گردشگری چیست ؟ و برنامه‌ ریزی گردشگری

گردشگری چیست ؟ – برنامه‌ ریزی گردشگری

مقدمه برنامه‌ ریزی گردشگری

1-2- بخش اول

1-1-2-  گردشگری

2-1-2- گردشگری و رویکرد سیستمی

3-1-2- برنامه‌ ریزی گردشگری

4-1-2- تعاریف برنامه‌ ریزی گردشگری

5-1-2-  ویژگی های برنامه‌ ریزی گردشگری

6-1-2- فرایند برنامه‌ ریزی گردشگری

7-1-2-  رویکردهای برنامه‌ ریزی گردشگری

8-1-2-  نظام گردشگری

9-1-2-  عرضه و تقاضای گردشگری در برنامه‌ ریزی گردشگری

1-9-1-2- عرضه گردشگری..

2-9-1-2- تقاضای گردشگری..

10-1-2- تاریخچه و مفهوم توسعه

1-10-1-2- تئوری‌های توسعه.

2-10-1-2- توسعه  پایدار

3-10-1-2- توسعه گردشگری پایدار

4-10-1-2- الگوی توسعه همبافته گردشگری..

12-1-2- مقصد و جامعه گردشگری

1-12-1-2- ذینفعان توسعه گردشگری..

13-1-2- معیارهای کلیدی توسعه مقصد

14-1-2-  دلایل پیچیدگی مدیریت مقصدها

1-14-1-2- چرخۀ عمر گردشگری..

2-14-1-2- ظرفیت تحمل.

3-14-1-2-  شاخص رنجش داکسی

15-1-2- عوامل موثر بر توسعه مقصد گردشگری

1-15-1-2- عوامل محیط داخلی مؤثر بر مقصد گردشگری در برنامه‌ ریزی گردشگری ..

2-15-1-2- عوامل محیط خارجی مؤثر بر مقصد گردشگری..

16-1-2- مدیریت استراتژیک گردشگری

منبع

برنامه‌ ریزی گردشگری

گردشگری

گردشگری یا Tourism  از کلمۀ Tour  به معنای گشتن اخذ شده که ریشه در لغت لاتین Turns، معنای دور زدن، رفت و برگشت بین مبداء و مقصد و چرخش دارد. این لغت از یونانی به اسپانیایی و فرانسوی و در نهایت به انگلیسی راه یافته است(آکسفورد[1]1356:1989).

در تعریف ذکر شده، اشاره­ای به اثرات گردشگری نشده است. از آنجا که توجه به اثرات گردشگری از مباحث مهم در مدیریت و برنامه­ریزی به شمار می­رود، جعفری(2000) در تعریف خود از گردشگری به آن اشاره کرده است:

” گردشگری  مطالعه انسان خارج از محل سکونت معمول اوست، مطالعه صنعتی است که به نیازهای وی پاسخ می­گوید و مطالعه اثراتی که هم انسان و هم این صنعت بر محیط فرهنگی – اجتماعی، اقتصادی و زیست­محیطی میزبان دارند”(جعفری[2]،2000). در سال 1991 از سوی سازمان جهانی گردشگری(WTO) گردشگری اینگونه تعریف شد:

” به عمل فردی که به مسافرت می­رود و در آن مکان که خارج از محیط زندگی وی است برای مدتی کمتر از یک سال جهت تفریح، تجارت و دیگر اهداف اقامت نماید، گردشگری گفته می­شود”(چاک وای،1382: 22).

 گردشگری و رویکرد سیستمی [3]

یکی از مکاتبی که امروزه در اغلب زمینه های علمی مقبولیت یافته است و بررسی ها و تجزیه و تحلیل های علمی بر مبنای آن انجام می گیرد، دیدگاه و تفکر نظام گرا و مکتب سیستمی است . ویژگی مثبت این دیدگاه ، پرهیز از تفکر تک بعدی و یک سو نگر است . در اینجا در نظر است گردشگری از منظر سیستمی مورد بررسی قرار گیرد و عوامل مرتبط با آن شناسایی شود. گردشگری یک مقوله چند بعدی است و با عوامل متعددی در ارتباط است . عوامل عمده تاثیر گذار در صنعت  گردشگری عبارتند است :

• گردشگران
• دولت های مبدا
• دولت های میزبان
• مردم بومی
• سازمان های توریستی ( آژانس های مسافرتی داخلی و بین المللی )
• موسسات آموزشی ( دانشگاه ها و سازمان های فنی وحرفه ای )
• سازمان های خدماتی ( هتل ها ، متل ها، میهمانپذیرها …)
• زیر ساخت های اقتصادی ( شبکه ارتباطی ، جاده ها ، فاضلاب …)
• شبکه حمل و نقل ( هوایی ، زمینی و دریایی )
• جذابیت توریستی ( تاریخی ، طبیعی ، فرهنگی …)

کلیه این عوامل در یک محیط برین محاط شده اند و تحت تاثیر عوامل فرهنگی ، اجتماعی , سیاسی ، امنیتی ، اقتصادی ، تکنولوژیکی و محیط زیستی قرار دارند .عوامل موثر بر گردشگری در الگوی تعاملی صنعت گردشگری  ( شکل 1-2) منعکس شده است( زاهدی ،1385).

[1] OXFORD

[2] JAFARI

[3] System approach

برنامه‌ ریزی گردشگری [1]

فرایند برنامه‌ ریزی گردشگری می‌بایست قادر باشد که خود را با روندهای جدیدی که گردشگری با آن مواجه است، بازارهای در حال تغییر و محیط رقابتی سازگار سازد. مقصدهایی که به خوبی طراحی شده و توسعه می‌یابند به طور معمول دارای مزیت رقابتی بوده و یا مزیت رقابتی در خود به وجود می‌آورند. برنامه‌ ریزی گردشگری برای پایداری آینده گردشگری می‌بایست از پایداری کیفیت محصولات گردشگری و انتقال بیشترین منافع برای جامعه گردشگری اطمینان حاصل نماید(ایگل[2] و همکارانش، 2008 ص 298).

به علاوه برنامه‌ ریزی گردشگری مناسب قادر به دستیابی به اهدافی خواهد بود که در نهایت دارای منافع بیشتر برای هر کدام از ذی‌نفعان جامعه گردشگری خواهد شد. مثال‌های زیادی در سطح جهان از مقصدهای گردشگری وجود دارد که تأثیرات منفی بر روی توسعه گردشگری داشته‌اند به طوری که علت اصلی این تأثیرات منفی به نامناسب بودن یا عدم وجود چارچوب برنامه‌ریزی برای توسعه گردشگری بوده است.بنابراین برنامه‌ریزی گردشگری برای جلوگیری از تأثیرات منفی که ممکن است گردشگری بر جامعه مقصد بگذارد جلوگیری خواهد نمود(روهانین[3] 2004).

 تعاریف برنامه‌ ریزی گردشگری

برنامه‌ ریزی گردشگری فرایند تصمیم‌گیری در رابطه با آینده مناطق، جاذبه‌ها و خدمات مقصد می‌باشد( اینسکیپ[4] 1991).

برنامه‌ ریزی گردشگری به معنای مشاهده آینده و پرداختن به پیامدهای پیش‌بینی شده می‌باشد و تنها شیوه‌ای است که از طریق آن می‌توان به منافع ناشی از توسعه گردشگری دست پیدا کرد. برنامه‌ریزی گردشگری می‌بایست بصورت استراتژیک و هم پیوند باشد( گان[5]، 2002، 2) .

ویژگی های برنامه‌ ریزی گردشگری

برنامه‌ ریزی گردشگری به عنوان یک تلاش منطقی ،تاکید زیادی بر اهداف بلند مدت و کوتاه مدت توسعه برای مردم یک منطقه دارد.

• برنامه‌ ریزی گردشگری شامل مراحل می‌باشد که از بررسی محصول گردشگری یک ناحیه شروع شده و در نهایت طرحی برای توسعه گردشگری در منطقه ارائه می‌دهد.
• برنامه‌ ریزی گردشگری به میزان زیادی دارای فرایندی منسجم است.
• برنامه‌ ریزی گردشگری اهداف بلند مدت اقتصادی را با حفاظت از محیط زیست و بهبود کیفیت زندگی بومیان محلی هم پیوند می‌سازد.
• برنامه‌ریزی استراتژیک گردشگری در سراسر فرایند برنامه‌ریزی بر کیفیت، کارایی و اثربخشی تأکید دارد (سیمپسون[6]، 2001).

[1] Tourism planning

[2] Edgell

[3] Ruhanen

[4] Inskeep

[5] Gunn

[6] Simpson

  فرایند برنامه ریزی گردشگری

توسعه گردشگری اثربخش بطور اتفاقی رخ نخواهد داد. پس، گردشگری باید برنامه‌ریزی شود تا بتوان تجربه رضایت‌بخش را برای گردشگران ، انتفاع را برای مقصدها از طریق حداقل نمودن هزینه‌های بالقوه و اثرات منفی کسب نمود، بنابراین، توجه نیاز به برنامه‌ریزی گردشگری و اهمیت مطالعات آن لازم و ضروری است. فرایند برنامه‌ریزی در حقیقت بسیار پیچیده است. دلایل این پیچیدگی را در موارد زیر می‌توان جست‌وجو نمود:

1/ برنامه‌ریزی در سطوح مختلف سیستم گردشگری رخ می دهد ، از سطح یک سایت یا جاذبه تا برنامه‌ریزی مقصد، منطقه یا سطح ملی . هر سطح نیز پیچیدگی‌ها و اهداف متفاوت خاص خود را دارد(شارپلی[1]،112:2006).

 سطوح برنامه ریزی گردشگری

برنامه‌ریزی در سطوح مختلف سیستم گردشگری اتفاق می‌افتد:

• سطح بین‌المللی: این سطح توسط سازمان‌هایی مانند: سازمان جهانی جهانگردی و انجمن جهانی سفر و گردشگری انجام می‌پذیرد. این سازمان‌ها قدرت یا توانایی حقیقی را ندارند بلکه آنها صرفاً اطلاعات برنامه‌ریزی گردشگری در سطح بین‌المللی را ارائه می‌دهند.
• سطح ملی: برنامه‌ریزی گردشگری ملی مجموعه برنامه‌های توسعه گردشگری و سفر را برای یک کشور به عنوان یک مجموعه تنظیم می‌کند.
• سطح محلی / مقصد: در سطح محلی، برنامه‌ریزی بسیار جزئی‌تر و نتایج خاصی مانند طبیعت، تعداد امکانات و جاذبه‌ها، نیازهای حمل و نقل محلی و غیره مورد خطاب قرار می‌گیرد (همان 119).

2/طیف متنوعی از سازمان‌ها با اهداف خاص در فرایند برنامه‌ریزی مشارکت دارند.

3/ برنامه‌ریزی گردشگری بر طبق نیازها یا خصوصیات خاص مقصدهای مختلف و انواع گردشگری متفاوت است(شارپلی،112:2006).

بطوری کلی فرایند برنامه‌ریزی باید از مجموعه‌ای از مراحل مذکور پیروی نماید:

• فرموله نمودن سیاست‌ها، انتخاب گردشگری به عنوان یک عنصر در گسترش توسعه مقصد
• شناسایی اهداف کلی و عینی (اهداف عینی سیاست‌های کلی را برآورده می‌سازد).
• جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با توسعه گردشگری که می‌تواند دست اول یا دست دوم باشد.
• تجزیه و تحلیل داده‌ها، داده‌ها باید طبق تعدادی از نتایج کلیدی شامل موارد زیر تجزیه و تحلیل شوند.

ـ سنجش دارایی‌ها         ـ تجزیه و تحلیل اثرات

ـ تحقیقات بازار            ـ فرایند توسعة مالی، اشتغال، آموزش کوتاه مدت وبازاریابی

• آماده نمودن برنامه
• اجرایی کردن برنامه
• کنترل و سنجش خروجی‌ها

نکته مهم قابل توجه این است که برنامه‌ریزی یک اتفاق یکباره نیست بلکه آن باید بصورت مداوم و فعالانه باشد. برنامه‌ریزی عنصر مهمی در توسعه گردشگری است. برنامه‌ریزی ضعیف یا عدم برنامه‌ریزی ممکن است به مشکلات زیست محیطی و اجتماعی و یا از دست دادن جریان‌های گردشگری مقصد منجر شود(همان، 113).

[1] Sharpley

مدیریت استراتژیک گردشگری

با توجه به مطالب ذکر شده در بخش‌های بالا مدیریت استراتژیک می‌تواند به عنوان رویکردی مناسب به منظور برنامه‌ریزی در سطح جامعه گردشگری به کار رود. به طوری که اعتقاد به این است که رویکرد مدیریت استراتژیک وسیله‌ای مناسب به منظور معرفی و اجرای مناسب استراتژی‌ها در چارچوب سیستم گردشگری است. برنامه‌ریزی استراتژیک گردشگری فرایندی است که حداکثر منافع حاصل از توسعه گردشگری را هدف قرار می‌دهد، بطوریکه نتیجه توسعه، یک تعادل مناسب بین کیفیت و کمیت عرضه و سطح تقاضا، بدون به خطر انداختن توسعه اقتصادی – اجتماعی و زیست محیطی برای جامعه محلی و پایداری آنها خواهد بود.

بنابراین برنامه‌ریزی استراتژیک گردشگری به معنای ارائه چارچوبی است جهت ارائه جهت‌دهی‌هایی برای سازمان یا مقصد گردشگری  و بر کیفیت، کارایی و اثربخشی تأکید دارد(ایگل و همکارانش، 2008 : 297). در واقع مقصد و منطقه گردشگری به منظور دست‌یابی به توسعه پایدار و بلند مدت و دستیابی به چشم‌انداز گردشگری خود می‌بایست به صورت استراتژیک عمل نماید. آن از طریق ادغام نمودن رویکردها و اصول گردشگری پایدار در قالب چشم انداز مقصد گردشگری و اجرای آن‌ها از طریق تدوین استراتژی‌ها سعی در دستیابی به پایداری بیشتر توسعه گردشگری دارد.

آن همچنین با استفاده از سیستم بازنگری که دارد سعی در به حداقل رساندن تأثیرات منفی توسعه بر روی محیط داشته و نیز در تلاش است تا در مقابل روندها و تغییرات محیطی واکنش نشان دهد. از طرفی یکی از اهداف نهایی مدیریت و برنامه‌ریزی استراتژیک گردشگری انطباق عرضه و تقاضای گردشگری است(همان،299). به منظور درک بهترمطالب فوق الذکر ، بخش دوم به مباحث مرتبط با مدیریت و برنامه ریزی استراتژیک می پردازد.

مقصد و جامعه گردشگری

مقصدها به جمعیت بومی دائم در یک مکان اشاره دارد. این اصطلاح بر این موضوع تأکید دارد که در زمان برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری در یک مکان می‌بایست علایق و نگرانی‌های مردم بومی و محلی در اولویت قرار گیرد، به طوریکه آنها ذی‌نفعانی هستند که به شدت تحت تأثیر عوامل ناپایدار گردشگری و عملکردهای صاحبان منابع و تأسیسات گردشگری که گردشگران را به این مکان‌ها جذب می‌کنند قرار می‌گیرند.

بر همین اساس رویکرد مشارکت جامعه محلی در برنامه‌ریزی گردشگری این امکان را به برنامه‌ریزان و توسعه دهندگان گردشگری می‌دهد که آنها نیز در فرایند برنامه‌ریزی گردشگری و منافع حاصل از توسعه گردشگری مشارکت داشته و تعارضات احتمالی آینده که ممکن است بین مردم محلی و گردشگران به وجود آورد کاهش دهند. از طرفی باید توجه داشت که بر اساس اصل دموکراسی توانمند سازی جامعه می‌بایست به طور گسترده به عنوان پیش شرایط لازم برای توسعه پایدار گردشگری مورد قبول قرار گیرد(اسواربروک، 1998).

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مدیریت کلیک کنید.

منابع و ماخذ جهت مطالعه بیشتر برنامه‌ ریزی گردشگری

• ابراهیم زاده ، عیسی ، آقاسی زاده ، عبدالله ( 1388 ) ، تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری در ناحیه ی ساحلی چابهار با استفاده از مدل راهبردی swot مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای ، سال اول ، شماره ی اول ، تابستان 1388 ، 128 – 107
• اردکانی،سعید. کاربرد مفاهیم چرخه عمر گردشگری و ظرفیت تحمل پذیری در توسعه گردشگری ، فصلنامه مطالعات گردشگری، شماره 2، 1379
• اعرابی ، سید محمد ، شیر خانی ، فریبا سال ( 1388 ) ، تدوین استراتژی های مناسب مالیاتی بر اساس مدل swot در اداره ی مالیات بر کالا و خدمات ، فصلنامه ی مدیریت ، سال ششم ، شماره ی 14 ، تابستان 1388
• اعرابی ،سید محمد . دستنامه برنامه ریزی استراتژیک . انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی، تهران :1389
• اعرابی ،سید محمد، دستنامه برنامه ریزی استراتژیک،تهران: انتشارات دفتر پزوهش های فرهنگی،1389،چاپ سوم
• الوانی ، مهدی. مدیریت عمومی . نشر نی ،تهران :1386
• الوانی ، سید مهدی ، پیروز بخت، معصومه،فرایند مدیریت جهانگردی، دفتر پژوهش های فرهنگی ، تهران: 1385
• امیرکبیری ،علیرضا .مدیریت استراتژیک . نگاه دانش، تهران :1381
• امینی ، محمد تقی ، خباز باویل ، محمد ، ( 1388 ) ، تدوین استراتژی به روش چارچوب جامع تدوین استراتژی مطالعه موردی شرکت سهند خودرو تبریز نشریه ی مدیریت بازرگانی ، دوره 1 ، شماره ی 2 ، بهار و تابستان 1388 ، ص 32 – 17
• آذر،عادل. مومنی ،منصور. آمار و کاربرد آن در مدیریت ج دوم انتشارات سمت، تهران:1381
• iran.ir
• …
• …

نمونه ای از منابع لاتین برنامه‌ ریزی گردشگری

• Adler, M. &Ziglio, E. (1996), Gazing in to oracle; the Delphi method and its application to social policy and public health, London; Jessica kingsley.
• Akca Hassan. Assessment of Rural Tourism in Turkey using swot Journal of Applied sciences 6 (13) : 2837 – 2839 , 2006 . ISSN 1812 – 5654
• Ashley ,c.(2000). The impacts of tourism on rural livelihoods: Namibia experience.
• Boseman ,G.Phatak,A.(1989). Strategic management: text and cases(2^nd ed). New York : John Wiley & sons.
• Burkart,A.and Medlik, (1981), Tourism ,past, present, and future,2^nded.London : Heineman
• Burns ,p.and Holden,A. (1995). Tourism :A new perspective.London,prentice Hall.
• Butler ,R.W.(1980).The concept of a tourist area cycle of evalution: implication for management of resource. Canadian Geographer.
• Cooper ,chris. Fletcher ,John .wanhill ,Stephen,Gilbert ,David ,Fyall ,Alan.(2005). Tourism ,principles and practice. Third edition, England ,prenticehall.
• David L.Edgell ,Maria Delmastro Allen, Ginger Smith.(2008). Tourism policy and planning: yesterday, today and tomorrow. Butterworth –heinemann.
• Gunn ,clare A. Tourism planning, Rutledge,2002.
• Gunn,clare A.(1993).Tourism planning , basics,concepts,cases.USA.Tylor&Francis publishing.
• Holden ,A.(2000). Environmental and tourism, London ,Routlege.
• Inskeep ,Edward.(1991).Tourism planning , An integrated and sustainable development approach.canada,Johnwiley & sons,Inc.
• Jafari , J. (2000),Encyclopedia of tourism, London :Routledge
• Kalyan Chakravarthy K , CH . Ravi kumar and Deep thi K . swot Analysis on : Medical Tourism . Conference on Tourism in India – challenges Ahead , 15 – 17 May 2008 , IIMK
• Kim ,kyungmi.(2002). The effects of tourism impacts upon quality of life of resident in the community.
• Kotler ,Philip,Bowen,John.T ,Makens, James C.(2006). Marketing for Hospitality and tourism. Forth edition. USA,pearson education Inc.
• …
• …