بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم

بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم

بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم

فصل سوم: بررسی تاریخ فقهای شیعه از قرن اول تا چهارم (بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم)

3-1- روی کار آمدن حکومت ها در دورۀ زمانی قرن اول تا چهارم هجری و جایگاه شیعیان

3-1-1- عصر خلفا

3-1-2- عصر امويان

3-1-3- حکومت عباسیان

3-1-4- دوران حکومت امين تا واثق

3-1-5- عصر متوكل و پس از آن

3-1-6- عصر آل بويه، فاطميان و حمدانيان

3-1-7- حمدانيان و مذاهب شيعه

3-2- شيعه در عهد سلجوقيان و ايوبيان

3-3- علماي قرن چهارم ﻫ. ق

3-3-1- شیخ مفید

3-3-2- شیخ صدوق

3-3-2-1-آثار شیخ صدوق

3-3-3- ابوالجیش البلخی، المظفر بن محمد احمد خراسانی

3-3-4- الناشی الاصغر (الصغیر) ابوالحسین علی بن عبدالله بن وصیف

3-3-5- صاحب بن عباد

3-3-6- شیخ ابوالقاسم علی بن احمد بن علی الحزّار الرازی

3-3-7- ابوالحسین محمد بن احمد بن الحارث الخطیب البساق المعروف به الحارثی

3-3-8-  ابوالحسین الشمشاطی

3-3-9- فضل بن عبدالرحمن بغدادی

3-3-10- ابومحمد یحیی بن الحسین العلوی

3-3-11- ابوجعفر احمد بن محمد بن رستم بن نردیان طبری

3-3-13- ابوالحین محمد بن بشر الحمدنی السوسنجردی

3-3-14- شیخ ابواسحاق ابراهیم بن اسحاق بن ابوسهل نوبختی

3-3-15- ابوالقاسم علی بن احمد الکوفی

3-3-16- ابوجعفر محمد بن علی بن عبدک جرجانی

3-3-17- محمود بن الحسین

3-3-18- ابوالحسن علی بن الحسین المسعودی

3-3-19- ابومحمد حسن بن موسی نوبختی

3-3-20- ابومحمد الحسن بن علی بن ابن عقیل العمانی معروف به ابن عقیل عمانی الخداء

3-3-21- اسماعیل نوبختی، ابوجعفر محمد بن علی بن اسحق

3-3-22- محمد بن القاسم، ابوبکر البغدادی

3-3-23- اسماعیل بن علی بن اسحاق بن ابی سهل بن نوبخت

3-3-24- سید مرتضی مشهور به علم الهدی

3-3-24-1- آثار سید مرتضی

3-3-25- شیخ طوسی

3-3-25-1-آثار شیخ طوسی

3-4- تدوین و تبیین اصول و مبانی فقه شیعه

3-5-  تدوین و تنقیح احادیث

3-6- نهادينه كردن سازمان روحانیت

3-7- تأسیس مدارس و مراکز علمي

3-8- تربیت شاگردان

3-9- تألیف کتاب و تأسیس کتابخانه‌ها

3-10- مسافرت علما به نقاط مختلف و تأثیر آن در گسترش تشیع

بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم

فصل چهارم : بررسی تاریخ فقهای شیعه از قرن پنجم تا هشتم (بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم)

4-1- بررسی دیدگاه و نظریات فقهای شیعه از اوایل قرن پنجم هجری به بعد

4-2- حوزه هاي حله و جبل عامل در سالهای

4-3- بررسی فقهای قرن پنجم تا هشتم

4-3-1-شیخ ابوالصلاح حلبی

4-3-2- سلّار دیلمی

4-3-2-1- آثار مهم سلّار

4-3-3- قاضی عبدالعزیز بن برّاج

4-3-3-1- آثار ابن برّاج

4-3-4-1- رواج‌ فقه‌ ابن‌ حمزه‌

4-3-4-2- آثار ابن حمزه 1

4-3-5- قطب الدین راوندی

4-3-5-1- آثار راوندی

4-3-6- امین الاسلام طبرسی

4-3-6-1- آثار طبرسی

4-3-7- خواجه نصیرالدین طوسی

4-3-8-  محمد بن ادریس حلّی

4-3-8-1- ویژگی های ابن ادریس

4-3-8-2- آثار ابن ادریس

4-3-9-  محقق حلی

4-3-9-1-آثار محقق حلی

4-3-9-2- ملاقات خواجه نصیرالدین طوسی با محقق حلی

4-3-10- علامه حلی

4-4- برخی از دیدگاههای خاص علامه در فقه

4-4-1- فخرالمحققین

4-4-1-1- استعداد و نبوغ فـخـرالـمـحـقـقین

4-4-2- شهید اول

4-4-2-1- آثار شهید اول در فقه

4-4-2-2- اساتید شهید اول

4-4-2-3- شاگردان شهید اول

فصل پنجم: بررسی تاریخ فقهای شیعه از قرن نهم تا دوازدهم (بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم)

5-1- بررسی اندیشه و آراء فقهای قرن نهم تا دوازدهم

5-1-1- فاضل مقداد

5-1-1-1- بررسی آثار فاضل مقداد

5-1-2- احمد بن فهد الحلی

5-1-2-1- آثار احمد ابن فهد حلی

5-1-2-2- شاگردان ابن فهد حلی

5-1-3- شیخ علی بن هلال جزایری

5-1-4- محقق کرکی

5-1-4-1-آثار علامه کرکی

5-1-5- شهید ثانی

5-1-5-1- آثار شهید ثانی

5-1-5-2- رسائل شهید ثانی

5-1-6- مقدس اردبیلی

5-1-6-1-آثار علامه اردبیلی

5-1-7- شیخ بهاء الدین عاملی

5-1-7-1- تألیفات بهاء الدین عاملی

5-1-7-2- شاگردان شیخ بهائی

5-1-8- محقق سبزواری

5-1-8-1-آثار محقّق سبزواري

بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم

کلید واژگان: فقه، تاریخ فقه و فقها، ادوار فقه، فقه شیعه.

فصل سوم

بررسی تاریخ فقهای شیعه  از قرن اول تا چهارم

مذهب شيعه در­طول تاريخ حيات خود تحولات سياسى و اجتماعى بسيارى را پشت‏سرگذاشته كه در سرنوشت آن از نظر فعاليت‏هاى مذهبى و كلامى مؤثر بوده است. قرن اول تا چهارم هجري، به علت ظهور فقهاء و متكلمين بزرگ شيعي و نيز روي كار آمدن دولت هاي شيعي چند، به ویژه در انتهای قرن سوم و چهارم و همچنین كاهش اقتدار خلافت امویان و عباسيان – بزرگترين حامي جهان تسنن – يكي از ادوار درخشان تاريخ تشيع به شمار مي‌رود. در قرن اول هجری و پس از به خلافت رسیدن امام اول شعیان(حضرت علی(ع))، دورۀ شکل گیری فقه ناب برگرفته از کتاب الهی و سنت پیامر رشد فزاینده ای داشته و ما در این دوران شاهد تبلور آراء فقهی اطرافیان حضرت علی(ع)، بر مبنای فقه تشیع هستیم

. با توجه به وفات حضرت علی(ع) و اجحاف در حق امامان بعدی و روی کار آمدن حکومت های نامشروع معاویه و به ویژه امویان، جو خفقان و کشتار مخالفین از جمله کشتار و خفقان فقهاء آغاز گردید؛ اما این امر هم نتوانست مانعی برای نگارش و تألیف کتب و مجموعه های فقهی توسط فقهای شیعی باشد.[1]از فقهای مطرح در قرن اول هجری تا اواسط قرن سوم که جو کاملاً خفقانی بر امت مسلمین بخصوص بر شیعیان غالب بود؛ مي‌توان به علی بن بابویه قمی، عیاشی سمرقندی، ابن ابی عقیل و ابن جنید اسکافی اشاره داشت.

اما در قرن چهارم با پيدايش دولتهاي شيعي آل بويه، مصر، حمدانيان زيديه يمن، علويان طبرستان و. .. جريان به سود مذهب تشيع ورق خورد كه بر اثر آن نفوذ شيعه در همه جا فراگير گرديد.[2]

پيدايش دولتهاي شيعي و نيز تلاش و كوشش بي‌وقفه علماء شيعي، دو عامل مهم و اساسي در گسترش و توسعه تشيع در اين برهه از زمان به شمار مي‌رود. فعاليتهاي فقها و متكلمين شيعه به اشكال مختلف به صورت:‌ جمع‌آوري احاديث، تربيت شاگردان، تدوين فقه و كلام، مبارزه با بدعت‌ها و انحرافات فكري، تأسيس حوزه‌ها و مراكز علمي، بهره‌برداري از امكانات دولتي، تأسيس مساجد و برگزاري مراسم شيعي. .. خود نمايي نمود. با توجه  به اهميت اين موضوع، پژوهش حاضر بر آن است تا نقش و جايگاه متكلمين و فقها را در اين رابطه، مورد بررسي و مطالعه قرار دهد.

[1]– رضا، مهدوی، بررسی تاریخی فقه سیاسی شیعه، 1388ش، ص 109.

[2]– محمدعلی، اخلاقی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، تهران: مؤسسۀ شیعه شناسی، 1384ش، ص 25.

جهت مشاهده و دانلود بررسی ادوار فقه و آثار فقهی امامیه از قرن اول تا دوازدهم کلیک کنید .

فصل چهارم

بررسی تاریخ فقهای شیعه از قرن پنجم تا هشتم

دوره هاي تدوين فقه و تحول در روش فقاهت شيعه رابطۀ مستقيمي با اوضاع اجتماعيـ مذهبي جوامع شيعه دارد؛ به طوري كه مي توان آن را منعكس كنندۀ خصوصيات يك عصر تاريخي و در عين حال مؤثر در شكل گيري عناصر عصر بعد دانست. اين تحولات فقط تفريع فقه و بيان احكام را دربر نمي گيرد، بلكه شامل روش استنباط و نقش فقها در كاربرد احكام نيز مي گردد. فقه شيعه مثل فقه اهل سنت متضمن احكام و آدابي است كه نظام اخلاقي ـ حقوقي اسلام بر آن استوار است. با اين تفاوت كه در فقه اهل سنت، فقيه اغلب در قالب مُفتي و مفسر شرع باقي مي ماند، امّا در فقه اماميه فقهاء به عنون نايبان امام زمان (عج) و حاملان علوم ائمه معصوم(ع) طبق قواعد و شرايط خاصي ولايت مي يابند. اين امر شخصيتي ويژه و مقامي مضاعف به علماي شيعه مي دهد كه نزد اهل سنت هم چنان ناشناخته است.

از ديد حقوقي، به نظر مي رسد كه توسعه و تفريع فقه با طرز دريافت و برداشت شيعيان از مفهوم علم مرتبط بوده است كه در آن مقام و گفتار امام نقش مهمي در بيان احكام داشته است. شيعيان سده هاي نخستين اسلامي عقيدۀ جاري زمان خود را پذيرفتند كه علم پس از قرآن،  علم الحديث است، يعني علم به آن چه از طريق ائمه مي رسد. همچنین شیعیان معنويتی براي علوم معصومين(ع) شناختند كه علماء در نقل و بيان آن از شؤون روايت و حمل علم معصوم(ع) بهره­مند گرديدند. اين در حالي بود كه اهل كشف و مدعيان ارتباط مستقيم با امام(ع) مثل برخي از صوفيه و شيخيّه يا ناقلان بسيط اخبار مثل اخباريه ، برخوردها و مشكلاتي براي مجتهدان اصولي به وجود آورده بودند. پيدايش مناصب مُحدث، مجتهد، مرجع و نائب الامام ناشي از تلاشي است كه فقهاي شيعه براي نمايندگي از امام زمان(عج) در دوره هاي مختلف بيان فقه شيعه داشته اند.

فقه شيعه، از ديدكلي، متضمن يا منشأ دانشهاي گوناگوني از علوم مذهبي است. به هر حال ورود علم الأصول در عالم تشيع از قرن چهارم هجري به بعد يك رشته تغييرات در شيوۀ استنباط احكام و مهمتر از آن در تاريخ تشيع پديد آورد. در واقع هيچ دسته­ای از متفكران شيعه از برخورد يا آزمون علماي اصولي كه بيش از هر طبقه و دسته اي نمايندۀ راست انديشي و طريقۀ حقّه در فقه و كلام شيعه بوده اند ،گريز نيافتند. فقه شيعه به اقتضاي حركت اجتماعي و فرهنگي زمان چندين بار تغيير و تدوين يافته است.

بررسی دیدگاه و نظریات فقهای شیعه از اوایل قرن پنجم هجری به بعد

از اوایل قرن پنجم هجري نقل حديث ديگر براي تفريع فقه شيعه كفايت نمي كرد. با قدرت يافتن دولت شيعي آل بويه در بغداد و افزايش تعداد و نيز محبوبيت شيعيان در قلمرو اسلامي، نياز به اخذ مبناي پر كشش تري براي بيان مسائل و احكامي‌که در فقه اماميه تازه راه يافته بودند، احساس شد. اين مبنا مبتني بر موازين معني شناسان علم اصول بود كه در اين اواخر برخي از متكلّمان معتزلي چون ابوعلي و ابوهاشم جبائي (م 321 ه.ق) به تدوين آن كوشيده بودند.

شيخ مفيد با آگاهي از جواز و نحوۀ كاربرد اصول افتاء و استنباط در عصر ائمه عليهم السلام و پس از آن ـ توسط قديمين ـ به تدوين فقه شيعه براساس احاديث رسيده توأم با برداشتهاي فقاهي خود پرداخت و نخستين رسالۀ موجود در اصول فقه شيعه با نام التذكرة باصول الفقه را به نگارش درآورد.

شيخ مفيد در المقنعة به تصنيف و طبقه بندي روايات اكتفاء نكرد؛ بلكه هر جا كه نيازي ديد به تعريف و توضيح مبحث پرداخت. وي در بسياري از زمينه ها از جمله تأدي خمس و زكاة به فقهاء المأمونين در دوران غيبت كه نصّ صريحي نمي يافت، استنباط خود را از مدلول يا مضمون روايات به جاي نقل عين روايت می­آورد. به عبارت ديگر وی به موازين مستنبط از احاديث اهميتي همسان با روايات می­داد.[1]

[1]– ابوالقاسم، گرجی، تاریخ فقه و فقها، چاپ سوم، تهران: سمت، 1377ش، ص206.

بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و پیشینه تحقیق پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

فصل پنجم

بررسی تاریخ فقهای شیعه از قرن نهم تا دوازدهم

با توجه به بررسی فقهای شیعه که از قرن اول تا هشتم هجری صورت گرفت، در این فصل به بررسی آراء و اندیشه ها و نیز معرفی آثار فقهای امامیه از قرن نهم هجری تا قرن دوازدهم مي‌پردازیم.

بررسی اندیشه و آراء فقهای قرن نهم تا دوازدهم

 فاضل مقداد

ابوعبدالله مقداد بن عبدالله، مشهور به فاضل مقداد یا فاضل سُیوری از فقیهان بزرگ قرن نهم هجری است.

فاضل مقداد، در علم کلام، فقه، اصول،‌ معانی و بیان، قرآن، حدیث و منطق دست داشت و دارای تألیفاتی است که نزد دانشمندان شیعه و سنی شهرتی فراوان دارند. او را «سیوری»، «اسدی»  و شاگرد شهید اول مي‌نامند.

وی به اعتبار محل تولدش به «سیوری»، مشهور است. سُیُور قریه‌ای در نزدیکی شهر حله عراق است. از آنجا که سیور از توابع حله است، او به حلی هم منتسب شده است. خاندان مقداد از دانشمندان عرب نجف اشرف هستند، که نسب آنها به قبیلۀ بنی اسد می‌رسد. اهالی بنی اسد، که شیعه بودند، نزدیک رود فرات عراق زندگی می­کردند.[1]

فاضل مقداد تحصیلات مقدماتی علوم اسلامي‌را در شهرهای حله و بغداد به پایان رساند و برای ادامۀ تحصیل، به نجف اشرف رفت و تحصیلات عالی فقه و اصول و کلام را در آن حوزه دنبال نمود. وی از دانش و معارف فقیهان و دانشمندان بزرگ آن دیار مقدس، بهره‌های فراوان برد. فاضل مقداد با کوشش فراوان در راه تحقیق، پژوهش و طی مراحل اعلای دانش و فضل، جامع علوم عقلی و نقلی شد و به درجۀ عالی اجتهاد رسید و متصدی مقام مرجعیت تقلید گشت.

فاضل مقداد در سایه نبوغ و علوم سرشار خود، كتاب‌های فراوانی را به رشتۀ تحریر درآورد كه از زمان خویش تا كنون، جزو ذخیره‌های علمي‌جهان اسلام به شمار می‌روند. وی پژوهشگری ژرف اندیش، نویسنده، ادیب، نظریه‌پرداز، نوآوری دارای ذوق لطیف و ذهنی تیزبین بود. از این رو، تألیفهای وی در نهایت نیكویی بیان، اتقان و استحكام معنا می‌باشد. او در تألیفات خود، از آخرین دستاوردهای تحقیقاتی و پژوهش خود كه شامل روشهای نوین علمی، بویژه در رشته‌های فقه و تفسیر می‌باشد، استفاده كرده است. آثار ارزشمند او جزو منابع معتبر و مهم فقهی، قرآنی، ادبی و روایی است و مورد استفادۀ عالمان و فقیهان است.[2]

[1]– عزالدين، ابن اثیر، تاريخ كامل، ترجمه سید محمدحسین روحانی، ج 9، تهران: انتشارات اساطیر، 1370ش،ص357.

[2]– احمد بن علی، خطیب  بغدادی، تاریخ بغداد،تصحیح و تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق،ص305.

بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم

بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم

نمونه ای از منابع و مآخذ

• 2-ابن اثیر، عزالدين، تاريخ كامل، ترجمه سید محمدحسین روحانی، ج نهم، تهران: انتشارات اساطیر،1370ش.
• 3-ابن ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، ج دوم، قم:جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1369ش.
• 4- ابن الندیم، محمد بن اسحاق،الفهرست، ترجمه محمد رضا تجدد، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1366ش.
• 5-ابن خلکان، احمد بن محمد، وفيات الاعيان، ترجمه احمد بن محمد سنجری، تصحيح فاطمه مدرسي، چاپ اول، ج دوم، اروميه: انتشارات دانشگاه اروميه،1381ش.
• 6- ابن شهر آشوب، محمد بن علي، معالم العلماء، تهران: عباس اقبال، 1349ش.
• 7- ابن فهد حلی، احمد بن محمد(محقق حلی)، المهذب البارع فی شرح مختصر النافع ،محقق مجتبی عراقی، ج اول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
• 8-ابن منظور ، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، قم: ننشر ادب حوزه، 1405ق.
• 9-اخلاقی، محمدعلی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، چاپ اول، تهران: مؤسسه شیعه شناسی، 1384ش.
• 10-امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج دوازدهم، بيروت: دارالتعارف، 1403ق.
• 11-…
• 12-…