لقاح مصنوعی و لقاح مصنوعی با اسپرم شوهر واسپرم بیگانه در حقوق

لقاح مصنوعی

بخش دوم :مفاهيم                                                                                                          9

1-2- تعريف تلقيح                                                                                                         9

1-2-1-لقاح مصنوعی                                                                                               9

1-2-2- تعريف نازايي و ناباروري                                                                                      10

1-2-2-1- علل نازايي                                                                                                   11

1-2-3- سير تحول تاريخي لقاح مصنوعی                                                                        12

1-2-4- اقسام تلقيح مصنوعي به حصر عقل                                                                        15

1-2-6- اقسام تلقيح مصنوعي كه در علم پزشكي محقق شده اند                                     17

1-2-6-1-تلقيح اسپرم به داخل رحم (IUI  )                                                                      17

1-2-6-2- لقاح اسپرم در خارج از رحم (IVF )                                                                    18

1-2-6-3- تلقيح نطفه به داخل لوله رحم (GIFT )                                                               19

1-2-6-4- انتقال نطفه بارور شده به داخل رحم (ZIFT )                                                        19

1-2-6-5- تزريق اسپرم به داخل تخمك (ICSI)                                                                  20

1-2-6-6- تلقيح اسپرم به داخل رحم ، با استفاده از اسپرم غير شوهر (AID )                               20

1-2-6-7- اهداي تخمك (ED)                                                                                        21

1-2-6-8- اهداي جنين                                                                                                  22

فصل دوم : لقاح مصنوعی با اسپرم شوهر واسپرم بیگانه

بخش اول: تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر                                                                              23

2-1-1- جواز لقاح مصنوعی با اسپرم شوهر                                                                          23

2 -1-2-استفتائات لقاح مصنوعی با اسپرم شوهر                                                                    25

2-1-3- حرمت لقاح مصنوعی با اسپرم شوهر                                                                        27

2-1-4- بررسي وضع حقوقي عمل تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر                                                  28

بخش دوم ـ لقاح مصنوعی با اسپرم بيگانه                                                                              29

2-2-1- وضع حقوقي ـ فقهي عمل لقاح مصنوعی زن با اسپرم بيگانه                                             30

2-2-1- 1- جواز يا عدم جواز لقاح مصنوعی با اسپرم بيگانه                                                        30

2-2-1-2- اطلاق وعموم پاره اي از آيات قران کريم                                                                   30

2-2-1-3-نقد آيات وادله مخالفان وموافقان                                                                              30

2-2-1-4- روايات33

2-2-1-5- نقد روايات وادله مخالفان وموافقان                                                                           33

2-2- 2-نظر علما وهيئتهاي  اسلامي                                                                                      35

2-2-3-انديشه حقوقدانان و تلقيح مصنوعي                                                                              38

2-2-4- مقتضاي قاعده احتياط يا برائت                                                                                  42

2-2-5- سايرآثارو پيامدهاي لقاح مصنوعی با اسپرم بيگانه                                                          45

2-2-5-1- آثار اجتماعي باروري با اسپرم بيگانه                                                                        45

2-2-5-2- اثرات رواني باروري با اسپرم بيگانه                                                                          46

فصل سوم :آثار حقوقی مترتب بر لقاح مصنوعی با اسپر شوهر واسپرم بیگانه

بخش اول :آثار حقوقي بر تلقيح با اسپرم شوهر                                                                          51

3-1-آثار غير مالي                                                                                                            51

3-1-1 – نسب                                                                                                                51

3-1-2- نسب در لقاح مصنوعی با اسپرم شوهر                                                                        64

3-1-3- ولايت                                                                                                                 67

3-1-4- حضانت                                                                                                               67

3-1-5- تربيت                                                                                                                 68

3-1-6-نكاح                                                                                                                    69

3-1-7- حق قصاص                                                                                                          69

3-2- آثار مالي                                                                                                                 70

3-2-1- توارث                                                                                                                 70

3-2-2- نفقه                                                                                                                   71

3-2-3- سایر روابط مالی                                                                                                    72

بخش سوم :آثار حقوقي بر لقاح مصنوعی با اسپرم بيگانه                                                              72

3-3-1-آثار غير مالي                                                                                                         72

3-3-1-1- نسب                                                                                                               72

3-3-1-2- ولايت                                                                                                              78

3-3-1-3- حضانت                                                                                                            79

3-3-1-4- تربيت                                                                                                              79

3-3-1-5- نكاح                                                                                                                81

3-3-1-6- حق قصاص                                                                                                        84

3-4-1-آثار مالي                                                                                                                85

3-4-1-1-ارث                                                                                                                  85

3-4-1-2- نفقه                                                                                                                 89

3-4-1-3- ساير روابط مالي                                                                                                  90

3-4-1-4- جنبه كيفري لقاح مصنوعی با اسپرم بيگانه                                                                91

منابع

لقاح مصنوعی

لقاح مصنوعی در لغت به معناي آبستن شدن و بارور شدن مؤنث است و تلقيح به معناي بارور كردن جنس مؤنث است.( دهخدا ، 1347: 6082)در اصطلاح حقوقي لقاح عبارت است از بارور شدن و يا آبستن شدن حيوان يا انسان و حتي گياهان با وسايل مصنوعي است(علوي قزويني،1374: 166) .

 تعريف نازايي و ناباروري

نازايي و ناباروري به حالت « عدم توانايي در حاملگي » گفته مي شود ، بعد از گذشت يك سال از با هم بودن زوجين و داشتن تعداد كافي نزديكي فعال و بدون استفاده از وسايل پيشگيري از بارداري ، حاملگي رخ ندهد ( مجتبي رضا زاده و احمد حسيني ،1373: 6 ) .

براساس آخرين آمار ساززمان جهاني بهداشت (W.H.O) حدود شصت تا هشتاد ميليون زوج نازا در سراسر دنيا و حدود بيش از يك و نيم ميليون نفر در ايران وجود دارند . شيوع كلي اين عارضه حدود ده تا پانزده درصد است ، ليكن عقيمي مطلق حدود هشت درصد تخمين زده مي شود (سهراب وند،1384: 7).

نازايي و ناباروري گاهي اوليه است و گاهي ثانويه . واژه نازايي اوليه بر زوجي اطلاق مي شود كه هرگز به حاملگي دست نيافته باشند و نازايي ثانويه دلالت بر اين دارد كه حداقل يك آبستني در گذشته رخ داده است و اكنون به دلايلي ، مانند به كارگيري وسايل پيش گيري از بارداري ، دچار ناباروري شده اند (رضانيا ،1383: 27).

 علل نازايي

از علل مهم ناززايي در زنان اختلال در تخمك گذاري ، ضايعه لوله رحم و اندومتريوز عامل سرويكال است و علل مهم مردانه و ، اختلال در عملكرد ، اختلال در انتقال اسپرم و عملكرد غدد فرعي تناسلي ، اختلال در عمل نغوظ ، اختلال در انزال ، اختلال در مقاربت و اعمال اسپرم(کي وديگران،781:1375).

 ناباروري زنان

عامل ( اختلال ) در تخمك گذاري : نشانه اصلي سلامت هورموني سيستم باروري زن ، تخمك گذاري 1 است . تخمدان ها وظيفه ساخت و ترشح استروئيدهاي جنسي استروژن ، پروژسترون و اندروژن را به عهده دارند و اين استروئيدها نقش مهمي در تخمك گذاري و آماده سازي اندومتر براي پذيرش تخمك لقاح يافته دارند. ( كي و ديگران،108:1375)

اگر اختلالي در وظيفه تخمدان صورت بگيرد ، اختلال ها به صورت زير بروز مي كند .

– عدم تخمك گذاري يا تخمك گذاري بسيار كم ؛

– آمنوره كه عبارت است از فقدان قاعدگي ؛2

اختلال در تخمك گذاري يا نقص فازلو تئال (L.P.D):مشكل اصلي اين بيماران عدم كفايت مقدار يا مدت ترشح هورمون است . ( همان :189).

– چسبندگي هاي تخمداني كه آزاد شدن تخمك و برداشتن آن توسط لوله فالوپ را مختل مي سازد . ( همان :567).

اختلال اندومتر يوز 1 تخمدان و ساير قسمت مختلف سيسم تناسلي زن است كه موجب اختلال در تخمك گذاري و يا ايجاد پاسخ هاي التهابي مي گردد كه بر عملكرد لوله ها تاثير مي گذارد.( همان : 574 )  قاعدگي رمتر و گراد مهمترين مكانيسم شروع اندومتر يوز است كه برگشت خون قاعدگي از حفره رحم و از طريق لوله فالوپ به داخل شكم محسوب مي شود. ( همان ) .

1- در ابتداي تولد حدود دو ميليون تخمك در تخمدان ها وجود دارد و در هنگام بلوغ از اين تعداد چهار صد هزار عدد باقي مي ماند و هر ماه حدود صد عدد تخمك شروع به رشد مي نمايد و فقط يك يا دو عدد از آنها قدرت باروري پيدا خواهند نمود . لوله فالوپ وظيفه انتقال يك تخمك از تخمدان به رحم را وارد كه اندازه آن ، نوك مداد اتود است ؛ با وجود اين اندازه آن از ديگر سلول ها بزرگتر است و به همين دليل پزشكان ، قادر به تشخيص آن هستند .

تخمك 32-34 ساعت پس از شروع سرژ LH از فليكول گراف بالغ آزاد مي شود . پس از آزاد شدن توسط قسمت شيپوري رحم (فيمبريا) به داخل لوله رحمي هدايت مي گردد . در اين هنگام در اثر مقاربت اگراسپرم نيز در لوله رحمي وجود داشته باشد باروري صورت مي گيرد در غير اين صورت تخمك از بين مي رود ( ابوطالب صادقي و ديگران ص 26 ؛ توماس وي ساده لر ، رويان شناسي پزشكي لانكمن ترجمه مسلم بهادري و عباس شكور ، ص 29 به بعد )

اقسام لقاح مصنوعی به حصر عقل

در رابطه با لقاح مصنوعی اقسام مختلفي ذكر شده است هم از ديدگاه پزشكي و هم از نظر فقهي و حقوقي ، اما با توجه به اينكه فقها و حقوقدانان تقسيماتي را كه ارائه كرده اند به لحاظ حصر عقلي است برخي از اين اقسام تحقق خارجي ندارند هر چند ممكن است در آينده اين فروض هم محقق شوند(حرم پناهي،141:1376) . بحث اصلي ما در اين رساله منحصر به فروضي است كه به لحاظ پزشكي عملي شده اند بنابراين در يك تقسيم بندي كلي بايد گفت لقاح مصنوعی به سه گونه اصلي قابل فرض است :

1- لقاح مني و تخمك در داخل مهبل و بستن نطفه با ابزار جديد

2- لقاح مني و تخمك در بيرون و سپس انتقال نطفه بارور شده به وسيله ابزار جديد به درون مهبل.

3- بستن نطفه و طي مراحل رشد در بيرون از مهبل

درفرض1- دوفرض قابل تصور است : الف : يا صاحب مني شناخته شده است ب : يا صاحب مني شناخته شده نيست ( مثلاً از بانك مني يا تخمك استفاده شده )

و در بند الف سه فرض قابل تصور است .1- نطفه مرد ، به وسيله لوله لقاح ، در مهبل همسر وي تزريق مي شود (GIFT) 2- نطفه مرد ، به وسيله لوله لقاح در مهبل زن بيگانه تززريق مي شود 3- تخمك زن در مهبل زني كه نازا است تزريق مي شود ، آنگاه همسر اين زن با وي آميزش مي كند .

فرض2- هم صورتهاي مختلفي دارد :

• 1- نطفه از مني مرد و تخمك همسرش در مهبل همان زن.
•  2- نطفه از مني مرد و تخمك همسرش در مهبل زن ديگر.
•  3-نطفه از مني مرد و تخمك زني كه بر او حرام است در مهبل همسر صاحب مني.
•  4- نطفه از مني مرد و تخمك زني كه بر اوحرام است در مهبل زن ديگر.
•  5- نطفه از مني مرد و تخمك زني كه بر او حرام است در مهبل همان زن حرام .
• 6- نطفه از مني مرد و تخمك حيوان در مهبل همسر صاحب مني .
• 7- نطفه از مني مرد و تخمك حيوان در مهبل زني كه بر صاحب مني حرام است.
•  8- نطفه از مني مرد و تخمك حيوان در مهبل حيوان.
•  9- نطفه از مني مرد + تخمك گياه در مهبل زني كه همسر صاحب مني است .
• 10-* نطفه از مني مرد + تخمك گياه در مهبل زني كه بر صاحب مني حرام است .
• 11- نطفه از مني مرد + تخمك گياه در مهبل حيوان .
• 12- مني حيوان + تخمك حيوان در مهبل حيوان .
• 13- مني گياه + تخمك گياه در مهبل حيوان .
• 14- مني حيوان + تخمك گياه در مهبل حيوان .
• 15- مني گياه + تخمك حيوان در مهبل حيوان .

تشكيل نطفه و نيز رشد آن تا زماني كه به صورت يك انسان كامل در آيد بيرون مهبل انجام شود .. صوري كه در اين قابل فرض است :

• 1- نطفه از آب مرد و همسرش .
• 2- نطفه از آب مرد وزن نامحرم .
• 3- نطفه از آب مرد + تخمك حيوان .
• 4- مني حيوان + تخمك گياه .
• 5- مني گياه + تخمك گياه .
• 6- مني انسان + تخمك گياه .
• 7- مني گياه + تخمك حيوان .
• 8- مني حيوان + تخمك گياه .
• 9- مني گياه + تخمك گياه .
• 10- مني حيوان + تخمك حيوان .

تمام آنچه گفته شد از اقسام لقاح مصنوعی به حصر عقلي همين صوري بود كه ذكر شده اما همانطور كه قبلاً نيز اشاره شد تمامي اين فروض تحقق خارجي ندارند لذا قبل از بيان هر حكمي نسبت به اين صور لازم است به طور اجمال جو ازيا عدم جواز هر يك از اين اقسام را بيان كنيم(علوي قزويني،205:14.4).

 اقسام لقاح مصنوعی كه در علم پزشكي محقق شده اند

با توجه به علل نازايي درمانهاي طبي و جراحيهاي مختلفي انجام مي شود ، ولي در بعضي از موارد از جمله نازايي به علت نامشخص كه حدود 30 درصد موارد را تشكيل مي دهد يا انسداد لوله رحم ، از روشهاي جديد آزمايشگاهي استفاده مي شود(کي و ديگران،232:1375) . اين روشها شامل:

• 1- تلقيح اسپرم به داخل رحم IuI
• 2- لقاح خارج رحم IVF
• 3- انتقال نطفه بارور شده به داخل رحم (ZIFT)
• 4-  تزريق اسپرم به داخل تخمك (ICSI)
• 5- تلقيح اسپرم به داخل رحم با استفاده از اسپرم غير همسر (AID)
• 6- اهداي جنين
• 7- اهداي تخمك (ED )

لقاح مصنوعی با اسپرم شوهر

در اين نوع تلقيح كه تلقيح همگون نيز ناميده مي شود ،پاي شخص ثالث در ميان نيست، نطفه(اسپرم) مرد را به نحوي بدست آورده و آن را در رحم همسر قانوني او وارد مي كنند(علوي قزويني ،133:1374).

معمولاً توسل به اين روش آنگاه صورت مي گيرد كه توسل به روشهاي متداول يعني مقاربت دو همسر با مشكلات فيزيكي از قبيل: غير قابل نفوذ بودن دهانه رحم يا كمي اسپرم و يا ناتواني جنسي مرد يا انزوال زودرس مواجه است و تلاشهاي پزشكان يا روانپزشكان مجرب در درمان اين گونه نارسائيها و بيماريها مؤثر واقع نمي‌گردد در تلقيح همسران به دو طريق اقدام مي شود: 1- گاهي همسران خود را در انجام اين عمل مباشرت داشته و با دخالت دادن ديگران در گرفتن اسپرم با تخمك مرتكب اقدام خلاف اخلاقي نمي شوند. 2- گاهي نيز در مسير عمل، ديگران به عنوان متخصص و غير دخالت مي كنند كه ممكن است بعضاً مرتكب اعمال غير مجاز يا خلاف شرع نيز بشوند(رضائنيا معلم،83:1378).

 جواز لقاح مصنوعی

در جواز اين گونه تلقيح بين فقهاي معاصر اختلاف نظر چنداني وجود ندارد .تنها عده ي معدودي از فقها نظر به عدم جواز دارند ومشهور معاصرين از فقها وقاطبه حقوقدانان اين گونه تلقيح را مجاز شمرده اند .زيرا از اين رهگذر هيچ خدشه اي به اصول وقواعد حاکم بر روابط مشروع زوجين وارد نمي گردد وعلاوه بر انطباق عمل با منطق عقل ومقبوليت اجتماعي وحفظ مصالح عمومي ،روايت يا دليل شرعي ديگري از کتاب وسنت آن را نفي ننموده است(مير هاشمي،78:1382) .

استدلال قائلين به جواز تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر ،به رغم اختلاف جزئي که مربوط به شيوه هاي اجرايي باروري پزشکي است ،به شرح زير مي باشد(رضا نيا معلم،222:1387)  .

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع لقاح مصنوعی

• 1- قرآن کریم
• 2-آصف المحستي ،م.(1382)الفقه ومسائل طبيه،مؤسسه بوستان قم،قم.
• 3-ابن کثير،ا.(1420). تفسير القرآن الکريم ،دارالمعرفه،بيروت.
• 4-ابن منظور،(1416).لسان العرب ، دار احياء التراث العربي،بيروت ،چ اول.
• 5 – اراكي ، م .( بي تا) . توضيح السمائل، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم،قم .
• 6 – امامي ، ح . (1373). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران،ج1.
• 7 – امامي ، ح . (1373). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران ،ج2.
• 8 – امامي ، ح . (1375). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران ،ج3.
• 9 – امامي ، ح . (1347). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران ،ج4.
• 10 – امامي ، ح . (1346). حقوق مدني ،، انتشارات اسلاميه،تهران ،ج6.
• 11 – امامي ، ح . ( 1347 ). مطالعه تطبيقي نسب در حقوق ايران و فرانسه، چاپ اول ،اسلاميه، تهران .
• 12 – انصاري ،م. (1375 . المكاسب ، چاپ سنگي ، افست ، چاپخانه اطلاعات.
• 13-…
• 14-…