مبانی بینشی و ارزشی علم و فناوری از نگاه اسلام

علم و فناوری از نگاه اسلام

2-10 مبانی بینشی و ارزشی علم و فناوری (از نگاه اسلام) – علم و فناوری از نگاه اسلام

2-10-1 مبانی بینشی – علم و فناوری از نگاه اسلام

2-10-1-1 مبنای مبدأ شناختی

2-10-1-2 مبنای جهان‌شناختی

2-10-1-3 مبنای فرجام شناختی

2-10-1-4 مبنای معرفت‌شناسی

2-10-1-5 مبنای انسان‌شناختی

2-10-2 مبانی ارزشی – علم و فناوری از نگاه اسلام

2-10-2-1 مبانی ارزشی عمومی

2-10-2-2 مبانی اختصاصی نظام علم و فناوری

منابع علم و فناوری از نگاه اسلام

علم و فناوری از نگاه اسلام

مبانی بینشی و ارزشی علم و فناوری از نگاه اسلام

مبانی بینشی – علم و فناوری از نگاه اسلام

مبنای مبدأ شناختی

مبنای مبدأ شناختی را مشتمل بر اموری است که به لحاظ عقلی قابل اثبات است و روایاتی نیز درباره آنها وارد شده است اما در اینجا فقط به ذکر آیات قرآن بسنده می­شود:

1. منشأ جهان هستی خداوند یکتاست. او اصل تمام موجودات و مقوم آنهاست.

افزون بر دلایل عقلی، آیات متعددی در قرآن کریم بر این مطلب دلالت دارد که به مواردی از آن اشاره می­شود.

جز او هیچ معبودی نیست، آفریدگار همه چیز است، او را بپرستید (انعام/102). خدای یکتاست که جز او خدایی نیست. او زنده و پاینده است (بقره/255).

2. خداوند خیر بنیادین هستی است. او کمال محض و منبع هر خیر و کمال است.

هر چه از انواع نیکویی به تو رسید از جانب خداست و هر بدی رسد از نفس است (نساء/79).

3. خداوند غنی بالذات است و فرامین او به مصلحت بندگان است

تنها خداوند است که از همۀ عالم بی نیاز و به همه اوصاف کمال آراسته است (حج/64). ای مردم شما همه به خدا فقیر و محتاج هستید و تنها خداست که بی نیاز و غنی بالذات و آراسته به همة اوصاف کمال است (سجده/5).

4. خداوند مدبّر جهان هستی است.

او امر عالم را (به نظام احسن) از آسمان تا زمین تدبیر می­کند (فاطر/15). باز به آنها بگو که پروردگار آسمانهای هفت گانه و پروردگار عرش عظیم کیست (مؤمنون/86).

5. براساس جهان‌بینی اسلامی­خداوند شارع و قانون‌گذار قواعد زندگی (اعم از فردی و اجتماعی) است.

مبنای جهان‌شناختی

مبنای جهان‌شناختی را می­توان مشتمل بر اموری دانست که به لحاظ عقلی قابل اثبات است و روایاتی نیز درباره آنها وارد شده است اما در اینجا فقط به ذکر آیات قرآن بسنده می­شود.

1. جهان هستی تصادفی آفریده نشده است، منشأ آن خداوند است.

خدا همان کسی است که زمین و آسمان و هر آنچه بین این دو است را در شش روز آفرید (سجده/4).

2. جهان هستی بیهوده آفریده نشده است، غایت آن خداوند است.

«و ما آسمانها و زمین و هر آنچه بین آنهاست را بازیچه خلق نکردیم* آنها را جز به حق و از روی حکمت و مصلحت نیافریدیم و لیکن اکثر مردم از آن آگاه نیستند (دخان/38 و 39)». «آیا چنین پنداشتید که ما شما را به عبس و بازیچه آفریدیم و به سوی ما رجوع نخواهید کرد (مؤمنون/115)».

3. جهان هستی پس از آفرینش مستقل نگشته است، قوام آن به خداوند است.

خدای یکتاست که جز او خدایی نیست. او زنده و پاینده است (بقره/225).

جهان هستی منحصر در جهان محسوس نیست و غیب را هم شامل می­شود. همچنین براساس حکمت اسلامی، اثبات شده‌است که جهان مادّه، نازل‌ترین عالم وجود می‌باشد و در ورای آن عوالم مختلفی از جمله عالم مثال و عالم تجرّد وجود داشته که رابطۀ آن‌ها با عالم ماده، رابطۀ طولی می‌باشد. در ورای همۀ عوالم، اسماء و صفات خداوند قرار دارد؛ به گونه‌ای که عالَم و موجودات آن، تجلّی اسماء و صفات حقّند.

مبنای فرجام شناختی

مبنای فرجام شناختی را می­توان مشتمل بر این امور دانست.

1. جهان هستی بیهوده آفریده نشده است، غایت آن خداوند است.
2. فرجام انسانها این دنیا نیست بلکه جهان آخرت است.
3. واقعیت انسانها که در دنیا شکل گرفته در جهان آخرت نمایان می­شود.
4. انسانها در جهان آخرت پاسخ‌گوی اعمال خود در دنیا بوده و مجازات و پاداش داده می­شوند.

مبنای معرفت‌شناسی

در این بخش، ابزارهای معرفتی دین را برای شناخت حقایق، نام برده شده و به شرح مختصرتجربۀ حسی به عنوان ابزار معرفتی مشترک بین علم‌جدید ­و علم‌دینی پرداخته می‌شود.

ابزارهاي معرفت دين

انسان براي دستيابي به معرفت ابزارهاي گوناگوني دارد كه آن‌ها­ عبارتند از:

حسّ و تجربه، عقل، الهام، وحي، شهود و مكاشفه (رادمنش، (1390) ص 223).

در ميان اين ابزارها، حس و تجربه ابزاری مشترک بین علم‌جدید ­و علم دینی می‌باشد که تجربه‌گرا­يان اهتمام جدّي نسبت به آن دارند. در ادامه تفاوت نگرش دینی و سکولار را در رابطه با حس و تجربه به صورت مختصر بیان می‌شود.

مبنای انسان‌شناختی

انسان چیست؟ این سؤال، موضوعی است که طی تاریخ اهمیت داشته است. در مورد چیستی انسان چند بحث مهم وجود دارد، افزون بر این، جایگاه انسان در نظام علمی­نیز باید به صورت خاص مورد توجه قرار گیرد. در اینجا ابتدا دربارة مبنای عمومی­انسان‌شناختی نظامهای رفتاری بحث می­شود و در پی آن مبانی اختصاصی انسان‌شناختی نظام علمی­بیان می­شود.

1. چیستی انسان

انسان موجودی است مرکب از جسم و روح، هدفمند، کمال‌جو، دارای کرامت و فطرت پاک است. غایت انسان قرب الهی است که به صورت اختیاری براساس ایمان و عمل صالح حاصل می­شود.

2. رابطة انسان با خدا

نظریة تبیین‌گر رابطة انسان با خدا، نظریة خلیفة الهی انسان است این نظریه برگرفته از آیاتی است که حکایت از مقام انسان در دنیا می­کند. خداوند در آیه سی ام بقره می­فرماید:

(به خاطر بیاور) هنگامی­را که پروردگارت به فرشتگان گفت: «من در روی زمین جانشینی قرار خواهم داد». (فرشتگان) گفتند: (پروردگارا) آیا کسی را در آن قرار می­دهی که فساد خونریزی کند؟ «ما تسبیح و حمد تو را به جا می­آوریم و تو را تقدیس می­کنیم». پروردگار فرمود: «من حقایقی را می­دانم که شما نمی­دانید».

مبانی ارزشی – علم و فناوری از نگاه اسلام

مبانی ارزشی، بایدها و نبایدهای حقوقی و اخلاقی مبتنی بر مبانی بینشی است که رفتارها را در راه رسیدن به اهداف نظام علمی­سامان می­دهد. مبانی ارزشی را به حوزه عمومی­و اختصاصی تقسیم می­شود.

مبانی ارزشی عمومی

منظور از مبانی عمومی­مبانی ارزشی است که اختصاص به نظام خاصی ندارد و شامل همة حوزه‌ها­ی رفتاری می­شود.

آنچه در اینجا مورد گفتگو است مبانی نظام علمی­است که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.

1. اصل آزادی

از آنجا که انسان موجودی مختار است و دستیابی به قرب الهی در ذات خود عملی اختیاری و اصل بنیادینی در نظامهای رفتاری به ویژه نظام علمی­است و آزادی مقید به عدم اضرار به خود و دیگری است.

2. اصل سلطنت نکرده انسانی بر انسان دیگر: (اصل استقلال)

شخصی از لحاظ طبیعی بر شخص دیگر سلطنت ندارد و از این رو، اشخاص مساوی اند؛ و در نظام علمی­هیچ شخصی نسبت به دیگری امتیازی ندارد.

3. اصل ولایت متقابل و مسئولیت

مسلمانان در جامعه هر چند استقلال دارند، اما به صورت متقابل بر یکدیگر ولایت دارند و از آن جهت در برابر یکدیگر مسئول اند. از این رو، آنان می­توانند نسبت به یکدیگر امر به معروف و نهی از منکر کنند.

از آنجا که انسان هدفی دارد و آخرت‌گرا­ست مصالح او در جهت این هدف با اهمیت است. رعایت چنین مصلحتی از طریق وحی امکان‌پذیر است.

مبانی اختصاصی نظام علم و فناوری

مبانی اختصاصی نظام علم و فناوری

مبانی اختصاصی نظام علم و فناوری را در قالب بیانیه ارزشهای نظام علم و فناوری بررسی می­شود. ابتدا با پرداختن به عناوین ارزشها به شرح و تفسیر آن پرداخته می شود.

مبحث اول: بیانیه ارزش‌ها­ی نظام علم و فناوری جمهوری اسلامی­ایران

مبانی ارزشی که حاکم بر تمامی­عرصه‌ها­ و مشخص کنندة سیاست‌ها­، جهت گیری‌ها­، اولویت‌ها­ و باید و نبایدهای آموزش، پژوهش و فناوری است عبارتند از:

1. توحید محوری علم و فناوری
2. علم هدایت‌گر و هدفمندی آخرت‌گرا­یانه علم و فناوری
3. عدالت‌محوری، فرصتهای برابر و پرورش استعدادها متناسب با الگوی مردم‌سالاری دینی
4. کرامت انسان با تکیه بر آزادگی و تقویت روحیة تتبع و بررسی علمی
5. آزاداندیشی و تبادل آرا و تضارب افکار
6. تکریم علم و عالم، ارزشمندی فعالیت علمی­و ضرورت احترام حقوقی و اخلاقی به آفرینشهای فکری
7. علم توانمندساز و ثروت آفرین (علم نافع)
8. صف‌شکنی علمی­به ویژه در بازبینی و طراحی علوم انسانی در چارچوب جهان‌بینی اسلامی
9. تقدم مصالح عمومی­بر منافع فردی و گروهی و تقویت روحیه تعاون و مشارکت
10. ارج گذاشتن به تجربیات و دستاوردهای علمی­بشر و بهره‌گیری از آنها در چارچوب نظام ارزشی کشور
11. تعامل فعال و الهام‌بخش با محیط جهانی و فرایندهای توسعه علم و فناوری در جهان
12. اخلاق‌محوری، مسئولیت‌پذیری آحاد جامعه علمی­ و نهادهای مرتبط با آن

علم و فناوری از نگاه اسلام

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مدیریت کلیک کنید.

نمونه ای از منابع فارسی علم و فناوری از نگاه اسلام

1. ابطحی سید حسین، راحله منتظر (1391)، «مفهوم شناسی تعاریف و اصطلاحات الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، منشأ علمی دینی و فلسفی آن ها»، کتاب نقشه راه تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دبیرخانه کنفرانس الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، ص 106-137.
2. استیس، والتر ترنس (1377)، دین و نگرش نوین، ترجمۀ احمدرضا جلیلی، تهران: نشر حکمت.
3. اصلانی، رعنا (1392)، «تحلیل‌محتوای کتاب‌های تعلیمات اجتماعی دورۀ متوسطه براساس شاخص‌های رویکرد تلفیقی از دیدگاه معلمان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ برنامه‌ریزی درسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی
4. بازرگان، عباس (1387)، روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته، رویکردهای متداول در علوم رفتاری، تهران: انتشارات دیدار
5. بستان، حسین و دیگران، (1384)، گامی به سوی علم‌دینی(1)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
6. پاشاشریفی، حسن و شریفی، نسترن (1383)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات سخن
7. پترسون، مایکل و دیگران، (1378)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: انتشارات طرح نو.
8. پیروزمند، علیرضا (1372)، رابطۀ منطقی دین و علوم کاربردی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
9. تقوی، مصطفی (1388)، تٍأملی بر الگوی اسلامی- ایرانی توسعۀ علم و فناوری، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
10. تقوی، مصطفی (1391)، «بررسی امکان‌پذیری و چگونگی تحقّق نظام علم و تکنولوژی مبتنی بر دین»، رسالۀ دکتری رشته فلسفۀ علم، تهران: دانشگاه صنعتی شریف.
11. http://www.Audiencedialogue.net
12. …
13. …

علم و فناوری از نگاه اسلام