پایان نامه اساطیر ایرانی، سامی، یونانی، هندی و بین النهرینی

اساطیر در اقوام مختلف

اساطیر ایرانی، اساطیر سامی، اساطیر یونانی، اساطیر هندی و اساطیر بین النهرینی

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                صفحه

فصل دوم: پیشینه ( ادبیات ) پژوهش

2-1 منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………… 9

2-2 منابع غیر فارسی…………………………………………………………………………………………………………… 12

فصل سوم: تجزیه و تحلیل

3-1 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر ایرانی…………………………………………… 15

3-1-1 ترجمه ی متن باستانی (وندیداد2)فرایند پالایش در اساطیر ایرانی…………………………… 15

3-1-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطير ایرانی………………………………………………………… 19

3-1-3 عامل به وجود آورنده ی  فرایند پالایش در اساطیر ایرانی…………………………………………. 29

3-1-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطير ایرانی……………………………………………………………….. 31

3-1-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطير ایرانی……………………………………………………………………….. 32

3-1-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطير ایرانی……………………………………………………………….. 35

3-1-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر ایرانی………………………………………………. 38

3-1-8 سرانجام فرایند پالایش در اساطير ایرانی …………………………………………………………………. 38

3-2 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر بین النهرینی………………………………… 42

3-2-1 ترجمه ی متن باستانی فرایند پالایش در اساطیر بین النهرین (روایت توفان از حماسه ی گیل گمش)………………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

3-2-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطير بین النهرینی ……………………………………………. 50

3-2-3 عامل به وجود آورنده ی  فرایند پالایش در اساطير بین النهرینی……………………………… 52

3-2-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی …………………………………………………… 53

3-2-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر بین النهرینی……………………………………………………………. 55

3-2-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطير بین النهرینی …………………………………………………… 56

3-2-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی ………………………………….. 58

3-2-8 سرانجام فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی……………………………………………………….. 58

3-3 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی………………………………………….. 61

3-3-1 ترجمه ی متن باستانی فرایند پالایش جهان در اساطير یونانی ………………………………… 62

3-3-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر یونانی……………………………………………………….. 63

3-3-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی………………………………… 65

3-3-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطير یونانی ………………………………………………………………. 68

3-3-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطير یونانی …………………………………………………………………….. 72

3-3-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطير یونانی………………………………………………………………. 73

3-3-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی……………………………………. 74

3-3-8 سرانجام فرایند پالایش در اسطوره های یونانی ………………………………………………………… 75

3-4 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی …………………………………………. 76

3-4-1 ترجمه متن باستانی فرایند پالایش در اساطير هندی ………………………………………………. 77

3-4-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطير هندی ………………………………………………………. 77

3-4-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان در اساطير هندی……………………………….. 79

3-4-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطير هندی……………………………………………………………….. 82

3-4-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطير هندی …………………………………………………………………….. 83

3-4-6 زمان وقوع فرایند پالایش جهان در اساطير هندی ……………………………………………………. 84

3-4-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر هندی………………………………………………. 86

3-4-8 سرانجام فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی………………………………………………………… 87

3-5 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی………………………………………….. 87

3-5-1 توفان نوح و فرایند پالایش جهان به روایت تورات…………………………………………………….. 88

3-5-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر سامی………………………………………………………… 91

3-5-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان  در اساطیر سامی………………………………. 92

3-5-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر سامی ………………………………………………………………. 92

3-5-5 ابزار نجات نسل بشر از توفان و سیل بزرگ در اساطیر سامی……………………………………. 93

3-5-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر سامی ………………………………………………………………. 94

3-5-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی …………………………………… 94

3-5-8 سرانجام فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی ……………………………………………………….. 95

فصل چهارم: نتیجه گیری

4-1 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………….. 98

4-2 محدودیت ها……………………………………………………………………………………………………………….. 102

4-3 پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………… 102

4-4 جدول تفاوت ها و شباهت های عناصر دخیل در فرایند پالایش جهان در اساطیر ایرانی، بین النهرینی، یونانی، هندی و سامی ……………………….. 103

فهرست منابع

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………… 105

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………… 109

بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر ایرانی

در اساطیر ایرانی، موضوع پالایش جهان و چگونگی انجام آن و دیگر جزئیات این داستان در فرگرد دوم وندیداد، یکی از بخش های پنج گانه ی اوستا و نیز متون فارسی میانه ای مانند: بندهشن، دادستان دینیگ، دینکرد هفتم و مینوی خرد، مورد بحث قرار گرفته است.

براساس متن فرگرد دوم وندیداد، پس از گستراندن زمین برای بار سوم توسط جم، دادار اهورامزدا همراه با ایزدان مینوی در ایرانویجِ نامی (va§¬ah-  Av. airiiana.) ، در کنار رودخانه ی وِه داییتیAv.d¦itii¦-) )، انجمنی را فراز می برد و جم درخشانِ خوب رمه نیز با بهترین مردمان در ایرانویج مشهور در کرانه‌ی رود داییتی انجمنی بر پا می دارد و آن گاه اهورامزدا، جم را از تازش زمستان هایی سخت همراه با سرمای سهمِ مرگبار بر جهان استومند آگاه می کند و از او می خواهد که برای جلوگیری از نابودی و ویرانیِ کل هستی و موجودات “وَر”،(-Av.vara)، را بسازد.

 ترجمه ی متن باستانی (وندیداد2)فرایند پالایش در اساطیر ایرانی

زرتشت [از] اهورامزدا پرسید: ای اهورا مزدا، ای سودمند ترین مینو، ای دادار جهان های استومند، ای اَشو، با چه کسی [در میان] مردمان توی اهورا مزدا، به جز من زرتشت همپرسگی کردی، به چه کسی دین اهورایی زرتشتی را آموختی ؟

آنگاه اهورامزدا فرمود: ای زرتشت اشو ! نخستین بار من اهورامزدا [در میان] مردمان با او همپرسگی کردم. با جم زیبای خوب رمه. به جز تو ای زرتشت، نخست به او دین اهورایی زرتشتی را آموختم.

آنگاه ای زتشت، من اهورامزدا او را گفتم : خود را آماده ساز، ای جم زیبا [ پسر] ویونگهای، برای بازخواننده بودن (باز خوانندگی ) و نگهبان دین بودن. پس ای زرتشت، جم زیبا به من این پاسخ داد؛ « نه آفرید. شده و نه آموخته شده ام برای بازخوانی و نگهبانی دین »

آنگاه ای زرتشت، من اهورمزدا به او گفتم : ای جم ! از من نپذیری آموختن و بردن دین را. آنگاه جهان مرا فراخ کن، آنگاه جهان مرا ببالان. آنگاه پاسداری و سالاری جهان مرا برای نگاهداری جهانیان بپذیر.

آنگاه مرا چنین پاسخ داد جم زیبا، ای زرتشت. من جهان تو را گسترش دهم. من جهان تو را ببالانم. من خود را آماده بسازم [که] نگهبان و نگهدار و حامی آفریدگان جهان [باشم]. در شهریاری من نه باد سرد بُوَد نه [باد] گرم، نه بیماری و نه مرگ .

آنگاه به او دو ابزار اعطا کردم من اهورامزدا : سوفارِ (شیپور ) زرین و نیز اَشترایِ (چو بدست) زرنشان را.

جم است دارندۀ دو خِشَثرَ (نیرو).

آنگاه به شهریاری جم سیصد زمستان سپری شد. آنگاه برای او این زمین پر شد [از ] چارپایان و ستوران و مردمان و سگان و پرندگان و آتش های سرخ سوزان [در] این [زمین] جای نمی یافتند چارپایان و ستوران و مردمان.

آنگاه جم را آگاه کردم. ای جم زیبای ویونگهان، پر [شده ] این زمین، چارپایان، ستوران، مردمان، سگان، پرندگان و آتش های سرخ سوزان به هم برآمده [اند]. چارپایان و ستوران و مردمان در آن [زمین ] جا پیدا نمی کنند(ادامه در فایل)

فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر ایرانی (جمشید)

جمشید که نام او در اوستا به صورت Yima-) ) و در فارسی میانه به صورت (Jam) آمده است در میان شاهان سلسله ی پیشدادی در ایران برترین است (رضایی راد، 1389: 178).

او قهرمان افسانه ای بسیار شایان توجهی است، به این دلیل که در افسانه های هند و ایرانی تا کنون زنده مانده است (کریستین سن، 1386: 279). در واقع جم، به مجموعه عقاید دوران هند و ایرانی تعلق دارد (هینلز، 1386: 55).

جم پسر ویونگهان (-Av. v¨uua¥hana)، است. در اوستا، ویونگهان نخستین کسی است که گیاه هوم (Av. haoma-) ، را می فشارد و در نتیجه این آیفت به او می رسد که فرزندی چون جم درخشان داشته باشد. شایان ذکر است که در روایت های زرتشتی جم برادر تهمورث شمرده می شود (آموزگار، 1386: 53).

به موضوع فشردن آیینی هوم توسط ویونگهان در یسنه ی 9، بند 4 اشاره شده است. به جز ویونگهان، آبتین (اثفیان)، ثریت (اثرط) و پوروشسب نیز، گیاه هوم را مطابق آیین فشرده اند و به ترتیب صاحب فرزندانی چون، فریدون، گرشاسب و زرتشت شده اند.

جمشید به واسطه ی فشردن گیاه هوم توسط پدرش زاده شده است، در متون از مادرش سخنی به میان نیامده است و چنین به نظر می رسد که او حاصل باروری یک مادر نیست و در واقع فرزند بیولوژیک پدرش نیز نمی تواند باشد، بلکه می توان گفت که او به یکباره در فضای مراسم آیینی به پیدایی آمده است (نجاری ، 1387 : 3).

بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر بین النهرینی

در اساطیر بین النهرینی، فرآیند پالایش و تصفیه ی جهان مادی به صورت وقوع سیل و توفانی بزرگ توصیف شده است و از آن جایی که اقوام سومری و بابلی (اکدی)، از جمله اقوامی بودند که در بین النهرین سکونت داشتند، روایت توفان بزرگ و پالایش در قالب سه اسطوره، که یکی از آن ها روایت سومری و دو روایت دیگر بابلی هستند، بیان شده است. شایان ذکر است که این روایت در کلیات کاملاً با هم همخوانی و تطابق دارند و اسطوره ای مشابه را بیان می کنند و تنها در جزئیات تفاوت های ناچیزی به چشم می خورد.

روایت پالایش جهان، در اساطیر بین النهرینی در کتیبه ی یازدهم که کتیبه ی توفان نامیده می شود، از حماسه ی مشهور گیل گمش، پادشاه افسانه ای اوروک ((Uruk، به تصویر کشیده شده است. این کتیبه در حفاری های شهر نیپور(Nipur)، یکی از کهن ترین شهرهای جنوب سومر، به دست آمده است.

در اساطیر بین النهرینی چنین آمده است که ایزدان بزرگ روزی به این نتیجه رسیدند که باید نسل بشر آفریده ی خود را از روی زمین، از طریق فرو فرستادن سیل و توفانی مهیب، محو سازند. به این دلیل که آن ها ناسپاس و طغیان گر شده اند و هیاهوی آن ها بیش از اندازه شده و آرامش ایزدان را بر هم زده است. اما در این میان یکی از ایزدان حس ترحم و دلسوزی اش نسبت به انسان ها برانگیخته می شود و تصمیم می گیرد، بهترینِ آن ها را از این رخداد آگاه سازد تا نسل بشر و موجودات به کلی نابود نشود.

در اساطیر سومری، انسانی که نجات دهنده ی نسل بشر است، “زیوسودرا” (Ziusudra) نام دارد، اما در اساطیر بابلی (اکدی) از “اوتناپیشتیم”(Uta-napishtim)  و “آتراهاسیس” (Athrahasis) نام برده می شود. ایزدان از این نجات دهنده می خواهند که برای نجات نسل خود و موجودات دیگر یک کشتی بسازد و نحوه ی ساختن این کشتی را نیز به او آموزش می دهند.

بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی

برای درک اهمیت اساطیر یونانی و دقت و ظرافتی که در آن ها به کار رفته باید متوجه بود که یونانیان تا قرون متمادی به حقیقت اساطیر ایمان داشتند و آن ها را در زمره ی حکایات ساده و داستان ها نمی انگاشتند. مراجع مکتوب اصلی اساطیر یونان، در درجه ی اول آثار هومر “”Homer ، و هزیود “Hesiod” و سپس شاعران متاخر یونانی است.

دنیای پیچیده و پر از ابهام اساطیری یونانی از آن چه در داستان های کلاسیک اساطیر بیان شده، کاملاً جداست. هر چند داستان های اساطیری یونان جالب و لذت بخش هستند، با این وجود اطلاعاتی در مورد شیوه ی زندگی نخستین انسان ها که محصور در محیط اطراف خود بودند به دست نمی دهند.

در مورد یونانیان باستان این نکته شایان توجه است که، آن ها خدایان خود را مطابق تصوراتشان می ساختند چیزی که پیش از آن سابقه نداشت. مجسمه ی خدایان و بت های پیشین در ظاهرشان نشانی از واقعیت نداشتند و می توان گفت شبیه هیچ موجود زنده ای نبودند (همیلتون، 1387: 19).

در اسطوره های یونانی، آن جایی که به مبحث فرآیند پالایش جهان اشاره شده است، چنین آمده است که روزی «زئوس» (Zeus) خدای بزرگ یونانی، خداوند آذرخش، از رفتار انسان ها خشمگین می شود و تصمیم می گیرد که نسل بشر را طی سیلی بزرگ از میان بردارد. اما در این میان «پرومتئوس» (Prometheus)، فرزند خود «دیوکالیون» (Deucalion) را به طور پنهانی آگاه می سازد و از او می خواهد قایقی بسازد و زندگی خود و همسرش «پیرا» (Pyrrha) را نجات دهد.

بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی

تاریخ برای هندیان جنبه ای اساطیری دارد، انسان دوران ودایی میان این دنیا و عالم بالا فاصله و مرز قاطع و مشخصی نمی بیند. آن چه در این دنیا واقع می شود انعکاسی از جهان دیگر است و آنچه در عالم بالا رخ می دهد، مانند حماسه ی خدایان و کشمکش موجودات اسطوره ای رخدادهایی نیستند که در گذشته ی تاریخی اتفاق افتاده باشد، بلکه وقایعی هستند کاملاً واقعی که دیدگاه انسان ها را تعیین می کنند (شایگان، 1375: 41).

در اساطیر هندی جهان مادی در یک سیکل یا چرخش مسلسل وار و مکرر جاودانه آفریده می شود، از بین می رود و دوباره تجدید حیات می یابد و پیوسته از یک “ماهایوگا”، (دوران بزرگ) به ماهایوگای دیگری انتقال می یابد (روزنبرگ، 1386: 628).

در اسطوره های هندی، در مورد پالایش جهان مادی، روایت ها و داستان های گوناگونی وجود دارد. بدین صورت که جهان ابتدا به وسیله ی آتش سوزی بزرگ و در پی آن توفان بزرگ از بین می رود و از نو پاکسازی و آفریده می شود.

یکی از کهن ترین و معروف ترین روایت های مربوط به توفان بزرگ دراساطیر هندی، در یکی از رسالات کهن به نام “سَتَه پا تَه برهمنه” (Sata pata brahmana) آمده است. قهرمان این داستان یعنی “مَنو” (M…nu-) نخست از توفان، از طریق “ویشنوی” (Viønu-) ، بزرگ آگاهی می یابد و او در هیات یک ماهی به یاری اش می شتابد. تنها “مَنو” است که از توفان نجات می یابد. وقتی توفان بزرگ به پایان می رسد، جهان خالی و تهی می شود و چون “مَنو” آرزوی فرزندی در سر می پروراند، دست به نیایش بر می دارد و کره، شیر ترش و ماست و آب پنیر را به ایزدان پیشکش می کند. ناگهان از میان این هدایای پیشکش شده، به نحوی معجزه آسا، زنی پدیدار می شود. که از پیوند این زن و مَنو، نسل جدید انسان، یعنی نژاد “مَنو” پدید می آید (وارنر،1387 : 46).

بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی

در سنت بسیاری از اقوام بزرگ و گوناگون، افسانه هایی پیرامون توفانی بزرگ و پالایش جهان مادی آمده است. پر آوازه ترین این روایات کهن، اگرچه که قدیمی ترین آن ها نیست، در “سفر پیدایش” (بخشی از کتاب مقدس تورات) آمده است.

از این روایت بیان شده در کتاب مقدس تورات، چنین برمی آید که هنگامی که ده نسل از تبار حضرت آدم گذشت، “یهوه” (نام خاص خداوند در تورات) دید که جهان آفریده ی او فاسد و تباه گشته و سرشار از شرارت و بدی شده است. پس بر آن شد که نسل بشر و دیگر آفریده های خود را به وسیله ی فرو فرستادن سیل و توفانی عظیم نابود کند. اما “یهوه” خواست که “نوح” نجات پیدا کند زیرا او انسانی درستکار بود و شایستگی به وجود آوردن نسلی نو و تباری پاک را داشت.

“یهوه” به “نوح” فرمان داد تا کشتی بزرگی بسازد و پس از ساخته شدن کشتی، با خانواده ای خویش به داخل آن رود و از همه ی آفریده های جهان، از هر نوع حیوان اهلی و پاک به تعداد هفت و از هر یک از حیوانات وحشی، یک جفت با خود به کشتی برد (وارنر،1387 : 43)

شایان ذکر است که در قرآن کریم و روایات اسلامی نیز به زندگانی حضرت نوح (ع) و توفان و سیلی که در زمان پیامبری او به وقوع پیوسته است در چند سوره، پرداخته شده است. اما از آن جایی که در این پژوهش بررسی فرآیند پالایش جهان در اساطیر سامی مورد نظر بوده است تنها به بیان خلاصه ای از آن چه در قرآن آمده است، بسنده می شود.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های ادبیات و زبان فارسی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع فارسی

• آرمسترانگ ، کارن (1390 ) . تاریخ مختصر اسطوره . ترجمه عباس مخبر . چاپ اول. تهران : مرکز .
• آموزگار، ژاله (1386) . تاریخ اسا طیری ایران . چاپ هفتم . تهران : سمت .
• اسماعیل پور ، ابوالقاسم (1383) . اسطوره آفرینش در آیین مانی . چاپ دوم . تهران : کاروان .
• الیاده ، میرچا (1387) . مقدس و نامقدس . ترجمه بهزاد سالکی . چاپ دوم . تهران : علمی و فرهنگی .
• (1388) . متون مقدس بنیادین از سراسر جهان . ترجمه مانی صالحی علامه . ج1. چاپ دوم . تهران : فرا روان .
• اوشیدری ، جهانگیر(1371) . دانشنامه مزدیسنا ( وازه نامه توضیحی آیین زرتشت ) . چاپ اول . تهران : مرکز .
• ایونس ، ورونیکا ( 1381) . اساطیر هند . ترجمه باجلان فرخی . چاپ دوم . تهران : اساطیر .
• بهار ، مهرداد (1387) . پژوهشی در اساطیر ایران . چاپ هفتم . تهران : آگاه .
• (1385) . بندهشن . چاپ سوم . تهران : توس .
• بیرلین ، ج . ف . (1389) . اسطوره های موازی . ترجمه عباس مخبر. چاپ دوم . تهران : مرکز .
• پورداوود ، ابراهیم (1347) . یشتها . به کوشش بهرام فره وشی . تهران : دانشگاه تهران.
• پین سنت ، جان (1380) . اساطیر یونان . ترجمه باجلان فرخی . چاپ اول . تهران : اساطیر.
• تفضلی، احمد (1379) . مینوی خرد . تهران : توس .
• ثمینی، نغمه (1388) . تماشا خانه اساطیر : اسطوره و کهن نمونه در ادبیات نمایشی ایران . چاپ دوم . تهران : نی .
• …
• …