بررسی ادوار فقه و آثار فقهی امامیه از قرن اول تا دوازدهم

بررسی ادوار فقه و آثار فقهی امامیه از قرن اول تا دوازدهم

بررسی ادوار فقه و آثار فقهی امامیه از قرن اول تا دوازدهم

بررسی ادوار فقه  و آثار فقهی امامیه از قرن اول تا دوازدهم

2-1-ادوار تدوین آثار فقهی امامیه و تقسیمات آن

2-2-تقسیم بندی ادوار فقه امامیه به 9 عصر

2-2-1- دورۀ اول: عصر تفسیر و تبیین – آثار فقهی امامیه

2-2-1-1-امتیازات و ویژگیهای دورۀ اول

2-2-1-2- فقهای دورۀ اول

2-2-1-3- فقهای صاحب کتاب فقهی دورۀ اول

2-2-2- دورۀ دوم: عصر محدثان – آثار فقهی امامیه

2-2-2-1- امتیازات دورۀ دوم

2-2-2-2- فقهای دورۀ دوم

2-2-3- دورۀ  سوم: عصر آغاز اجتهاد – آثار فقهی امامیه

2-2-3-1- امتیازات دورۀ سوم

2-2-3-2- فقهای دورۀ سوم

2-2-4- دورۀ چهارم: عصر کمال و اطلاق اجتهاد – آثار فقهی امامیه

2-2-4-1-امتیازات دورۀ چهارم

2-2-4-2- فقهای دورۀ چهارم

2-2-5- دورۀ پنجم: عصر تقلید – آثار فقهی امامیه

2-2-5-1- امتیازات و ویژگیهای دورۀ پنجم

2-2-5-2- فقهای دورۀ پنجم

2-2-6- دوره‌ي ششم: عصر نهضت مجدد مجتهدان

2-2-6-1- امتیازات دورۀ ششم

2-2-6-2- فقهای دورۀ  ششم

2-2-7- دورۀ هفتم: عصر پیدایش مذهب اخباریان – آثار فقهی امامیه

2-2-7-1- امتیازات دورۀ هفتم

2-2-7-2- فقهای دورۀ هفتم

2-2-8- دورۀ هشتم: عصر جدید استنباط – آثار فقهی امامیه

2-2-8-1- پیدایش اخباریان و مقاومت اصولیین

2-2-8-2- امتیازات دورۀ هشتم

2-2-8-3- فقهای دورۀ هشتم

2-2-9- دورۀ نهم: عصر حاضر – آثار فقهی امامیه

2-2-9-1- امتیازات دورۀ نهم

2-2-10- فقهای دورۀ نهم

2-2-10-1- فقهای معاصر

منابع آثار فقهی امامیه

کلید واژگان: فقه، تاریخ فقه و فقها، ادوار فقه، فقه شیعه، آثار فقهی امامیه.

بررسی ادوار فقه و آثار فقهی امامیه از قرن اول تا دوازدهم

 ادوار تدوین فقه امامیه و تقسیمات آن

منابع مختلفی که در بررسی سیر تاریخی فقه امامیه نگاشته شده، هر کدام جریان فقه شیعه را به ادوار مختلفی تقسیم کرده و هر یک از این تقسیم بندی ها با معیارهای خاصی انجام گرفته است.

 تقسیم بندی ادوار فقه امامیه به 9 عصر

در کتاب تاریخ فقه و فقها ادوار فقه امامیه به 9 عصر تقسیم شده است:

دورۀ اول: عصر تفسیر و تبیین

این دوره از رحلت پیامبر (ص) آغاز مي‌شود و تا پایان غیبت صغری (329 ه.ق) ادامه مي‌یابد. در این عصر گرچه به علت رحلت پیامبر گرامي‌اسلام (ص) باب اجتهاد در نزد اهل سنت مفتوح شد، ولی شیعه به دلیل حضور امامان به اجتهاد نیازی پیدا نکردند؛ چه به عقیدۀ آنان اقوال، افعال و تقریرات امامان به منزلۀ قول، فعل و تقریر پیامبر(ص) است، و در حجیت آن جای هیچگونه تردیدی وجود ندارد. البته کسانی که به علت دوری و یا جهات دیگر به آن بزرگواران دسترسی نداشتند، به صورت ساده ای در مسائل اجتهاد می­کردند.

مثلاً ناگزیر بودند به خبر ثقه عمل کنند؛ زیرا برای ایشان دسترسی به نفس قول یا فعل یا تقریر پیامبر یا امامان به طوری که علم وجدانی حاصل کنند ممکن نبود و یا ناگزیر بودند به ظواهر قرآن یا حدیث نبودی و یا روایات امامان معصوم علیهم السلام عمل کنند. پیداست اجتهاد تا این اندازه کار چندان دشواری نبود و تنها عقل آنان و یا روش عقلا برای به دست آوردن حکم مسأله کفایت مي‌کرد.^[1]

 امتیازات و ویژگیهای دورۀ اول

اگرچه در این دوره، اجتهاد به صورت گسترده مطرح نبود و عنوان های محدث و فقیه تقریباً یک معنی را مي‌رساند، لکن در عین حال مي‌توان امتیازاتی را برای آن شمرد برخی از آن چنین است.

1-در این دوره امامان شیعه در مسائل فقهی به تبیین اصول و قواعد کلی پرداخته و تفریع و استنباط احکام جزئی را به عهدۀ پیروان خویش گذاشته اند. در این دوره صرف نظر از امامان معصوم که تربیت کنندگان فقیهان عصر خود بودند، بسیاری از شیعیان به عنوان فقیه معرف شده اند.

2-شیعه در برابر نیازهای مسلمانان و مراجعات زیاد آنان، به امامان خود مراجعه مي‌کردند. در حالی که اهل سنت در مقابل مراجعات زیاد به فقیهان و عدم وجود احادیث به مقدار کافی و عدم دستیابی به صریح آیات قرآنی در مورد حکم همۀ مسائل به قواعدی از قبیل قیاس، مصالح مرسله، استحسان و سدّ و فتح ذرایع استناد می­کردند.

3-در این دوره در باب حدیث کتب بسیاری نگاشته شده و در میان آنها چهارصد کتاب شهرت بیشتری پیدا کرده و به نام اصول اربعمائه معروف شده است. این اصول اگرچه در حال حاضر همۀ آنها در دست نیست، ولی بسیاری از آنها نزد شیخ حر عاملی و برخی نزد علامه مجلسی و برخی هم نزد میرزا حسین نوری وجود داشته و آقا بزرگ طهرانی در جلد دوم الذریعه، یکصد و هفده اصل را ذکر کرده است. در این دوره، نقل روایت و تدوین حدیث در میان شیعه آنچنان وسعت یافته که در هیچ عصر و دوره ای این طور وسعت نیافته است.^[2]

4-این دوره از تنوع گرایشهای اعتقادی میان شیعیان و اصحاب ائمه، دوره ای کاملا ممتاز است.

کتب رجال حدیث شیعی پر است از موارد اختلافات عقاید و گرایشهای گوناگون کلامي‌در میان شیعیان در قرون اولیه و از هواداری ائمه نسبت به متکلمان و شواهد علاقۀ آن بزرگواران به رشد و شکوفایی فکری شیعه.^[3]

5-در این دوره دو نوع گرایش فقهی در جامعۀ شیعی وجود داشته است: یکی جنبش استدلالی و اجتهادی و تعقلی که در همۀ مسائل فقهی با در نظر گرفتن احکام و ضوابط کلی قرآنی و حدیثی به اجتهاد معتقد بود. و خط سنت گرا که به نقل و تمرکز بر احادیث تکیه داشته اند.کار تدوین و تجزیۀ فقه از حدیث، از اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم آغاز شده است.

جهت مشاهده و دانلود بررسی تاريخی فقه و فقهای اماميه از قرن اول تا دوازدهم کلیک کنید .

  فقهای دورۀ اول – آثار فقهی امامیه

دورۀ اول،که پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) آغاز شد و تا غیبت کبری ادامه یافت، زمان حضور امامان معصوم علیهم السلام بود و چون از نظر شیعه امامان معصوم جانشینان پیامبر(ص) بودند  و در حقیقت مفسران شریعت به شمار مي‌آمدند نمي‌توان آن بزرگواران را به عنوان فقیه معرفی کرد، لیکن چون در میان شاگردان ایشان، افرادی بودند که در عین اینکه غالباً ناقل احادیث آنان بودند و هیچگاه در آن تصرفی نمی­کردند؛ با این حال از این جهت که دارای فهم و استنباط خاصی بودند می­توان بر آنان اطلاق فقیه کرد.

در یک تقسیم بندی فقهای این دوره به سه گروه  تقسیم شده اند؛ در گروه اول تنها یک نفر، در گروه دوم سه فقیه و در گروه سوم چند طبقه از فقها ذکر شده اند:

گروه اول: علی بن أبی رافع. او در ولاء رسول الله (ص) و از فقهای شیعه و از خواص امیرالمؤمنین بود.

گروه دوم: 1-سعید بن مسیب (94ه.ق). سعید بن مسیب بن حزن بن أَبی وهب قرشی مدنی یکی از فقهای هفت گانه (سعبه) بود.2-قاسم بن محمد بن أبی بکر (102ه.ق). وی یکی از فقهای مدینه بود.3-ابوخالد کابلی.

سعید بن مسیب ، قاسم بن محمد و ابوخالد کابلی از ثقات علی بن الحسین و یاران ایشان بوده اند.

گروه سوم: در این گروه سه طبقه از فقها قرار گرفته اند:طبقۀ اول فقهایی که از اصحاب امام باقر و امام صادق علیهم السلام بوده اند: زراره بن أعین شیبانی (150 ه.ق) از اهل کوفه، صاحب الاسطاعه و الجبر، بُرَید بن معاویه عِجلی (150 ه.ق)،ابوبصیر اسدی، فضیل بن یسار نهدی. وی در زمان امام صادق از دنیا رفت. محمد بن مسلم بن ریاح.

طبقۀ دوم: فقهایی که از اصحاب امام صادق (ع) بوده اند.

طبقۀ سوم: فقهایی که از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهم السلام بوده اند.^[4]

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و پیشینه تحقیق پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

  فقهای صاحب کتاب فقهی دورۀ اول

در اینجا به فقهایی اشاره مي‌کنیم که در این دوره مجموعه های بزرگی در فقه نوشته اند: ابوالمقدام ثابت بن هرمز :او دارای کتابی در فقه بود که آن را از امام زین العابدین (ع) روایت کرده است. محمد بن معافی (265ه.ق): او از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهم السلام است و صاحب کتاب شرائع الادیان مي‌باشد. علی بن حمزه  بطائنی: او از شاگردان امام صادق (ع) بود  و صاحب تألیفاتی از جمله کتابی به نام جامع ابواب الفقه است. عبدالله بن مغیره بجلی: وی از اصحاب امام کاظم (ع) بود و به طوری که نجاشی در الفهرست آورده دارای کتابهای زیادی در ابواب مختلف فقه بوده است. ابراهیم بن محمد ثقفی (283 ه.ق): وی کتابی در فقه به نام العقد و الاحکام داشت.ابراهیم بن محمد أَسلمي‌(184 ه.ق): او صاحب کتابی در حلال و حرام است و آن را از امام صادق (ع) روایت کرده است.

1- ابوالقاسم،گرجی، تاریخ فقه و فقها، چاپ سوم، تهران: سمت، 1377ش، ص117.

2- سيد محسن، امين، اعیان الشیعه، ج6، بيروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1403ق، ص140.

[3]-حسین، مدرسی طباطبایی، مقدمه ای بر فقه شیعه، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد: بنیاد  پژوهشهای اسلامی،1368ش،ص32.

[4]- ابوالقاسم،گرجی، تاریخ فقه و فقها، چاپ سوم، تهران: سمت، 1377ش،ص124.

بررسی ادوار فقه و آثار فقهی امامیه از قرن اول تا دوازدهم

نمونه ای از منابع و مآخذ آثار فقهی امامیه

• 1-قرآن کریم
• 2-ابن اثیر، عزالدين، تاريخ كامل، ترجمه سید محمدحسین روحانی، ج نهم، تهران: انتشارات اساطیر،1370ش.
• 3-ابن ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، ج دوم، قم:جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1369ش.
• 4- ابن الندیم، محمد بن اسحاق،الفهرست، ترجمه محمد رضا تجدد، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1366ش.
• 5-ابن خلکان، احمد بن محمد، وفيات الاعيان، ترجمه احمد بن محمد سنجری، تصحيح فاطمه مدرسي، چاپ اول، ج دوم، اروميه: انتشارات دانشگاه اروميه،1381ش.
• 6- ابن شهر آشوب، محمد بن علي، معالم العلماء، تهران: عباس اقبال، 1349ش.
• 7- ابن فهد حلی، احمد بن محمد(محقق حلی)، المهذب البارع فی شرح مختصر النافع ،محقق مجتبی عراقی، ج اول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
• 8-ابن منظور ، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، قم: ننشر ادب حوزه، 1405ق.
• 9-اخلاقی، محمدعلی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، چاپ اول، تهران: مؤسسه شیعه شناسی، 1384ش.
• 16-…
• 17-…