سالمندان و خانه سالمندان – ادبیات و مبانی نظری

سالمندان و خانه سالمندان

2-2- سالمند و سالمندی

2-2-1- تعریف سالمندی

2-2-2- نظریه افلاطون و ارسطو درباره سالمندی

2-2-3- پیری

2-2-3-1- مفهوم پیری

2-2-3-2- مراحل پیری

2-2-3-3- نشانه های پیری

2-2-4- سالمندان فصل کمال شخصیت

2-2-5- دیدگاه و نظر اسلام راجع به سالمندان

2-2-5-1- سالمندان در قرآن

2-2-5-2- سالمندان در احادیث و روایات

2-2-6- دیدگاه های مختلف در مورد سالمندان

2-2-6-1- سالمندان در فرهنگ و ادبیات ایرانی

2-2-6-2- سالمندان در قانون جمهوری اسلامی ایران

2-2-6-3- نظریه های مربوط به سالمند و خانواده

2-3- خانه های سالمندان

2-3-1- جایگاه سالمندان در اجتماع

2-3-1-1- جایگاه اجتماعی سالمندان در گذشته

2-3-1-2- جایگاه اجتماعی سالمندان در جوامع امروزی

2-3-2- معضلات زندگی خانوادگی برای سالمندان و خانواده ها

2-3-2-1- اختلاف پیر و جوان

2-3-2-2- دخالت ها

2-3-2-3- سلب قدرت و استقلال از سالمندان

2-3-2-4- سوء رفتار با سالمندان

2-3-2-5- تغییر نقش ها در خانواده ها

2-3-3- دلایل سپردن سالمندان به خانه های سالمندان

2-3-3-1- دلایل خانوادگی

2-3-3-2- دلایل اقتصادی

2-3-3-3- دلایل اجتماعی – فرهنگی

2-3-4- مزایا و معایب خانه های سالمندان 

2-3-5- پیدایش خانه های سالمندان در جهان

2-3-6- پیدایش خانه های سالمندان در ایران

2-3-7- ساختار جمعیت و مسائل اجتماعی، اقتصادی سالمندان

2-3-7-1- ساختار جمعیتی کشورهای جهان

2-3-7-2- متوسط عمر در جهان

2-3-7-3- جمعیت سالمندان در جهان

2-3-7-4- جمعیت سالمندان در ایران

2-3-7-5- جمعیت سالمندان در استان تهران

2-3-7-6- جمعیت سالمندان در شهرستان تهران

2-3-7-7- مقدمه ای بر مسائل اجتماعی، اقتصادی سالمندان

2-3-7-8- پایگاه اجتماعی سالمندان

2-3-7-9- وضعیت اشتغال سالمندان 

2-3-7-10- اشتغال و رفاه سالمندان

2-3-7-11- سطح سواد سالمندان در کشور

2-3-7-12- سطح سواد سالمندان در تهران

2-3-7-13- بیوگی و تفاوت های جنسی

2-3-7-14- وضعیت تاهل سالمندان در کشور

2-3-7-15- وضعیت تاهل سالمندان در تهران

2-3-7-16- لزوم ایجاد خانه های سالمندان در ایران

2-3-8- ویژگی فیزیکی و روانی سالمندان

2-3-8-1- کلیات

2-3-8-2- ویژگی های جسمانی

2-3-8-3- تغییرات ظاهری

2-3-8-4- تضعیف قوای حرکتی و ماهیچه ها

2-3-8-5- كاهش عملكرد دستگاه گوارش

2-3-8-6- تغييرات عملكردي قلب و عروق

2-3-8-7- تغییر در حافظه و هوش

2-3-8-8- ضعف بینایی

2-3-8-9- ضعف شنوایی

2-3-8-10- ضعف حس چشایی و بویایی

2-3-8-11- ضعف لامسه

2-3-8-12- سایر تغییرات جسمانی

2-3-9- نیازهای جسمانی سالمندان

2-3-9-1- آسایش حرارتی و برودتی سالمندان

2-3-9-2- نورپردازی مناسب جهت ارتقای عملکرد بینایی در سالمندان

2-3-9-2-1- نور طبیعی

2-3-9-2-2- نور مصنوعی

2-3-9-3- رنگ آمیزی مناسب جهت ارتقای عملکرد بینایی در سالمندان

2-3-9-4- توصیه های طراحی و نکات فضایی

2-3-9-5- ویژگی های روانی، احساسی و شخصیتی سالمندان

2-3-9-5-1- جنبه های زیست شناختی

2-3-9-5-2- جنبه های روانشناختی

2-3-9-5-3- جنبه های جامعه شناختی

2-3-9-6- توصيه هاي طراحي

منابع

سالمند و سالمندی

تعریف سالمندی

سالمند از نظر لغوي كسي است كه سالهاي زيادي را پشت سر نهاده است، سالهايي پر از خاطره و تجربه كه با گذشت زمان به دست آمده است.

پديده سالمندي يك سير طبيعي است كه در آن تغييرات فيزيولوژيكي و رواني- اجتماعي در بدن رخ مي دهد. البته كمتر اتفاق مي افتد كه سالمندي فيزيولوژيكي با سالمندي رواني و سالمندي اجتماعي در يك فرد به صورت همزمان روي دهد، زيرا ممكن است فردي از نظر زيستي و جسمي سالمند تلقي شود و ليكن از نظر روانشناختي خود را جوان احساس كند و يا برعكس امكان دارد جامعه فردي را كه از نظر زيستي و رواني سالمند نيست به ايفاي نقش اجتماعي سالمند وادار نمايد.

ساده ترين راه براي تعريف پيري عبارت است از شمردن تعداد سالهايي كه از بدو تولد طي شده است. به طور كلي آمار مربوط به پيران، 65 سالگي را به صورت قراردادي آغاز پيري تعيين مي كند. در مورد بعضي افراد، انتقال به تدريج صورت مي گيرد، حال آن كه در مورد افراد ديگر انتقال از دوره اي به دوره ديگر به سرعت و همراه با صدمات روحي به وقوع مي پيوندد. در جامعه ما سن 65 سالگي تا 70 سالگي آغاز پيري را مشخص مي نمايد زيرا با سن بازنشستگي مطابقت دارد. بنابراين ورود به دوره پيري را تا اندازه اي قانون معين مي كند، هر چند كه در بعضي افراد ممكن است سن آغاز پيري كمتر و يا بيشتر باشد.

احساس پيري يك مسئله دروني و رواني است و در افراد مختلف، متفاوت است، ولي به طور كلي پيري، يعني «كاهش نيروي جسماني- ذهني به تناسب افزايش سن». به عبارت ديگر، سالمند فردي است كه از نظر فيزيولوژيكي يا رواني به مقطعي مي رسد كه بسياري از كارها را به تنهايي نمي تواند انجام دهد. بنابراين مي توان سالمندان را در چند گروه تقسيم نمود:

1- سالمنداني كه مي توانند فكر كنند ولي قواي جسمي خود را از دست داده اند.

2- سالمنداني كه قواي جسمي و رواني خود را توأماً از دست داده اند.

3- سالمنداني كه از جسم و فكر عالي برخوردارند.

در حدود 95 درصد از سالمندان به گونه اي مستقل يا با حداقل ياري ديگران به زندگي خود ادامه مي دهند و به نحو مناسبي در سلامت به سر مي برند كه البته شرايط خاص محيطي، نوع ارتباطات اجتماعي، كيفيت ژنتيكي و تندرستي آنان از مواردي هستند كه مي توانند در افراد مختلف،‌ پارامتر پيري را تغيير دهند. ولي به هر حال چين و چروك خوردن پوست، كوچك شدن اعضا و اندام، نقصان وزن بدن، كم شدن ترشحات غدد سلول ها و يا متوقف شدن رشد اعضا يا تكميل نمو بدن، يعني رسيدگي و پختگي، آغاز گر پيري است.

«بيشينه طول عمر انسان بين 110 تا 115 سال است. با اين حال، متوسط طول عمر را حدود 74 سالگي در نظر ميگيرند. طول زندگي انسان را به چندين مرحله مي توان تقسيم نمود كه معمول ترين اين تقسيم بندي ها از نظر دوره هاي زماني با نوزادي آغاز مي گردد كه به ترتيب عبارتند از:

1- نوزادي                                      از تولد تا يك سالگي

2- ابتداي كودكي                              1 تا 6 سالگي

3- انتهاي كودكي                              7 تا 10 سالگي

4- بلوغ                                         11 تا 18 سالگي

5- جواني                                      19 تا 35 سالگي

6- ابتداي ميانسالي                            36 تا 49 سالگي

7- انتهاي ميانسالي                            50 تا 64 سالگي

8- ابتداي پيري                                65 تا 74 سالگي

9- پيري                                        75 تا 85 سالگي

10- انتهاي پيري                              86 سالگي و بيشتر

ژان پل ساتر مي نويسد: «… يك پير هرگز خودش را پير احساس نمي كند. من از طريق ديگران در مي يابم كه پيري براي كسي كه آن را از بيرون نظاره مي كند چه رفتاري را ايجاب مي نمايد ولي خودم پيري خود را احساس نمي كنم…»

 نظریه افلاطون و ارسطو درباره سالمندی:

افلاطون و ارسطو، در مورد سالمندي به انديشه اي عميق دست زدند و به نتايج مغاير با يكديگر رسيدند. از نظر افلاطون «حقيقت يك مرد در روح جاوداني وي كه آن نيز به صور كلي مرتبط است جاي دارد. جسم انسان تنها يك پندار و خطاي باصره است». در واقع در نظر او تنزل و شكست جسمي كه به سبب بالا رفتن سن حاصل مي شود هرگز در روح اثري نخواهد داشت و در حقيقت هر چه قدرت و تمنيات جسم كاهش يابد، روح از آزادي بيشتري برخوردار مي گردد.

افلاطون در كتاب جمهوري خود از زبان سفال به ستايش و مدح كهنسالي مي پردازد و چنين مي گويد: «هر چه سن دامنه لذت هاي جسمي را محدود كند، ميل به امور ذهني و عقلي افزايش مي يابد و شعف و شادي از آنها فزوني مي گيرد». و در نهايت افلاطون نتيجه مي گيرد كه «پيران بايد فرمان دهنده و جوانان فرمان برند.» با اين وصف، افلاطون به معيار سن عامل ارزشمندي را مي افزايد.

وي هنگامي كه خود به هشتاد سالگي رسيد موضوع كهنسالي را مجدداً در كتاب قانون مطرح كرد و درباره وظايف فرزندان نسبت به اولياي كهنسال خود مي گويد: «فرزندان بايد با اولياي خود به احترام سخن گويند و مال و جان خود را در اختيار آنان گذارند».

از نظر ارسطو روح يا جان، تنها عقل و خرد مجرد نيست،‌ بلكه در يك رابطه ضروري با جسم و تن قرار دارد. او معتقد بود كه براي شاد زيستي در ايام كهنسالي، تن بايد سالم مانده باشد. ارسطو در كتاب «فن خطابه» مي گويد: «آن كهنسالي كه آرامش و كندي هاي ذاتي خود را بدون ناتواني و سستي در برداشته باشد، ‌زيبا و قشنگ است».

سالمندان فصل کمال شخصیت:

سالمندي، آخرين مرحله تکامل و تحول انسان است که در آن،فرد خويشتن را به آن صورتي که هست مي پذيرد و ويژگي منحصر به فرد زندگي خود را پذيرا مي شود. در اين هنگام است که انسان به يک نوع فلسفه يزندگي و مرگ مي رسد که از غرق شدن او د رنااميدي و بيهودگي جلوگيري مي کند. در اين مرحله، انسان موفق کسي است که با وجود ضعف تدريجي نيروهاي بدني و افزايش احساس اتکاي به ديگران بتواند رضايت خود را از زندگي حفظ کند.

بسياري از مردم، سالمندي و تغييرات جسماني و رواني مربوط به آن را، نوعي زوال تلقي مي کنند و پديده اي ناخوشايند به حساب مي آورند در صورتي که مي توان با برنامه هايپيش گيري و اقدامات درماني، روند نقصان بدني راکند کرد وآن را به عقب انداخت. علاوه بر آن، بعضي از دگرگوني هاي مربوط به سالمندي حتي مي تواند مطلوب باشد. مثلا با افزايش سن، بسياري از حساسيت ها و سردردهاي مزمن، يا کاهش مي يابد و يا به طور کلي  از بين مي رود.

خطر بيماري هاي حاد، همراه با افزايش سن در مردان و زنان به يک نسبت تقليل مي يابد. چراکه درصد بيماري هاي حاد در جوانان 5/3 برابر سالمندان است. خطر ابتلاي سالمندان به امراض وخيم، به اندازه نصف ميانسالان است و در آينده اي نه چندان دور، با پيشرفت علم پزشکي و بهبود محيط زيست، وضعيت سالمندان بهتر خواهد شد.

سالمندان شايد از نظر جسماني ضعيف شوند، ولي از نظر رواني، کامل تر شوند. با گذشت زمان، عوامل دروني و رواني ما به تدريج متحول مي شوند و ما قادر مي شويم که با شرايط اجتماعي و اقتصادي خودسازگاري پيدا کنيم و به آرامش و ثبات نسبي دست يابيم و در عين حال بينش کامل تري نسبت به زندگي و تلاش هايمان پيدا مي کنيم.

تحقيقات نشان مي دهد که کارکنان سالمند، بيشتر از جوانان کار خود را دوست دارند و به آن توجه مي کنند. آنها انگيزه ي زيادتري براي کار دارند و براي اخلاق کار، اهميت بيشتري قايلند. سالمندان چه از نظر کار و چه از نظر شکوفايي شخصيت، راضي تر از جوانان به نظر مي رسند (شاملو، 1364).

مزایا و معایب خانه های سالمندان:

مؤسسين و بنيانگذاران خانه سالمندان بر اين قصد و نيت بودند تا فضايي را تحت عنوان خانه سالمندان بوجود مي آورند داراي مزاياي زير باشد:

• – بهره مندي سالمند از پرستاري ها و مراقبت هاي ويژه و امکانات مورد نياز.
• – بهره مندي سالمند از رژيم غذايي مناسب، خواب و استراحت و تفريح.
• – دور بودن سالمند از هياهو و کشمکشهاي داخل خانواده و زندگي در محيطي آرام و مطلوب با سرگرميهاي مناسب.
• – کم شدن زحمت خانواده در مراقبت از سالمند.
• –  کاهش ميزان افسردگي و اختلال در رفتار سالمندان با زندگي در محيطي مناسب.

علي رغم آنچه که بنيانگذاران اين خانه ها انتظار داشتند، خانه سالمندان نه تنها در بسياري از زمينه هاي فوق موفق نبود بلکه معايبي نيز در پي داشت که عبارتند از:

• – دوري از خانواده و فرزندان و محروميتهاي عاطفي ناشي از آن.
• – افزايش مشکلات روحي و رواني ناشي از کمبود محبت، طرد شدن و دوري از خانواده.
• – عدم استقلال در زندگي و ايجاد حس مصرف کنندگي و بي خاصيت بودن.
• – برخورداري از مراقبتها و پرستاريهاي مصنوعي.
• – زندگي با افرادي محروم، بيمار، تنها و پر درد و رنج که باعث دلتنگي، وحشت از تنهايي و ترس از مرگ مي شود.
• – زندگي در محيطي يکنواخت، بدون تنوع و سرگرمي.

تحقيقات نشان داده است که سالمندان ساکن در خانه هاي سالمندان، نسبت به سالمندان غير ساکن احساس آسايش بيشتري در منزل داشته اند و اين موضوع نشان دهنده تمايل سالمندان ساکن خانه هاي سالمندان به زندگي مستقل فردي يا زندگي در کنار خانواده و اطرافيان است. آنها حاضرند با وجود بسياري از کاستيها در زندگي، در خارج از خانه هاي سالمندان زندگي نمايند، بدين ترتيب خانه سالمندان آخرين انتخاب است و براي افرادي است که آنقدر ناتوان و بيمار شده اند که توان مراقبت از خود را ندارند و خانواده اي هم ندارند که از آنها مراقبت نمايد (رفیع زاده و نوذری، 1389).

اشتغال و رفاه اجتماعي سالمندان:

كار نه تنها وسيله گذران زندگي فرد است، بلكه به او هويت اجتماعي مي بخشد. كار امكان تماس هاي اجتماعي در بيرون از چارچوب سامانه خانواده را براي فرد فراهم مي كند و سرانجام در ميان اعضاي خانواده به وي اعتبار مي بخشد. بازنشستگي براي تمامي افراد جذابيت ندارد و در واقع با احساس تنهايي، بيكاري و بي ارزشي و قطع شبكه روابط اجتماعي همراه است. اين حالت ها بيشتر در شرايطي به وجود مي آيد كه بازنشستگي علي رغم تمايل فرد صورت گيرد.

با اين حال آن چه براي بازنشستگان داراي اهميت زياد است دريافتي آنان می باشد. فرد بازنشسته در مي يابد كه چيزي با ارزش را از دست داده است. بنابراين، حالت هاي افسردگي مشابه با سوگواري در او پايدار مي شود. خلق افسرده، بيخوابي، بي اشتهايي، كاهش توجه و تمركز فكري، خستگي، بي حوصلگي، بي قراري و حتي كاهش عزت نفس، از جمله نشانه هاي روانشناختي است كه در افراد بازنشسته ممكن است پديد آيد.

همانند فردي كه با فقدان عزيزي روبرو شده است، فرد بازنشسته نيز ممكن است به وضع خوراك، استراحت و خواب خويش بي توجه و فعاليت بدني و ورزش را رها كند. به دخانيات روي آورد يا در صورت عادت قبلي، به ميزان مصرف آن بيفزايد. در مواردي كه سالمند بازنشسته به يك خانواده هسته اي تعلق دارد، توصيه مي شود ساعات تنهايي و بيكاري روزانه را با تشويق به شركت در اجتماعات ويژه سالمندان پر كند.

بر اساس قوانين تأمين اجتماعي در كشورهاي مختلف دنيا ميزان پرداخت مستمري بازنشستگي متفاوت است. علاوه بر اين، قشرهاي مختلف شاغلين نيز به دليل تفاوت مقررات استخدامي و تنوع مشاغل در هر كشور شرايط يكساني ندارند.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های معماری کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع:

• آلتمن، ا. 1392. محیط و رفتار اجتماعی؛ فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. ترجمه دکتر علی نمازیان. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
• الهیاری، ط. 1362. دوران کهولت در ایران. تهران: انتشارات سازمان بهزیستی کشور.
• انصافی مقدم، ط. 1378. كتابشناسي گزيده توصيفي جغرافياي طبيعي. تهران: سمت.
• پایگاه اطلاع رسانی شهرداری منطقه 22، 1393. www.Region22.tehran.ir
• توحیدی، م. 1390. بررسی وضعیت سالمندي در شهر تهران. چاپ اول. تهران: جامعه شناسان.
• توکلی، ح، قوچانی. 1384. سالمندی پویا. تهران: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی.
• جهانفر، م. 1374. جمعيت شناسي عمومي. تهران: مركز چاپ و انتشارات دانشگاه پيام نور.
• حاتمی پور، خ، زارعی، ل. 1389. بهداشت دوران سالمندی. چاپ اول. تهران: انتشارات بشرا.
• دوبوار، س. کهنسالی. ترجمه دکترمحمدعلی طوسی. تهران: انتشارات شباویز.
• رفیع زاده، ن، نوذری، ش. 1389. مبانی طراحی معماری مراکز خدماتی روزانه سالمندان. چاپ اول. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
• …
• …