مبانی نظری و ادبیات ساختار سازمانی

 ساختار سازمانی

مبانی نظری و ادبیات ساختار سازمانی

منابع

ساختار سازمانی

ساختار سازمانی [1] چهارچوب روابط حاكم بر مشاغل، سيستم ها و فرايندهاي عملياتي و افراد و گروه هايي است كــه بــراي نيل به هــدف تـلاش مي كنند (بارنی و گریفین^[2] ،1992). آن مجموعه راه هايي است كه كار را به وظايف مشخص تقسيم مي كند و هماهنگي ميان آنها را فراهم مي كند (مینتزبرگ^[3] ،1979). ساختــار، توزيــع قــدرت در سازمان را نشــان مي دهد و صرفاً يك ساز وكار هماهنگي نيست بلكه فرايندهاي سازماني را تحت تأثير قرار مي دهد. ساختار سازمانی به الگوهاي روابط دروني سازمان، اختيــار و ارتباطات دلالت دارد (فردریکسون^[4] ،1986) و روابط گزارش دهي، كانال هاي ارتباط رسمي، تعيين مسؤوليت و تفويض اختيار تصميم گيري را روشن مي‌سازد (هادج و آنتونی^[5] ،1991).

بـه وسيله ساختار سازمانی، عمليات و فـعاليت هاي داخل سازمان، آرايش مي يابد و خطوط مسئوليت واختيار مشخص مي شود. ساختار به مديران نشان مي‌دهد كه مسؤول سرپرستي چه كساني هستند و به كاركنان،‌ مديراني را مي شناساند كه از آنها آموزش و دستور مي گيرند.

كمك به جريان اطلاعات نـيز از تسهيـلاتي اسـت كه ساختار سازمانی فراهـم مـي كنـد (آرنولد و فلدمن^[6] ،1986). ساختار سازمانی بــايد تــوان تسريـع و تسهــيل تصميم گيري،  واكنش مناسب نسبت به محيط و حل تعارضات بين واحدها را داشته باشد. ارتباط بين اركان اصلي سازمان و هماهنگي بين فعاليت هاي آن و بيان ارتباطات درون سازماني از نظر گزارش دهي و گزارش گيري  از وظايف ساختار سازمانیاست (دافت ،1991).

اگرچه مفهوم ساختار سازمانی يك حقيقت است و بر هر كسي در ســازمــان اثـر مي گذارد و همه به نوعي با آن سروكار دارند، ولي كم و بيش مفهومي انتزاعي است (کاست و روزنزوییج^[7] ،1985). سنگ زيرين ساختار، نقش هاي افراد در سازمان و الگوي روابط ميان نقش ها، ساختار سازمانی را شكل مي دهد، بنابرايــن ساخــتــار را مي توان انتظارات موجود از هر نقش و ارتباط ميان آن ها دانست. اين نقش ها اغلب بوسيله شرح پست ها و شرح شغل ها و اسناد مكتوب كه حوزه مسؤليت و دامنه فعاليت هر شغل را مشخص مي كنند، جنبه قانوني مي يابد (دنیک و روبی^[8] ،1986، به نقل از منوریان و عسگری، 1392).

ابعاد ساختار سازمانی

در تعيين ابعاد ساختاري،‌ عوامل زيادي را شمرده اند و اين عوامل با توجه به ديد و نگرش انديشمندان داراي تنوع زيادي است. شايد اگر محققين در نظر بگيرند كه چرا عواملي كه برمي‌شمارند، جزو ابعاد ساختاري است،‌ از تنوع و تعدد اين ابعاد كاسته خواهد شد (بلکبورن^[9] ،1982). از جمله اين عوامل مي توان به اجزاي اداري، استقلال، تمركز، پيچيدگي، تفويض اختيار، تفكيك، رسميت، تلفيق، حرفه اي گرايي، حيطه نظارت، تخصص گرايي، استاندارد سازي و تعداد سطوح سلسله مراتب عمودي اشاره كرد (رابینز^[10] ،1987)

كه اكثر نظريه پردازان سازماني از ميان آنها روي سه بعد؛ تمركز، رسميت و پيچيدگي اتفاق نظر دارند (فرای و سلوکوم^[11]،1984). ابعاد ساختاري بيانگر ويژگي هاي دروني سازمان هستند و شدت يا ضعف هر كدام از اين سه بعد در شكل گيري كلي ساختار سازماني مؤثر است. لازم به ذكر است كه عوامـل فوق الذكر بطور مستقيم يا غيرمستقيم در اين سه بعد مستتر هستند و عدم توافق انديشمندان روي اين عوامل از نحوه تعاريف عملياتي آنان نشأت مي گيرد.

[1] -Organizational Structure

[2] -Barney & Griffin

[3] -Mintzberg

[4] -Fredrickson

[5] -Hodge & Anthony

[6] -Arnold & Feldman

[7] -Kast & Rosenzwieig

[8] -Danic Robey

[9] -Blackburn

[10] -Robbins

[11] -Fry & Slocum

تعيين كننده هاي ساختار

نگرش اقتضايي كه يك تفكر غالب در تئوري سازمان است، بر اين نكته تأكيد دارد كه اعتبار، اثربخشي و كارايي و بهره وري ساختار سازماني به عوامل اقتضايي؛ استراتژي، تكنولوژي، محيط و طرح سازماني بستگي دارد. بايد توجه داشت كه آن چه امروز يك عامل مهم اقتضايي براي سازمان تلقي مي شود، در آينده ممكن است با عامل ديگري جايگزين شود و يك ساختار سازمانی اثربخش و كارا بايد بتواند بين سازگاري داخلي (رسميت، تمركز، پيچيدگي) و سازگاري خارجي (اندازه، تكنولوژي، استراتژي، محيط) سازمان تعادل برقرار كند.

توجه به عوامل اقتضايي در محيط متلاطم امروزي امري حياتي است و در مواردي بقاي سازمان را رقم مي زند. از اين رو ساختار بايد با در نظر داشتن اين عوامل طراحي شود تا بــتواند زمــينه تحــقق اهــداف و استــراتژي هاي سـازمان را فراهم كند (بالیغ^[1] و دیگران،1996).

[1] -Baligh

انواع سازماندهی

سازماندهي بر مبناي وظيفه

سازماندهي بر مبناي وظيفه به طبيعت كار و مهارت ها و تكنولوژي كه براي انجام دادن آن نياز است، بستگي دارد. بوروكراسي ها اغلب به اين طريق بخش‌بندي مي‌شوند. بخش بندي وظيفه اي اغلب در شركتهاي توليدي كوچك يافت مي شود. در داخل يك بخش، كار ممكن است به قسمتهاي ريزتري تقسيم شود. براي مثال بخش مالي ممكن است شامل بخش هايي براي حساب هاي دريافتني، حساب هاي پرداختني اعتبار و صورت دستمزدها باشد (دابرین^[1] ،1989). آن گروهبندي فعاليت ها بر مبناي وظايف اساسي مانند توليد، فروش و مالي مي‌باشد (دسلر^[2] ،19989).

در چنین ساختاري، فعاليت ها برحسب وجوه مشتركي كه دارند و معمولاً از پائين به بالا گروهبندي  مي شوند. اگر محيط داراي ثبات بوده و اگر سازمان از نوعي تكنولوژي استفاده كند كه يكنواخت و عادي باشد و نيز دواير سازماني وابستگي زيادي به يكديگر نداشته باشند ساختار وظيفه اي مؤثر خواهد بود (دافت،  1998).

سازماندهي بر مبناي محصول

در اين ساختار، بخش هاي مختلف سازمان براساس نوع محصول، نوع خدمت، گروهي از محصولات، نوع كار طرحها يا برنامه هاي اصلي يا بر حسب مراكز سود سازماندهي مي شوند. هنگامي كه محيط نامطمئن، تكنولوژي پيچيده و دواير سازماني وابستگي بسياري زيادي به يكديگر دارند و نيز زماني كه اعمال نفوذ عوامل خارجي، زياد و تطابق با محيط از اهميت بالايي برخوردار است،‌ چنين ساختاري بسيار مناسب است (دافت،  1998).

سازماندهي بر مبناي مشتري ( ارباب رجوع)

سازماندهي بر مبناي مشتري، يك ساختار سازماني بر مبناي نــيازهاي مشتـريان مي باشد. وقتي كه هر دسته از مشتريان يا ارباب رجوع براي خريد كالاها يا خدمات مورد نظر خود به واحدي مراجعه مي كنند كه زير نظر يك مدير قرار دارد تقسيم كار برحسب ارباب رجوع يا مشتري تحقق يافته است (دابرین،1989). در ايــن نــوع سازماندهــي، بخش ها به منظور خدمت به مشتريان خاصي سازماندهي مي شوند (دسلر، 1998 ).

سازماندهي بر مبناي ناحيه جغرافيايي

سازماندهي بر مبناي ناحيه جغرافيايي عبارتست از گروه بندي بخش ها بر مبناي ناحيه جغرافيايي. در اين ساختار سازماني،‌ همه فعاليت هاي شركت در نواحي جغرافيايي به يك مدير گزارش مي شود (دابرین، 1989). سازماني كه چنين ساختاري داشته باشد مي تواند خود را با نيازهاي خاص هر منطقه وفق دهد و كاركنان در پي تأمين اهداف منطقه اي بجاي اهداف كشوري يا ملي هستند. در اين سازمان ها، ايجاد هماهنگي در داخل واحدهاي هر منطقه مورد تأكيد قرار مي گيرد بجاي اين كه بين همه مناطق جغرافيايي يا سراسر كشور هماهنگي ايجاد كند (دافت،  1998).

[1] -Dubrin

[2] -Desler

…

…

ساختار سازمانی

 جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مدیریت کلیک کنید..

نمونه ای از فهرست منابع  جهت مطالعه بیشتر

• آزما، فریدون. آقایی، جواد (1388). رابطه بین ساختار سازمانی و کارآفرینی سازمانی در سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی، پژوهشنامه تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد. شماره 21.
• آقاجانی، حسنعلی. علیزاده، رمضان (1383). بررسی ارگانیکی یا مکانیکی بودن ساختار سازمانی موجود دانشگاه آزاد اسلامی واحد نوشهر و چالوس و تعیین ساختار ارجح از دیدگاه کارکنان. پژوهشنامه مدیریت اجرایی. دوره 4.1، شماره 12.
• اتکینسون و همکاران (1369) زمینه روان شناسی (جلد اول)، ترجمه محمد تقی براهنی و همکاران،
• احمدپور داریانی، محمود (1379). کارآفرینی: تعاریف، نظریات، الگوها، تهران: شرکت پردیس 57.
• احمدپور داریانی، محمود (1382). آيا كارآفريني استراتژي دانشگاه ها را تغيير مي­دهد؟، رهيافت، شماره 29.
• احمدپور داریانی، محمود (1383). کارآفرین یک دقیقه ای در هزار نکته کارآفرینی، تهران: محراب قلم.
• احمدپور داریانی، محمود. احمدی، سیدروح ا… (بی تا). جزوه درس تئوری های کارآفرینی برای دانشجویان دوره مجازی، دانشگاه تهران، دانشکده کارآفرینی.
• احمدپور داریانی، محمود. صاحی، مریم. خسروی، زهره (1388). بررسی تطبیقی انگیزه پیشرفت در کارآفرینان با غیر کارآفرینان در صنایع شهر تهران، توسعه کارآفرینی، دوره دوم، شماره 6.
• احمدی، سیدروح ا… (1387). تبیین ویژگی های شخصیتی کارآفرینان اینترنتی در شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت.
• احمدی­پور، لقمان (1388). بررسی اثربخشی آموزش مهارت­های کارافرینی، ماهنامه کار و جامعه، شماره 108
• ارکوآرت براون، سوزان (1388). کارآفرین تصادفی، ترجمه محمد عقیقی، کاشان: شاسوسا.
• اسکندانی، حمید (1379). ویژگی های کار آفرین و کارآفرینان ایرانی ، ماهنامه صنعت و مطبوعات ، شماره 30.
• افصحی، افسانه (1382). معرفی کارآفرینی در دانشگاه های ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته مدیریت آموزشی.
• اكبري، كرامت الله (1380). نقش نظام آموزشي ـ پژوهشي در توسعة كار آفريني ، مجموعه مقالات كار آفريني و فن آوري هاي اطلاعات پيشرفته.
• الوانی، مهدی. کهن هوش نژاد، رضا. صفری، سعید. خدامرادی، سعید (1392). شناسایی و اولویت بندی عوامل سازمانی مؤثر بر اجرایی کردن ابعاد کارآفرینی سازمانی با تبیین نقش نهادینه سازی کارآفرینی، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت(بهبود و تحول)، سال بیست و سوم، شماره 70.
• امیر کبیری، علیرضا. فتحی، صمد (1388). بررسی ابعاد توانمندی روان شناختی با کارآفرینی درون سازمانی ( مورد مطالعه مجتمع فن آوران اطلاعات تهران). مديريت مطالعات صنعتي. سال ششم، شماره 16.
• اميري، نادر (1388). كارآفريني و اشتغال، اصلاح و تربيت، شماره 84.
• ایمانی، محمدنقی (1388)، آموزش کارآفرینی در دانشگاه ها (چهارچوبی برای برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی برنامه های کارآفرینی) فصل نامه تحقیقات مدیریت آموزشی، شماره 1.
• بهرامی، آرش (1386). ضرورت توسعه کارآفرینی، http://www.diw.de/soeppapers
• …
• …
• Arnold, Hugh J. and Daniel C. Feldman. )1986(. Organization Behavior. New York: McGraw- Hill.
• Baligh, Helmy H. and Others. )1992(. “Organizational consultant: Creating a useable theory for organization Design”. Management Science. Vol.42, No.12.
• Barney, Jay B. And Ricky W. Griffin. )1992(. The Management of Organization. Boston: Houghton Mifflin company.
• Blackburn, Richards. )1982(. “Dimension of Structure: A Review and Reappraisal”. Academy of Management Review. Vol 2, No.l.
• Caliendo, Marco. Fossen, Frank. Kritikos, Alexander (2011). “Personality Characteristics and the Decision to Become and Stay Self-Employed”, SOEPpapers on Multidisciplinary Panel Data Research at DIW Berlin. Available at http://www.diw.de/soeppapers
• Caruana, A. H; Morris,M. J. and vella ,A.(1998).The Effect of Centralization and Formalization On Entrepreneurship in Export Firms,Journal Of Small Business management,36,1,ABI/INFORM Global,p 16-28.
• Chandon, J.S. )1987(. Management theory and practice. New Delhi: vikas publishing House. PVT. LTD.
• Clark, B.R. (2004).The entrepreneurship University demand and response: Theory and Practice. Tertiavy Education Management. Vol.22.Spring.
• Daft, Richard L. )1991(. Organization Theory and Design: Third Edition: West publishing company.
• Daft, Richard L. )1998(. Organization Theory and Design. 6 Edition. Ohio: South western college publishing.
• Damanpour, fariborz. )1996(. “Organizational complexity and innovation.” Management science. Vol.42, No.5.
• Desler, Gary. )1998(. Management. Englewood Cliff Prentice-Hall.
• Dubrin, Andrew and Duane Ircland and J.Clifton Williams. )1989(. Management and organization. Ohio: South-western publishing co.
• Echols,A. & P.Neck,C. (1998), Impact of behaviors and Structure On Corporate Entrepreneurial Success, Journal Of Managerial,p53-68.
• Elenurm, Tiit et al (2007), “Structure of Motivation and Entrepreneurial Orientation in Students as the Basis for Differentiated Approach in Developing Human Resources for Future Business Initiatives”, Estonian business school review, (13). pp. 62-75.

ساختار سازمانی