سلامت – پیشینه تحقیق ، ادبیات و مبانی نظری سلامت و انواع آن

 مبانی نظری سلامت و انواع آن

 سلامت و انواع آن

2-1-5- تعاریف متغیرها………………………………………………………………………………………………………….

2-1-5-1- تعاریف حمایت اجتماعی ……………………………………………………………………………………

2-1-5-2- تعاریف سلامت اجتماعی ……………………………………………………………………………………

2-1-6- الگوهای مربوط به تعریف سلامت …………………………………………………………………………..

2-1-6-1-الگوی زیست‌شناختی سلامت ………………………………………………………………………………

2-1-6-2-الگوی کلیت سلامت …………………………………………………………………………………………….

2-1-7- دیدگاه‌های سلامت روان……………………………………………………………………………………………

2-1-8-عوامل مؤثر بر سلامت ………………………………………………………………………………………………

2-1-9- ابعاد سلامت………………………………………………………………………………………………………………

2-1-9-1-سلامت جسمی………………………………………………………………………………………………………

2-1-9-2-سلامت عاطفی……………………………………………………………………………………………………….

2-1-9-3-سلامت شغلی…………………………………………………………………………………………………………

2-1-9-4-سلامت روانی…………………………………………………………………………………………………………

2-1-10- تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت (دیدگاه ویلکینسون)……………………………………………

2-1-11- فرایندهای کنش حمایت اجتماعی بر سلامت ………………………………………………………..

2-1-12- نظریه‌ها (مروری بر دیدگاه‌های مختلف)…………………………………………………………………

2-1-12-1-نظریه کنش تالکت پارسونز………………………………………………………………………………….

2-1-12-2- رز و وو  (حمایت اجتماعی)………………………………………………………………………………

2-1-12-3- اسپینوزا و ولمن : (شیوه‌های کسب منابع)………………………………………………………….

2-1-12-4- تئوری توتیس  (فرضیه انباشت هویتی)………………………………………………………………

2-1-12-5- تئوری هتفیلد  (برابری ـ عدالت)……………………………………………………………………….

2-1-12-6- تئوری مازلو (نیاز)………………………………………………………………………………………………

2-1-12-7- مدل سپر و تأثیر کلی حمایت اجتماعی ……………………………………………………………..

2-1-12-8-مدل تأثیر مستقیم حمایت اجتماعی……………………………………………………………………..

2-1-12-9- مدل تأثیر غیرمستقیم یا فرضیه ضربه‌گیر……………………………………………………………..

2-1-12-10- تئوری دورکیم (انسجام اجتماعی)…………………………………………………………………….

2-1-12-11- تئوری مبادله (پاداش بلاو)……………………………………………………………………………….

2-1-12-12-تئوری هابرماس  (عقلانیت نظام اجتماعی ـ عقلانیت جهان زندگی)…………………

2-1-12-13- تئوری کییز (سلامت اجتماعی)…………………………………………………………………………

2-1-12-13-1- ابعاد سلامت اجتماعی کییز………………………………………………………………………….

2-1-13- شکوفایی اجتماعی …………………………………………………………………………………………………

2-1-14- انسجام اجتماعی …………………………………………………………………………………………………….

2-1-15- پذیرش اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………

2-1-16-مشارکت اجتماعی …………………………………………………………………………………………………..

2-1-17-همبستگی اجتماعی:………………………………………………………………………………………………….

2-1-18- تئوری بوزان……………………………………………………………………………………………………………

2-1-19-نظریه های فمینیستی معاصر( تفاوت جنسی، نابرابری جنسی و ستمگری جنسی)……

2-1-20- فمینیسم لیبرال…………………………………………………………………………………………………………

2-2- پیشینه پژوهشی………………………………………………………………………………………………………………

2-2-1- پژوهش‌های انجام شده در داخل کشور…………………………………………………………………….

2-2-2- پژوهش‌های انجام شده در خارج کشور:……………………………………………………………………

منابع

تعاریف متغیرها

تعاریف حمایت اجتماعی

حمایت اجتماعی به مراقبت ، محبت ، عزت ، تسلی وکمکی که سایر افراد یا گروه ها به فرد ارزانی می دارند گفته می شود(کاب،1976؛جنتریو کوباسا، 1984؛والستون، آلاگناولیس،1983؛ویلز، 1984).

حمایت اجتماعی یک کمک دوجانبه است که موجب خلق تصور مثبت ، پذیرش ، پذیرش خود ، احساس عشق وارزشمندی می گردد ودر همه این موارد به فرد فرصت خود شکوفایی ورشد می دهد (مازلو1954. به نقل از «برهمن وفلیپس» 1985).

«در دهه شصت قرن بیستم پیرو یک دیدگاه غالب محیط نگر در روانشناسی ، محیط علت اصلی ناراحتی- های روانی و فیزیکی محسوب می شد. یکی از متغیرهای اجتماعی که مورد نظر محققان قرار گرفت حمایت اجتماعی بود.دران زمان امید می رفت که حمایت به عنوان یک نوشداروی اجتماعی توضیح دهدکه چرا عده ای از مردم در مقابل استرس ها غافلگیر شده درحالی که عده ی دیگری به همان اندازه دچار استرس می شدند درمقابل آن مقاومت داشتند» ( عبدی فرد69:1374).

«درتحقیقات مربوط ببه استرس دخالت حمایت های اجتماعی عمومی و مشترک است. حمایت معمولا رابطه معکوس با فشاردارد بطوریکه اگر این حمایتها موجود باشد آرامش برای آنها فراهم می شود. امروزه ثابت شده است که افرادی که در محیط های حمایتی قوی بسر می برند از لحاظ روانی نسبت به افرادی که از چنین فرصتی برخوردار نیستند در وضعیت بهتری بسر می برند ز یرا حمایت برسلامت روانی فرد، خانواده و جامعه اثر مستقیم دارد» (بیرو و همکاران94:2000).

تعریف براندت و نیرت از حمایت اجتماعی شامل ایجاد تعلق، صمیمیت، یکپارچگی اجتماعی، فرصت و امکاناتی برای رفتارهای مثمرثمر، تضمین مجدد ارزش انسانها و ایفای نقش آنان، امکان کمک­های اطلاعاتی، عاطفی و مادی می باشد.«فرانکلین» ودیگران(2000به نقل از خیرا..پور 722:1383)

کوهن و مک‌کی[1] معتقدند اساساً پنج نوع حمایت اجتماعی وجود دارد:

1. حمایت عاطفی که شامل ابراز همدردی، توجه، محبت و علاقه نسبت به فرد است. در این صورت فرد در زمان استرس، احساس آسایش اطمینان و تعلق به جایی داشتن می‌کند.
2. حمایت ارزشی از طریق ابراز احترام‌[2]، تشویق[3] یا موافقت با نظرها یا احساسات فرد، و ارزیابی مثبت فرد در مقایسه با کسانی که وضعیت‌شان بدتر از اوست، صورت می‌گیرد. این نوع حمایت موجب افزایش احساس با ارزش بودن[4]، لیاقت و اعتبار در فرد می‌شود. حمایت ارزشی به ویژه در زمان ارزیابی استرس مفید واقع می‌شود.
3. حمایت عملی و مادی، که شامل کمک‌های مستقیم به فرد است، مانند انجام دادن کارهای خانه یا قرض دادن به او و از نظر مالی و وقت کمک کردن.
4. حمایت اطلاعاتی شامل توصیه کردن، دادن پیشنهاد یا دادن جهت پسخوراند[5] به فرد است.
5. حمایت شبکه‌ای به فرد احساس عضویت در گروهی با علایق و فعالیت‌های اجتماعی مشترک می‌دهد (میرزایی 1387: 178؛ به نقل از تقی‌پور، 1389).

1. Cohen & Mackey
2. Encouragement
3. Feeling of Worth
4. Feedback
5. Kaplan

تعاریف سلامت اجتماعی

سلامت به معنی تندرستی وگاهی اوقات هم به معنی بهداشت به کار می رود وموضوعی مهم دربسیاری از فرهنگهاست، از نظر تجربی مفهوم سلامت اجتماعی ریشه درادبیات جامعه شناسی مربوط به ناهنجاری وبیگانگی اجتماعی دارد و بطورکلی سلامتی موضوعی چند بعدی است، تعریف wHo  سه بعد سلامت یعنی سلامت جسمی، روانی، اجتماعی را در بر می گیرد.

درسال1996«ریف2»مدل سلامت-اجتماعی را مطرح نمود که این مفهوم شامل ابعاد عملکرد مثبت ذهن وروان بود شامل پذیرش خود، رشد شخصی، روابط مثبت با دیگران، تسلط بر محیط، هدفمند بودن در زندگی و استقلال« ریف »1996 (، به نقل از ملیحه تقی پور،38:1389).

الستاد درسال 1998 معتقد بود که دوران کودکی فرد تنها از نقطه نظر بیولوزیکی دارای اهمیت نمی باشد بلکه از لحاظ روانی و اجتماعی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است همچنین بخش مهمی از تصور فرد از میزان سلامتی بالقوه خود به شدت تحت تاثیر همبستگی قرار دارد، افرادی که احساس همبستگی در آنها در حد مطلوبی می باشد، وضعیت سلامتی خود را مناسب توصیف می کنند«الستاد1»1998 (، به نقل از خیرالله پور، 42:1383).

سلامت-اجتماعی به چگونگی وضعیت ارتباط فرد با دیگران در جامعه یا همان جامعه‌پذیری وی اشاره دارد. به دلیل اینکه موضوع این تحقیق عمدتاً بر بعد اجتماعی-سلامت تأکید دارد، تعاریف متفاوتی که از سلامت اجتماعی بیان شده است را مطرح خواهیم کرد:

برابر تعریف سازمان جهانی بهداشت عبارت است از: «در کمال مناسب بودن از نظر جسمی، روانی و اجتماعی و نه صرفاً نداشتن بیماری» (پارک و پارک[1]، 1376: 28).

علاوه بر تعریف سازمان جهانی بهداشت از سلامت، تعاریف دیگری نیز از دیدگاه‌های مختلف ارائه شده است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

در فرهنگ آکسفورد، سلامت، به وضع عالی جسم یا روح و حالتی که اعمال بدن به موقع و به گونه مؤثر انجام شود گفته می‌شود (فرهنگ آکسفورد، به نقل از شیری، 1390).

لایکوک[2] سلامت-اجتماعی را به صورت شرایط و رفاه افراد در شبکه روابط اجتماعی شامل خانواده، اجتماع و ملت تعریف می‌کند. همچنین برکمن[3] معتقد است تأثیر شبکه اجتماعی بر سلامتی فرد عبارت است از پرورش روحیه مشارکت و درگیری اجتماعی فرد در فرایندهای اجتماعی. مشارکت و درگیری اجتماعی از عملکرد پیوندهای بالقوه در فعالیت‌های زندگی ناشی می‌شود. سپری کردن اوقات خود با دوستان، حضور در کارکردهای اجتماعی، مشارکت در نقش‌های اجتماعی و شغلی، گرایش به فعالیت‌های مذهبی و تفریح کردن به همراه گروه از نمونه‌های بارز درگیری اجتماعی است.

بنابراین از طریق فرصت‌هایی که بواسطه عضویت در شبکه‌های اجتماعی برای فرد فراهم می‌شود تا در رویدادهای اجتماعی مشارکت کند، شبکه‌های اجتماعی[4] ، نقش‌های اجتماعی معناداری از قبیل نقش‌های اجتماعی، شغلی، خانوادگی و والدینی را تعریف می‌کند و از این طریق سلامت روانی فرد را نیز ارتقا می‌دهد. علاوه بر این، مشارکت در درون شبکه، فرصت‌هایی را برای رفاقت، مصاحبت و معاشرت فراهم می‌کند که این رفتارها و نگرش‌ها و پیوندها به زندگی فرد معنا می‌بخشد و این امر در سلامت روانی فرد تأثیر بسزایی دارد (خیراله‌پور، 1383: 43).

1. Park & Park
2. Lay Kok
3. Berkman
4. Social Environment

عوامل مؤثر بر سلامت

بدون تردید حمایت اجتماعی ازعوامل موثر درسلامت اجتماعی زنان بخصوص زنان سرپرست خانوار می باشد، از آن‌رو که سلامتی دارای چند بعد است و با شاخص‌های گوناگون و متنوع سنجیده می‌شود، عوامل متعددی نیز بر آن تأثیرگذار است. این عوامل در سطح وسیع  مطالعه می‌شود.

عوامل در برگیرنده سلامت، هم در درون فرد و هم بیرون از او و هم در جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند، قرار دارد. این عوامل با هم در تعامل بوده و در نهایت، سلامتیفرد را ارتقا و یا کاهش می‌دهند.

گزارش للنده منتشر شده درسال1974 در کانادا، چهار حیطه تعیین‌کننده سلامتی را چنین بیان می‌کند:

• فاکتورهای ژنتیک[1]و بیولوژیک[2] که می‌تواند تعیین‌کننده آمادگی فرد برای پذیرش یک بیماری باشد.
• فاکتورهای مربوط به شیوه زندگی و رفتارهایی مانند سیگار کشیدن.
• فاکتورهای زیست‌محیطی، مانند مسکن و آلودگی هوا[3].
• دامنه و گستردگی خدمات بهداشتی (سجادی و صدرالسادات، 1383: 245؛ به نقل از سام آرام ـ امینی یخدانی، 1388).

از نظر جانس استین، به طور کلی می‌توان عوامل تأثیرگذار بر سلامت را در چهار گروه عمده جای داد:

الف ـ شرایط طبیعی یا محیطی.

ب ـ عوامل جامعه شناختی، به ویژه عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی

ج ـ عواملی که مستقیماً با سلامت و مراقبت‌های پزشکی مرتبطند.

د ـ عوامل فردی.

از آن رو که اکثر عوامل تعیین‌کننده مزبور در سطح کلان هستند، نمی‌توانند قابلیت کاربرد چندانی برای این تحقیق داشته باشند. به همین دلیل، به ذکر نظر ویچد[4] و همکارش (1991) درباره لایه‌های مؤثر بر سلامت می‌پردازیم.

از نظر این دو، لایه‌های مؤثر بر سلامت عبارتند از:

• فاکتورهای ارثی (سن و جنس)
• فاکتورهای سبک زندگی فردی
• حمایت‌ها(حمایت‌های مالی­و…) و تأثیرات جامعه که می‌تواند تداوم‌بخش یا مخرب سلامت باشد.
• وضع زندگی و کار و دسترسی به خدمات و تسهیلات.
• وضع اقتصادی[5]،وضع فرهنگی[6]وزیست‌محیطی؛ مانند استانداردهای زندگی، بازار کار و … (همان).

 ابعاد سلامت

سازمان بهداشت جهانی سلامتی را نه فقط عدم بیماری یا نا توانی، بلکه حالت کامل رفاه جسمی، روانی واجتماعی تعریف کرده است. با توجه به تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامتی مقوله سه بعدی است (بعدجسمی، بعد روانی، بعد اجتماعی)اما ابعاد دیگری نیز مانند بعد روحی، عاطفی، شغلی و… می توان برای آن قایل شد(ملیحه تقی پور،35:1389). گرچه در این تحقیق سعی داریم تا بر سلامت اجتماعی تأکید کرده و به بررسی بیشتر واژه سلامت اجتماعی بپردازیم اما به منظور درک بهتر مفهوم سلامت اجتماعی توجه به ابعاد سلامت و چگونگی ارتباط ابعاد مختلف سلامت با هم ضروری به نظر می‌رسد.

1. Genetic
2. Biological
3. Air Pollution
4. Wiched
5. Economic Status
6. Cultural Status

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های علوم اجتماعی کلیک کنید.

Instagram : payanbama

 نمونه ای از  فهرست منابع و مآخذ

 منابع فارسی

ـ آبوت پاملا، والاس کلر. جامعه شناسی زنان. ترجمه منیژه نجم عراقی. نشر نی.

ـ آزادفلاح، پرویز.، دادستان، پریرخ.، اژه ای، جواد.، مؤذنی، سیدمحمد. (1378).تنیدگی، فعالیت مغزی/رفتاری وتغییرات ایمونوگلوبولین ترشحی A، مجله روانشناسی، 1(3)، 22.

ـ اسمایک، پاتریشا.، (2003). زنان . ترجمه بتول احمدی.، حسن افتخار اردبیلی.، داود شجاعی زاده.، والهه میرزایی؛ تهران: نشردانشگاهی.

ـ امینی نقده، منصور. (1390). بررسی عوامل موثر بر سلامت-اجتماعی: مطالعه موردی جوانان 18 تا 29 ساله شهر نقده، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.

ـ امینی یخدانی، مریم.، سام آرام، عزت ا… (1388). وضعیت سلامت-زنان سرپرست خانوار،  فصلنامه علمی-ترویجی بانوان، 6، 21.

ـ ایروین جی، ساراسون، باربارا، ساراسون. (1375). روانشناسی مرضی، جلد اول، ترجمه بهمن نجاریان، محسن دهقان و محمدعلی اصغری، انتشارات رشد، تهران.

ـ ایمانی، رویا. (1382). بررسي علل و عوامل مؤثر بر دريافت حمايت اجتماعي از شبکه شخصي (روابط فردي)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.

ـ خیرالدین باباپور، جلیل. و همکاران. (1388). فصلنامه علمی- پژوهشی روانشناسی، دانشگاه تبریز.

ـ بلیکی، نورمن. طراحی پژوهش­های اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان.

ـ بوزان، باری. (1378). مردم، دولت­ها وهراس. تهران: مترجم و ناشر: پژوهشکده اطلاعات راهبردی.

ـ پارک، جی ای.، و پارک، کامز. (1376). کلیه خدمات بهداشتی، ترجمه حسین شجاعی تهرانی، نشر سماط، تهران.

-…

-…