ضوابط فقهی و حقوقی تلقیح مصنوعی

تلقیح مصنوعی

ضوابط فقهی و حقوقی تلقیح مصنوعی                

فصل اول: انواع تلقیح مصنوعی اسپرم

مبحث اول : بررسی وضعیت فقهی و حقوقی تلقیح اسپرم شوهر به همسر

مبحث دوم : بررسی وضعیت فقهی و حقوقی تلقیح اسپرم مرد به رحم زن نامحرم

گفتاریکم : استناد به آیات قرآن

گفتار دوم : استناد به پاره ای از روایات

گفتار سوم : نظریات  فقها و علمای حقوق

مبحث سوم : تلقیح تخمک زن به رحم زن نازا

مبحث چهارم : تلقیح اسپرم و تخمک بیگانه در محیط آزمایشگاه و انتقال آن به رحم

مبحث پنجم :ترکیب اسپرم و تخمک زن و شوهر در آزمایشگاه (مادر جانشین )

گفتار اول : نظریه فقها

گفتار دوم : ارزیابی مفاد آیات مورد استناد

مبحث ششم : تلقیح مصنوعی با استفاده از اسپرم شوهر مرده در حقوق ایران

گفتار اول : انجام عمل تلقیح مصنوعی یا انتقال جنین در ایّام عده وفات

گفتار دوم : انجام عمل تلقیح مصنوعی یا انتقال جنین بعد از ایام عده وفات

فصل دوم : مشروعیت یا عدم مشروعیت استفاده از رحم جایگزین

مبحث اول : حکم جانشینی در بارداری

گفتار اول: دسترسی به سلول های جنسی

بند اول:  نمونه گیری

الف: نمونه گیری از مردان

ب: نمونه گیری از زنان

بند دوم: لمس یا مشاهده اندام های جنسی

الف: معیارهای فقهی جواز انجام این کار

ب: اعتبارمماثل بودن پزشک و بیمار

ج: بررسی مسأله در درمان ناباروری

گفتار دوم: باروری پزشکی

گفتار سوم : بارداری برای دیگری

بند اول: حقوق موضوعه داخلی و دیدگاه حقوق دانان

بند دوم : منابع فقهی و آرای فقها

مبحث دوم : حکم جانشینی سنّتی رحم

مبحث سوم: حکم جانشینی با استفاده از تخمک یا جنین اهدایی

منبع تلقیح مصنوعی

بررسی وضعیت فقهی و حقوقی تلقیح اسپرم شوهر به همسر

در برخی از موارد، با وجود اینکه مرد از لحاظ جسمی سالم است و اسپرم او قدرت بارور کردن تخمک و آبستن نمودن زن را دارد، اما بنا بر عوامل نظیر ابتلای مرد به مرض عنن و یا انزال سریع یا به علت نواقص موجود در آلات تناسلی مرد و یا عیوب موجود در مهبل یا زهدان زن حامل شدن وی در حالت طبیعی و از طریق مواقعه امکان پذیر نمی باشد که در این صورت با استفاده از تکنیک های کمکی تولید مثل، اسپرم شوهر به زن تلقیح می گردد .

هر چند که در رابطه با این عمل قانون مدونی نداریم اما با مراجعه به اصول کلی حقوقی و اصلی عقلی برائت و عدم منع قانونی در مورد آن ظاهراً این عمل بلا اشکال به نظر می رسد. روایات مربوطه و نظریات فقها و حقوقدانان را در این خصوص متذکر می شویم :

اگر تلقیح مصنوعی به وسیله تزریق اسپرم شوهر به همسر قانونی او صورت گیرد ؛ این عمل کاملاً مشروع و جایز است و در این خصوص هیچ گونه ابهامی وجود ندارد . علاوه بر آن اصاله الاباحه نیز در این مورد جاری می شود ؛ لذا طفل مولود نیز مشروع قانونی بوده و کلیه آثار طفل حاصل از نزدیکی طبیعی زن و شوهر بر چنین طفلی مترتب می گردد. البته باید جهات شرعی در این خصوص رعایت شود، یعنی اینکه این کار سبب انجام عمل حرام نشود . مانند التذاذ یا لمس عورت . البته در مورد لمس یا نظر پزشک بیشتر فقها به این عقیده هستند که چون این مسئله از موارد درمان است در حد ضرورت و نیاز جایز است[1].

برای مثال، خویی در این خصوص معتقدند: تلقیح زن با نطفه شوهرش جایز است بلی اگر این عمل توسط غیر شوهر انجام شود و در اثر آن مس یا نظر به آلت تناسلی زن لازم آید، جایز نخواهد بود و حکم ولد حاصل از این عمل نیز بدون هیچ تفاوتی مانند سایر اولاد زوجین خواهد بود .[2]

امام خمینی (ره) جواز این مورد را این گونه بیان فرمودند : « لا اشکال فی ان تلقیح ماء الرجل بزوجه جائز وان وجب الاحتراز عن حصول مقدمات محرمه ککون الملحق اجنبیا او التلقیح مستلزما للنظر الی ما یجوز النظر الیه، فلو فرض ان النطفه خرجت بوجه محلا و لقحها الزوج بزوجه فحصل منها ولد . کان والدهما کما او تولد بالجماع، بل لو وقع التلقیح من الماء الرجل بزوجه بوجه محرم کما لولقح الاجنبی او اخرج منی بوجه محرم کان الولد ولدهما و ان اثما بارتکاب الحروم »[3].

صانعی در این مورد چنین اظهار نمودند : « بارور نمودن مصنوعی زن به نطفه شوهر جایز است البته باید از مقدمات حرام پرهیز شود مثل آنکه تلقیح کننده نامحرم نباشد و … هر چند اینگونه اعمال موجب حرام شدن نطفه و فرزند نمی باشد چون مربوط به مقدمات است و خود مقدمات حرام است و فرزند متعلق به زن و مرد صاحب نطفه می باشد و همه احکام فرزند را داراست »[4].

گلپایگانی در استثنائاتی که در این مورد از ایشان به عمل آمده عقیده دارند : « مستفاد از ادله شرعیه نطفه مرد در رحم حلیله خود قرار بگیرد جایز است و اولاد ملحق به مرد و حلیله است و توارث از طرفین ثابت است » [5].

اما محمد مومن در مورد قسمت مقدمات و کل عمل چنین می فرماید : « صورتی که منی فرد به وسیله لوله لقاح در مهبل همسر وی تزریق می شود اشکالی ندارد، به شرط آنکه در گرفتن منی از مرد، جهات شرعی رعایت شود، بدین معنی که این کار، سبب انجام عمل حرام، مانند استمناء و … نشود . دلیل جایز بودن این گونه باروری، آن است که نطفه از منی و تخمک زوجین بسته شده و تنها لقاح از راه معمول نبوده است و دلیلی برای حرام بودن این شیوه لقاح، وجود ندارد و نیز اصل برائت شرعی و عقلی، بر جایز بودن آن دلالت دارد [6].

محمد یزدی و سید محمد صادق روحانی، هر دو در زمینه های باروری های مصنوعی و حکم فقهی آن تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر را جایز می دانند  [7].

صورت دیگر این نوع تلقیح ؛ اخذ اسپرم و تخمک زن و شوهر و ترکیب آن در آزمایشگاه و قرار دادن آن در رحم همان زن یا همسر دیگر آن مرد می باشد که دلیل بر حرمت هیچ یک از فرضهای این صورت نداریم و لذا با شک در حرمت آنها، اصل برائت جاری می شود . البته تنها در مورد خود این فروض، برائت جاری می شود .[8]

در این مورد صانعی در مسئله دیگر چنین می فرماید : « هر گاه تخمدان زن قدرت آزاد کردن و وارد کردن تخمک به داخل لوله را نداشته باشد در این صورت جایز است که با عمل جراحی تخمک را از شکم بیرون آورده و در خارج آن را با اسپرم شوهر مخلوط نموده و سپس به رحم زن وارد نمایند ».[9]

بررسی وضعیت فقهی و حقوقی تلقیح اسپرم شوهر به همسر

در برخی از موارد، با وجود اینکه مرد از لحاظ جسمی سالم است و اسپرم او قدرت بارور کردن تخمک و آبستن نمودن زن را دارد، اما بنا بر عوامل نظیر ابتلای مرد به مرض عنن و یا انزال سریع یا به علت نواقص موجود در آلات تناسلی مرد و یا عیوب موجود در مهبل یا زهدان زن حامل شدن وی در حالت طبیعی و از طریق مواقعه امکان پذیر نمی باشد که در این صورت با استفاده از تکنیک های کمکی تولید مثل، اسپرم شوهر به زن تلقیح می گردد .

هر چند که در رابطه با این عمل قانون مدونی نداریم اما با مراجعه به اصول کلی حقوقی و اصلی عقلی برائت و عدم منع قانونی در مورد آن ظاهراً این عمل بلا اشکال به نظر می رسد. روایات مربوطه و نظریات فقها و حقوقدانان را در این خصوص متذکر می شویم :

اگر تلقیح مصنوعی به وسیله تزریق اسپرم شوهر به همسر قانونی او صورت گیرد ؛ این عمل کاملاً مشروع و جایز است و در این خصوص هیچ گونه ابهامی وجود ندارد . علاوه بر آن اصاله الاباحه نیز در این مورد جاری می شود ؛ لذا طفل مولود نیز مشروع قانونی بوده و کلیه آثار طفل حاصل از نزدیکی طبیعی زن و شوهر بر چنین طفلی مترتب می گردد. البته باید جهات شرعی در این خصوص رعایت شود، یعنی اینکه این کار سبب انجام عمل حرام نشود . مانند التذاذ یا لمس عورت . البته در مورد لمس یا نظر پزشک بیشتر فقها به این عقیده هستند که چون این مسئله از موارد درمان است در حد ضرورت و نیاز جایز است[1].

برای مثال، خویی در این خصوص معتقدند: تلقیح زن با نطفه شوهرش جایز است بلی اگر این عمل توسط غیر شوهر انجام شود و در اثر آن مس یا نظر به آلت تناسلی زن لازم آید، جایز نخواهد بود و حکم ولد حاصل از این عمل نیز بدون هیچ تفاوتی مانند سایر اولاد زوجین خواهد بود .[2]

امام خمینی (ره) جواز این مورد را این گونه بیان فرمودند : « لا اشکال فی ان تلقیح ماء الرجل بزوجه جائز وان وجب الاحتراز عن حصول مقدمات محرمه ککون الملحق اجنبیا او التلقیح مستلزما للنظر الی ما یجوز النظر الیه، فلو فرض ان النطفه خرجت بوجه محلا و لقحها الزوج بزوجه فحصل منها ولد . کان والدهما کما او تولد بالجماع، بل لو وقع التلقیح من الماء الرجل بزوجه بوجه محرم کما لولقح الاجنبی او اخرج منی بوجه محرم کان الولد ولدهما و ان اثما بارتکاب الحروم »[3].

صانعی در این مورد چنین اظهار نمودند : « بارور نمودن مصنوعی زن به نطفه شوهر جایز است البته باید از مقدمات حرام پرهیز شود مثل آنکه تلقیح کننده نامحرم نباشد و … هر چند اینگونه اعمال موجب حرام شدن نطفه و فرزند نمی باشد چون مربوط به مقدمات است و خود مقدمات حرام است و فرزند متعلق به زن و مرد صاحب نطفه می باشد و همه احکام فرزند را داراست »[4].

گلپایگانی در استثنائاتی که در این مورد از ایشان به عمل آمده عقیده دارند : « مستفاد از ادله شرعیه نطفه مرد در رحم حلیله خود قرار بگیرد جایز است و اولاد ملحق به مرد و حلیله است و توارث از طرفین ثابت است » [5].

اما محمد مومن در مورد قسمت مقدمات و کل عمل چنین می فرماید : « صورتی که منی فرد به وسیله لوله لقاح در مهبل همسر وی تزریق می شود اشکالی ندارد، به شرط آنکه در گرفتن منی از مرد، جهات شرعی رعایت شود، بدین معنی که این کار، سبب انجام عمل حرام، مانند استمناء و … نشود . دلیل جایز بودن این گونه باروری، آن است که نطفه از منی و تخمک زوجین بسته شده و تنها لقاح از راه معمول نبوده است و دلیلی برای حرام بودن این شیوه لقاح، وجود ندارد و نیز اصل برائت شرعی و عقلی، بر جایز بودن آن دلالت دارد [6].

محمد یزدی و سید محمد صادق روحانی، هر دو در زمینه های باروری های مصنوعی و حکم فقهی آن تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر را جایز می دانند  [7].

صورت دیگر این نوع تلقیح ؛ اخذ اسپرم و تخمک زن و شوهر و ترکیب آن در آزمایشگاه و قرار دادن آن در رحم همان زن یا همسر دیگر آن مرد می باشد که دلیل بر حرمت هیچ یک از فرضهای این صورت نداریم و لذا با شک در حرمت آنها، اصل برائت جاری می شود . البته تنها در مورد خود این فروض، برائت جاری می شود .[8]

در این مورد صانعی در مسئله دیگر چنین می فرماید : « هر گاه تخمدان زن قدرت آزاد کردن و وارد کردن تخمک به داخل لوله را نداشته باشد در این صورت جایز است که با عمل جراحی تخمک را از شکم بیرون آورده و در خارج آن را با اسپرم شوهر مخلوط نموده و سپس به رحم زن وارد نمایند ».[9]

تلقیح مصنوعی

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع تلقیح مصنوعی

1. آخوندي؛ محمد مهدي و ديگران، «مشاوره ارزيابي سلامت و تطابق مشخصات اهدا کننده و دريافت کننده در درمان باروري جايگزين»، اهداي جنين و گامت در درمان ناباروري، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت، 1385.
2. آخوندی، محمد مهدی،صادقی، محمدرضا، ضرورت به کارگیری تکنیک های باروری کمکی در تولید مثل انسانی، روش های نوین تولید مثل انسانی(مجموعه مقالات)، تهران، سمت و پژوهشکده ابن سینا، 1380
3. آخوندی، محمدمهدی،آشنایی با لقاح خارج رحمی و ضرورت استفاده از گامت جایگزین در درمان ناباروری،اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری، تهران : سمت و پژوهشکده ابن سینا، 1384
4. افلاطونیان ، عباس و حبیب زاده ، ویکتوریا ، لقاح آزمایشگاهی، تهران، نشر طبیب ،1383 ، ص 13.
5. امامي، اسدا…، مطالعه تطبيقي نسب در حقوق ايران و فرانسه،ج اول ، تهران ، موسسه حقوقی تطبیقی دوره اول ، شماره 5 ،1349
6. امامي؛ سيد حسن، حقوق مدني، ج 5، تهران ، انتشارات اسلامیه ، 1343
7. امامي؛ سيد حسن، حقوق مدني، جلد سوم، چاپ دوازدهم،تهران، انتشارات اسلاميه، سال 1375.
8. امامی ، سید اسدا… ، وضعیت حقوقی باروری مصنوعی و انتقال جنین ، روشهای نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق،1382، ص 238.
9. امیری قائم مقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات، ج 1، تهران : نشر میزان، چاپ اول ، 1378
10. باقری نسب، تکتم،1391، رحم جایگزین در درمان ناباروری از دیدگاه پزشکی، فقهی و حقوقی، تهران، جاودانه، جنگل
11. بطحایی گلپایگانی ؛ سید هاشم، «تحقیقی پیرامون تولد بدون مناکحت»، روشهای تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق،1382
12. …
13. …

تلقیح مصنوعی