فرهنگ ایثار و شهادت چیست؟

فرهنگ ایثار و شهادت

بخش اول : فرهنگ ایثار و شهادت …………………………………………………………………………………………………….

2-1. مفهوم شناسی ایثار و شهادت ……………………………………………………………………………………………………

2-2. فرهنگ ایثار و شهادت در پرتو قرآن ………………………………………………………………………………………….

2-3. فرهنگ ایثار و شهادت از منظر ائمه اطهار (ع) …………………………………………………………………………….

2-4. تولید کنندگان گفتمان فرهنگ ایثار و شهادت در جمهوری اسلامی ایران ………………………………………..

2-4-1. فرهنگ ایثار و شهادت در کلام امام خمینی (ره) ……………………………………………………………………..

2-4-1-1. ايثار و شهادت، سعادت است ……………………………………………………………………………………

2-4-1-2. ايثار و شهادت به منزله عزت است …………………………………………………………………………….

2-4-1-3. ايثار و شهادت، حیات جاودانی است …………………………………………………………………………

2-4-1-4. ايثار و شهادت، میراث اولیاء است ……………………………………………………………………………..

2-4-1-5. ايثار و شهادت، آزادي روح است ………………………………………………………………………………

2-4-1-6. ايثار و شهادت، عامل پیروزي است ……………………………………………………………………………

2-4-1-7. ايثار و شهادت، سبب رهایی از زندان است …………………………………………………………………

2-4-1-8 . شهدا از نگاه امام خمینی (ره) …………………………………………………………………………………..

2-4-1-8-1. ناتوانی از درك مقام شهدا …………………………………………………………………………………….

2-4-1-8-2. شهدا در محضر خدا …………………………………………………………………………………………….

2-4-1-8-3. شهدا مهمان خدا ………………………………………………………………………………………………….

2-4-2. فرهنگ ایثار و شهادت در اندیشه مقام معظم رهبری (مد ظله) ………………………………………………….

2-4-2-1. مفهوم ایثار ……………………………………………………………………………………………………………..

2-4-2-2. مفهوم شهادت …………………………………………………………………………………………………………

2-4-2-3. مفهوم فرهنگ ایثار و شهادت ……………………………………………………………………………………

2-4-2-4. آثار و پیامدهای فرهنگ ایثار و شهادت ………………………………………………………………………

2-4-2-4-1. تقرب الهی ………………………………………………………………………………………………………….

2-4-2-4-2. تقویت تلاش دسته جمعی……………………………………………………………………………………..

2-4-2-4-3. کسب رضای الهی ……………………………………………………………………………………………….

2-4-2-4-4. حفظ و تقویت نظام اسلامی ………………………………………………………………………………….

2-4-2-5. فرهنگ ایثار و شهادت و نقش تربیتی آن در اندیشه مقام معظم رهبری …………………………..

2-4-2-5-1. خون شهدا عامل مؤثر در مقاومت نسل امروز ………………………………………………………….

2-4-2-5-2. شهدا عامل تدبیر و عبرت گیری برای نسل جوان …………………………………………………….

2-4-2-6. نقش دانشگاه شاهد در قبال فرهنگ ایثار و شهادت ……………………………………………………..

2-4-2-7. فرهنگ ایثار و شهادت و تقویت بنیه علمی …………………………………………………………………

2-4-3. فرهنگ ایثار و شهادت از نگاه استاد شهید مطهری …………………………………………………………………..

2-4-3-1. شهادت، نوعی هجرت به سوي خدا …………………………………………………………………………..

2-4-3-2. مفهوم شناسی شهادت ………………………………………………………………………………………………

2-4-3-3. جنبه هاي اجتماعی ایثار و شهادت …………………………………………………………………………….

2-4-3-4. مقام شهید ……………………………………………………………………………………………………………….

2-4-3-5. منطق شهید ……………………………………………………………………………………………………………..

2-4-3-6. تربت شهید …………………………………………………………………………………………………………….

2-5. کارکردهای فرهنگ ایثار و شهادت …………………………………………………………………………………………….

2-5-1. ارزش آفرینی ………………………………………………………………………………………………………………

2-5-2. حماسه سازی ……………………………………………………………………………………………………………..

2-5-3. کمال بخشی ………………………………………………………………………………………………………………..

2-5-4. بحران زدایی ……………………………………………………………………………………………………………….

2-5-5. موج آفرینی و بصیرت بخشی ………………………………………………………………………………………..

2-5-6. عزت طلبی …………………………………………………………………………………………………………………

2-5-7. انسانی بودن ………………………………………………………………………………………………………………..

2-5-8 . دین محوری ………………………………………………………………………………………………………………

2-5-9. اخلاص و ماندگاری …………………………………………………………………………………………………….

2-5-10. عدالت طلبی ……………………………………………………………………………………………………………..

2-5-11. گذشت و فداکاری …………………………………………………………………………………………………….

2-5-12. آزادی خواهی ……………………………………………………………………………………………………………

2-5-13. تقوا و پرهیزکاری ………………………………………………………………………………………………………

2-5-14. مقاومت و سخت کوشی …………………………………………………………………………………………….

2-5-15. زمان شناسی ……………………………………………………………………………………………………………..

2-5-16. جامعیت ……………………………………………………………………………………………………………………

2-6. جلوه های فرهنگ ایثار و شهادت در ایران …………………………………………………………………………………

2-7. نقش فرهنگ ایثار و شهادت در تقویت امنیت ملی ………………………………………………………………………

2-8 . الگوی برنامه درسی با رویکرد فرهنگ ایثار و شهادت …………………………………………………………………

2-9. روش های تربیتی تعمیق فرهنگ ایثار و شهادت در دانش آموزان ………………………………………………….

2-9-1. ملموس سازی …………………………………………………………………………………………………………….

2-9-2. تجربی سازی ………………………………………………………………………………………………………………

2-9-3. آموزش از زبان همسالان ………………………………………………………………………………………………

2-9-4. تصویرسازی ………………………………………………………………………………………………………………..

2-9-5. تطابق گفتار و کردار …………………………………………………………………………………………………….

2-9-6. آموزش گام به گام ……………………………………………………………………………………………………….

2-9-7. خوشایندسازی …………………………………………………………………………………………………………….

2-9-8 . بهره گیری از مثال و مصداق ………………………………………………………………………………………..

منابع

مفهوم شناسی ایثار و شهادت

در تلاش براى مفهوم شناسی ايثار و شهادت، عنايت به دو بعد اين مفاهيم قابل توجه است :

ایثار و شهادت به عنوان دستاورد : وقتى از ايثار و شهادت به عنوان دستاورد ياد مى شود، آنچه حاصل مى شود و عينيت مى يابد، مورد نظر قرار مى گيرد. وجه دستاوردى، به يك پديده مشخص ارجاع مى دهد. در ايثار، عملى را شامل مى شود كه ظهور يافته است و كسى از آن بهره مند شده است.

ایثار و شهادت به عنوان فرآيند : وقتى از ايثار و شهادت به عنوان فرايند ياد مى شود، فعاليتى مورد نظر است كه در زمان جريان دارد و با اعمال در ارتباط است. مفهوم ايثار و شهادت به عنوان فرآيند را مى توان اين چنين تعريف كرد: فرآیند آگاهانه اهداى دارايى ارزشمند خويش به ديگرى بدون توقع دستاورد مقابل. ايثارگرى و شهادت طلبى براى نشان دادن اين بعد مناسب تر است. وجه فرآیندی، جوشان و پوياست و دستاوردهايى را با خود به همراه دارد.

نسبت ايثار و شهادت ، نسبتى طولى است. ايثار از حيث موضوعى داراى انواعى و از حيث مراتب داراى سطوحى است. ايثار داراى موارد متنوع است؛ اما شهادت از يگانگى برخوردار است. شهادت، مرتبه عالى ايثار است. با اين نوع نگاه به نسبت ايثار و شهادت، مى توان گفت كه در بطن واژه ايثار، بيشتر مفهوم فرايندى و در بطن واژه شهادت، بيشتر مفهوم دستاوردى ديده مى شود.

وقتى كه از ايثار سخن به ميان مى آيد، مى توان بر اساس دو جنبه آن، يعنى «مخاطب» و «سطح» به تشريح دقيق تر موضوع اقدام كرد. ايثار حكايت از عملى دارد كه در ارتباط با مخاطبى ظهور مى يابد. اين مخاطب از حيث فاصله واقعى و ذهنى مى تواند نزديك يا دور باشد. منظور از مخاطب نزديك، مخاطب واقعى و عينى است. ايثار براى اشخاصى از خانواده، در اين گروه قرار مى گيرد. منظور از مخاطب دور، مخاطبى است كه انتزاعى است. ايثار براى خداوند از اين نوع است.

ايثار از حيث سطح نيز داراى مراتبى است. در بالاترين سطح ايثار، شهادت قرار مى گيرد كه با اهداى هستى معنى مى يابد. مفهوم شهادت داراى بار ارزشى ویژه ای است که با خود، یگانه بودن، قداست و رشد را نشان می دهد و از چنان ارزش والایی برخوردار است که بر هر عملی نتوان آن را اطلاق کرد. اين سطح عالى در بردارنده سطوح ديگر نیز است. سطوح ديگر ايثار شامل دو جنبه مادی و معنوی است (موسی پور، 1391).

فرهنگ ایثار و شهادت در پرتو قرآن

آيات فراوانی از قرآن كريم به ایثار و شهادت اختصاص دارد که در این قسمت به برخی از آن ها اشاره می شود :

1. «وَ لا تَحسَبَّنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللهِ اَمواتاً بَل اَحیاءٌ عِندَ رَبِّهِم یُرزَقونَ» (آل عمران: 169)

گمان نكنيد کسانی كه در راه خدا كشته شده اند مرده اند، بلكه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان روزي مي خورند.

2. «وَ لا تَقُولُوا لِمَن يُقتَلُ في سَبيلِ اللّهِ أَمواتٌ بَل اَحياءٌ وَلكِن لا تَشعُرُون» (بقره: 154)

به كساني كه در راه خدا كشته مي شوند، مرده نگوييد، بلكه آنان زنده اند، ولي شما درك نمي كنيد.

3. «وَ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللهِ فَلَن یُضِلَّ اَعمالَهُم سَیَهدیهِم وَ یُصلِحُ بالَهُم وَ یُدخِلُهُمُ الجَنَّه عَرَّفَها لَهم» (محمد : 6 ـ 4)

و آنان که در راه خدا کشته شدند، هرگز اعمالشان را ضایع نمی گرداند، آنها را هدایت کرده و امورشان را اصلاح می فرماید و در بهشتی که قبلاً به آنان شناسانده، وارد خواهد کرد.

4. «وَ مَن یُقاتِل فی سَبیلِ اللهِ فَیُقتَل اَو یَغلِب فَسوفَ نُؤتیهِ اَجرًا عظیماً» (نساء :74)

و هرکس در جهاد در راه خدا کشته شود و یا فاتح گردد پاداش بزرگی به او اعطا خواهیم کرد.

5. «اِنَّ اللّهَ اشتَري مِنَ المُؤمِنينَ اَنفُسَهُم وَ اَموالَهُم بِاَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ يُقاتِلُونَ في سَبيلِ اللّهِ فَيَقتُلُونَ وَ يُقْتَلُون» (توبه: 111)

خداوند خريدار اموال و جان هاي كساني است كه در راه خدا مي جنگند، مي كشند و كشته مي شوند و پاداش بهشت از خداوند مي گيرند.

6. «وَ يُؤثِرُونَ عَلي اَنفُسِهِم وَ لَوكانَ بِهِم خَصاصَهٌ» (حشر: 9)

و هرچند در خودشان احتیاجی مبرم باشد، آنها را بر خودشان مقدم می دارند.

7. «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلي حُبِّهِ مِسكيناً وَ يَتيماً وَ اَسيراً، اِنَّما نُطعِمُکُم لِوَجهِ اللّه لا نُریدُ مِنکُم جَزاءً وَ لا شُکُوراً» (انسان: 9 ـ 8)

غذاي خويش را با آن كه آن را دوست دارند، به مسكين و يتيم و اسير مي خورانند، می گویند ما برای رضای خدا به شما طعام می دهیم و از شما هیچ پاداش و سپاسی نمی خواهیم.

8 . «فَاُولئِکَ مَعَ الَّذینَ اَنعَمَ اللهُ عَلَیهِم مِنَ النَّبینَ وَالصِّدِّیقینَ وَالشُّهداء وَالصّالِحین» (نساء :69)

آنان با کسانی هستند که خدا بر آنان عنایت کرده است از پیامبران و صدیقین و شهدا و نیکوکاران.

9. «لَن تَنالُوا البِرَّ حَتّی تُنفِقُوا مِمّا تُحِبُّون» (آل عمران: 92)

هرگز به نیکوکاری نخواهید رسید، مگر از آنچه دوست دارید انفاق کنید.

10. «مِنَ المُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللّهَ عَلَیهِ فَمِنهُم مَن قَضی نَحبَه وَ مِنهُم مَن یَنتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبدیلاً» (احزاب: 23)

در میان مؤمنان کسانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بسته اند، صادقانه ایستادند. بعضی پیمان خود را به آخر بردند و به شهادت رسیدند و بعضی دیگر در انتظارند و هرگز تغییری در عهد و پیمان خود ندارند.

11. «لا یَستَوِی القاعِدُونَ مِنَ المُؤمِنینَ غَیرُ اُلِی الضَّرَرَ وَ المُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللّهِ بِاَموالِهِم وَ اَنفُسِهِم فَضَّلَ اللّهُ المُجاهِدینَ بِاَموالِهِم وَ اَنفُسِهِم عَلَی القاعِدینَ دَرَجَهً وَ کُلاًّ وَعَدَ اللّهُ الحُسنی وَ فَضَّلَ اللّهُ المُجاهِدینَ عَلَی القاعِدینَ اَجراً عَظیماً» (نساء: 95)

مؤمنان خانه نشین که زیان دیده نیستند با آن مجاهدانی که با مال و جان خود در راه خدا جهاد می کنند، یکسان نمی باشند. خداوند کسانی را که با مال و جان خود جهاد می کنند، به درجه ای بر خانه نشینان مزیت بخشیده و همه را خدا وعده نیکو داده، ولی مجاهدان را بر خانه نشینان به پاداشی بزرگ، برتری بخشیده است.

12. «وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَشرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالعِبَادِ» (بقره : 207)

و از ميان مردم كسى است كه جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى‏فروشد و خدا نسبت به اين بندگان مهربان است.

13. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ خُذُواْ حِذْرَكُمْ» (نساء : 71)

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، در برابر دشمن آماده باشيد (اسلحه خود را برگيريد).

14. «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ» (انفال: 65)

اى پيامبر، مؤمنان را به جهاد برانگيز.

15. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انفِرُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ اِثّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرضِ أَرَضِيتُم بِالحَياةِ الدُّنيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الحَيَاةِ الدُّنيَا فِي الآخِرَةِ إِلاّ قَلِيلٌ» (توبه: 38)

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد شما را چه شده است كه چون به شما گفته مى‏شود در راه خدا بسيج ‏شويد، كندى به خرج مى‏دهيد. آيا به جاى آخرت به زندگى دنيا دل خوش كرده ‏ايد، متاع زندگى دنيا در برابر آخرت جز اندكى نيست.

16. «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهدِيَنَّهُم سُبُلَنَا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنِينَ» (عنکبوت: 69)

و كسانى كه در راه ما جهاد می کنند، به يقين راه ‏هاى خود را بر آنان مى‏نماييم و در حقيقت ‏خدا با نيكوكاران است.

ایثار و شهادت، آزادي روح است

ایشان از ایثار و شهادت، به آزادي روح تعبیر کرده و می فرمایند :

ما چه نگرانی داشته باشیم؟ ما که اگر شهید بشویم قید و بند دنیا را از روح برداشته ایم و به ملکوت اعلی و به جوار حق تعالی رسیده ایم چرا نگران باشیم؟ مگر شهادت هم نگرانی دارد؟ ما دوستانمان که شهید شده اند در جوار رحمت حق هستند، چرا براي این ها دلتنگ باشیم، دلتنگ باشیم که از یک قید و بندي خارج شده اند و به یک فضاي وسیع و در تحت رحمت حق تعالی واقع شده اند (مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1375: 23).

 ایثار و شهادت، عامل پیروزي است

حضرت امام (ره) پیروزي اسلام را نتیجه ایثار و شهادت در راه خدا می دانند و می فرمایند :

ایثار و شهادت است که موجب پیروزی اسلام می شود. از اول اسلام با ایثار و شهادت پیش برده، حالا هم می بینید که جوان هاي ما شهادت را می خواهند. این حس جلو آمدن براي اسلام و شهادت بود که ما را به پیروزي رساند (مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1375: 20).

 ایثار و شهادت، سبب رهایی از زندان است

امام (ره) در تعبیر زیبایی از ایثار و شهادت به رهایی از زندان تعبیر فرموده :

یکى از فرق هاى مکتب اسلام، مکتب توحید، با مکتب هاى انحرافى، مکتب هاى الحادى، این است که رجال این مکتب، ایثار و شهادت را براى خودشان فوز عظیم می دانند و از آن استقبال می کنند. چون قائل هستند به این که بعد این عالم طبیعت، عالم هاى بالاتر و نورانی تر از این عالم است.

مؤمن در این عالم در زندان است و بعد از شهادت از زندان بیرون می رود. این یکى از فرق هایى است که بین مکتب ما، مکتب توحید، با سایر مکتب هاست. جوان هاى ما ایثار و شهادت را طالبند. علماى متعهد ما براى ایثار و شهادت پیشقدم می شوند. آنهایى که به خدا اعتقاد ندارند و به روز جزا، آنها از شهادت باید بترسند. ما و شاگردان مکتب توحید از شهادت نمی هراسیم، نمی ترسیم. بیایند امتحان کنند، چنان که امتحان کردند (مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1375: 19).

 شهدا از نگاه امام خمینی (ره)

امام با توجه به عظمت و بزرگی درکی که داشتند، خود و افراد را از درك مقام شهدا در بسیاري از موارد عاجز دانسته و علاوه بر این، زمانی که از مقام و موقعیت شهدا سخن به میان آورده اند، آنها را در محضر حق و همنشین با ائمه و زنده و جاوید و در ردیف شهدای کربلا توصیف کرده اند.

مفهوم فرهنگ ایثار و شهادت

از دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای رفتارهای فردی و جمعی انسان متأثر از دو مجموعه است. یک مجموعه مربوط به امکانات و استعدادها است و مجموعه دیگر عامل مؤثر و جهت دهنده ذهنیت است که به نوعی می تواند مجموعه اول را تحت تأثیر خود قرار دهد. ایشان مجموعه دوم یعنی ذهنیت را فرهنگ می نامند لذا فرهنگ از دید ایشان عبارت است از ذهنیت حاکم بر وجود انسان ها که رفتارهای انسان را هدایت می کند، جهت می دهد، تسریع یا کند می کند. از دیدگاه ایشان این ذهنیت حداقل نیمی از عوامل تعیین کننده و پیش برنده و جهت دهنده به همه رفتارهاست.

به عنوان مثال یک رزمنده در میدان جنگ بر اساس ذهنیت خود حاضر است با وجود کمبود امکانات در مقابل دشمن ایستادگی کند و از جان و خون خویش بگذرد. این ذهنیت می تواند مواردی از قبیل دستور رهبر، دفع تجاوز، رسیدن به عدالت و یا آزادی را در بر گیرد (برگرفته از بیانات در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، 134:1378).

با توجه به توصیفات فوق می توان در تعریف فرهنگ ایثار و شهادت بیان کرد که فرهنگ ایثار و شهادت عبارت است از ذهنیتی که در انسان شکل می گیرد که بر اساس آن ذهنیت، انسان به نقطه ای می رسد که در میدان جهاد حاضر است از جان و مال و خون خویش بگذرد. این ذهنیت می تواند متأثر از عوامل مختلف از جمله آزادی خواهی، عدالت طلبی، ظلم ستیزی، کسب رضای الهی و… باشد.

زمانی که این ذهنیت ها در انسان شکل گرفت رفتار انسان جهت می گیرد و او حاضر است بر اساس آن ذهنیت از جان و مال خویش بگذرد. تعریف دیگری که می توان از فرهنگ ایثار و شهادت مطرح کرد این است که فرهنگ ایثار و شهادت عبارت است از مجموعه ی ذهنیت های حاکم بر وجود انسان که بر اساس آن انسان سعی می کند در یک هدف الهی و مقدس از جان و مال خویش بگذرد.

همچنین می توان مطرح کرد که فرهنگ ایثار و شهادت عبارت است از مجموعه ی ذهنیت حاکم بر انسان که بر اساس آن انسان تبدیل به یک موجود فعال و پیش رو و اثرگذار می شود و یا می توان مطرح کرد که فرهنگ ایثار و شهادت عبارت است از ذهنیت حاکم بر وجود انسان که بر اساس آن انسان های معمولی به انسان های مقاوم، انسان های سست به انسان های قرص و انسان های متزلزل به انسان های ایستاده ی دارای مقاومت تبدیل می شوند و بر اثر این مقاومت جان و یا مال خویش را از دست بدهند.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های علوم تربیتی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع فارسی

1. قرآن کریم
2. نهج البلاغه
3. احمدی، فریبا. (1386). «آسیب شناسی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت ». مجموعه مقالات همایش آسیب شناسی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، مازندران : دانشگاه مازندران، صص 42 ـ 13.
4. احمدی، مجید. (1387). «بررسی نقش دوره راهنمایی کشور در انتقال فرهنگ شهادت و ایثار و جهاد بر اساس تحلیل محتواي درسی فرهنگ اسلامی، فارسی و علوم اجتماعی». مجموعه مقالات همایش ملی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، اصفهان : دانشگاه اصفهان، صص 140- 89 .
5. اخوان مفرد، حمیدرضا. (1381). ایدئولوژی انقلاب ایران. تهران : پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
6. آرمند، محمد. (1387). « بررسي مفاهيم ايثار و شهادت در كتاب هاي درسي دوره ابتدايي، راهنمايي و متوسطه ». مجموعه مقالات همایش ملی ایثار و شهادت، فرصت ها و چالش ها در حوزه های فرهنگ، اقتصاد و سیاست، مازندران : دانشگاه مازندران.
7. اسکات، ویلیام. (1391). تئوری حسابداری مالی. ترجمه علی پارسائیان، تهران : ترمه.
8. اعظمیان بیدگلی، مولود. (1389). « ارتقاء فرهنگ شهادت و ایثار در بین نسل جوان ». همایش ملی فرهنگ ایثار و شهادت، زنجان : دانشگاه زنجان.
9. آقابخشی، علی؛ افشاری راد، مینو. (1383). فرهنگ علوم سیاسی. تهران : نشر چاپار.
10. امام جمعه زاده، سید جواد؛ افتخاری، حبیب الله. (1387). « فرهنگ شهادت عامل هویت بخش در عصر جهانی شدن». مجموعه مقالات همایش ملی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، اصفهان : دانشگاه اصفهان، صص 223-203.
11. باقری، خسرو. (1376). نگاهی دوباره به تعلیم و تربیت اسلامی. تهران : انتشارات مدرسه.
12. …
13. …