ادبیات و مبانی نظری مدیریت روستایی

مدیریت روستایی

مدیریت روستایی

فصل دوم:مروری بر ادبیات تحقیق..

2-1- مفهوم مدیریت روستایی ..

2-2- مدیریت روستایی ایران قبل از انقلاب اسلامی..

2-3- مدیریت روستایی پس از انقلاب اسلامی..

2-3-1- ایجاد استقلال مالی:

2-3-2- معرفی سیستم مدیریت مشارکتی:

2-3-3- تشویق اقتصاد مشترک:

2-3-4- هماهنگی ابعاد توسعۀ روستایی:

2-4- نقش شوراها در مدیریت روستایی ..

2-5- جایگاه  مدیریت روستاییدر برنامه های توسعه کشور.

2-6- دلایل تشکیل دهیاری ها

2-6-1- عوامل سیاسی..

2-6-1-1- عوامل ساختاری سیاسی..

2-6-1-1-1- تمرکزگرایی در تصمیم و اجرا

2-6-1-2- رابطه بهره کشی شهر از روستا در نتیجه تعامل سیاسی محلی..

2-6-1-3- اولویت های توسعه.

2-7- عوامل مدیریتی..

2-7-1- مدیریت تولید نابسامان.

2-7-2- ناکافی بودن افراد متخصص….

2-7-3- نارسایی نظام کنترل.

2-7-4- مدیریت با ماهیت برونزا

2-8- عوامل دولتی..

2-8-1- مسأله امنیت و نبود آن.

2-8-2- تداخل وظایف سازمان های دولتی و وزارتخانه ها در روستاها

2-8-3- عدم هماهنگی و تبعیض میان سازمان های محلی و مرکزی..

2-8-4- کمبود ابزارها و سازوکارهای دولتی..

2-8-5-حمایت ناکافی از افراد خلاق و نوآور از سوی دولت…

2-9- عوامل اجتماعی ـ فرهنگی و تاریخی..

2-9-1- پیشینه و تجارب تاریخی روستاییان.

2-9-2- مقاومت در برابر تغییر و نوآوری..

2-9-3- بی سوادی و نارسایی های آموزشی..

2-9-4- جامعه مطرود و سرکوب شده روستایی..

2-9-5- مهاجرت به شهرها

2-10- عوامل اقتصادی و نتایج ساختاری..

2-10-1- عقب ماندگی اقتصادی روستایی..

2-10-2- رواج خرده مالکی و تعدد اراضی کشاورزی با مساحت های کوچک…

2-10-3- نبود تنوع شغلی..

2-10-4- تغییر کاربری روستاها

2-10-5- عوامل تکنولوژیکی..

2-10-5-1- کمبود امکانات تکنولوژیک…

2-10-5-2- بهره دهی ناچیز کار.

2-10-6- روش های نامناسب بازاریابی..

2-10-7- نارسایی کمّی و کیفی عملکرد تعاونی های روستایی..

2-11- مدیریت روستایی  و توسعه.

2-12-تحولات مدیریت روستایی ..

2-13-وظایف مدیریت در سازمآنهای محلی چیست؟.

2-14- مدیریت نوین روستایی..

2-15-تحولات کالبدی روستاها

2-16-برنامه ریزی فضایی..

2-17-دهیاری و تحولات اجتماعی ، اقتصادی ، کالبدی و زیست محیطی روستا

2-18- نقش دهیاریها در تغییرات کالبدی روستاها

2-19-پیشینه تحقیق..

منابع مدیریت روستایی

مفهوم مدیریت روستایی

پارادایم جدید مدیریت روستایی در ایران در محورهای مدیریت زمین و تولید کشاورزی، مدیریت زیرساخت ها و خدمات زیربنایی، مدیریت مالی و نظام درآمد هزینه برای روستاها، مدیریت محیط زیست و توسعۀ پایدار و مدیریت برای کاهش فقر و عدالت اجتماعی قابل بررسی است. هر یک از محورهای فوق در دهه های قبل دارای شدت و ضعف در عملکرد و اجراء حتی گاه به عنوان راهبرد اساسی در برنامه های کلان مطرح بوده است. بررسی جنبه های مختلف این محورها بیان کنندۀ گستردگی مفهوم مدیریت روستایی در ایران است.

مدیریت روستایی به مفهوم مجموعه ای اعم از دولتی یا مردمی، فردی یا گروهی و در اشکال کلان و خرد است که به عنوان متولیان امور مربوط به روستاها و عمدتاً در محورهای فوق به فعالیت می پردازند. گستردگی مفهوم مدیریت روستایی علاوه بر این که مشکلات رسیدگی به امور مزبور به روستاها را بیان می کند؛ چگونگی مواجهۀ مطلوب با روستا و برنامه ریزی روستایی را برای کارشناسان و متخصصین در محورهای یاد شده آشکار می سازد.

یکی از نکات مهم در مفهوم مدیریت روستایی ، درک مناسب از روستا است. بدین معنی که شناخت روستا و تمیز آن از شهرک ها و مکان های حاشیه ای رهنمون مؤثری است که برای روستا و درک مدیریت یک واحد سکونتگاهی مؤثر است.

مدیریت روستایی ایران قبل از انقلاب اسلامی

مدیریت روستایی ایران در گذشته به صورت سنتی وجود داشته و در دوره های مختلف تاریخی، به اشکال مختلف و گاهی مشابه بوده است. در دوره قاجاریه و بالاخص در اواخر این دوره که اعمال حکومت به پایتخت و شهرهای مرکزی ایالات محدود می شد، دو ویژگی بارز بافت سنتی روستاها و نوع حکومت موجب می شد که در امور مربوط به روستاها بجز در موارد خاصی مانند اخذ مالیات، دخالت چندانی وجود نداشته باشد.

در این دوره نقش عمده در مدیریت روستایی بر عهدۀ عناصری مانند کدخدا، سربنه و به طور کلی بر عهدۀ مالکین بود و نظام درآمد ـ هزینه در روستا نیز عمدتاً بر عهدۀ روستائیان از یک سو و مالکین یا کدخدا از سوی دیگر قرار داشت؛

بدین معنی که تأمین نیازهای مالی روستایی از طریق اخذ اعتبارات و مالیات از زارعین و روستانشینان انجام می شد و اجرای برنامه متأثر از اعتبارات فوق از طریق کدخداها یا مالکین صورت می گرفت (طالب، 1372: 6). به طور کلی اشکال سنتی مدیریت و شیوه های اعمال نفوذ سنتی در امورات روستا از طریق کدخداها که گاهی نقش واسطه (میان مالکان و رعایا) و ادارۀ امور جمعی بر عهده داشتند، در اواخر دورۀ قاجار حائز اهمیت است.

با روی کار آمدن رضاخان در سال 1304 هـ .ش، علیرغم این که تحولات قابل توجهی در جامعۀ روستایی و مدیریت ده انجام نشده، قوانینی به تصویب رسیده که اگرچه دارای زمینه های مربوط به دورۀ قاجاریه است، در نوع خود قابل توجه و تأمل است. یکی از قوانین مهم درباره مدیریت روستایی این دوره قانون کدخدایی است. براساس این قانون که طی سال های 1314 تا 1318 به تصویب و مرحلۀ اجرا رسیده است، کدخدا در یک روستا به معنای داشتن وظائف و کارکردهایی برای انجام خدمات دولتی آمده است (طالب، 1372، 13).

در 16 آبان ماه 1316 نیز براساس قانون نخستین تقسیمات نوین کشوری، برای هر دهستان یک دهدار و برای یک یا چند ده یک کدخدا به عنوان نمایندۀ دولت ذکر شده است (قانون تقسیمات کشوری 1316: 4-2). کیفیت و چگونگی انتخاب کدخدا و وظائف و اختیارات وی اگرچه موضوعات قابل توجهی اند، در این مقاله قابل بررسی نیستند. نکتۀ مهمتر این که روش مدیریت روستایی و سیستمی که برای روستاهای ایران در نظر گرفته شده بود، با دوره های قبل از آن تفاوت چندانی نداشت.

ادامه مدیریت روستایی ایران قبل از انقلاب اسلامی

پس از دورۀ رضاخان، تحولاتی در نظام مدیریت روستایی پدید آمد که بارزترین نمونۀ آن در تصویب قانون مربوط به بنگاه عمرانی کشور به ویژه از جنبۀ اقتصادی و امور زیربنایی است. در این قانون که در سال های میانی دهۀ 1330 به مراحل تصویب و اجرا رسیده است، ترکیب انجمن ده و در واقع انجمن عمران ده مشتمل بر گروه پنج نفری شامل نمایندۀ مالک، نمایندۀ زارع، کدخدا و دو تن از معتمدین محلی ـ عمدتاً براساس اعتماد میان اهالی ده و نمایندگان مالک و زارع ـ پیش بینی شده بود.

از لحاظ شکلی، اگرچه انجمن ده به صورت گروهی و جمعی در ده فعالیت می کردند، اما در عمل نحوۀ انجام فعالیت هاانحصاری بود و از سوی دیگر انجم دهات احتمالاً برای مهار قدرت مالکان و تغییر شیوۀ نظارت و اجرای برنامه های دولت در روستاها بود. در این دوره برنامه ها و راهبردهای کلان تأثیرات دیگری در مدیریت روستایی ایران گذاشت. در دهۀ 1340 با تصویب و انجام اصلاحات ارضی قدرت مالکان در روستاها کاهش یافت. در پی آن، تحولات شگرفی در نحوۀ مناسبات اقتصادی روستاها به ویژه در امر بهره برداری زراعی روی داد که اشارۀ به آن برای این مقاله ضرورت چندانی ندارد.

تغییرات دهۀ چهل منجر به اصلاحات در قوانین مربوط به انجمن ده گردید و در واقع انجمن های دهات را به عنوان نمایندگان رسمی دولت مطرح ساخت. در این دوره قوانین دیگری مانند قوانین مربوط به تشکیل سپاه ترویج و آبادانی به نوعی مدیریت روستایی در ایران را تحت الشعاع قرار داد و با تشکیل وزارت تعاون و امور روستاها به جای وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی این امر شدت بیشتری یافت. در اواخر دورۀ پهلوی وزارتخانه جدید، تشکیلات مدیریت روستایی را متحول ساخت و در سال 1353 قانون جدید تشکیل انجمن ده و دهبانی را به تصویب رساند.

در این زمان، ادارۀ امور یک دهستان که متشکل از چند ده مرتبط با هم تشکیل می شد، بر عهده دهدار بود و دهداران معمولاً از میان نامزدهای گزینش شده از سوی مرکز (وزارت کشور) انتخاب می شدند. با این حال، شرایط عمومی ده بر عهده انجمن ده بود که اعضای آن متناسب با تعداد جمعیت روستا با رأی مستقیم مردم ده انتخاب می شدند. از ویژگی های مدیریت روستایی  در سال های آخرین دورۀ پهلوی حذف کدخداها از مدیریت ده، حذف مدیریتی مالکان در روستاها، تغییرات در قوانین مربوط به مدیریت روستایی از جمله تحولات قانون مربوط به خانۀ انصاف در سال 1356 قابل توجه و تأمل است (مهدوی، 1378: 30-12).

جهت مشاهده و دانلود مسکن پایدار – ادبیات و مبانی نظری مسکن و مسکن پایدار روستایی و شهری کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود نظریات سازماندهی و جابجایی روستاها کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود گردشگری روستایی کلیک کنید .

 مدیریت روستایی پس از انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تأثیر از نگرش های موجود و مستند به قانون اساسی، وظیفه مدیریت روستایی به عهدۀ شوراهای اسلامی روستا سپرده شد. این شوراها اگرچه ظاهراً جانشین انجمن ده بودند، اما در عمل نمایندگان واقعی مردم و منتخبین واجد شرایط محسوب می شدند. اگرچه قانون مربوط به شوراهای اسلامی در سال 1361 یعنی سال های آغازین انقلاب اسلامی به تصویب رسید؛ ذکر این نکته ضروری است که در سال 1365 نگرشی که در شوراهای اسلامی روستا بود، اصلاح شد و با اصلاح قوانین تکمیل گردید. با تکمیل این قوانین، جهاد سازندگی به عنوان متولی تمامی مسائل مربوط به روستاهای ایران بر عهدۀ این نهاد بود.

علاوه بر جهاد سازندگی، ضروری است به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی اشاره شود که به عنوان یکی از مهمترین متولیان امور مربوط به روستاها ـ به ویژه در بخش مسکن ـ در ایران پس از انقلاب مطرح شد. بنیاد مسکن اگرچه در آغاز با هدف در روستاها عمل می کرد، پس از مدتی از اهداف اولیه فاصله گرفت و بر روی فعالیت های عمرانی، طرح های هادی و بهسازی متمرکز گردید. در سال های اخیر نیز قسمتی از مسائل مربوط به روستاها به این بنیاد سپرده شد.

با این حال، از نهادهای انقلابی روستاها علاوه بر جهاد سازندگی و بنیاد مسکن، شورای عالی کشاورزی، مراکز خدمات کشاورزی، روستایی و عشایری، هیئت های هفت نفره واگذاری زمین، مراکز و خانه های بهداشت، مجتمع های بهزیستی روستایی، کمیته امداد و بسیج قابل ذکر است (مهدوی، 1378: 194-186).

شاید نقطۀ عطف تحولات در مدیریت روستایی ایران مربوط به قانون تشکیلات، وظائف و انتخاب شوراهای اسلامی در سال 1375 باشد. در قانون اخیر بر شورای اسلامی به عنوان تنها نهاد مدیریت در روستاها تأکید شد و براساس آن و طبق ضوابط جمعیتی، برای روستاهای تا 1500 نفر جمعیت سه عضو برای روستاهای بیش از 1500 نفر پنج عضو به عنوان شورا در نظر گرفته شد.

در سال 1377 نیز طبق مقررات، به وزارت کشور اجازه داد شد تا برای امور روستایی به تأسیس دهیاری ها اقدام کند. این امر با توجه به وضعیت فعلی مدیریت شهری در ایران، در روستاها موجب تحول شگرفی است که بر طبق آن دو نهاد شوراهای اسلامی و دهیاری ها که منتخب شوراها و بازوی اجرایی آنها به حساب می آیند، در روستاها به فعالیت بپردازند.

 ادامه مدیریت روستایی پس از انقلاب اسلامی

به طور کلی آنچه پس از انقلاب اسلامی بر مدیریت روستایی ایران تأثیرات مهمی گذاشت؛ از دو جنبه قابل بررسی است: نخست از جنبه سازمانی، مانند تشکیل وزارت جهاد سازندگی یا بنیاد مسکن و دوم از جنبه های قانونی مانند تصویب قانونی که مستقیماً مدیریت روستایی در ایران را تحت الشعاع قرار می دهد. در اینباره، اشارۀ مختصری به قوانین مصوب پس از انقلاب شده است اما از جنبۀ عملکردی، فعالیت های جهاد سازندگی در روستاها از اهمیت بالایی برخوردار است.

در اوایل انقلاب اسلامی (1358) جهاد سازندگی با حکم رهبر انقلاب و در تاریخ 19/9/1362 به صورت وزارتخانه با دو رویکرد عمده توسعه روستایی و فقرزدایی تشکیل گردید و اهداف محوری نظام در روستاهای ایران مانند توسعه کشاورزی و عمران روستایی، توسعۀ زیرساخت های روستایی و صنایع روستایی را بر عهده گرفت. (آسایش 1379، :163-161). ضمن آن که لازم است ذکر شود که در سال 1369 برای تفکیک وظایف وزارتخانه های کشاورزی و جهاد سازندگی، لایحه ای در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید (همان:  161).

فعالیت اصلی جهاد در ابتدا بر روی راه روستایی، آبرسانی و برق رسانی متمرکز شد. جدول (2-1-) بعدی عملکرد جهاد سازندگی را در این زمینه و نیز فعالیت های بهسازی که بعدها در وظائف این وزارتخانه قرار گرفت، نشان می دهد. با این حال، پس از تجربۀ نسبتاً موفق جهاد سازندگی در دهۀ آغازین، تحولاتی در سیاست ها و طرح های توسعۀ زیرساخت ها به عمل آمد. براساس این تحولات، سیاست دولت (از طریق جهاد سازندگی) در روستاها بر  فعالیت های زیر متمرکز شد (رضوی، 1379: 131).

الف ـ اصلاح الگوی استقرار جمعیت در نواحی روستایی؛

ب ـ توسعۀ یکپارچۀ فضاهای روستایی مستعد؛

ج ـ بهبود کیفیت زندگی و سکونتگاه های روستایی؛

د ـ ایجاد نواحی صنعیت روستایی؛

هـ ـ ساماندهی فضاها و مراکز روستایی برای توسعۀ خدمات و زیرساخت ها به صورت سلسله مراتبی.

این سیاست ها بدون نقص نیست و در همین راستا سلسله تغییرات در فعالیت های مربوط به روستاها از طریق ادغام وزارتخانه های جهاد سازندگی و کشاورزی در سال های اخیر صورت گرفت. در ارتباط با نحوۀ مدیریت روستایی نیز در بعضی زیر بخش ها تحولاتی دیده  می شود.

نقش شوراها در مدیریت روستایی

نظام شوراهای اسلامی روستا در مدیریت روستایی ایران متأثر از اتخاذ راهبرد مشارکت مردم در روند توسعه است. مشارکت را می توان طریقی جهت افزایش و توزیع مجدد فرصت های شرکت جستن در تصمیم گیری های اجتماعی و همیاری در توسعه و بهره مندی از ثمرات آن تعریف کرد (اوکلی ـ مارسدن، 1370، ص 40). با این وصف لازم است ذکر شود که مشارکت روستائیان نیازمند برنامه ریزی های محلی است؛ بدین معنی که برنامه ریزی های ملی و منطقه ای بیشتر به توسعۀ شهرها و گاهی مناطق مستعد روستایی می انجامد و از این رو تضمین کنندۀ توسعۀ روستایی نیست. چگونگی حل مشکل با استفاده از منابع محدود و کمیاب و نیز بهره مندی از دانش بومی از مهمترین نکات در مشارکت روستائیان شمرده      می شود (دیاس ، 1368: 87).

مدیریت روستایی و توسعه

مدیریت در فرایندهای توسعه از اهمیت بالابرخوردار است. بخشهای مختلف روستایی در عرصه جهانی شدن دستخوش دگرگونی های ژرفی می شوند و مدیریت نوینی، که به تحولات جدید آگاهی داشته و در پرتو این تغییرات ،خود نیز در زمینه تسریع آنها را فراهم می سازند، در راستای توسعه این بخش در حال شکل گیری است، این بخش در کنار فعالیت های کشاورزی به بخش های دیگر به عنوان اهداف توسعه ای توجه خاصی دارد و مدیریت های توسعه روستایی تنها به کشاورزی صرف توجه نداشته و به گزینه های دیگر در بخش روستایی نیز می پردازند.

امروزه مدیران توسعه روستایی با بهره گیری از دانش های نوین و ابزارهای فنی کارآمد،بخش روستایی را از شکل منطقه متروی و محدود اقتصادی – اجتماعی خارج ساخته و نوعی تنوع بخشی را در برنامه های توسعه روستایی مدنظر دارند، به گونه ای که نظریات و پارادیم های نوین توسعه روستایی نیز بر این روند تاکید دارند (جهانگیری، 1382: 227).

جهت مشاهده و دانلود ادبیات و مبانی نظری رقابت پذیری شهری کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود برنامه‌ ریزی شهری – ارزیابی وضعیت ساختمان‌ های سازمان های متولی بحران به منظور برنامه‌ ریزی و مدیریت بحران شهری کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود تقسیمات محله ای (محله بندی) ، مدیریت شهری کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود اراضی شهری – توسعه اهداف برنامه ریزی کاربری اراضی شهری کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود بافت فرسوده – ادبیات و مبانی نظری و پیشینه تحقیق بافت فرسوده شهری کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود ادبیات و مبانی نظری ژئومورفولوژی و توسعه شهری کلیک کنید .

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و پیشینه تحقیق پایان نامه های جغرافیا  کلیک کنید.

نمونه از منابع جهت مطالعه بیشتر

1. اصلاح عربانی- ابراهیم-1380 طریعه کتاب گیلان انتشارات پژوهشگران ایران
2. اکبری، غضنفر تیر (1382)، ماهنامه دهیاری ها شماره 2، تهران، وزارت کشور، دفتر اموردهیاری ها.
3. اکبری، غضنفر خرداد (1382)، ماهنامه دهیاری ها شماره 1، تهران، وزارت کشور، دفتر امور دهیاری ها.
4. امکچی، حمیده (1376)، مقاله روند ساخت و ساز، استهلاک و تخریب در ساختمان های مسکونی کشور ـ شهری و روستایی، در مجموعه مقالات ابعاد اقتصادی مسکن: یافته های چند بررسی در زمینه مسکن، تهران، وزارت مسکن و شهرسازی.
5. اوکلی، پیتر و دیوید مارسدن (1370)، رهیافت های مشارکت در توسعه روستایی، ترجمه منصور محمودنژاد، تهران، وزارت جهاد سازندگی.
6. آسایش، حسین (1379)، برنامه ریزی روستایی در ایران، تهران، پیام نور.
7. آسایش، حسین، 1374، کارگاه برنامه ریزی روستایی- انتشارات دانشگاه پیام نور.
8. آسایش، حسین، خرداد 1383، اصول و روشهای برنامه ریزی ناحیه ای، انتشارات دانشگاه پیام نور.
9. بدري ، سیدعلی و موسوي ،عارف ، 1388 ، مدیریت نوین روستایی در جستجوي راهکار
10. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی1380
11. …
12. …

www.washington.edu