معماری چوبی در استان گیلان

عنصر چوب در معماری بومی استان گیلان

پایان نامه درباره استان گیلان (تحلیل ساختاری و فضایی عنصر چوب در معماری بومی استان گیلان)

فصل دوم

2-1-1ویژگی های جغرافیایی : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8

2-1-2 ویژگی های اقلیمی استان گیلان: …………………………………………………………………………………………….. 9

2-1-3 رودها و منابع آبي مهم:………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 11

2-1-4 تاریخچه: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 12

2-1-5 گیلان در دوره صفویه و کیاییان: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 13

2-1-6 میرزا کوچک خان جنگلی و دکتر حشمت …………………………………………………………………………………………….. 15

2-1-7 انسان شناسی :………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-1-7-1 گروههای قومی گیلان:………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-1-7-2 نژاد: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 17

2-1-7-3 زبان: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 17

2-1-7-4 مذهب: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-1-8 اقتصاد: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 19

2-1-8-1 قابليتهاي كشاورزي ومنابع طبيعي استان گيلان …………………………………………………………………………………………………….. 19

2-1-8-2 قابليتهاي صنعتي ومعدني استان گيلان ………………………………………………………………………………………………………………….. 20

2-2-1 تفاوت معماری بومی با معماری سنتی:……………………………………………………………………………………………………. 22

2-2-2 معماری بومی روستایی و شهری استان گیلان …………………………………………………………………………………………………. 22

2-2-3 معماری روستایی گیلان ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-2-3-1 تلمبار : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-2-3-2 کتام: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 25

2-2-3-3 کندوج………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 26

2-2-4 انواع بناها در گیلان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

2-2-4-1 گالی پوش خانه  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

2-2-4-2 لته سر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 29

2-2-4-3 سفالی خانه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 30

2-2-4-4 سیمکاخانه  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

2-2-5 معماری شهری گیلان ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

2-2-5-1 جهت بنا ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 33

2-2-5-2 شکل ساختمان ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-2-5-3 فرم بنا ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-2-5-4 ارتباط با طبیعت ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-2-5-5 سیرکولاسیون………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 36

2-2-6 نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 36

فصل سوم

3-1-تاریخچه چوب ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

3-2 جنگل ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

3-3 اهمیت جنگل ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 41

3-4 نقش زیست محیطی جنگل ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 42

3-5 گونه ها، تیپ ها و جوامع جنگلی گیلان ……………………………………………………………………………………………………………. 42

3-6 جوامع جنگلی گیلان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 44

3-6-1 جامعه اوری، کچفوتوس ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 45

3-6-2 جامعه راش  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 46

3-6-3 جامعه بلوط، ممرز  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

3-6-4 جامعه آزاد ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 48

3-6-5 جامعه انجیلی  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

3-6-6 جامعه لرگ، توسکا و سفیدپلت  ……………………………………………………………………………………………………………………….. 50

3-6-7 جامعه شمشاد ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 51

3-6-8 جامعه زربین ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

3-7 بهره برداری از جنگل های گیلان ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

3-8 نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………….. 55

فصل چهارم

4-1-1آثار چوبی در دوران تاریخی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 56

4-1-2 تاریخچه چوب در ایران ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 57

4-1-3 خواص چوب ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 59

4-1-4 انواع ساختارهای چوبی در معماری …………………………………………………………………………………………………………….. 60

4-1-4-1 ارسی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 60

4-1-4-2 پله ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 61

4-1-4-3 تخت ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

4-1-4-4 تیرهای چوبی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

4-1-4-5 در ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 63

4-1-4-6 زیارتنامه ها و کتیبه های چوبی  …………………………………………………………………………………………………………………… 64

4-1-4-7 ستون های چوبی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 65

4-1-4-8 شیرسر ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 65

4-1-4-9 صندوق قبر ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 65

4-1-4-10 ضریح ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 66

4-1-4-11 قاب  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 66

4-1-4-12 گره چینی و کاربرد آینه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

4-1-4-13 گلدسته ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

4-1-4-14 منبر ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 68

4-1-4-15 نرده ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 68

4-1-4-16 نورگیرهای چوبی یا دارافزین  ……………………………………………………………………………………………………………………….. 69

4-2 عناصر سازه ای گیلان ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

4-2-1 پی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

4-2-1-1 پی شیکیلی  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

4-2-1-2 پی سگت چاه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 72

4-2-1-3 پی پاکونه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 73

4-2-2 ستون  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 77

4-2-3 انواع دیوار ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 78

4-2-3-1 دیوار زگالی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 78

4-2-3-2 دیوار زگمه ای ( دارورچین)………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

4-2-3-3 دیوار خشتی آجاری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 83

4-2-4 انواع سقف ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 86

4-2-4-1 گالی پوش ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 86

4-2-4-2 لت پوش ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 88

4-2-5 عناصر معماری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 94

4-2-5-1 کف سازی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 94

4-2-5-2 پله ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 95

4-2-5-3 نرده ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

4-2-5-4 در و پنجره های چوبی  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 98

4-2-5-5 دستک منازل  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 99

4-2-5-6 پوشش بامی چوبی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 100

4-2-6 اتصالات  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 105

4-2-6-1 اتصال کام و زبانه  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 105

4-2-6-2 اتصال نیم به نیم  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 105

4-2-6-3 اتصال گوه بندی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 106

4-2-6-4 انواع اتصالات استفاده شده در بناهای گیلان……………………………………………………………………………………………………………….. 106

4-2-7 نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 108

منابع:………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 116

1گروههای قومی گیلان:

قبل از مهاجرت اقوام آریائی به ایران صفحات شمالی ایران ، یعنی نواحی جنوب دریای مازندران، مسکن اقوامی مانند کادوسیان، آماردها کاسپیان و تپوریها و … بود. قدیمی ترین سندی که از قوم کاسی ها یاد می کند مربوط به سده 24 قبل از میلاد و متعلق به «پوزوراین شوشیناک» است هرودوت[1] مورخ یونانی این قسمت را حاکم نشین پانزدهم بر شمرده که ساس ها و کاسپی ها ی ساکن آن دویست تالان خراج به داریوش می پرداختند .

استرابن که در 40 ق . م تا 40 میلادی می زیست اقوام گلامی ، کادوس ، ماردی و بعضی قبائل گرگانی را ساکنان نواحی شمال کوه البرز دانسته اند . در گذر زمان اعراب کادوسیان را طیلسان خواندند. بعدها این نام نیز تغیر یافت و امروزه آنها را تالش یا تالشیان می نامند . «پلوتارک» مورخ یونانی درباره جنگ کادوسیان با اردشیر ساسانی در 384 میلادی سخن گفته است .

پیرنیا با توجه به نوشته های کتزیاس[2] درباره کادوس ها می گوید مادها ابتدا گیلان و حوالی آن را در اختیار داشتند ولی در اواخر دوره مادها به سبب پاره ای اختلافات آن را از دست دادند چنانکه در اواخر عصر هخامنشی نیز کادوسی ها به صورت نیمه مستقل می زیستند نزاع میان مادها و کادوسیان از وقایع مهم اواخر حکومت مادها است.

[1] herudet

[2] ketzias

نژاد:

درباره نژاد اقوام ساکن گیلان قبل از ورود آریائیها نظریه های مختلفی وجود دارد . اغلب پژوهشگران از جمله  «هنری فیلد» بر آنند که سومری ها مظاهر تمدن خود را از ناحیه جنوب شرقی دریای مازندران که در آنجا گنجینه ای از اشکال و سفال سومری کشف شده با خود به جلگه بین النهرین آورده اند . در پهلوان نامه گیل گمش از قول پروفسور آمده است : این گونه می توان گفت که ریشه نژادی سومریان با آریائی های کوهپایه نشین کوهستان های خاوری همگن باشد و افسانه های کهن این مردم نیز اشاره به کوچ آنان از فرازهای سخت به سوی آبرفت های زندگی بخش بین النهرین می کند.

زبان:

به تناسب تنوع قومی در استان گیلان، زبان و گویش های رایج در این منطقه نیز متفاوت می باشد اما گویش غالب در این خطه گیلکی، تالشی و دیلمی است گیلکی از زبان های ایرانی و یکی از شعب زبان پهلوی است که در واقع به عنوان زبان مادری مردم گیلان محسوب می شود گیلکی خود به چند شاخه تقسیم می شود که ناحیه شرقی و غربی استان از یکدیگر متمایز می باشند به گویش ناحیه شرقی استان بیه پیش و به گویش ناحیه غربی بیه پس می گویند گویش بیه پس در رشت،  بندر انزلی، لشت نشا، صومعه سرا، کوچصفهان و گویش بیه پیش در لاهیجان، لنگرود و رودسر رایج است.

در قسمت غرب و شمال غرب استان به ویژه در مرز ایران و جمهوری آذربایجان همچون ماسال، اسالم، شاندرمن، تالش و دولاب، افراد به زبان تالشی تکلم می کنند. این زبان از جمله زبان های شمال غربی ایران است که در زمان های قبل ( تا حدود قرن 10 هجری قمری ) در سرزمین آذربایجان رایج بوده و از آن پس جای خود را به یکی از گویش های زبان ترکی داده است.

در میان اقوام ترک آذری مقیم این استان زبان ترکی آذری متداول است در شهرهایی چون تالش، آستارا، رشت، رضوانشهرو بندر انزلی اقوام ترک آذری سکونت دارند و به این زبان تکلم می نمایند. از زبانهای مهم دیگر استان گیلان زبان دیلمی است که با گیلکی تفاوت های اساسی دارد همچنین گالشی گویش رایج مردم کوهپایه تالش لهجه مردم رودبار و کرمانجی لهجه عمارلویی ها می باشد. درمنطقه رودبار اقوام تاتی و کرد نیز سکونت دارند که به زبانهای تاتی و کردی تکلم می نمایند در شهرهای رشت و بندرانزلی اقلیتی از ارامنه سکونت دارند که به زبان ارمنی سخن می گویند در کنار این زبان ها ساکنان این استان با فارسی نیز به عنوان زبان رسمی آشنایی دارند .

مذهب:

عمده جمعیت گیلان همچون اکثریت مردم ایران شیعه‌اند. بخشی از تالشها اقلیت قابل توجه سنی شافعی را در مرکز و شمال تالش شکل می‌دهند.

تغییر دین به اسلام پس از ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال از ورود آن به ایران آغاز شد. در غرب گیلان، ابوجعفر قاسم بن محمد تومی تمیمی عالم حنبلی از آمل، اسلام سنی را ترویج کرد. در شرق گیلان، حسن بن علی اطروش ناصرالحق علوی که در هوسم موعظه می‌کرد مردم را به شیعه زیدی فراخواند. مقبره او در آمل توسط زوار اهل شرق گیلان زیارت می‌شد. تفرقه بین غرب حنبلی گیلان و شرق زیدی ناصری گیلان قرنها ادامه یافت و همچون شکافی سیاسی و فرهنگی عمل کرد.

از قرن یازدهم میلادی علمای سنی و حنبلی زیادی از غرب گیلان با نسب گیلانی برخاستند. ساکنان شرقی گیلان به دیلمیان زیدی مرتبط شدند و در بسط دیلمی قرن دهم (به بیان مینورسکی) مشارکت کردند. زمانی که اسماعیل صفوی، مؤسس سلسله صفوی از آق قویونلوها فرار می‌کرد میرزا علی کیا، شاه کیایی گیلان از او پذیرایی کرد و دانشور لاهیجانی شمس الدین لاهیجی را برای استادی برای آموزش او گماشت.

اسماعیل از ۱۴۹۳ تا ۱۴۹۹ در کوههای لاهیجان تحت تربیت صوفیان به دور از کودکان، زنان و با سوگند شهادت می‌زیست. گفته شده اسماعیل در اثر آموزش‌های شمس الدین و اطرافیان به شیعه گرایش پیدا کرده‌است. بعدها شیعه، مذهب رسمی دولت صفوی شد. در ۹۳۵ هجری کارکیا سلطان احمد اول فرمانروایی کیایی، به ترغیب شاه طهماسب، مذهب زیدی خود را ترک کرد و شیعه اثنی عشری را پذیرفت، و تلاش کرد پس از بازگشتش به گیلان، آن را بر رعایایش تحمیل کند.

قابليتهاي كشاورزي ومنابع طبيعي استان گيلان:

استان گيلان به دليل داشتن خاك حاصلخيز و شرايط اقليمي مناسب و نيز برخورداري از منابع فراوان آبهاي سطحي و زيرزميني، از جمله مناطق مستعد كشور براي توليد محصولات زراعي و باغي است. برنج، چاي، زيتون، فندق، مركبات، هندوانه و بادام زميني از مهمترين محصولات زراعي و باغي استان به شمار  مي آيد.

همچنين امكان توسعه سطح زيركشت، و افزايش ميزان توليد محصولات چاي، زيتون، گلها و گياهان زينتي،محصولات گلخانه اي و نيز محصولات سبزي و صيفي جات در استان فراهم است.

استان گيلان همچنين به دليل برخورداري از مراتع وسيع و مستعد، و نيز داشتن شرايط اقليمي مناسب براي كشت محصولات علوفه ای و همچنين وجود پس چر مزارع كشاورزي قابل مصرف در امر تغذيه دام، داراي موقعيت خوبی برای نگهداري و پرورش انواع دام است.

فعاليتهاي دامپروري استان، به طور عمده دربردارنده عمليات نگهداري و پرورش انواع دام، شامل گاو،گوسفند و بره، گاوميش، طيور، كرم ابريشم، زنبور عسل و آبزيان، و محصولات دامي استان، عبارت از گوشت قرمز، گوشت مرغ و تخم مرغ، گوشت سفید(ماهی)، عسل، و شیرخام می باشد.

يكي از مهمترين فعاليتهاي دامپروري استان، پرور ش كرم ابريشم است، به گونه ا ي كه توان توليد پيله ابريشم گيلان، سرآمد توليد ساير مناطق كشور مي باشد. فراگيربودن عمليات پرور ش كرم ابريشم، وجود توتستانها و نيز شمار قابل توجه خانوارهاي نوغان دار در سطح استان، از مهمترين عوامل تحقق اين امر است. فعاليت نوغان داري مي تواند، به عنوان يك فعاليت جنبي، علاوه بر تهيه مواد اوليه براي كارخانه هاي ريسندگي و ايجاد اشتغال، زمينه مساعدي را براي افزايش سطح درآمد كشاورزان استان فراهم كند.

از ديگر فعاليتهاي مهم دامپروري، كه با توجه به موقعيت اقليمي خاص گيلان، و برخورداري آن از منابع آبي لازم مانند تالابها، چشمه ها، آب بندان ها، و رودخانه ها انجام مي شود، پرورش انواع ماهيان گرم آبي و سرد آبي است. توليد ماهيان گرم آبي در منابع آبي طبيعي ونيمه طبيعي، استخرها ي خاكي و شاليزارها و همچنين توليد ماهيان سرد آبي دراستخرهاي بتوني، حوضچه هاي آب كشاورزي و شاليزارها، از جمله روشهاي پرورش ماهيان مي باشد.

به دلايل وجود گونه هاي درختي و پوشش گياهي متنوع در سطح جنگلها و مراتع استان گيلان، درصورت حفاظت از آنها، احيای جنگلهاي مخروبه، اصلاح مراتع، و نيز بهره برداري بهينه از جنگلهاومراتع، صنايع وابسته به جنگل وگياهان دارويي رشد مي كند، ميزان توليد چوب و علوفه افزايش مي يابد، خوراك مورد نياز دا مها تامين مي گردد، عمليات اكوتوريسم رونق مي گيرد، و در فعاليتهاي غيرجنگلي و غيرمرتعي نيز، شغل ايجاد مي شود به دليل حجم زياد ريزشهاي جوي، و جاري بودن رودخانه هاي متعدد در گيلان، درصورت مهار آبهاي سطحي،اصلاح مسيرهاي رودخانه ها، وتقويت سفره هاي آب زيرزميني، مي توان از ذخاير موجود آب، به طور بهينه، استفاده وبهره برداري نمود.

در ميان ديگر قابليتهاي منابع آب استان، ميتوان از دسترسي آسان به سفره ها ي آب زيرزميني، وجودمنابع آبي همچون درياچه كاسپين،تالا بها، و آب بندان ها و نيز امكان استفاده از آب شرب چشمه هاي نواحي كوهستاني وكوهپايه ای نام برد.

جدول 4-4 انواع چوب به کار رفته در عناصر معماری

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های معماری کلیک کنید.

نمونه ای از منابع:

1. برومبرژه،کریستیان،1370،مسکن و معماری در جامعه ی روستایی گیلان،علاءالدین گوشه گیر،تهران، چاپ اول
2. پارسا،داوود،1390،اطلس چوبهای شمال ایران،انتشارات دانشگاه تهران،تهران
3. پیرزاد،1393،فناوریهای پرداخت روی چوب در معماری بومی گیلان،نشریه پژوهش هنر،شماره4
4. تیموری، محمود تاتت1358، اتصالات چوبی، نشر ثامن الحجج، تهران
5. ثابتی،حبیب الله،1357،جنگل های ایران،انتشارات دانشگاه تهران،تهران
6. چرختاب مقدم،نعمتی مژده،حسینی،1391،بررسی معماری چوبی کرانه جنوبی دریای خزر، سازمان مسکن استان گیلان
7. حجازی،رضا،1364،چوب شناسی و صنایع چوب،انتشارات دانشگاه تهران،تهران
8. حشمتی،1391،کاربرد چوب در معماری،نشریه معماری و ساختمان،شماره 6
9. خاکپور،1384،ساخت خانه های شیکیلی در گیلان،نشریه هنرهای زیبا،شماره 25
10. خاکپور،مژگان،1384،مسکن بومی در جوامع روستایی گیلان،نشریه هنرهای زیبا،شماره
11. …
12. …