ظهرنویسی (پشت نویسی) در انتقال اسناد تجاری در حقوق ایران

ظهرنویسی در انتقال اسناد تجاری

انتقال اسناد تجاری در حقوق ایران

انتقال اسناد تجاری در حقوق ایران—————————————————–

2-1- مبحث اول:جایگاه ظهر نویسان در انتقال سند تجاری و مسئولیت ظهر نویسان——————————

-1-1-2گفنار اول: انتقال به منظور دریافت یا واگذاری————————————————–

2-1-2-گفتار دوم: اقسام انتقال سند————————————————————–

-1-2-1- 2بند اول -قهری ——————————————————————-

-2-2-1- 2بند دوم-ارادی———————————————————————

-3-1-2  گفتار سوم: مفهوم ومعنای ظهرنویسي——————————————————-

4-1- 2- گفتار چهارم :شرایط ظهر نویسی———————————————————-

-1-4-1-2بند اول:شرایط ماهوی —————————————————————

-2-4-1-2بند دوم:شرایط صوری    ————————————————————–

-5-1-3گفتار پنجم:اقسام ظهر نویسی————————————————————-

-1-5-1-3بند اول : ظهرنویسی برای انتقال———————————————————-

-2-5-1-2 بند دوم:ظهرنویسي به منظور وکالت——————————————————

-3-5-1-2بند سوم: ظهرنویسي به عنوان تضمین —————————————————–

2-1-6-گفتار ششم:ظهر نویسي وثیقه ای در اسناد تجاری———————————————–

2-1-6-1- بند اول:رهن برات —————————————————————–

2-1-6-2-بند دوم :تنظیم——————————————————————–

2-1-6-3-بند سوم : واگذاری—————————————————————–

2-1-6-4- بند چهارم  : آثار رهن برات———————————————————–

2-1-6-5- بند پنجم:موعد برات قبل از رسیدن دین—————————————————

2-1-6-6- بند ششم: سررسید دین پیش از موعد برات————————————————

2-1-7-گفتار هفتم: ظهرنويسي براي ضمانت——————————————————-

2-1-7-1- بند اول: تشخیص ظهرنویسی از ضمانت—————————————————

2-1-7-2-بند دوم: ظهرنویسی مشروط————————————————————

2-1-7-3- بند سوم: تفاوت ظهرنویسي تجاری با انتقال مدنی——————————————–

2-1-7-4-بند چهارم:مسئولیت ظهر نویسی برات—————————————————–

2-1-7-5-بندپنجم:طرح دعوای کیفری در اسناد تجاری————————————————

2-1-7-6- بند ششم : مسئولیت ضامن  و مدت ضمان————————————————-

2-1-7-7- بند هفتم: فایده تشخیص ضامن از ظهرنویس————————————————

-2-2 مبحث دوم:قواعد حاکم بر انتقال اسناد در وجه حامل———————————————-

-1-2- 2گفتار اول:مقررات حاكم بر سند در وجه حامل————————————————-

-1-1-2-2  بند اول:سند در وجه حامل از دیدگاه قانون تجارت——————————————

-2-1-2- 2بند دوم:مبنای حقوقی مالکیت حامل (دارنده) ———————————————–

2 -2-2- گفتار دوم:ویژگی­های حقوقی اسناد در وجه حامل———————————————

-1-2-2-2 بند اول: تصرف سند در وجه حامل، شرط مالکیت آن است————————————–

-2-2-2- 2 بند دوم: اسناد در وجه حامل به وسیله­ی)قبض و اقباض(قابل انتقال به غیر هستند———————-

-3-2-2- 2بند سوم:استحقاق مطالبه­ی وجه سند——————————————————

-4-2-2- 2بند چهارم: وصول وجه سند در مقابل رسید————————————————-

-3-2-2 گفتار سوم: نمونه هایی از اسناد در وجه حامل————————————————-

-1-3-2- 2 بند اول :سهام بی­نام شرکت­های بازرگانی موضوع ماده‌ی 39 ق.ا.ت——————————–

-2-3-2-2بند دوم:گواهی­نامه­ی موقّت سهام بی­نام موضوع ذیل ماده 39 ق.ا.ت———————————

-3-3-2-2بند سوم:اسناد خزانه—————————————————————-

-4-3-2-2بند چهارم: ورقه­ی قرضه­ی بدون نام موضوع ماده­ی 52 ق.ا.ت————————————

-5-3-2-2 بند پنجم: برات——————————————————————–

2 -3- مبحث سوم: مفقود شدن اسناد در وجه حامل—————————————————

-1-3-2 گفتار اول:مفقود شدن سند در وجه حامل دارای کوپن——————————————-

-2-3- 2گفتار دوم:مفقود شدن سند در وجه حامل ساده————————————————

-4- 2مبحث چهارم: قواعد حاکم بر انتقال اسناد در وجه شخص معین—————————————

منابع

ظهرنویسی برای انتقال

قسمت اول ماده 247 ق.ت تصریح می کند:” ظهرنویسی حاکی از انتقال برات است.” بنابراین ظهرنویسی طریق انتقال حقوقی است که به برات و اسناد تجاری تعلق می گیرد، بدون آنکه این انتقال مشمول تشریفات انتقال طلب طبق مقررات قانون مدنی گردد.ظهرنویسی،انتقال مکرر این اسناد را تسهیل می کند و واگذاری سند با واگذاری حقوق توام است و لزومی به توجیه ندارد.برات نوشته‌ای است که به موجب آن، شخصی به دیگری دستور می‌دهد مبلغی وجه را در موعد معین به شخص ثالثی بپردازد. دستور دهنده را برات‌کش یا صادرکننده یا برات دهنده می‌نامند. کسی که این دستور را دریافت می‌کند برات‌گیر و کسی که وجه برات باید به وی پرداخته شود دارنده‌ی برات نام دارد.

برات مانند هر سنددیگری این قابلیت را دارد که به شخص دیگری واگذار شود یا به عبارت دیگر مالکیت آن به شخص دیگری منتقل گردد. لیکن از آن‌جایی که برات یک سند تجاری است و اسناد تجاری باید به سادگی قابل نقل و انتقال به غیر باشند قانون‌گذار شیوه‌ی خاصی را برای انتقال برات پیش بینی نموده است. این شیوه عبارت است از ظهرنویسي. بنابراین ظهرنویسي وسیله‌ی انتقال مالکیت برات است که از طریق امضای برات توسط دارنده‌ی قبلی(ظهرنویس)و تسلیم آن به دارنده‌ی جدید صورت می‌گیرد. چون امضای انتقال دهنده‌ی برات و همچنین عباراتی که حکایت از انتقال مالکیت برات می‌کند، معمولاً در ظهر(پشت)ورقه‌ی برات نوشته می‌شود، این عمل حقوقی ظهرنویسي یا پشت نویسی نام‌ گرفته است.(عرفانی،1388، ص 36)

البته ظهرنویسی به غیر از انتقال مالکیت برات کاربرد‌های دیگری نیز دارد که در جای خود قابل بررسی است.

شرایط ظهرنویسی برات برای انتقال:از آن جایی که ظهرنویسی علاوه بر انتقال مالکیت برات،آثار خاص دیگری نیز دارد که در تعیین حدود مسئولیت هریک از ظهرنویسان موثر است،قانون گذار برای تحقق امر ظهرنویسی شرایط ویژه‌ای، پیش بینی نموده است که به بررسی آنها می‌پردازیم:

امضای ظهرنویس:وقتی که دارنده‌ی برات، تصمیم به انتقال آن به شخص دیگری می‌گیرد، باید به نحوی از انحاء، این اراده ی خود را ظاهر ساخته و آن را در ورقه‌ی برات منعکس سازد. نحوه‌ی تجلی اراده‌ی ظهرنویس، توسط قانون‌گذار مشخص شده است؛ که عبارت است از امضای ورقه‌ی برات توسط ظهرنویس(دارنده‌ای که قصد انتقال مالکیت برات خود را به دیگری دارد).در حقیقت ظهرنویس با امضای برات اعلام می‌دارد که تمام حقوق خود را که از برات ناشی می‌شود، به دارنده ی جدید برات منتقل می‌نماید.(افتخاری، 1380 ،ص 91.)

قید نام منتقل الیه:به موجب ماده‌ی 246قانون تجارت درج نام کسی که برات به‌وسیله‌ی ظهرنویسی به وی منتقل می‌شود، الزامی نیست. چنان‌چه نام این شخص در ظهرنویسی قید شود، این ظهرنویسی،”ظهرنویسی به نام شخص معین”خواهد بود.مثل آن که نوشته شود؛ لطفاً در وجه آقای… پرداخت شود. لیکن چنان‌چه هیچ نامی از منتقل الیه در ظهرنویسی قید نشود،این ظهرنویسی،ظهرنویسی در وجه حامل خواهد بود.معنا و مفهوم ظهرنویسی در وجه حامل این است که دارنده‌ی قبلی برات یا همان ظهرنویس بدون آن‌که در ظهرنویسی نامی از منتقل الیه ببرد،آن را امضا نماید تا از آن پس هرکسی که برات را در دست داشت،مالک آن شناخته شود و برای مطالبه‌ی وجه آن محق باشد.( عرفانی، 1380، ص37)

ادامه ظهرنویسی برای انتقال

تاریخ ظهرنویسي:اگر چه به موجب ماده‌ی 246ق.ت، قید تاریخ ظهرنویسی ضروری نمی‌باشد،لیکن قید این تاریخ می‌تواند از جهات متعددی مفید واقع شود. مهم‌ترین مورد کاربرد آن برای تشخیص اهلیت ظهرنویس یا ورشکستگی‌ وی به هنگام ظهرنویسی است.چرا که اگر ظهرنویس در آن زمان فاقد اهلیت بوده یا ورشکسته باشد، ظهرنویسی وی باطل و بلا اثر خواهد بود .(خزاعی، 1380، ص 96)

مشروط و مقید نبودن ظهرنویسي :درصدر ماده‌ی 247 ق.ت آمده است که(ظهرنویسی حاکی از انتقال برات است). به نظر برخی حقوق‌دانان از این بیان مقنن چنین استنباط می‌شود که ظهرنویسی باید به بیانی بعمل آید که دلالت بر انتقال برات به منتقل الیه نماید. نتیجه آن که،ظهرنویسی نباید مشروط باشد و همچنین ظهرنویسي بخشی از برات به نحوی که تنها جزئی از وجه آن انتقال داده شود، باطل می باشد. لیکن به نظر برخی دیگر از حقوق‌دانان ظهرنویسي با قید و شرط اشکالی ندارد و ظهرنویس در حدود شرط، مسئول است.(اسکینی،1377، ص 91.)

تحقق شرایط اساسی صحت قراردادها:چون ظهرنویسي نوعی قرارداد و توافق بین افراد است،لذا تحقق شرایط اساسی صحت قرارداها به شرحی که در ماده ی190به بعد قانون مدنی مقرر است،در ظهرنویسي هم لازم است.بنابراین اشخاص فاقد اهلیت و یا تاجر ورشکسته که از مداخله در اداره‌ی اموال و حقوق مالی خود ممنوع است (م418ق.ت) به لحاظ قانونی حق ظهرنویسی برات را ندارند.

آثار ظهرنویسی برای انتقال:مسلماً از آن جایی که ظهرنویسي برات برای انتقال،به قصد انتقال مالکیت برات صورت می‌پذیرد،مهم‌‌ترین اثر این نوع ظهرنویسی همان انتقال برات خواهد بود.لیکن این نوع ظهرنویسي آثار بسیار مهم دیگری نیز دارد که به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

انتقال حقوق ناشی از برات به منتقلٌ‌الیه:برات و سایر اسناد تجاری،همگی نماینده ی وجود یک طلب می‌باشند که شخصی از دیگری دارد.وقتی که دارند‌ه‌ی یک برات آن را به قصد انتقال،ظهرنویسي می‌کند در حقیقت طلب خود را که ورقه‌ی برات نشان دهنده‌ی آن است به منتقل‌ٌالیه واگذار می‌نماید. از این پس دارنده‌ی جدید برات دارای تمام حقوقی خواهد بود که دارنده‌ی قبلی(ظهرنویس) نسبت به برات داشت. از جمله اینکه می‌تواند وجه برات را از برات‌کش و برات‌گیر و یا هریک از ظهرنویس‌ها مطالبه نماید. مسلم است که پس از ظهرنویسي، کلیه‌ی وظایف دارنده‌ی سابق نیز به عهده ی دارنده‌ی جدید منتقل خواهد شد.

اما جدای از اینکه پس از ظهرنویسي،اصل طلبی که در برات منعکس شده ‌است به دارنده‌‌ی جدید منتقل می‌شود، چنان‌چه تعهد‌ براتی(یعنی همان طلب مندرج در برات)متضمن تضمینی برای دانده‌ی برات باشد،پس از ظهرنویسي،دارنده‌ی جدید حق استفاده از تضمین مزبور را نیز خواهد داشت.بعنوان مثال اگر صادر کننده‌ی برات، برای آن که اعتماد دارنده‌ی برات را در مورد پرداخت شدن وجه برات جلب کند قسمتی از اموال خود را به‌عنوان وثیقه و تضمین پرداخت برات قرار می‌دهد. با توجه به آن‌چه گفتیم پرواضح است که اگر دارنده‌،برات را از طریق ظهرنویسي به شخص دیگری منتقل کند، این وثیقه نیز به همراه اصل برات منتقل خواهد شد و تضمین مزبور بجای خود باقی می‌ماند.(همان،ص93)

مسئولیت تضامنی ظهرنویس به پرداخت برات:اگر چه گفته شد اثر اصلی ظهرنویسي برای انتقال،انتقال طلب دارنده‌ی سابق به دارنده‌ی جدید است؛لیکن این یک انتقال طلب ساده (مدنی) نیست.زیرا انتقال دهنده‌ یا همان ظهرنویس پس از انتقال نیز بصورت تضامنی با برات‌دهنده و برات‌گیر،مسئول پرداخت وجه برات باقی خواهد ماند. در حقیقت،این امر یکی از تفاوت‌های بین ظهرنویسی برای انتقال و انتقال طلب مدنی است که انتقال گیرنده یا همان دارنده‌ی جدید برات،علاوه بر صادر کننده و برات‌گیر، مدیون(بدهکار)جدیدی نیز دارد که ظهرنویس ماقبل خود است.در علم حقوق از این امر بعنوان”اصل بقای مسئولیت ظهرنویس پس از انتقال برات” یاد می‌شود.این اصل یکی از اصولی است که باعث می‌شود ارزش و اعتبار برات،پس از هر بار ظهرنویسي افزوده شود.( عرفانی،1388، ص 38)

مسئولیت ظهر نویسی برات

در ابتدا باید توجه داشته باشیم که ما برات را به چهار شکل نص قانون تجارت می توانیم صادر کنیم ولی چک سند حال است یعنی فاقد سررسید می باشد و ما با توجه به این موضوع مسئولیت وتعهد ظهرنویس شرح خواهیم داد.

د ر دوره اول ظهرنویس دارای مسئولیت قبولی برات می باشد یعنی اگر برات نکول شد و دارنده برات اعتراض نکول(عدم قبول برات توسط محال علیه)به عمل آورد دارنده در اعمال ماده 237 قانون تجارت می تواند به ظهرنویس جهت مطالبه ضامن مراجعه نماید.

در دوره دوم مسئولیت پرداخت را با شرایطی ظهرنویس دارد یعنی اگر در سررسید برات براتگیر یا مدیون اصلی برات وجه برات را نپردازد ودارنده اعتراض عدم تادیه به عمل آورد دارنده می تواند در اعمال ماده 249 قانون تجارت علیه ظهرنویس نیز اقامه دعوا نماید.ولی اقامه دعوا علیه ظهرنویس زمانی امکان دارد که دارنده به وظایف خود عمل نماید. این موضوع را در قالب بحث اصلی خود که  که چک است دنبال می کنیم.فرض کنید چکی در حساب آقای ب از طرف الف صادر شده است و فرد دارنده یعنی ب برای وصول وجه به بانک مراجعه کرده و مواجه با عدم وجود وجه در حساب و یا  کمبود موجودی شده است ودر نهایت بانک گواهی عدم پرداخت را که جانشین اعتراض نامه(در برات  وسفته)شده صادر کرده است.حال دارنده برای اقامه دعوا علیه مسئولین سند تجارتی مطابق قانون  وظایفی دارد که به ترتیب ومختصرا اشاره می کنیم:

وظیفه اول اخذ گواهی عدم پرداخت ظرف پانزده روز یا 45 روز یا چهارماه از تاریخ صدور چک بر حسب مواد 315 و 317 قانون تجارت می باشد وظیفه دوم اقامه ی دعوا ظرف یک سال یا دوسال از تاریخ برگشت چک مطابق مواد 286 و287 و 314 مطابق قانون تجارت می باشد

اگر دارنده چک به یکی از وظایف فوق عمل نکند حق اقامه ی دعوا علیه ظهرنویس را نخواهد داشت.(در مورد برات هم ذکر این نکته ضروری می باشد که فرد باید اعتراض عدم تادیه ظرف10 روز از سررسید نماید و ظرف یکسال یا دوسال از تاریخ اعتراض حسب این که شخص در ایران باشد یا خارج کشور طرح دعوای حقوقی نماید وگرنه حق رجوع به ظهر نویس ندارد.)(همان،ص7)

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و مأخذ:

1. آقا صفری،مسلم، سند از دید تاریخ ، کانون ،فروردین 1388
2. آموزگار،‌مريم السادات”مشکلات حقوقي وثيقه گذاران اسنادتجاري “نداي صادق ،‌دانشگاه امام صادق (ع)،شماره 21و،بهار و تابستان 1380
3. اخلاقي ،بهروز،”بحثي پيرامون توثيق اسناد تجاري “مجله دانشکده حقوق و علوم سياسي ،سامانه نشريات دانشگاه تهران ،دوره 24،شماره 1،آذر 1368
4. اسدي،فاطمه”بررسي قواعدعمومي قراردادها دراسناد تجاري”مجله علمي تخصصي کانون وکلاي دادگستري منطقه فارس دوره سوم، شماره 6‌زمستان 1386‌
5. اسلامي ،‌علي رضا “‌ضمانت در اسناد تجاري “ماهنامه کانون ،دوره دوم شماره 1347،
6. اسکيني،ربيعا”حقوق تجارت (برات ،سفته ،قبض انبار،اسناددر وجه حامل و چک)انتشارات سمت ،1373، چاپ اول
7. اسکینی،ربیعا؛ حقوق تجارت-، برات، سفته، قبض انبار، اسناد در وجه حامل، تهران، انتشارات سمت، 1377، چاپ چهارم
8. اسکینی،ربیعا؛ حقوق تجارت/برات، سفته، چک، اسناد در وجه حامل، تهران، انتشارات سمت، 1385، چاپ دهم
9. افتخاری،جواد؛حقوق تجارت 3 نظری و کاربردی -اسناد جاری، بانکی،خزانه و اوراق قرضه و اسناد حمل و نقل، تهران، انتشارات ققنوس، 1380،چاپ اول
10. الماسي،نجادعلي ،”ضوابط تعيين قانون حاکم براسنادتجاري”مجله مجتمع آموزشعالي قم ،شماره 12،بهار 1381
11. …
12. …