کتابخانه دیجیتالی (الکترونیکی) چیست و چه مزیت هایی دارد؟

کتابخانه دیجیتالی

2-2-1. تاریخچه روند فن­آوری اطلاعات در کتابخانه ……………………………………………………………………..

2-2-2. تعاریف کتابخانه دیجیتالی …………………………………………………………………………………………………

2-2-3. چرا کتابخانه دیجیتالی ؟…………………………………………………………………………………………………….

2-2-4. اهداف کتابخانه دیجیتالی……………………………………………………………………………………………………

2-2-5.کتابداران در کتابخانه­های دیجیتالی……………………………………………………………………………………….

2-2-5-1.آموزش­های لازم برای کتابداران دیجیتالی ………………………………………………………………………..

2-2-6. انواع دیدگاه ها در مورد کتابخانه دیجیتال …………………………………………………………………………

2-2-7.ویژگی­های کتابخانه دیجیتالی ……………………………………………………………………………………….

2-2-8. مزایای کتابخانه دیجیتالی …………………………………………………………………………………………….

2-2-9. خدمات کتابخانه­های دیجیتالی …………………………………………………………………………………………..

2-2-9-1. خدمات مرجع در کتابخانه­های تخصصی………………………………………………………………………..

2-2-10. مجموعه­سازی و توسعه منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتالی ………………………………………….

2-2- 11. مواد اطلاعاتی کتابخانه دیجیتالی …………………………………………………………………………………….

2-2-12. علل گرایش به کتابخانه دیجیتالی ………………………………………………………………………………..

2-2-13. چالش­ها در حوزه کتابخانه­های دیجیتالی…………………………………………………………………………..

2-2-13-1.چالش­ها و مسایل حوزه نگرش کتابخانه­های دیجیتالی ……………………………………………………

2-2-13-2. چالش­ها و مسایل حوزه نیروی انسانی کتابخانه­های دیجیتالی ………………………………………..

2-2-13-3.چالش­ها و مسایل حوزه ساخت مجموعه دیجیتالی …………………………………………… …………

2-2-13-4.چالش­ها و مسایل تجهیزات و ­دستگاه­های دیجیتال­سازی………………………………….. ………….

2-2-14. اصول و پایه­های ایجاد کتابخانه دیجیتالی …………………………………………………….. ……………

2-2-15. مدیریت کتابخانه های دیجیتال………………………………………………………………………… ……………

2-2-15-1. آموزش………………………………………………………………………………………………….. ………………

2-2-16. سخت­افزارها و نرم­افزارهای مورد نیاز کتابخانه دیجیتال………………………………………. ……………

2-2-16-1. سخت­افزارها………………………………………………………………………………………………. ………….

2-2-16-02 نرم­افزارها ………………………………………………………………………………………….. ………………..

2-2-16-3. تجهیزات دیجیتالی …………………………………………………………………………………… ……………

2-2-17. استانداردها در کتابخانه­های دیجیتالی ……………………………………………………………. ……………..

2-2-18. هزینه و مسایل مالی کتابخانه­های دیجیتالی………………………………………………………….. ………..

2-2-18-1. موانع مالی………………………………………………………………………………………………… …………..

2-2- 18-2. مسایل حفاظت و نگهداری منابع دیجیتالی………………………………………………….. ……………

2-2-18-3. عدم وضوح قوانین مربوط به حق مولف…………………………………………………..  ………………

2-2-18-4. نبود روابط عاطفی میان کاربر و کتابخانه………………………………………………………. ……………

2-2-18-5.استاندارد نبودن نظام­های ارتباطی……………………………………………………………………. …………

2-2-18-6. عدم هماهنگی مابین متخصصان رایانه­ای و کتابداری و اطلاع­رسانی…………………… …………

2-2-18-7. برخوردهای مقطعی و سطحی مدیران موسسات…………………………………………….. ……….

2-2-18-8. عدم توجه به استانداردهای مورد نیاز………………………………………………………………………

2-2-18-9. هزینه نسبتا بالای ایجاد………………………………………………………………………………………….

2-2-18-10. لزوم داشتن مهارت جست­و­جو و بازیابی اطلاعات…………………………………………………

2-2-18-11. موانع مالی ………………………………………………………………………………………………………..

2-2-18-12. حفاظت از منابع اطلاعاتی بودجه………………………………………………………………………….

2-2-19. مدیریت کتابخانه­های دیجیتالی …………………………………………………………………………………

2-2-19-1. کتابداران در عصر الکترونیک ……………………………………………………………………………….

2-2-19-2. کتابداران کتابخانه­های دیجیتالی…………………………………………………………………………….

2-2-19-2-1. وظایف کتابدار دیجیتالی …………………………………………………………………………………

2-2-20. معرفی برخی از کتابخانه­های دیجیتالی معروف جهان و ایران ………………………………………

2-2-20-1. معرفی چند نمونه از کتابخانه­های دیجیتالی جهان……………………………………………………

2-2-20-2. معرفی چند نمونه از کتابخانه­های دیجیتالی ایران…………………………………………………….

2-2-20-2-1. کتابخانه دیجیتالی تخصصی انستیتو پاستور………………………………………………………..

2-2-20-2-2. کتابخانه مجازی فارسی قفسه…………………………………………………………………………..

2-2-20-2-3. کتابخانه مجازی ایران…………………………………………………………………………………….

2-2-20-2-4.موسسه فرهنگی و اطلاع­رسانی تبیان………………………………………………………………..

منابع

تعاریف کتابخانه دیجیتالی

• اجزای زیر را در تعاریف مختلف موجود از کتابخانه دیجیتالی می توان یافت:
• 1.کتابخانه دیجیتال یک نهاد واحد نیست.
• 2.کتابخانه دیجیتال برای لینک منابع به تکنولوژی نیاز دارد.
• 3.رابطه بسیاری از کتابخانه های دیجیتال با سرویس­های اطلاعاتی برای استفاده کنندگان نهایی شفاف است.
• 4.دستیابی جهانی به کتابخانه­های دیجیتال و سرویس­های اطلاعاتی یک هدف است[1].(سیکدیو،2003)

کتابخانه دیجیتالی (الکترونیکی) کتابخانه‌ای است که در آن اسناد به جای کاغذ یا سایر رسانه‌های محلی به شکل الکترونیکی ذخیره شده‌اند. اساس این کتابخانه‌ها ذخیره مدارک به شکل الکترونیکی و نیز استفاده الکترونیکی است.

به این صورت که هر فردی در هر نقطه با استفاده از یک کامپیوتر معمولی و یک خط تلفن بتوانند به تمامی اطلاعات یک کتابخانه عظیم دسترسی پیدا کند. از این رو کافی است که  منابع را در حافظه این نوع کتابخانه‌ها قرار داد. مجموعه روش­ها، خدمات و ساختارهای اطلاعاتی که باعث می‌شوند تا اطلاعات در قالب یک فن‌آوری نوین با دسترسی آسان، سریع و گسترده ارایه شوند، کتابخانه دیجیتال نام دارد (زوارقی،1383).

تعریفی دیگر از کتابخانه­ دیجیتال به مفهوم تبادل رقومی اطلاعات چند رسانه­ای در یک محیط ارتبا­طی گسترده و وسیع تعبیر می شود .

کتابخانه الکترونیکی، سازمانی است حاوی منابع خاص که نگهداری آنها، دارای ارزش زیادی بوده و لذا در آن راهکارهایی جهت گزینش، سازماندهی، ارایه دسترسی‌های کنترل شده، امکان توزیع، حفظ یکپارچگی و اطمینان از ماند­گاری مجموعه اطلاعات در طول زمان، پیش­بینی گردیده‌ است. سهولت دسترسی به منابع و مقرون به صرفه بودن آن، امکان تبادل اطلاعات و منابع موجود با دیگر سازمان­ها، به­کارگیری مکانیزم­هایی جهت حفظ، گسترش و توسعه، توجه به مسئله مالکیت معنوی، از مهم­ترین ملاحظات در کتابخانه دیجیتال می‌باشد.

سر درگمی‌های موجود در مورد این عبارت ناشی از آن است که در طول سال­ها، عبارات متنوعی برای این مفهوم به کار برده شده‌است (مانند کتابخانه‌های الکترونیکی، مجازی، کتابخانه‌های بدون دیوار) و دقیقا” مشخص نبود که معنای واقعی هر کدام از این مفاهیم چیست؟ از سوی دیگر، کتابخانه‌های دیجیتال مورد توجه حوزه‌های مختلف پژوهشی و تحقیقاتی است.

با این توصیف کتابخانه دیجیتالی محیطی است که دقیقاً از روی سیستم عملکرد کتابخانه­های سنتی  توسط نرم افزارهای  مختلف شبیه­سازی و در بیشتر جهات، هم از لحاظ سرعت و هم از لحاظ قابلیت و کیفیت ارایه کار و ایجاد ارتباط و راهنمایی کاربران به مفهوم و موضوع مورد نظر بهینه شده است که در نهایت شخص را با موضوع و مواد مربوطه از یک طرف و سایر محیط­ها و سیستم­های اطلاع­رسانی از طرف دیگر مرتبط می سازد.

یک کتابخانه دیجیتالی یک محیط کنترل شده است که از طریق چارچوب­های قانونی و تجاری مناسب و فارغ از محل نگهداری، شکل اطلاعات و حوزه تصدیق­گری، دسترسی یکپارچه به حجم وسیعی از خدمات اطلاعاتی را فراهم می­آورد و در تعریف دیگر کتابخانه­های دیجیتالی را سازمان­هایی به حساب آورده­اند که منابع از جمله کارکنان متخصص را برای انتخاب، سازماندهی، دسترسی، تفسیر ، توزیع، نگهداری و تضمین دوام مجموعه آثار دیجیتالی فراهم می­سازد به­طوری که این منابع آماده و از نظر اقتصادی برای استفاده به وسیله یک فرد مشخص یا مجموعه­ای از گروه­ها قابل دسترسی باشد.

در واقع می­توان گفت کتابخانه دیجیتالی(الکترونیکی)، کتابخانه­ای است  که در آن اسناد به جای کاغذ یا سایر رسانه­های محلی به شکل الکترونیکی ذخیره شده­اند. اساس این کتابخانه­ها ذخیره مدارک به شکل الکترونیکی و نیز استفاده الکترونیکی است. به این­صورت که هر فردی در هر نقطه از ایران و حتی جهان با استفاده ازیک کامپیوتر معمولی و یک خط تلفن بتواند به تمامی اطلاعات یک کتابخانه عظیم دسترسی پیدا کند. از این رو کافی است این کتاب­ها را جمع­آوری کرده و در واحدهای حافظه در این نوع کتابخانه­ها قرار دهند(شریف آبادی،1381) .

کتابخانه دیجیتالی سازمان­هایی هستند که در آن تامین منابع، حضور کارکنان متخصص، فرایند انتخاب، سازماندهی و کمک و راهنمایی برای دست­یابی منطقی و عقلانی به اطلاعات (دیجیتالی )، تفسیر توزیع، حفظ یکپارچگی آن و تضمین برای وجود و نگهداری مجموعه­ای از آثار دیجیتال در مدت زمان طولانی مورد توجه قرار می­گیرد تا به­توان منابع اطلاعاتی دیجیتال را با سرعت و صرفه­جویی به لحاظ اقتصادی برای استفاده یک جامعه یا مجموعه­ای از جوامع خاص، دسترس­پذیر ساخت (زینگ، 2005). این کتابخانه جزئی از جامعه­ای هستند که در آن اشخاص و گروه­ها در تعامل با یکدیگر بوده و از داده­ها، اطلاعات، منابع و نظام های دانش استفاده می­کنند(نبوی،1386).

 چرا کتابخانه­ های دیجیتالی ؟

دلیل اساسی برای ایجاد کتابخانه­ دیجیتالی این باور است که این کتابخانه­ها اطلاعات را نسبت به آنچه در گذشته مقدور بوده است به شیوه بهتری تحول خواهند داد. کتابخانه­های سنتی بخش اساسی جامعه هستند ولی کامل نیستند. آیا ما می­توانیم به نحو بهتری عمل کنیم؟ مشتاقان کتابخانه­های دیجیتالی خاطر نشان می سازند که رایانه­ها و شبکه­ها هم اکنون شیوه­های ارتباط بین افراد را تغییر داده­اند. آن­ها چنین استدلال می کنند که در بعضی از رشته­ها، متخصص یا دانشمندی که پشت رایانه شخصی متصل به شبکه ارتباطی نشسته است نسبت به زمانی که به یک کتابخانه مراجعه می­کند،خدمات بهتری را دریافت می­دارد. اطلاعاتی که در ابتدا تنها برای متخصصان فراهم بود حال به صورت مستقیم در اختیار همه قرار دارد.

کاربر قادر است که از طریق رایانه شخصی به استفاده از موادی بپردازد که در رایانه­های سراسر دنیا ذخیره شده­اند. بر عکس،اغلب علاقه مندان سرسخت – البته نه همه آنان – تشخیص داده­اند که مدارک چاپی بخشی از تمدن است که تنها به تدریج می­توان نقش برجسته آن­ها را در ذخیره و انتقال اطلاعات تغییر داد.گرچه بعضی از موارد مهم استفاده از چاپ را می­توان با اطلاعات الکترونیکی جایگزین کرد، اما همه بر این باورنیستند که حرکت گسترده به سوی اطلاعات الکترونیکی مطلوب باشد، حتی اگر از نظر فنی، اقتصادی و حقوقی چنین امکانی وجود داشته باشد.

اهداف کتابخانه دیجیتالی

بعضی از اهداف کتابخانه دیجیتالی به شرح زیر می باشد:

– گردآوری، ذخیره و سازماندهی اطلاعات و دانش به شکل دیجیتالی ؛

– کمک به انتقال مقرون به صرفه و کارآمد اطلاعات ؛

– تاثیر قابل توجه در سرمایه­گذاری روی ساختار رایانه­ای و ارتباطی ؛

– ارتباط قدرتمند و همکاری مابین جوامع پژوهشی، بازرگانی، حکومتی و آموزشی؛

– ایفای نقش رهبری بین­المللی به طور عام و ترویج دانش در بخش­های مهم و راهبردی .- استفاده از فرصت­های آموزشی مادام العمر (جیوان ،2003).

 کتابداران در کتابخانه ­های دیجیتالی

با ظهور کتابخانه­ دیجیتالی با کتابخانه­هایی مواجه هستیم که از لحاظ ساختاری، منابع و مجموعه­های اطلاعاتی با آنچه قبلا در مفهوم کتابخانه با آن آشنا بودیم، متفاوت هستند. شرایط جدید به ابزارها، دانش و استعدادهای متناسب با آن نیاز دارد. سوال اینجاست که در این شرایط، آیا کتابداران توانایی انجام وظیفه و امکان رقابت با دیگر رشته­ها را در این عرصه دارند؟ اگر کمی به عقب برگردیم، وضعیت را بهتر درک خواهیم کرد. شاید بتوان گفت تاثیرات اولیه فن­آوری در عرصه کتابداری از دهه 1960 با ایجاد رکوردهای مارک آغاز شد و با راه اندازی فهرست­های رایانه­ای بیشتر نمایان شد(ماتسون[1]،2002).

در تمام این مراحل و پیشرفت­هاکتابداران هدایت امور ، راهنمایی و ارایه خدمات به مراجعه­کنندگان را بر عهده داشتند. کتابداران در کتابخانه دیجیتالی نه تنها وظیفه راهنمایی و ارایه خدمات مناسب به کاربران را بر عهده دارند، بلکه با فرصت های جدیدی که پیش روی آن­هاست باید تخصص­های حرفه­ای خود را با پیشرفت­های مبتنی بر فن­آوری همراه کرده و برای انجام بهینه خدمات کتابخانه­ای به واسطه فن­آوری گام بردارند(رضایی شریف آبادی،1381).

تخصص­ها و مهارت­های مورد نیاز کتابداران دیجیتالی[2]عبارتند از :

• -مدیریت کتابخانه­های دیجیتالی
• – سازماندهی اطلاعات و مدیریت دانش
• – اشاعه اطلاعات دیجیتالی
• – پردازش اطلاعات دیجیتالی(هاستینگزوتنات[3]،1996)
•  -مدیریت تبدیل منابع
• – ذخیره­سازی ، سازماندهی و حفاظت منابع دیجیتالی
• – ارایه امکان دست­یابی و بازیابی منابع دیجیتالی
• – حمایت از مو لف الکترونیکی
• – مشاوره در طراحی رابط­های کاربری (ماتسون[4]، 2002)

 آموزش­های لازم برای کتابداران دیجیتالی

آموزش­های مناسب و به­جا همواره پشتوانه علمی لازم را برای دست­یابی به کارآیی و اثر بخشی بهینه در فعالیت­های حرفه­ای و تخصصی فراهم می­آورد. امروزه کتابدارن در کتابخانه­های دیجیتالی باید هر چه بیشتر در ایجاد برنامه­های آموزشی منظم پیش قدم باشند. علاوه برآن، کتابداران در عرصه کتابخانه­های دیجیتالی ناگزیر از همکاری با دیگر رشته­های علمی هم­چون کارشناسان علوم رایانه­ای و ارتباطات هستند و از سوی دیگر برای ارتقاء مهارت­های حرفه­ای خود باید به سمت گرایش­های نوین تمایل پیدا کنند.

مجموعه­های دیجیتالی باید انتخاب، تهیه و سازماندهی شوند، برای اشاعه به­کاربران در اختیار آن­ها قرار گیرند و حفاظت و نگهداری شوند . خدمات دیجیتالی باید طراحی، اجرا و پشتیبانی شوند.از این رو ، کتابداران برای کسب مهارت­های مناسب برای اداره امور و وظایف محوله لازم است آموزش­های لازم و مناسب را فرا گیرند. آموزش­هایی که نه تنها وضعیت فعلی را مد نظر دارند، بلکه آینده­نگری لازم را نیز به هم­راه دارند (هاستینگز و تنات[5]،1996).

 انواع ديدگاه هادر مورد كتابخانه ديجيتال

با بررسی متون و مقالات و تعاریف ارایه شده درباره کتابخانه دیجیتالی، چهار دیدگاه را می­توان مورد شناسایی و بحث قرار داد:

دیدگاه محققان علوم رایانه: در این دیدگاه کتابخانه دیجیتالی پایگاه و نظام بازیابی اطلاعات محسوب می­شود. محققان حوزه علوم رایانه معتقدند کتابخانه دیجیتالی نظامی است که امکان دسترسی منسجم به مجموعه گسترده اطلاعات سازماندهی شده را به استفاده­کنندگان می­دهد.

در بیشتر تعاریف ارایه شده توسط محققان علوم رایانه، کتابخانه دیجیتالی، پایگاه اطلاعاتی و نظام بازیابی اطلاعات به شمار می­رود. به تعبیر دیگر، این محققان غالبا” کتابخانه­های دیجیتالی را مجموعه­ای می­دانند که شامل منابع اطلاعاتی الکترونیکی و امکانات فنی مرتبط با آنها برای تولید، جست­و­جو و استفاده از اطلاعات است .

از این لحاظ کتابخانه­ دیجیتالی را می­توان نمونه گسترش یافته و تقویت شده نظام­های ذخیره و بازیابی اطلاعات به شمار آورد که امکان تغییر داده­های دیجیتالی رادر قالب­های مختلف (متن،صوت،تصویر، ویدئو، و مانند آن) می­دهند و در محیط شبکه­های اطلاعاتی قابل دسترس هستند. محتوای چنین کتابخانه­هایی را داده­ها و ابرداده­ها تشکیل می­دهند، مانند ابرداده­های توصیفی که به توصیف جنبه­های محتوایی داده­ها می­پردازند و ابرداده­هایی که پیوندها یا ارتباطات میان داده­ها یا ابرداده­های دیگر را در داخل یا خارج از کتابخانه دیجیتالی برقرار می­کنند.

محققان علوم رایانه، اصطلاح کتابخانه دیجیتالی را به عنوان واژه­ای که بر مجموعه­های دیجیتالی دلالت دارد به کار می­برند و معتقدند در مقایسه با اصطلاحاتی نظیر پایگاه­های اطلاعاتی یا نظام­های بازیابی اطلاعات قابلیت­ها و امکانات بیشتری دارد. برای مثال، گستردگی حجم اطلاعات برخی پایگاه­های اطلاعاتی تمام متن، نظیر پایگاه­های اطلاعاتی مجلات تمام متن، ممکن است انگیزه اصلی برای به کارگیری اصطلاحی دیگر باشد، تا به این ترتیب بتوان ارزش این­گونه پایگاه­های اطلاعاتی را از لحاظ تمام متن بودن، نسبت به پایگاه­های اطلاعاتی کتاب­شناختی بیشتر برجسته ساخت.

آرمز در کتاب”کتابخانه­ دیجیتالی” برای کتابخانه دیجیتالی این تعریف را ارایه کرده است: مجموعه نظام­مند اطلاعات و خدمات که در قالب­های دیجیتالی ذخیره شده و از طریق شبکه قابل دسترس است. کتابخانه دیجیتالی اطلاعات گوناگونی رابرای استفاده کاربران در بردارند.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مدیریت کلیک کنید.

نمونه ای فهرست منابع :

• آرمز، ویلیام وای.(1380). کتابخانه های دیجیتال. ترجمه زهیر حیاتی و هاجر ستوده،تهران:  نشر کتابدار.
• آقایی، سید احمد. (1388). مزیت کتابخانه دیجيتال نسبت به کتابخانه سنتی. ماهنامه ارتباط علمي،ص143
• اسفندیاری مقدم، علیرضا، بیات،بهروز. (1387)، کتابخانه های دیجیتال در آیینه متون:پژوهش­های ارزیابی محور .فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی ،دوره یازدهم ، شماره 3
• اصنافی ، امیررضا. (1384).”یادگیری الکترونیکی چیست و جایگاه کتابخانه­های مجازی در این فرآیند کجاست؟”.فصلنامه کتاب.
• بینش پور، سوگل. (1391). كتابخانه ديجيتال: چرايي و چگونگي.آوای دانش: خبرنامه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، دانشگاه شهید بهشتی.
• تری کانی^[1]، گری کلیولند^[2]. (1390). کتابخانه دیجیتال: افسانه­ها و چالش ها. ترجمه اسماعیل جعفرپور و سعید غفاری.ماهنامه  اطلاع رسانی و کتابداری(کتاب ماه کلیات).
• تقی زاده میلانی، کیمیا.(1390). سيری در حق مولف، ماهنامه ارتباط علمی.جلد19،شماره2
• توکلی، ثامنه.(1389). ضرورت، راهبرد ایجاد و راهکارهاي عملی توسعه کتابخانه­هاي دیجیتالی. نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. دوره2،شماره9
• حریری، نجلا، یاری فیروز آبادی، یار حسین. (1388). بررسی وضعیت زیر ساخت های فن­آوری اطلاعات در کتابخانه­های مرکزی واحدهای دانشگاهی منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامی. فصلنامه دانش شناسی(علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فن­آوری اطلاعات). سال دوم،شماره(5)
• رضایی شریف آبادی ،سعید.(1381). “کتابخانه های دیجیتالی(گزیده مقالات”.تهران:نشر دبیزش.
• ساعی، علی.(1387). روش تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: سمت، چاپ دوم، ص134.
• سالاری،محمود.(1389). چالش ها و مسائل مديريتي كتابخانه­ها در گذر از كتابخانه سنتي به سوي كتابخانه ديجيتالي با نگاهي به ايران. فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني. شماره دوم،جلد13.
• سیلویا، وب.(1388). خدمات انتفاعی در کتابخانه­ها و مراکز اطلاع رسانی. ترجمه علیرضا رستمی گومه، فرانک زمردپوش، زهرا کاظم پور.تهران: انتشارات چاپار.
• عضدانلو، حمید.(1388). آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی. تهران:نشر نی.  چاپ سوم. ص165.
• علیپور حافظی، مهدی. (1391). بررسی هزینه-سازگاری یکپارچه سازی سامانه­های اطلاعاتی کتابخانه­های دیجیتال در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فن­آوری ایران. دوره28.ش2. ص523-543.
  
• ….
• ….