بررسی عناصر حماسی در اشعار قاآنی

  اشعار قاآنی

عناصر حماسی در اشعار قاآنی

اشعار قاآنی

فصل سوم: بررسی عناصر حماسی در اشعار قاآنی

3-1- درآمدی بر اشعار قاآنی  ………………………………………………………………………………………………….. 20

3-2- شخصیت حماسی و اساطیری در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 20

3-2-1- شاهان وشاهزادگان………………………………………………………………………………………………….. 20

3-2-1-1- ایرج در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 20

3-2-1-2- افراسیاب در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 21

3-2-1-3- اسفندیار  در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 23

3-2-1-4- بهمن در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 25

3-2-1-5- تهمورث در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 27

3-2-2-6- سیاوش ………………………………………………………………………………………………….. 27

3-2-1-7- جمشید ………………………………………………………………………………………………….. 29

3-2-1-8- ضحاک ………………………………………………………………………………………………….. 30

3-2-1-9- فریدون ………………………………………………………………………………………………….. 33

3-2-1-10- کیقباد………………………………………………………………………………………………….. 36

3-2-1-11- کیخسرو………………………………………………………………………………………………….. 37

3-2-1-12- کاووس ………………………………………………………………………………………………….. 38

3-2-1-13- کیومرث………………………………………………………………………………………………….. 39

3-2-1-14-گشتاسب ………………………………………………………………………………………………….. 40

3-2-1-15- لهراسب ………………………………………………………………………………………………….. 41

3-2-1-16- منوچهر ………………………………………………………………………………………………….. 42

3-2-1-17- نوذر ………………………………………………………………………………………………….. 42

3-2-1-18- هوشنگ ………………………………………………………………………………………………….. 43

3-3- پهلوانان………………………………………………………………………………………………….. 45

3-3-1- آرش………………………………………………………………………………………………….. 45

3-3-2- اشکبوس ………………………………………………………………………………………………….. 46

3-3-3- برزین………………………………………………………………………………………………….. 46

3-3-4- بیژن ………………………………………………………………………………………………….. 46

3-3-5- پشوتن ………………………………………………………………………………………………….. 48

3-3-6- پشن………………………………………………………………………………………………….. 48

3-3-7- رهام ………………………………………………………………………………………………….. 49

3-3-8- رستم ………………………………………………………………………………………………….. 49

3-3-9- زال ………………………………………………………………………………………………….. 56

3-3-10- سهراب ………………………………………………………………………………………………….. 57

3-3-11- سرخه ………………………………………………………………………………………………….. 59

3-3-12- سام ………………………………………………………………………………………………….. 59

3-3-13- شیده ………………………………………………………………………………………………….. 61

3-3-14- طوس ………………………………………………………………………………………………….. 61

3-3-15- فرامرز ………………………………………………………………………………………………….. 62

3-3-16- فریبرز ………………………………………………………………………………………………….. 63

3-3-17- قارن ………………………………………………………………………………………………….. 63

3-3-18- کاوه ………………………………………………………………………………………………….. 64

3-3-19- کاموس ………………………………………………………………………………………………….. 65

3-3-20- گودرز ………………………………………………………………………………………………….. 65

3-3-21- گیو ………………………………………………………………………………………………….. 66

3-3-22- گستهم ………………………………………………………………………………………………….. 67

3-3-23- گرشاسب ………………………………………………………………………………………………….. 67

3-3-24- نریمان ………………………………………………………………………………………………….. 68

3-3-25- هجیر ………………………………………………………………………………………………….. 69

3-3-26- هومان ………………………………………………………………………………………………….. 69

3-4- زنان………………………………………………………………………………………………….. 69

3-4-1- رودابه………………………………………………………………………………………………….. 69

3-4-2- شهرناز ………………………………………………………………………………………………….. 70

3-4-3- صفورا ………………………………………………………………………………………………….. 70

3-4-4- فرانک ………………………………………………………………………………………………….. 70

3-4-5- فرنگیس ………………………………………………………………………………………………….. 71

3-4-6- کتایون ………………………………………………………………………………………………….. 71

3-4-7- منیژه ………………………………………………………………………………………………….. 71

3-5- شخصیت های تاریخی و دینی ………………………………………………………………………………………………….. 72

3-5-1- شخصيت هاي تاریخی………………………………………………………………………………………………….. 72

3-5-1-1- اردشیر بابکان ………………………………………………………………………………………………….. 72

3-5-1-2- اسکندر ………………………………………………………………………………………………….. 72

3-5-1-3- بهرام ………………………………………………………………………………………………….. 74

3-5-1-4- دارا ………………………………………………………………………………………………….. 74

3-5-1-5- داراب ………………………………………………………………………………………………….. 75

3-5-1-6- شیرویه ………………………………………………………………………………………………….. 75

3-5-1-7- قباد ………………………………………………………………………………………………….. 76

3-5-2- شخصیت های دینی در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 76

3-5-2-1- ادريس ………………………………………………………………………………………………….. 76

3-5-2-2- پیغمبر در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 77

3-5-2-3- جبرئيل در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 77

3-5-2-4- جعفر………………………………………………………………………………………………….. 78

3-5-2-5- حیدر………………………………………………………………………………………………….. 78

3-5-2-6- خضر………………………………………………………………………………………………….. 80

3-5-2-7- رسول………………………………………………………………………………………………….. 80

3-5-2-8- شیرخدا………………………………………………………………………………………………….. 81

3-5-2-9- فاطمه………………………………………………………………………………………………….. 81

3-5-2-10- محمد………………………………………………………………………………………………….. 82

3-5-2-11- یوسف در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 82

3-6- ابزارهای جنگی ………………………………………………………………………………………………….. 83

3-6-1- تیر………………………………………………………………………………………………….. 83

3-6-2- تیغ………………………………………………………………………………………………….. 85

3-6-3- پیکان………………………………………………………………………………………………….. 86

3-6-4- پتک………………………………………………………………………………………………….. 88

3-6-5- جوشن………………………………………………………………………………………………….. 88

3-6-6- حسام………………………………………………………………………………………………….. 90

3-6-7- خنجر………………………………………………………………………………………………….. 90

3-6-8- خفتان………………………………………………………………………………………………….. 92

3-6-9- خدنگ………………………………………………………………………………………………….. 94

3-6-10- درع ………………………………………………………………………………………………….. 95

3-6-11- دشنه………………………………………………………………………………………………….. 96

3-6-12- درفش کاویان در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 96

3-6-13- ذوالفقار………………………………………………………………………………………………….. 96

3-6-14- رمح………………………………………………………………………………………………….. 97

3-6-15- زره………………………………………………………………………………………………….. 98

3-6-16- زوبین………………………………………………………………………………………………….. 99

3-6-17- سنان………………………………………………………………………………………………….. 100

3-6-18- سندان………………………………………………………………………………………………….. 101

3-9-19- شمشیر………………………………………………………………………………………………….. 102

3-6-20- صارم………………………………………………………………………………………………….. 105

3-6-21- فتراک………………………………………………………………………………………………….. 105

3-6-22- کمان………………………………………………………………………………………………….. 106

3-6-23- کوپال………………………………………………………………………………………………….. 109

3-6-24- کمند………………………………………………………………………………………………….. 110

3-6-25- گرز………………………………………………………………………………………………….. 110

3-6-26- مغفر………………………………………………………………………………………………….. 114

3-6-27- نیزه………………………………………………………………………………………………….. 116

3-6-28- ناوک………………………………………………………………………………………………….. 116

3-7- واژه گان حماسی در اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 116

3-7-1- البرز………………………………………………………………………………………………….. 116

3-7-2- اورنگ………………………………………………………………………………………………….. 117

3-7-3- بدکنش………………………………………………………………………………………………….. 117

3-7-4- پهلوانان………………………………………………………………………………………………….. 117

3-7-5- پیکار………………………………………………………………………………………………….. 118

3-7-6- جنگ………………………………………………………………………………………………….. 118

3-7-7- جیش………………………………………………………………………………………………….. 118

3-7-8- چنگال………………………………………………………………………………………………….. 119

3-7-9- حارس………………………………………………………………………………………………….. 119

3-7-10- خسته………………………………………………………………………………………………….. 120

3-7-11- خون………………………………………………………………………………………………….. 120

3-7-12- خصم………………………………………………………………………………………………….. 121

3-7-13- خیل………………………………………………………………………………………………….. 124

3-7-14- دغا………………………………………………………………………………………………….. 124

3-7-15- دژآهنج………………………………………………………………………………………………….. 124

3-7-16- رزم………………………………………………………………………………………………….. 125

3-7-17- سپاه………………………………………………………………………………………………….. 126

3-7-18- قهر………………………………………………………………………………………………….. 127

3-7-19- کینه………………………………………………………………………………………………….. 129

3-7-20- کین………………………………………………………………………………………………….. 129

3-7-21- کوتوال………………………………………………………………………………………………….. 129

3-7-22- کوبنده………………………………………………………………………………………………….. 130

3-7-23- کشته………………………………………………………………………………………………….. 130

3-7-24- کوه………………………………………………………………………………………………….. 131

3-7-25- کارزار………………………………………………………………………………………………….. 133

3-7-26- لشکر………………………………………………………………………………………………….. 134

3-7-27- وغا………………………………………………………………………………………………….. 134

3-7-28- نخجیر………………………………………………………………………………………………….. 136

3-7-29- هیجا………………………………………………………………………………………………….. 136

3-8- موجودات حماسی و اساطیری در اشعار قاآنی  ……………………… …………………………………………………………. 137

3-8-1- اهریمن………………………………………………………………………………………………….. 137

3-8-2- اسب………………………………………………………………………………………………….. 138

3-8-3- اژدها………………………………………………………………………………………………….. 139

3-8-4- اژدر………………………………………………………………………………………………….. 143

3-8-5- افعی………………………………………………………………………………………………….. 146

3-8-6- پیل………………………………………………………………………………………………….. 146

3-8-7- پلنگ………………………………………………………………………………………………….. 148

3-8-8- تکاور ………………………………………………………………………………………………….. 148

3-8-9- ثعبان………………………………………………………………………………………………….. 148

3-8-10- خنگ………………………………………………………………………………………………….. 149

3-8-11- دیو………………………………………………………………………………………………….. 150

3-8-12- رخش………………………………………………………………………………………………….. 151

3-8-13- سمند………………………………………………………………………………………………….. 151

3-8-14- سیمرغ………………………………………………………………………………………………….. 151

3-8-15- شیر………………………………………………………………………………………………….. 153

3-8-16- عنقا………………………………………………………………………………………………….. 155

3-8-17- مار………………………………………………………………………………………………….. 155

3-8-18- هژبر………………………………………………………………………………………………….. 157

3-9- لحن حماسی………………………………………………………………………………………………….. 159

فهرست منابع و مآخذ اشعار قاآنی ………………………………………………………………………………………………….. 168

چکیده انگلیسی اشعار قاآنی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 175

چكيده اشعار قاآنی

بشر از بدو تولد با انديشه هاي اساطيري و حماسي همراه بوده است. حماسه هاي ملي، از قديمي ترين انواع ادبي جهان است كه به شرح دلاوري ها و افتخارات يك قوم مي پردازد. جدي ترين زمان سرايش حماسه هاي ملي در ايران، قرن چهارم بوده است و پس از آن در قرون بعد، شاعران ديگري از فردوسي و شاهكار ادبي او در سرودن اشعار خويش بهره برده اند.

قاآني شيرازي از جمله شاعراني است كه در سرودن اشعار خويش گاهي تحت تأثير انديشه هاي فردوسي بوده و در جاي جاي كتاب خويش از عناصر حماسي و پهلواناني بهره برده است. به علاوه
مي توان از شكوه و شوكت شاهان و شاهزادگاني چون اسفنديار و پهلواني چون سام، رستم و … ياد كرد. موجودات حماسي و اساطيري مانند، ديو، سيمرغ، اسب و نظاير آن نيز در ديوان قاآني به چشم
مي خورد.

بر روي هم بيشترين عناصر حماسي در اشعار وي از گونه حماسه ملي و پهلواني است. قاآني به جز شخصيت هاي ملي در اشعار خويش از شخصيت هاي ديني و مذهبي نيز بهره گرفته است.

كليد واژگان: حماسه، قاآني شيرازي، عناصر، اهريمن و قهرمان. اشعار قاآنی

 

درآمدی بر اشعار قاآنی

از جمله عناصر حماسی که در اشعار قاآنی به چشم می خورد شاهان و شاهزادگان، پهلوانان، شخصیت های تاریخی و دینی، ابزارهای جنگی، واژه های حماسی، موجودات حماسی و اساطیری و لحن حماسی جزء عناصر حماسی است که در اشعار قاآنی به چشم می خورد.

در این فصل پژوهشگر تلاش خواهد کرد که عناصر حماسی در اشعار قاآنی به چشم می خورد را با ذکر نمونه شعری بیاورد توضیح این که ممکن است برخی شخصیت های اساطیری یا دینی چندان حماسی نباشد اما به دلیل این که در شاهنامه به عنوان شخصیت های حماسی و پهلوانی آمده است از آوردن آن ها ناگزیر می باشیم در قسمت شاهان و شاهزادگان هم شخصیت هایی که در اساطیر دیده می شود مانند فریدون و جمشید و …

و هم آن هایی که در قسمت پهلوانی مانند گرشاسب و رستم و غیره در این بخش از آنها نام برده خواهد شد در قسمت ابزارهای جنگی ابزارهایی مانند تیغ، تیر و شمشیر در اشعار قاآنی به چشم می خورد که نویسنده با ذکر نمونه های بیتی به تحلیل آن ها خواهد پرداخت. از میان واژگان حماسی واژه هایی که در شاه نامه از آن ها نام برده شده است و هم واژه هایی که در شاهنامه از آن ها دیده نمی شود.

لحن حماسی نیز از دیگر عناصر تشکیل دهنده ادبیات حماسی است که در اشعار قاآنی به وفور دیده می شود. از موجودات حماسی و اساطیری از جمله اژدها و اژدر زیاد به کار رفته است. شخصیت های دینی که قاآنی در ابیاتش به کار برده در شعر قاآنی با تفکر حماسی ذکر می شود.

 

  شخصیت حماسی و اساطیری در اشعار قاآنی

 شاهان وشاهزادگان در اشعار قاآنی

  ایرج

«فریدون ممالک خودرا میان پسران خود ایرج و سلم و تور تقسیم کرد. منوچهر روم را به سلم، توران را به تور و ایران را به ایرج داد .سلم و تور بر ایرج حسادت کردند و او را کشتند.»
(صفا، 1333: 469)

خواست کین ایرج دین را زسلم و تور کفر

این منوچهر مؤید کار نیرم کرد باز

447/5

شاعر در این بیت از رابطه‌ی سه برادر یعنی ایرج، سلم و تور و استفاده‌ی به جای از قضایا و داستانهایی که این سه برادر با هم داشتند به خوبی استفاده کرده است تا بتواند با استفاده‌ی از این شخصیت ها، رابطه‌ی بین دین و کفر و چیستی این دو را برای خواننده نمایان کند. همان طور که در مصراع نخست این بیت مشاهده می شود شاعر دین را به ایرج و کفر را به سلم و تور تشبیه کرده است.دربیت فوق ،شاعربه خون خواهی منوچهر علیه سلم وتور اشاره کرده است که اصل این داستان در شاهنامه فردوسی وداستان پادشاهی فریدون آمده است.

چه افریدون وچه ایرج چه منوچهر وچه نوذر

چه زاب دوذراع آن شهره در فرخنده فرمانی

791/19

 

افراسیاب

«افراسیاب مردی جادو بود جنگهای او با ایرانیان از عهد منوچهر آغاز گشت. (صفا،1333:619) این دشمن بزرگ ایران مردی تندخوی و گناهکار و پیمان شکن و بی رحم بود از خون برادر خود اغریرث نگذشت و او را به جرم یاوری با ایرانیان و رهانیدن پهلوانان ایرانشهر به قتل آورد.» (صفا،1333: 621)

در بیت زیر نام دو شخصیت پهلوانی یعنی اسفندیار و افراسیاب برده شده است. این دو شخصیت که در این بیت به صورت نماد از آنها استفاده شده است در ردیف شخصیت های نام دار و مهم شعر کلاسیک فارسی هستند ؛ این بیت حال و هوایی جنگی دارد و این موضوع از واژه هایی چون توسن، جوشن ،نیز اسفندیار و افراسیاب بر می آید. گویی شاعر، اندیشه ی اغراق آمیز را از یک سو و فضای میدان جنگ را از سوی دیگر به ذهن خواننده القاء می کند تا بتواند از این راه، خاصه اغراق و نمادی که در این بیت وجود دارد؛ خواننده را بیش از پیش به این شخصیت های پهلوانی و اهمیت آنها، متوجه کند.

 

بر یکی توسن عیان بینند صداسفندیار

در یکی جوشن نهان یا بندصدافراسیاب

55/6

در بیت زیر دو شخصیت از شخصیتهای پهلوانی وجود دارند که شاعر از آنها برای برقراری یک تشبیه، استفاده کرده است ؛ در واقع هر دوی این شخصیت ها در این بیت در یک طرف این تشبیه قرار دارند، این تشبیه بسیار دقیق و هوشیارانه آمده است. طرف اول تشبیه که مصراع اول این بیت است؛ عاشقانه و طرف دوم تشبیه که مصرع دوم بیت را تشکیل می دهد، حماسی است در واقع شاعر یک تصویر عاشقانه را به یک تصویر حماسی تشبیه کرده است .

علاوه بر این شاید بتوان از عبارت «به یاد آید مرا» در پایان مصرع اول ؛ به یک حس و حال نوستالژیک در شاعر دست یافت که اگر این گونه تصور کنیم آنگاه خیال در این بیت نقش اساسی ایفا می کند به این شکل که شاعر در خیال خود تصویر موجود مصرع دوم را دیده است و آنگاه با دیدن چشم و گیسوی تو که در مصرع نخست بدان اشاره شده است، به یاد آن تصویر خیالی خود می افتد و در واقع چشم و گیسوی تو، یک تصویر خیالی قدیمی را در ذهن شاعر یادآوری می کند.

چشم و گیسوی تو چون بینم بیاد آید مرا

حالت افراسیاب اندر کمند تهمتن

15/580

در بیت زیر شاعر به شیده فرزند افراسیاب اشاره می کند و چنین می گوید که همان طور که سنجر در زمان الب ارسلان به حاکمیت رسید، شیده نیز از نژاد افراسیاب پدید آمد.

سنجری از دوره الب ارسلان شد حکمران

شیده یی از تخمه افراسیاب آمد پدید

22/198

قاآنی در بیت زیر به ستایش شاهزاده شجاع السطلنه حسنعلی میرزا می پردازد و در خلال این مدح از شوکت افراسیاب نیز در کنار جلال کیقباد ؛ شکوه قیصر و فرّ سلیمان نام می برد و ممدوحش را از نظر شکوه و شوکت به افراسیاب تشبیه می کند. و این موضوع، این نکته مهم را به ذهن می آورد که شاعر کاملاً متوجه عظمت و شکوه پهلوانی چون افراسیاب بوده و این تشبیه بسیار هوشمندانه و دقیق آمده است.

با جلال کیقباد و شوکت افراسیاب

با شکوه قیصر و فرّ سلیمان می رسد

158/17

نيز:

تا بر او چون منیژه دل بستم

گشت افراسیاب دل آگاه

821/14

در جای دیگری از دیوان قاآنی در بخش مسمطات، باز به نام افراسیاب و اسفندیار بر می خوریم اما این بار هر دو نام در یک مصرع آمده است.شاعر در این مسمط به مدح علیقلی میرزا پرداخته است و در مصرعی در اواسط این مسمط، غره‌ی ممدوح خود را به غرّه‌ی افراسیاب و حالت حمله ور شدن او را به حمله های اسفندیار تشبیه کرده است. اینکه شاعر در استفاده از شخصیت افراسیاب و اسفندیار در این مسمط، متوجه غره و شیوه ی حمله ور شدن آنها شده است، فضای ذهن خواننده را بیشتر به جنگجویانه بودن این دو شخصیت پهلوانی، کشانده است.

جام کیخسرو پراز می کن که تا چون تهمتن

کینه خون سیاوش خواهم از افراسیاب

72/18

در این بیت از چهار شخصیت یعنی کیخسرو، تهمتن، سیاوش و افراسیاب نام برده است. این بیت چند تصویر جذاب و زیبا را در کنار هم چیده است. هر کدام از این تصویرها که اشاره به تصویری که در متون قدیمی تر وجود دارند، دارد در ابتدا بیانگر تسلط شاعر بر متون و شخصیتها و استفاده به جا از آنها است و در مرحله بعد نشانگر این است که شاعر به خوبی توانسته از صنعت ایجاز استفاده کند به گونه ای که اشاره به این چهار شخصیت مهم را توانسته تنهادر یک بیت بیان کند.

اگر از منظر دیگر به این بیت نگاه کنیم در می یابیم که شاعر توجه ویژه به این نکته دارد که مِی اگر از جام کیخسرو نوشیده شود، تأثیر بیشتری دارد چرا که آنقدر تأثیرگذار خواهد بود که شاعر که در یک جوّ خیالی از جام کیخسرو شراب می نوشد به آن اندازه مست خواهد شد که بتواند چون تهمتن، کینه‌ی خون سیاوش را از افراسیاب بگیرد.

دربیتی دیگراین گونه آمده است:

زان مئی کزجام کیخسرو جهان بین تر شود

گرچکد  یک قطره در کاسه سر افراسیاب

77/1

شاعردر بیت بالا باز به جام کیخسرو اشاره می کندومی گوید اگر قطره ی از آن شراب خاص
کاسه ی سر از افراسیاب بیفتد تاثیر آن در جهان بینی بیشتر می شود.دربیت دیگر اشاره ای کوتاه به نبردهای میان رستم واسفندیار کرده است.

وگر افراسیاب ترک گردد با توکین آور

تهمتن وار در ساعت بگیری تخت تورانش

459/21

 

اسفندیار

«بزرگترین پهلوان کیانی و شاهنامه، اسفندیار پسر گشتاسپ است که در عهد خود پس از رستم هماورد و نظیری نداشت اسفندیار در شاهنامه در زمره ی پهلوانان بزرگ ایران و تالی رستم است و مانند رستم کارهای بزرگ به دست او برآمده که مهمتر از همه آنها منکوب کردن ارجاسپ تورانی و کشتن او و گذشتن از هفت خان و گشودن رویین دژ است.» (صفا، 1333: 597-596)

اسفندیار از شخصیت هایی است که قاآنی از او در اشعارش بسیار به کاربرده است لذا در شناخت شعر قاآنی، شخصیتی چون اسفندیار حائز اهمیت است.

اما استفاده‌ی قاآنی از اسفندیار گاه بسیار دقیق و ظریف است و گاهی هم از یک تشبیه ساده فراتر نمی رود. به عنوان مثال به این بیت دقت کنید.

تو چو اسفندیار رویین تن

گرد کرده عنان اسب سیاه

726/12

در این بیت که در مدح ناصرالدین شاه سروده شده است، شاعر ممدوح خود را در رویین تنی و شیوه‌ی گرد کردن عنان اسب به اسفندیار تشبیه می کند.

اما گاهی هم این تشبیهات قاآنی که با مرکزیت شخصیت اسفندیار شکل می گیرد بسیار پخته و قابل تأمل است. به عنوان مثال، بیت زیر را مشاهده کنید:

به گاه خشم مژگانهای او در چشم بدخواهان

چو تیر تهمتن در دیده اسفندیار آید

197/7

شاعر در بیت بالابه وصف خشم ممدوح خود می پردازد و مژگان های اورادر چشم بدخواهان را به تیر تهمتن موقعی که در چشم اسفندیار می نشیند تشبیه می کند.

همچنین شاعر در این بیت خواننده را به مقایسه بین دو تصویر ارائه شده یعنی تصویر مصرع اول و مصرع دوم وا می دارد.

آن به رزم اندر و یا اسفندیار روی تن

این به بزم اندر و یا اسکندر صاحبقران

766/19

شاعر در  این بیت ممدوح خود را به اندازه ای بالا می برد که گویی او را در حالت رزم با اسفندیار اشتباه می گیرد و قادر به تشخیص ممدوح خود از اسفندیار در رزم نیست و نیز همین حالت را در مصراع دوم دارد که ممدوح خود را در حالت بزم با اسکندر صاحبقران برابر می داند.

یکی فراخ ره بر بدن بپوشم تنگ

که راست روی تن اسفندیار را مانم

564/2

وقتی از اسفندیار سخن می گوییم اولین چیزی که به ذهن مان می آید رویین تن بودن اوست و بعد از آن نقطه‌ی ضعف او به ذهن می آید. خواننده با نگاهی و تأملی در بیت هایی که قاآنی در آنها از اسفندیار نام می برد در می یابد که وی نیز به رویین تنی اسفندیار بیش از ویژگی های دیگر او توجه دارد.

این بیت، که درخلال ابیاتی است که شاعر در آن به ستایش شاهزاده فریدون میرزا می پردازدو به رویین تنی اسفندیار اشاره می کند و می گوید زره ای آن چنان تنگ خواهم پوشید که مانند اسفندیار، رویین تن بشوم.

دیده اسفندیار ماه برآورد

رستم مهر از گزینه بیلک پراّن

660/16

نيز:

نوک کلکت آن کند با چشم بدخواهان که‌کرد

نوک تیر تهمتن با دیده اسفندیار

360/23

نيز:

هر گه که نوک تیر تو رویین تنی کند

از بیم جان بسر زند اسفندیار دست

94/5

نيز:

بس که بر تیر گزین تحسین فرستد

گر بهیجا بنگرد اسفندیارت

82/14

نيز:

بر یکی توسن عیان بینند صد اسفنديار

در یکی جوشن نهان یا بند صد افراسیاب

55/6

نيز:

کای خرد و نیروی تو زال و تهمتن

پیکر و رایت ا سفندیار و پشوتن

597/12

 

بهمن

«بنا بر روایت فردوسی در واقعه ی سیستان دو تن از پسران اسفندیار، مهرنوش و نوش آذر، کشته شدند و بهمن بماند. پسر اسفندیار بود در تواریخ اسلامی نیز بهمن را کی اردشیر خوانده و لقب او را دراز دست دانسته اند.» (صفا، 1333: 539- 538)

در این بیت ممدوح درهرمصراع به یک شخصیت تشبیه شده است. شاعردرمصراع نخست ممدوحش را چون بیژن می بیند.که درقعرچاه تاریک گرفتارآمده ودرمصراع دوم اوراهم چون بهمن
می بیند که گرفتارکام اژدهاست.

مگذار بیژنم را در قعر تیره چه

مپسند بهمنم را در کام اژدها

16/15

ویا دراین بیت که مقابله «من» و«آنان» است که درمصراع نخستین من به بهمن تشبیه شده است ونیزبه حالت شاهنامه ی برتخت نشستن بهمن تشیبه شده است.ودرمصراع دوم «آنان» به فرامرز،آن هنگام بردارمی شود تشبیه شده است.

من تکیه چو بهمن زده بر تخت کیانی

وآنان چو فرامرز شده بر زبردار

404/22

نيز:

چه کاووس و چه کیخسرو چه گشتاسب چه لهراسب

چه روشن رای بهمن چه همایون دخترش خانی

791/21

 

نيز:

نخستین ثانی گشتاسب ثانی تالی بهمن

سیم نوذر چهارم طوس و پنج رستم دستان

668/19

نيز:

کای دل گور اژدها و خصم تو بهمن

مجلس تو چاه و بدسگال تو بیژن

596/24

نيز:

بدشت از سهم تیر و تیغ و گرز و برزت اندازد

سنان قارن سپر بیژن کمان بهمن کمر نوذر

317/20

نيز:

در رزم تیغ کینه چو بهمن آخت

در بزم جام زر چو سکندر زد

156/2

نيز:

چون غنچه زسهم تو بدرند گریبان

چون گل شود ار رسته زگل بهمن و رستم

528/6

نيز:

گاه با اژدر زلفست چو بهمنش مدار

بیژن آسا گهی افتاده بچاه ذقنست

829/14

نيز:

و یا در تیره چه بیژن نهفته چهره روشن

و یا روشن گهر بهمن شده در کام اژدرها

12/3

نيز:

آن باره کش از کنگره یک خشت نکندی

گر روی زمین پر شدی از بهمن و رستم

525/18

نيز:

بهرناورد فرامرز خریف اینک سپهر

از کمان بهمنی تیر و کمان می آورد

145/10

 

 تهمورث

«پس از هوشنگ تهمورث به پادشاهی رسید و او در برانداختن دیوان رنج فراوان برد و رشتن پشم و بریدن و دوختن جامه را به آدمیان آموخت و بعضی از چارپایان را اهلی کرد و بسی رسمهای نیکو آورد. تهمورث سی سال پادشاهی کرد و پس از مرگش جمشید فرزند او به جایش نشست از مشخصات سلطنت تهمورث برانداختن دیوان و پدید آوردن خط و سواد که تعلیم آن به امر او به وسیله دیوان صورت می گرفت و بعضی از مورخان طوفان را به عهد او نسبت داده اند.» (صفا، 1333: 423- 418)

«در روایت شاهنامه نیز تهمورث پس از هوشنگ است و لقب دیو بند دارد که بر اهریمن به افسون و پیروز می شود سوار او می شود دیوان را به بند می کشد و دیوان برای حفظ جان خود راز نگارش را به او می آموزد.» (آموزگار 1374: 48)

اشعار قاآنی

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های زبان و ادبیات فارسی کلیک کنید..

نمونه ای از فهرست منابع و مآخذ اشعار قاآنی

1. آموزگار، ژاله،(1374)، تاریخ اساطیر ایران ، سازمان مطالعه و تدوین کتب انسانی دانشگاه ها، تهران، چاپ اول.
2. اته، هرمان، (1351)، تاریخ ادبیات فارسی ، ترجمه دکتر رضازاده شفق، انتشارات بنگاه، تهران.
3. اسلامی ندوشن، محمدعلی ، (1348) ، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، انتشارات انجمن آثار ملی ، تهران، چاپ اول .
4. افلاکی، شمس الدین احمد(1362)، مناقب العارفین ، به کوشش تحسین یازیجی ، دنیای کتاب، تهران، جلد اول، چاپ دوم.
5. الياده، ميرچا، (1362)، چشم اندازهاي اسطوره، ترجمه: جلال ستاري، انتشارات توس، ‌تهران، چاپ اول.
6. براهنی، رضا،(1358)، طلا در مس ،انتشارات کتاب زمان ، تهران، چاپ سوم.
7. بهار، محمدتقی ، (1382) ، بازگشت ادبی بهار و ادب فارسی ،به کوشش محمد گلبن ، علمی و فرهنگی ، تهران، چاپ سوم.
8. ــــــــــــــ ، (1373)، سبک شناسی، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ هفتم.
9. بهداروند، ارمغان (1380)، عصر همیشه حماسه بررسی و چگونگی حماسه در شعر معاصر، نشریه آیینه زندگی 35 و 36 .
10. پور داوود، استاد ابراهیم ، (1382) ، زین ابزار جنگ ابزار های باستانی ایران، اهتمام عبدالکریم جربزه دار، انتشارات اساطیر، تهران چاپ اول .
11. …
12. …

 

اشعار قاآنی