليات به عنوان يکي از ابزارهاي مهم سياست اقتصادي محسوب شده و نقش آن در اقتصاد ملي و کلان به عنوان عامل تعيين کننده از جايگاه ويژه اي برخوردار است، به طوري که درآمدهاي مالياتي يکي از منابع مهم درآمدي دولت هاست. به طور مثال حدود نود درصد از درآمدهاي دولت آلمان و استراليا از طريق درآمدهاي مالياتي تامين مي شود. حتي در کشورهايي که از منابع غني همچون نفت و گاز برخوردار هستند، ماليات از جايگاه ويژه اي برخوردار است، به طوري که در حال حاضر در ايران حدود سي و پنج درصد از درآمد هاي دولت را تشکيل مي دهد.

دولت ها با اتخاذ سياست هاي مختلف  اقتصادي در زمينه ماليات مي توانند سياست هاي انقباضي و انبساطي گوناگون را با توجه به شرايط مختلف اقتصادي اتخاذ و از اين طريق نسبت به رفع مشکلات اقتصادي از قبيل تورم و رکود اقدام نمايند. (نشريه سامان بهار1389)

نگاهی بر درآمدهای مالياتی

از ديدگاه اجتماعي، توسعه بخش ماليات و وابستگي دولت بر درآمدهاي مالياتي، باعث تقويت ساختار دموکراسي مي شود و نظارت مردم را بر ارکان حکومت توسعه مي بخشد. در جامعه مبتني بر ماليات، کارايي و اثربخشي در حداکثر خود قرار مي گيرد و منابع توليد کمترين اتلاف را دارند.

اما با گذشت بيش از هفتاد سال از ايجاد نظام مالياتي در ايران هنوز اين بخش مهم نظام اقتصادي، نتوانسته خود را با نيازهاي اقتصادي کشور و تحولات اقتصادي دنيا هماهنگ کند و مطابق با آنها پيش رود. در حالي که درآمدهاي مالياتي نسبت به توليد ناخالص داخلي در فرانسه هفتاد درصد، در کره جنوبي چهل درصد، در آمريکا هفتاد و پنج درصد و در آلمان و انگليس بالاي شصت درصد است. اين رقم در ايران به کمتر از هفت درصد توليد داخلي مي رسد. ( نشريه سامان بهار1387 ).

 جهت مشاهده و دانلود مالیات( 2 )– ادبیات ، چهارچوب نظری و پیشینه پژوهش مالیات (2) کلیک کنید .

 مفهوم و تعريف مالیات و اصول وضع آن

تعريف مالیات

ماليات به مثابه يک نوع هزينه اجتماعي است که آحاد يک ملت در راستاي بهره وري از امکانات و منابع يک کشور موظفند آنرا پرداخت نمايند تا توانائي‌هاي جايگزيني اين امکانات و منابع فراهم شود. ماليات در واقع انتقال بخشي از درآمدهاي جامعه به دولت و يا بخشي از سود فعاليت‌هاي اقتصادي است که نصيب دولت مي‌گردد زيرا ابزار و امکانات دست يابي به درآمد و سودها را دولت فراهم ساخته‌است. ‎دولتها براي جبران هزينه هاي خدماتي که به شهروندان انجام مي دهند.

از طريق وضع مالياتي اقدام مينمايند والبته هدف از وضع مالياتي براي اغلب کشورها جبران هزينه نيست زيرا از طريق ماليات نقدينگي دچار تغييرات مي‎شود که بعد از جبران هزينه مهمترين عامل وضع مالياتي مي باشد. ماليات مقدار پول و يا مالى است که شهروندان يک کشور طبق قانون به دولت خود مى پردازند تا در جهت اداره امور کشور تامين کالاها و خدمات عمومى و ضرورى تضمين امنيت و دفاع همگانى و عمران و آبادانى توسط دولت مورد بهره‎بردارى قرار بگيرد. ماليات ريشه تاريخى طولانى و عميقى دارد و عمر آن با پيدايش نخستين حکومتها و سازمانهاى مديريت اجتماعى همراه مى باشد. تنها نوع و مقدار ماليات و نحوه وصول آن متفاوت بوده است و اصل آن هيچگاه متروک نمى شده است.

در برخى از کشورهاى جهان باستان از قبيل کلده و آشور در(بين النهرين) و (آتن)، فرهنگ وصول ماليات از مردم تابع قوانين مدون بوده ولى در بسيارى از نقاط جهان مسئله ماليات از نظر چگونگى وصول واندازه آن تابع اراده دولت مرکزى و يا پادشاه بوده است که در برابر دريافت مقدارى پول و يا کالا در سال، حکومت و فرماندارى مناطق گوناگون را به افراد واگذار مى کرده است.

حاکم منطقه نيز که به يک طايفه و قبيله و منطقه و يا شهر و ايالتى منصوب مى شد آن اندازه از پول و کالا جهت دولت مرکزي باافزودن مبالغ هنگفتى براى اداره امور منطقه و خود و ذخيره شخصى بطور سرانه و يا خانوارى از مردمان زير سلطه خود وصول مي كرد و در نپرداختن آن براى پادشاه و حاکم منطقه هيچ عذرى پذيرفته نبود.

ازاينرو در عصر حاضر يکى از پايه هاى استوار کشوردارى، ترقى و پيشرفت وارائه خدمات به مردم و در نتيجه دريافت ماليات مى باشد. دريافت ماليات از جامعه در کشورهاى جهان امرى طبيعى و براساس سياست مالى مى باشد و در برخى از کشورهاى صنعتى جهان 90 تا 98 درصد بودجه عمومى از طريق مالياتها تامين مى شود و مردم نيز هيچگونه واکنش منفى در برابر آن بروز نمى دهند. براي پرداخت ماليات دو نگرش وجود دارد، نگرش اول روي دو اصل داوطلبانه بودن ماليات و مشروط بودن آن به استفاده افراد از خدمات دولتي مي باشد. نگرش دوم به اصول اجباري بودن و بلا شرط بودن آن تاکيد مي کند.

که امروزه نگرش مطرح در حکومت ها جهت اخذ ماليات از مردم، نگرش اجباري و بلاشرط بودن آن مي باشد. بدين جهت که با پرداخت ماليات بخش قابل توجهي از ثروت اشخاص به دولت ها انتقال پيدا مي کند، فعاليت‎هايي جهت تعديل اين انتقال منابع از طرف مالکان درخواست و توسط مديريت واحدهاي تجاري به اجرا در مي آيد. در فرار مالياتي براي تعديل هزينه ماليات متعلقه، اقداماتي از طريق فرآيندهاي غير قانوني غير قابل توجيه به اجرا گذاشته مي شود، ولي اجتناب مالياتي از طريق قوانين و معافيت هاي مصوب مراکز قانوني، در واحدهاي تجاري انجام مي شود تا ماليات کمتري پرداخت شود (دساي و دارماپالا 2009).

يکي از مصاديق اين معافيت ها در ايران، معافيت موضوع ماده 132 ق. م. م مي باشد که بر حسب آن، درآمد مشمول ماليات ابرازي ناشي از فعاليت هاي توليدي و معدني در بخش هاي تعاوني و خصوصي که پروانه‎ي فعاليت آنها از طرف وزارت خانه هاي ذيربط صادر شده باشد، به ميزان هشتاد درصد و به مدت چهار سال و در مناطق کمتر توسعه يافته به ميزان صد در صد و به مدت ده سال از ماليات موضوع ماده 105 ق. م. م معاف مي باشند.

اصول وضع مالیات

آدام اسميت در کتاب ثروت ملل، چهار قاعده کلي براي ماليات ها بيان نموده است. اين قواعد  که به قواعد چهارگانه آدام اسميت معروف شده است به شرح زير است:

1-  عدالت: بدين معني که ماليات ها بايد عادلانه باشد و منظور از عادلانه بودن ماليات، تناسب آن با توانايي پرداخت ماليات دهندگان است.

2- سهولت: بدين معني که ماليات ها بايد در مناسب ترين موقع و بر حسب مساعد ترين شرايط از موديان وصول شود و براي آنان حداقل ناراحتي و مزاحمت را ايجاد کند.

3- اطمينان: ماليات بايد کاملاً محرز و مسلم بوده و مقدار ماليات و زمان پرداخت و طريقه پرداخت آن براي ماليات دهندگان کاملاً معلوم باشد. هيچ يک از امور مربوط به ماليات به نظر و به داخواه مامورين مالياتي واگذار نشود.

4- صرفه جويي: بدين معني که مخارج وصول ماليات حتي المقدور به حداقل تقليل داده شود.

[1]  Hanlon & Hitzman 2009

تمايز فرار مالياتي و اجتناب مالياتي

تمايز مفهومي بين فرار مالياتي و اجتناب از پرداخت ماليات به قانوني يا غيرقانوني بودن رفتار مؤديان مربوط مي شود. فرار مالياتي، يک نوع تخلف از قانون است. وقتي که يک مؤدي مالياتي از ارائه گزارش درست در مورد درآمدهاي حاصل از کار يا سرمايه خود که مشمول پرداخت ماليات مي شود، امتناع مي‎کند، يک نوع عمل غير رسمي انجام مي دهد که او را از چشم مقامات دولتي و مالياتي کشور دور نگه مي‎دارد. اما در اجتناب از ماليات، فرد نگران نيست که عمل او افشا شود.

اجتناب از ماليات، از خلل هاي قانوني در قانون ماليات ها نشات مي گيرد. در اينجا فرد به منظور کاهش مبلغ پرداخت ماليات، خود دنبال راه هاي گريز مي‎گردد. مثلاً درآمدهاي نيروي کار را در قالب درآمد سرمايه نشان مي دهد که از نرخ پايين تري براي ماليات برخوردارند. در اجتناب از ماليات، مؤدي مالياتي دليلي ندارد نگران احتمال افشا شدن باشد، چرا که او الزاماً تمامي مبادلات خود را با جزئيات آن البته به شکل غير واقعي، ياددا شت و ثبت مي‎کند. (مجله حسابدار تابستان 1389 )

در واقع، عوامل اقتصادي با استفاده از روزنه هاي قانون ماليات و بازبيني در تصميمات اقتصادي خود تلاش مي کنند تا بدهي مالياتي خود را کاهش دهند. از آنجا که اجتناب از پرداخت ماليات فعاليتي به ظاهر قانوني است، از اين رو بيشتر از فرار مالياتي در معرض ديد است.

اين مقوله به بررسي و يافتن راه هاي گريز از پرداخت ماليات در قوانين مالياتي مرتبط مي شود که مؤديان به آن وسيله خود را به نحوي از افراد مشمول ماليات کنار مي زنند. مثلاً تبادل درآمد نيروي کار به درآمد سرمايه که نرخ کمتري از ماليات را به همراه دارد، مثالي از اجتناب مالياتي است. به عنوان مثال، فرض کنيد بر فعاليتي چون فروش دوچرخه، ماليات بر ارزش افزوده وضع شود. حال اگر فروشنده اي براي پرداخت ماليات کمتر، دوچرخه کمتري بفروشد، رفتار وي بر پايه اجتناب از ماليات است.

اگر همين فروشنده براي پرداخت کمتر ماليات، ميزان فروش دوچرخه را کمتر از مقدار واقعي آن به اداره ماليات گزارش کند، رفتار وي فرار از ماليات قلمداد مي شود. بنابراين اجتناب مالياتي، قانوني و براي کاهش تعهدات مالياتي فرد با دور زدن قانون يا استفاده کامل از ظرايف قانوني است، اما تقلب يا فرار مالياتي، غيرقانوني و مبادرت عمدي به اعمال خلاف قانون است. نظام مالياتي در شرايط آرماني، بايد قابليت مقابله با هر دو نوع فرار مالياتي را داشته باشد. (مجله حسابدار  تابستان1389)

ناکارآمدي نظام مالياتي ايران، علل و زمينه ها

اگرچه ماليات ستاني در ايران نوپا نيست و همچنين از وصول ماليات به طريق نظام شبه سيستميدر حدود يک قرن در ايران ميگذرد، اما همچنان نميتوان ادعا کرد که نظام مالياتگيري در ايران حتي شبيه کشورهاي تقريبائ در حـال تـوسعه است. در هر صورت پايبندي به اصول و روشهاي نوين بشري در اجراي سياستهاي توسعه، بايد سرلوحهء کار مسوولان مربوطه قرار گيرد تا به هدفهاي مورد نظر در وصول حداکثر ماليات دست پيدا کنند. به نظر ميرسد با توجه به تغيير و تحولات در نظام مالياتي ايران از حدود يکسال پيش به اين طرف، بتوان اميدوارانه چشم به سوي نظام مطلوب مالياتي داشت.

نظاميکه در سالهاي گذشته تبديل بـه ويرانه هايي شده است که اصلاح ساختاري و بنيادي آن هزينه هاي زيادي مي طلبد. در تحقيق حاضر به علل و زمينه هاي ناکارآمدي سيستم مالياتي ايران از چهار بـعد قوانين و مقررات، فرآيندهاي مالياتي، مؤديان و منابع انساني پرداخته شده و  در برخي موارد راهکارهايي جهت برون رفت از اين مشکلات بيان مي گردد (احمدي و همکاران 1387):

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حسابداری کلیک کنید.

.

نمونه ای از منابع

1. پورزمانی، زهراوشمسی، ابوالقاسم(1388)بررسی دلایل اختلاف بین درآمد مشمول مالیات ابرازی شرکتهای بازرگانی و درآمد مشمول مالیات تشخیصی توسط واحدهای مالیاتی(مطالعه موردی اداره کل امور مالیاتی غرب تهران)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، فصلنامه تخصصی مالیات، دوره جدید، (مسلسل53)
2. حقیقت، حمیدومحمدی، محمدحسین. بررسی رابطه اجتناب مالیاتی بامیزان شفافیت وارزش شرکت. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد قزوین.
3. خدامی پور، احمدوترک زاده، علی، (1390)مالیات ومحافظه کاری در گزارشگری مالی ومربوط بودن اطلاعات حسابداری. مجله پژوهش های حسابداری مالی سال سوم، شماره سوم.
4. شمس زاده، باقر، ذکوری، وجیه اله، (1387)؛شناسائی علل اختلاف بین سود مشمول مالیات ابرازی و سود مشمول مالیات قطعی اشخاص حقوقی، فصلنامه تخصصی مالیات، شماره2، تهران.
5. شهنوازی، احمدوملکیان، اسفندیار، (1385)بررسی ضرورت افشای وجود افتراق بین اطلاعات مالی تهیه شده برمبنای قانون مالیاتهای مستقیم ایران. مازندران، دانشکده علوم انسانی واجتماعی.
6. عرب مازار، علی اکبر، تنظیم قانون مالیاتی، انتشارات دانشکده امور اقتصادی، مجله مالیاتی شماره 15.
7. عرب مازار علي اكبر، طالب نيا قدرت ا… ، وكيلي فرد حميدرضا، صمدي لرگاني محمود. “تبيين ارتباط بين شفافيت گزارشگري مالي با گزارشگري مالياتي در ايران” تحقيقات حسابداري بهار 1390؛ 3 (9) 67: -22
8. عرب مازار علي اكبر، طالب نيا قدرت ا…، وكيلي فرد حميدرضا، صمدي لرگاني محمود. “بررسي تاثير گزارشگري مالياتي بر شفافيت گزارشگري مالي” حسابداري مالي بهار 1390؛ 3 (9) 67: -83
9. کمیجانی، ا؛وف ؛فهیم یحیائی، 1370، تحلیلی بر ترکیب مالیاتهاوبرآورد ظرفیت مالیات ایران، مجله علمی پژوهشی اقتصاد ومدیریت، شماره 8و9.
10. …
11. …

https://ung.edu/