دیدگاه های اساسی درباره كاركرد های دین

 كاركرد های دین

دیدگاه ها درباره كاركرد های دین

فصل دوم: ديدگاه­هاي اساسي درباره كاركرد های دین.

مقدمه.

ديدگاه­هاي اساسي در باره كاركرد های دین ..

1- كاركرد های دین برحسب نوع نگرش( مثبت يا منفي بودن)

1-1- كاركردهاي منفي دين..

نقد نظريه ماركس و ماركسيست ها

2-1- كاركردهاي مثبت دين..

1-2-1- هميشگي بودن كاركردهاي مثبت دين..

2-2-1- مقطعي بودن كاركردهاي مثبت دين..

نقد نظریه اگوست کنت:

2- كاركردهاي دين برحسب قلمرو آن..

1-2- نظريات حداقلي دين و نقد آنها

1-1-2-نظريه سكولاريسم..

2-1-2- نظريه روانشناسان..

3-1-2- نظريه جامعه شناسان..

4-1-2- نظريه روشنفكران مذهبي..

نقد نظريات حداقلي..

2-2- نظريه حداكثري دين و نقد آن..

نقد نظريه حداكثري..

3-2- نظریه اعتدالي دين..

منبع كاركرد های دین

كاركرد های دین

مقدمه كاركرد های دین

كاركردگرايي بر اين مفهوم استوار است كه هر پديده اي بنا بر نيازي اجتماعي پديدار مي شود و ماداميكه وظيفه پاسخگويي به آن نيازها را بر عهده دارد ،پديده اي كاركردي است .[1]آنها به همه پديده هاي اجتماعي از جمله دين دين نگاه كاركردي دارند .عنوان كاركردهاي دين ، يكي از مسائل جديد كلامي است كه به عنوان روشي براي پاسخ يابي به مسئله ي انتظار بشر از دين و گستره شريعت به كار مي­رود.

بحث از كاركرد های دین  به شكل كنوني اش، خاستگاهي غربي داردو پيشينه اش از دو قرن بيشتر نمي گذرد.[2]اين بحث صبغه اي جامعه شناسانه دارد. طي دو قرن اخير كه علوم انساني رشد، تحول و بالندگي يافت و به جستجوي راههاي برآوردن نياز­هاي فردي و اجتماعي پرداخت، [3]محققان جامعه شناس به اين فكر افتادندكه بفهمند نهادهاي اجتماعي چه تاثيري در پيشرفت و ايستايي جوامع دارندو چگونه مي­شود آنها را سازماندهي كرد.

اين جامعه شناسان كاركردگرا كاري به صدق و كذب گزاره­هاي اعتقادي ندارند، حتي اگر با گزاره­هاي جامعه شناختي و افكارشان در تضاد باشد، بلكه به دنبال اين پرسش هستند كه بفهمند ايمان و التزام به گزاره­هاي ديني چه منش و شخصيتي از دينداران مي­سازند ؟[4] در اين ميان جاي اين پرسش باز شد كه آيا با توجه به كاركرد علوم انساني و اجتماعي –به ويژه روان شناسي و جامعه شناسي-كاركردي بي بديل براي دين باقي مي­ماندو مي­توان براي دين نقشي در زندگي فردي و اجتماعي انسان قائل شد؟

از اين رو گفتگو در باره «كاركرد »ساختارها و نهادهاي اجتماعي، يك بحث جديد در حوزه جامعه شناسي است، همچنانكه در حوزه دين نيز رنگ و بوي جامعه شناسانه دارد از مسايل كلام جديد نير به شمار مي­رود.[5] و اما در كلام جديد و فلسفه دين به دلايلي اين رويكرد مورد توجه قرار گرفته است از جمله اين دلايل اين است كه در كلام جديد، مباحث انسان شناسي و شناخت نياز­ها به ويژه نياز­هاي ديني انسان و بي بديل بودن دين در رفع اين نياز­ها مقدم است، بر خلاف كلام قديم كه در آن مباحث خدا شناسي بر انسان شناسي تقدم داشت. از اين رو چون بحث كاركرد­هاي دين به مباحث انسان شناسي كمك مي­كند، در كلام جديد از اهميت خاصي برخوردار است. [6]

بنابر اين شناخت کارآیى و کاربرد دین در نظام زندگى اجتماعى و فردى انسان، موضوعى است که از زاویه نیازهاى واقعى انسان و نقشى که دین ـ منهاى انگیزه­ها و توقعات مقطعى و جزئى بشر ـ باید در زندگى انسانها ایفا کند، قابل بررسي است.

جهت مشاهده و دانلود دین از دیدگاه علامه طباطبایی و كاركردهای اجتماعی آن کلیک کنید .

در این فصل، تلاش ما پرداختن به موضوع كاركرد های دین درزندگي بشر است، لذا ديدگاههاي مختلف در اين زمينه را مطرح مي­كنيم:

ديدگاه­ های اساسي در باره كاركرد های دین

درمورد كاركرد های دین در زندگي انسان ديدگاه­هاي مختلفي مطرح شده است، در اين پژوهش در دو دسته بندي متفاوت، تعدادي از اين ديدگاهها را بيان مي­كنيم:

كاركرد های دین برحسب نوع نگرش( مثبت يا منفي بودن)

انديشمنداني كه در حوزه دين مطالعه و تحقيق مي­كنند بر حسب نوع نگرشي كه به كاركردهاي دين دارند رويكرد­هاي مختلفي را مطرح مي­كنند  که به  آنها اشاره می کنیم.

 كاركردهای منفی دين – كاركرد های دین

گروهي دين را داراي كاركرد منفي مي­شمارنداز جمله اين گروه مي­توان به ماركس و به تبع آن ماركسيست­ها اشاره كرد.

ماركس و مارکسیستها بر این باورند که دین، هیچ گونه کارکرد مثبتى ندارد و نه تنها موجب تکامل حیات اجتماعى و زمینه‏ساز سعادت بشر نمى‏شود بلکه مانع تکامل انسانها و موجب تخدیر ملتهاست.

آنها در فلسفه تاریخ و تکامل اجتماعى بر رشد ابزار تولید، تأکید کرده و تغییر روابط اجتماعى انسانها را زاییده تحول ابزار تولید دانسته‏اند.  به زعم مارکس با پیدایش اولین ابزار تولید، «برده دارى و مالکیت فردى‏» شکل مى‏گیرد و در کنار این شکل‏گیرى «دولت و مذهب‏» پدید مى‏آید.  از این رو دولت و مذهب، حامیان سرمایه‏دارى و مالکیت فردى‏اند و مثلث «زر و زور و تزویر» و «تیغ و طلا و تسبیح‏» را ظاهر مى‏سازند.  بر اساس این نظریه، پیامبران، دست‏ نشانده خرده مالکها و سرمایه‏داران هستند.  به همین دلیل با نفى طبقات و تحقق جامعه بى‏طبقه، دین نيز رو به زوال مى‏رود. به گفته لنین:

«آموزش و پرورش مى‏تواند به تضعیف دین کمک کند، اما در نهایت، خود جریان دیالکتیکى، بهترین مربى است.  هنگامى که جامعه بى‏طبقه تحقق یافت دین از میان خواهد رفت؛ زیرا شرایط اجتماعى و اقتصادى که موجب پیدایش دین مى‏شده دیگر وجود ندارد. [7]»

مارکس نیز در این زمینه مى‏گوید:

«زورمندان و زرمندان براى فریب زیردستان و استثمار بیچارگان این عقده را ایجاد نموده‏اند.  آنها براى این که بتوانند به بهره‏کشى خود ادامه دهند، مسأله دین را مطرح کردند تا ضعفا را وادار به صبر نمایند. » [8]

استاد شهید مطهرى نیز در تبیین این نظریه مى‏نویسد:

«با پیدایش مالکیت، جامعه به دو طبقه متخاصم تقسیم شد: طبقه حاکم و بهره‏کش و دیگر طبقه محروم و بهره‏ ده. طبقه حاکم در سه چهره مختلف نقش خود را ایفا کرده است: دین، دولت، ثروت.  به عبارت دیگر، عامل زر، زور، فریب.  نقش ارباب ادیان، اغفال و فریب به سود ستمگران و استثمارگران بوده است.  آخرت‏گرایى ارباب ادیان، واقعى نبوده، فریبى بوده بر چهره دنیا گرایى آنها، براى تسخیر طبقه محروم و انقلابى و پیشرو.  پس نقش تاریخى ارباب ادیان از آن جهت منفى بوده است که همواره در جناح طبقه کهنه‏گرا و محافظه‏کار و طرفدار حفظ وضع موجود، یعنى صاحبان زر و زور بوده است. »[9]

نیچه فیلسوف پست مدرن و ماتریالیست آلمانى نیز هرگونه زمینه‏سازى دین جهت ‏سعادت و تکامل انسانها را نفى کرده و با بیان دیگرى، دین را مصنوع دست‏ بشر جهت کارکردهاى منفى و منحط معرفى مى‏کنند.به اعتقاد او دین و مذهب، اختراع ضعفا براى ترمز اقویا است و ارباب ادیان مفاهیم عدل، آزادى، درستى، راستى، انصاف، محبت، ترحم، تعاون و. . .را، به عبارت دیگر اخلاق بردگى را به سود ضعفا یعنى طبقه منحط و ضد تکامل و به زیان طبقه اقویا یعنى طبقه پیشرو و عامل تکامل اختراع کردند و وجدان اقویا را تحت تاثیر قرار دادند و مانع حذف و از بین رفتن ضعفا و اصلاح و بهبود نژاد بشر و پیدایش ابرمردها گشتند.  طبق این نظریه، هرگونه کارکرد مثبت از دین منتفى مى‏شود.

جهت مشاهده و دانلود دین از دیدگاه دوركیم و كاركردهای اجتماعی آن کلیک کنید .

نقد نظريه ماركس و ماركسيست ها

نگرش تاریخى به دین اسلام، پندار و غلط بودن این نظریه و تحلیل را آشکار مى‏سازد و ما را از پاسخ دادن بى ‏نیاز مى‏کند.  کارآمدى دین در سازماندهى اخلاقى و رفتار فردى انسانها و نیز تحولات اجتماعى و پیدایش انقلابهاى اسلامى، بر این ادعا خط بطلان مى‏کشد .  خطا و خلط امثال مارکس و نیچه بر این بوده است که از یک قرائت‏ خاص از دین مسیحیت و جریانات تاریخى در دیندارى مسیحى به حکم کلى در باب تمام ادیان فتوا داده‏اند.  بنابراین نه تنها دین، مصنوع دست‏ بشر نیست و با اثبات عقلانى ضرورت بعثت پیامبران و نیاز بشر به دین این ادعا مردود مى‏شود بلکه دین، حقیقتى معصوم از خطاست که کارکردهاى مثبتى را به ارمغان مى‏آورد.  پاسخ به احساس تنهایى، حفظ حیات اجتماعى و دهها کارکرد دیگر از ثمره‏ها و برکات دین است. [10]

  كاركردهای مثبت دين – كاركرد های دین

گروهي بر كاركرد مثبت دين تاكيد دارند.اين گروه به دو دسته تقسيم مي­شوند:

 هميشگي بودن كاركردهای مثبت دين

برخي كاركردهاي مثبت دين را هميشگي و جانشين ناپذير مي­دانند.دوركيم از اين جمله است. به نظر دوركيم از آنجا که همواره جامعه وجود دارد و انسان نمی‏تواند بی جامعه به زیست اجتماعی خود ادامه دهد و اهداف خود را محقق سازد، دین نیز همواره وجود خواهد داشت؛ زیرا دین مهم‏ترین عامل پیوند اجتماعی است. ممکن است ادیان جدیدی پدیدار شوند یا ادیان فعلی از بین بروند، اما اصل دین هرگز از بین رفتنی نیست.

در اینجا دورکیم در برابر کسانی چون مارکس و فروید ـ که هر یک به نوعی دین را عارضی و بیمارگونه می‏دانستند و نوید می‏دانند که دین روزی از بین خواهد رفت ـ می‏ایستد، و نظر آنان را با تحلیلی که خود ارائه می‏دهد، نقد می‏کند. دین نه زاده تخیلات بیمارگونه فرد است و نه زاده گروهی خاص برای تسلط بر دیگران. از نظر دورکیم هرچند دین ساخته دست بشر است، اما این آفرینشی اجتماعی است و کارکرد اجتماعی و مفیدی دارد. دین ساخته طبقه خاصی نیست که برای استثمار طبقات زیردست ساخته شده باشد. دین دقیقاً محصولی اجتماعی است که برای ادامه بقای اجتماع لازم است.[11]

[1] -حسين ابوالحسن تنهايي ،13 جستار در تاريخ جامعه شناسي ،بي جا:انتشارات فتح ،1373 ،ص 7

[2]–  اسد رشيدي تبريزي، پيشين، ص42

[3]–  عبد الحسين خسرو پناه، كلام جديد، پيشين، ص246

[4]– اسد رشيدي تبريزي، پيشين، ص43

[5]– اسدرشيدي تبريزي، پيشين،، صص41-42

[6]– عبد الحسين خسروپناه، كلام جديد، ، قم:مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه،1379، ص250

[7] – عبدالحسين خسروپناه، گستره شريعت، قم، نشر معارف، 1382، ص85

[8] – همان

[9] – همان،ص86

[10]–  همان ،87

[11]–  محمد حسن صبا، نگرش جامعه شناسي دوركيم به دين

جهت مشاهده و دانلود تضاد دین و عرفان در دیوان حافظ کلیک کنید .

كاركرد های دین

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های علوم اجتماعی کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع جهت مطالعه بیشتر كاركرد های دین

* قرآن کریم.

الف) کتابها

1. آرون، ريمون، مراحل اساسي انديشه در جامعه شناسي، ترجمه باقر پرهام، جلد دوم، چاپ اول، تهران:سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، 1363.
2. ابوالحسن تنهايي، حسين ،13 جستار در تاريخ جامعه شناسي ،بي جا:انتشارات فتح ،1373
3. ، حسين، تاريخ انديشه و نظريات جامعه شناسي از ابتدا تا كنون جامعه شناسي در اديان، چاپ دوم، تهران، انتشارات بهاباد، 1373.
4. ، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی، چاپ دوم، گناباد. نشر مرندیز، 1374.
5. اخوان نبوي، قاسم، فطرت و خرد:سيري در زندگي و افكار علامه طباطبايي، چاپ اول، تهران:كانون انديشه جوان، 1387.
6. اشرف، احمد، مفهوم­ها و مكتبها: فونكسيوناليسم، نامه علوم اجتماعي، شماره1، 1347.
7. اميل دوركيم، در باره تقسيم كار اجتماعي، ترجمه باقر پرهام، چاپ دوم، تهران، نشر مركز، 1384.
8. ـــــــــــ ، صور بنياني حيات ديني، ترجمه باقر پرهام، چاپ اول، تهران، نشر مركز، 1383.
9. ايازي، سيد محمد علي، جامعيت قرآن، چاپ اول، رشت، انتشارات كتاب مبين، 1378.
10. باتامور، تي، بي، جامعه شناسي، ترجمه سيد حسن منصور و سيد حسن حسيني كلجاهي، چاپ دوم، تهران :شركت سهامي كتابهاي جيبي با همكاري انتشارات فرانكلين، 2536.
11. …
12. …

كاركرد های دین

https://ro.uow.edu.au/thss/