گیاه شناسی شلغم

منابع

گیاه شناسی شلغم

کلیات گیاه شناسی شلغم:

شلغم   Var.rapa) Brassica rapa L.)در كتب طب سنتی با نام « شلجم » كه معرب « شلغم » است نامبرده شده است.جینور(135)، شلغم به فرانسوی Navet و انواع علوفه ای آن را Raves و Rabioules گویند و به انگلیسی غده آن را Turnip و برگ های سبز آن   green Turnip نامیده می شود.

Brassica napus L. Var. nappus

شلغم غده ای جزء تیره Cruciferae جنس Brassica و دارای گونه های مختلفی است . گونه هایی با ریشه مدور و شلغمی شكل و ریشه دراز که  Brassica rapa L. Var.rapa  و Brassica napus Var. napobrassica   و سرانجام گونه های علوفه ای، ترب، تربچه و خردل سفید و غیره جزء این جنس می باشند که برای استفاده از اندام های رویشی کشت  می گردند.

 Brassica napus L. var.napus   یا کلزا  و var.silvstris Brassica rapa یا شلغم روغنی جزء گیاهان روغنی می باشند (Geisler Gerhard 1980 ) .  برخی از گیاه شناسان شلغم را به نام علمی     L. Var. Rapa Brasssica rapa و نوعی از آن به نام Chou navet یا كلم سوئدی (Rutabagas ) را Brassica rapa یا B. napo brassica نامگذاری كرده اند و اصولأ در نامگذاری جنس Brassica اتفاق نظر بین تمام گیاه شناسان وجود ندارد(اصلانی،1383).

شلغم [1] گیاهی است دو ساله با برگ های کشیده و بیضی شکل و کمی خشن ناصاف پوشیده از تك وتوك كرك پراكنده یا بدون كرك ، با بریدگی های زیاد به رنگ سبز و سفید.محل اصلی و اولیه این گیاه مشخص نیست. گل های این گیاه به صورت خوشه ای و روی شاخه های متعدد که برروی ساقه قرار دارند بوجود می آیند. رنگ گل ها زرد و به شکل صلیب می باشد. غلاف حامل دانه های آن پهن و طویل و هریک دارای ۱۵ تا ۲۰ دانه می باشد. ریشه آن متورم و به دو شكل گرد و پهن ویا دراز به رنگ سفید با لكه ای بنفش و یا كاملا سفید است.

میوه آن غلافی باریك دراز كه در آن چند دانه سیاه قرار دارد. تكثیر شلغم ا زطریق كاشت تخم آن صورت می گیرد. واریته های زودرس در ایران از اویل بهار تا اواسط بهار كاشته می شوند و پس از ۵۰ -۴۰ روز قبل از این كه گرمای شدید تابستان برسد برداشت می شود. ، زیرا شلغم در هوای گرم خوب رشد نمی كند و برعكس در هوای سرد خوب رشد می کند و ارقام دیر رس در اواخر تابستان كاشته می شود  كه برداشت ریشه در پاییز صورت می گیرد و معمولا پس از دو ماه ریشه آن آماده برداشت خواهد بود.

قسمت برجسته و گوشتی این گیاه به صورت پخته مورد محلول پاشی قرار می گیرد .(Bowman et al.,2000) طعم آن گاهی ملایم و شیرین و گاهی تند است. این گیاه انواع مختلفی دارد که بعضی از آن ها برای محلول پاشی و خوراک حیوانات اهلی و برخی دیگر برای محلول پاشی در غذاهای انسان استفاده می شود.

انواعی که برای محلول پاشی خوراک انسان هستند عبارتند از: شلغم سفید بلند، شلغم سفید بشقابی، شلغم سفید کُرَوی، شلغم زرد، شلغم قرمز میلون، شلغم خاکستری یا سیاه، آب و هوا و خاک این گیاه در مناطق مرطوب و معتدل به خوبی عمل می آید و احتیاج به آب فراوان دارد. بهترین خاک برای کشت این گیاه زمین هایی هستند که شنی رُسی باشند. این گیاه را با توجه به درجه حرارت محیط از اول فروردین ماه تا اول تیرماه می کارند تا محصول پیش رس به دست آورند. ولی برای کشت عادی مناسب ترین زمان کشت شلغم، پائیز و اوایل شهریور ماه است، که محصول بهتری عاید می شود. در کشت عادی بایستی مراقبت شود که بذر انواع پیش رس را در ماههای شهریور و مهرماه و بذر انواع دیر رس را از مردادماه تا شهریورماه بکارند. کاشت این گیاه به صورت دستپاش ( کرتی ) یا ردیفکاری ( خطی ) صورت می گیرد.

واضح است در صورتی که از روش ردیفکاری استفاده شود، از نظر زیبائی سطح کشت و آبیاری و سایرعملیات زراعی مزیت دارد.نحوه کاشت به این طریق است که بذر را به یکی از دو روش فوق در زمین اصلی می پاشند، سپس با دندانه بذر را زیر خاک نموده آنگاه آبیاری می کنند. وجین کردن و تُنُک کردن و تعداد دفعات آبیاری اثر مستقیم در رشد گیاه خواهد داشت. زمانی که بوته ها چند برگه شدند، بوته های اضافی را از زمین خارج می سازند، به طوری که فاصله بین دو بوته از یکدیگر ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر و فاصله خطوط در ردیفکاری ۲۰ سانتیمتر باشد(.(Bowman et al.,2000 در تابستان و روزهای گرم آب بیشتری به زمین می دهند تا محصول آبدار و خوش طعم گردد.

برای بذرگیری ازبوته های شلغم، در پائیز که برداشت انجام می شود، از میان شلغم ها، سالمترین و بهترین آن ها را از نظر اندازه و ترکیب نگهداری و در محلی سرپوشیده زیر خاک یا ماسه خشک نگهداری می کنند. به ترتیبی که آن ها یخ نزنند و برای جلوگیری از یخ زدن روی خاک را با کاه و یا برگ های خشک و یا پوشال می پوشانند. در اوایل فروردین ماه آن ها را خارج ساخته و در زمینی که قبلا آماده کرده اند و دارای خاک خوب و قوی باشد به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر از یکدیگر می کارند. برای آن که بخواهند بذر انواع مختلف این گیاه را تهیه کنند بایستی هرنوع آن را به فاصله زیاد و جدا از نوع دیگر بکارند.

به این منظور بایستی مزرعه مناسبی داشت تا از تداخل انواع مختلف پرهیز شود و از دورگه شدن بذر شلغم ها جلوگیری گردد. اما اگر منظور فقط بذرگیری از یک نوع باشد نیازی به این احتیاط ها نیست. پس از آن که بوته های شلغم به گل رفت نوک خوشه های گل را قطع می کنند، تا غلاف های پائینی بهتر تغذیه نموده و تقویت شوند. زمانی که غلاف ها زرد شدند آن ها را با شاخه از بوته قطع نموده و در سایه خشک می کنند. سپس به طور ملایم آن ها را تکان می دهند ( به زمین می کوبند ) تا بذرها از داخل غلاف خارج شوند. آنگاه بذرها را جمع آوری کرده در ظرف مناسبی نگهداری می کنند(.(Bowman et al.,2000

ارقام و انواع شلغم:

 شلغم از لحاظ شرایط اقلیمی ونموی به دو گروه اصلی وچندین زیر گروه فرعی تقسیم شده است که عبارتنداز:

 انواع معتدله:

 ارقام معتدله شلغم که برای نشو ونموی خود به آب وهوای ملایم نیازمند است نموی آن سریع و زود رس ودارای کیفیت عالی(مزه شیرین واشتها آور) بوده است و برای تولیدبه هوای معتدله ضرورت دارد.انواع مهم شلغم معتدله شامل:

الف.پرپل تاب^[2]

ب.وایت گلاوب^[3]

ج.گولدن بال[4]

د.جاپانیس وایت^[5]

ه.پوتاشیم

و.فاسورس

ی. نایتروجن

 انواع گرمسیری:

ارقام گرمسیری شلغم که برای نمو خود به آب وهوای گرم نیاز دارند. از نگاه قدرت حاصل دهی زیاد ولی حاصل داده شده دارای کیفیت ضعیف، نموی آن بطی، دیرس، مزه آن تند بوده و در مناطق معتدله نیز نمو می کند.

انواع مهم شلغم گرمسیری شامل:

الف. پوساکانچین

ب. پوساسوتی

ج. پوساسوارنیما: پوساسوارنیما یک نوع شلغم جدید است که از لقاح نوع شلغم گلدن بال و نوع عمومی آن جاپانیس وایت به وجود آمده است که بعد از 45-60 روز آماده رشد ونمو است که به شکل طویل و مدور بوده ودر مقابل امراض و آفات مقاومت دارد.

به استناد بررسي هاي انجام گرفته توسط فرندسن^[6]و اولسن^[7] ثابت گرديده که شلغم يک هيبريد آمفي ديپلوييد طبيعي بوده و حاصل تلاقي شلغم روغني و کلم مي باشد. پنج گونه از جنس براسيکا که در سطح جهان به عنوان دانه روغني کشت مي شوند عبارتند از :

• گونه شلغم (Brassica rapa)ژنوم AC،19=n:

اين گونه کلزاي معمولي است که عموما در اروپا و کانادا کشت مي شود و در کانادا به کلزاي(شلغم روغنی) آرژا نتيني معروف است زيرا براي اولين بار از آنجا به کانادا وارد شده است. داراي ارقام بهاره و پائيزه با عدد کروموزومي ۳۸ بوده و مهمترين گونه جنس براسيکا، محسوب مي شود.

• شلغم روغني(Brassica rapa) ژنوم A،10=: n قبلا” اين گونه campestris ناميده مي شد. درکانادا به کلزاي لهستاني معروف است، زيرا براي اولين بار از آنجا وارد کانادا شده است . اين گونه يکي ازگونه هاي بدون غده شلغم واقعي مي باشد.ارقام بهاره و زمستانه اين گونه با عدد کروموزومي برابر ۲۰ به‌عنوان منبع مورد کشت و کار قرار مي گيرند.
• گونه خردل هندي(Brassica juncea) ژنوم AB،18=n: اين گونه با عدد کروموزومي برابر ۳۶ را مي توان بوسيله رنگ بذور آن شناسايي کرد.
• گونه خردل سفيد(Brassica hirta) ژنوم D،12=n: اين گونه با عدد کروموزومي برابر ۲۴ است. در اروپا به خردل سفيد و در شمال امريکا به خردل زرد معروف است. این گونه در کشورهاي مذکور به طور گسترده به عنوان چاشني(ادويه) کشت مي شود. بذر آن بزرگ و داراي رنگ زرد و روشن است.
• گونه خردل حبشي(Brassica Cartinata)ژنوم BC،17=:n اين گونه با عدد کروموزومي برابر ۳۴ است که  نسبتا کم رشد است. کشت و کار آن به فلات اتيوپي و نواحي همجوار آن در شرق آفريقا محدود مي شود. بذور اين گونه بزرگ وغالبا سياه رنگ هستند ولي فرم هاي داراي بذور زرد رنگ نيز وجود دارد.

 مشخصات Brassica rapa Lمورد مطالعه:

شلغم (Brassica rapa L) از شاخه گیاهان گلدارمربوط به رده ی ماگنولیوپسیدا^[8]، زیر رده دیلنیده^[9]، راسته کاپارالس از خانواده براسیکاسه^[10]یا کروسیفر ،گونه زراعي راپا^[11]مي باشد. گیاهان این خانواده یک ساله یا چندساله و ندرتا درختچه های کوچکی هستند. به طورعموم ریشه قابل استفاده بوده دانشمندان گياه شناس مبدا آن را درياي مديترانه دانسته اند(زهزاد،1380).

الف- گسترش جفرافیایی:

شلغم غالبا در منطقه معتدله و بیشترین گونه های آن در منطقه مدیترانه ای، جنوب غربی آسیا و آسیای مرکزی تمرکز یافته اند. خانواده ی براسیکاسه از 380جنس و بیش از 3000 گونه تشکیل یافته است. این خانواده به طور معمول به 19 طایفه تقسیم می گردند (زهزاد،1380).

ب- سیتولوژی:

پراکندگی در ایران: 104 جنس مجموعا 325 گونه متعلق به 10طایفه از این خانواده از ایران گزارش شده است، که طایف براسیکاسه (19جنس و 36گونه):جنس براسیکا(6گونه) یکی از طایفه ها و جنس های مهم آن در ایران می باشد(زهزاد،1380).

ج- اهمیت اقتصادی خانواده ی براسیکاسه:

بعضی گونه های این خانواده به عنوان سبزی و سالاد مورد استفاده قرار می گیرند. مانند کلم(براسیکاالراسه)، ترشاهی، ترب و تربچه. گروهی از اعضای این خانواده در روغن کشی از دانه های آن استفاده می شوند مانند Brassica napus L. var.napus   یا کلزا  و var.silvstris Brassica rapa یا (شلغم روغنی) . برخی از گیاهان این خانواده به عنوان گیاهان زینتی پرورش داده می شوند.برخی مانند دانه خاکشی و قدومه دارای مصارف دارویی اند (زهزاد،1380).

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و مبانی نظری مهندسی کشاورزی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع لاتین جهت مطالعه بیشتر

1. Abd EI Hadi. E.A.A. 1986. Effect of foliar fertilization in different crops under Egyption Plant Soil Science. 22:126-141.
2. Albayrak, S. and camas. N. (2006) Performance of foage turnip(Brassica rapa) cultivars under different nitrogen treatment.j. of Face. Of Agric.,  21(1):44-48.
3. Austin, R. B., and H. G. Jones. 2002. The physiology of wheat. In: Plant Breeding Institute, Ann. Rep. Cambridge, UK. Pp. 20- 35.
4. Barber, S. A. 2001. Better crops with plant food. No. 47: 6-9.
5. Camberato, J.J. 2004. Foliar application on sugar beet. Journal of Fruit and Ornamental Plant Res. 12: 120-126.
6. Cousens, R. 2001 . A simple model relation yield loss to weed density . Annual of App . Bio . 107 : 239 – 252.
7. Betry, G. and Vomel, A., 1992. Influence of tempraure on yield and active principles of chamomilla recutita under controlle conditions Acta Horticulture, 306: 83-87.
8. Bowman,W.D.Bahn.and Damm.m.2003.Alpine lands cape variation in foliar nitrogen and phosphorus concentrations and the relation to soil nitrogen and phosphoras arailability. Arctic. Antarctic and Alpine Research. 35(2).144-149.
9. Bhati,D.S. 1988.Effect of nitrogen application and row spacing on coriander (coriandrum sativum L) .production under irrigated condition in semi arid Rajaslhan. Indian Journal of Agricultare science. 58:568-569.
10. Bonfil, D. J., A. Karnieli, M. Raz, I. Mufradi, S. Asido, H. Egozi, A.
11. Brown,c.l.1977.Effect of data of final irrigation on yield components of sunflower.Agro.J.54:19-23
12. Clark, D. A. (1995) Summer milk-pasture and crops. Grass and Forage Sci. 57: 145-150.
13. …
14. …