خسارت معنوی و منشأ اعتبار مطالبه ، شیوه های جبران و نحوه ارزیابی آن

اعتبار مطالبه ، شیوه های جبران و نحوه ارزیابی خسارت معنوی

تعداد صفحات: 61 صفحه

فصل اول : منشأ اعتبار مطالبه ، شیوه های جبران و نحوه ارزیابی خسارت معنوی ….. 1

گفتار اول : منشأ اعتبار مطالبه خسارت معنوی  ……………………………………………………… 2

1 – 1 : منشأ اعتبار مطالبه خسارت معنوی در فقه و حقوق ایران  ………………………….. 3

1 – 2 : دیدگاههای مختلف در مورد امکان مطالبه خسارت معنوی  …………………………………. 21

گفتار دوم : شیوه های جبران خسارت معنوی  ………………………………………………………………… 30

2 – 1 – نگاهی کلی به روشهای جبران خسارت معنوی  …………………………………………………… 31

2 – 2 – روش جبران خسارت معنوی در لطمه های روحی و اعتبار اجتماعی …………………. 35

2 – 3 – پول به عنوان جبران مناسبی برای خسارات معنوی  ………………………………………….. 36

گفتار سوم : نحوه ارزیابی خسارات معنوی  ………………………………………………………………………. 45

3 – 1 – تفاوت تألم پذیری افراد و تأثیر آن در ارزیابی خسارت معنوی  …………………. 45

3 – 2 – ملاک ارزیابی خسارت در فرض تعدد اسباب ………………………………………………… 47

3 – 3 – ارزیابی و تقویم خسارت معنوی ناشی از آسیبهای جسمی ………………………….. 49

منابع

  منشأ اعتبار مطالبه خسارت معنوی

عنوان خسارت معنوی یک ترکیب وصفی است . در این ترکیب واژه خسارت با عنوان معنوی وصف شده است . بنابراین در لغت خسارت معنوی در مقابل خسارت مادی قرار می گیرد . و در قوانین و متون حقوقی تحت عناوینی چون « ضرر و زیان معنوی » و « ضرر معنوی » از آن نام برده شده است .[1] علیرغم اینکه دو واژه خسارت و معنویت از مفاهیم بدیهی و عمومی هستند ، از نظر اصطلاحی حقوقدانان تلاش کرده اند تا برای آن تعریفی منطقی و قابل قبول ارائه کنند .

در کشورهایی که خسارت معنوی به عنوان یکی از اقسام خسارت پذیرفته شده است ، جز در موارد استثنایی ، از آن تعریفی به عمل نیامده است و در موارد محدودی هم که در برخی از قوانین به طور صریح از آن تعریف شده است ، این تعاریف تنها به بیان مصادیق پرداخته و تعریف جامعی از خسارت معنوی به دست نداده اند . در حقوق ایران نیز تعریف جامعی از خسارت معنوی به عمل نیامده است و نویسندگان حقوقی کوشیده اند که به نحوی آن را تعریف کنند و هریک از دیدگاه خود تعریفی ارائه داده اند .

اما به طور کلی می توان خسارت معنوی را این گونه تعریف کرد : « خسارت معنوی عبارت است از خسارت وارد بر متعلقات غیرمالی شخص و شخصیت او » و مواردی چون حیثیت و اعتبار و شخصیت و خسارت وارد بر جسم ، روح و آزادی و احساسات و عواطف و از این قبیل را می توان از جمله مصادیق خسارت معنوی محسوب کرد . حال در این گفتار قابل مطالبه بودن خسارت معنوی را مورد بررسی قرارداده و به منشأ اعتبار آن پرداخته و به دیدگاههای مختلف در این زمینه می پردازیم .

نگاهی کلی به روشهای جبران خسارت معنوی

از آنجایی که خسارتهای معنوی فراوان و متنوع هستند بنابراین هر یک یا هر گروهی از آنها روش جبران متناسب خویش را طلب می کند . لیکن این سؤال پیش می آید که آیا می توان معیاری ثابت نسبت به همه یا اکثر انواع خسارتهای معنوی بدست داد ؟ آیا می توان روشی را به عنوان اصل اولیه در جبران پذیرفت و بقیه روشها را استثناء بر آن تلقی کرد ؟ اگر پاسخ این سؤالها منفی باشد با تنوع و اختلاف آرای قضایی روبرو خواهیم بود .

در برخی از کشورها مانند آمریکا ، کانادا و انگلیس با پیش بینی تعرفه قانونی قابل انعطاف ، سعی شده است که از تشتت آرا کاسته شود . تنوع و گستردگی خسارتهای معنوی ایجاب می کند که اولاً هر گروهی از خسارت معنوی روش متناسب را طلب کند ، ثانیاً هر روش از انعطاف کافی در ملاحظه متغیرهای روانی ، عاطفی و اجتماعی افراد برخوردار باشد . و ثالثاً دادرس از اختیارات لازم در یک چارچوب پذیرفته شده ای برخوردار باشد .

پیش بینی نظام تعرفه سیال که حداقل و حداکثر آن تعیین نشده باشد راهکار قانونی مناسب را برای جبران خسارت بدست می دهد که ویژگیهای سه گانه مزبور را داراست . در حقوق اسلامی دیه در ازای آسیبهای جسمی و لطمه های عاطفی ناشی از ، از دست دادن خویشاوند تا حدودی می تواند نقش چنین تعرفه ای را ایفا کند .

تعزیرات نیز در مواردی از خسارت معنوی مانند لطمه به اعتبار و حیثیت و صدمه به عواطف و احساسات و تألمات روحی ، بستری مناسب برای پیش بینی یک نظام تعرفه سیال است که حداقل و حداکثر آن مشخص باشد . البته تعزیر مالی را می توان نوعی از مجازات تلقی کرد که مجازات بودن آن با تعرفه سیال قانونی منافاتی ندارد .

جبران خسارت معنوی ممکن است با نوعی مصالحه وتوافق بین زیان دیده و زیانکار، بدون مراجعه به دادگاه صورت پذیرد یا با مراجعه به دادگاه صالح و با انشاء حکم تحقق پیدا کند به طور کلی روش های عمده جبران خسارت به صورت اعاده وضعیت سابق ، دادن معادل ، جبران خسارت به روش نمادین و اسمی و یا حتی خسارت تنبیهی می تواند باشد که به طور خلاصه به توضیح هر کدام از آنها می پردازیم .

نحوه ارزیابی خسارات معنوی

تفاوت تألم پذیری افراد و تأثیر آن در ارزیابی خسارت معنوی

از اصول مسلم جبران مالی خسارت آن است که به زیاندیده معادل خسارت وارد شده مال داده شود که غالباً این مال مبلغی پول خواهد بود . در جبران خسارت مادی ، قاضی با ارجاع ارزیابی و تقویم خسارت به کارشناس یا کارشناسان مربوط ، بر اساس نظر آنان به جبران خسارت حکم می کند . اما در زمینه جبران خسارت معنوی تشخیص میزان خسارت و ارزیابی و تقوم آن ، امری دشوار و دقیق است .

زیرا قابلیت تألم پذیری در افراد مانند قیافه ، سلیقه ، و شخصیت اخلاقی آنها متفاوت است . برخی از افراد دارای توان روانی و روحی بالایی هستند که در روان آنها در برابر حوادث مهم ، تأثر اندکی پدید می آید . در مقابل افراد دیگری هستند که از کوچکترین حادثه ای تألم عمیقی در آنها حادث می شود ، بنابراین به آسانی نمی توان بین این دو حد از شدت و ضعف ، ملاک و قاعده ای عمومی و ثابت که قابل انطباق بر همه افراد باشد بدست داد و اصولاً قاعده یا قواعد مسلمی وجود ندارد تا برای دادگاهها رویه ثابتی را پدیدآورد .

در مورد تقويم ضرر و زيان معنوي چنين نوشته اند : « تقويم صدمات و تألمات روحي اشخاص كار بسيار مشكل و بلكه غيرممكن است ؛ زيرا اين صدمات و تألمات در اشخاص مانند اشكال و صور و اخلاق آنها مختلف است و همان گونه كه هيچ دو فردي پيدا نمي شود كه از حيث ساختمان ظاهر اندام و صورت و شكل و اخلاق درست مثل هم باشد تأثرات و تألمات روحي و عكس العمل نشان دادن در برابر پيش آمدها هم مساوي نيستند.

افرادي هستند كه اعصاب بسيار قوي دارند و به هيچ وجه در برابر هيچ چيز روحشان متألم نمي گردد و از هيچ حادثه اي ولو هر قدر فجيع و مهم باشد صدمه اي نمي بيند و در مقابل افراد ديگري هستند كه از كوچك ترين پيش آمد زننده و ناگوار ولو هر قدر هم كوچك و بي اهميت باشد تألمات و تأثرات شديد در آن ها ايجاد مي گردد و روحشان صدمه مهمي مي بيند و اغلب منتهي به مرگشان مي شود .

در ميان اين دو حد ميزان تأثرات اشخاص مختلف است و از حيث شدت و ضعف تأثر و نيز نوع حادثه اي هم اختلاف فاحشي دارند هيچ ملاكي براي تعيين ميزان اين تألمات و صدمات در دست نيست و مدعي خصوصي مي تواند درجه اعلاي صدمات روحي را ادعا كند و در مقابل دفاع مدعي عليه نيز مبني بر اين كه طرف اصلاً صدمه روحي نديده است كاملاً معقول و قابل توجه است.»[1]

از این رو ، دادرس در ارزیابی و تقویم خسارت معنوی در بسیاری از قوانین و رویه ها دارای صلاحیت بسیار گسترده دانسته شده است . این صلاحیت دارای یک اثر مثبت یعنی آسان سازی دادرسی و یک اثر منفی یعنی دشواری توجیه احکام صادره است . به هر حال دادرس باید سعی کند تا بین زیان وارده و مالی که در ازای آن داده می شود تعادل نسبی برقرار شود . بدیهی است او باید وسعت وشدت خسارت ، شخصیت اخلاقی و وضعیت خانوادگی و موقعیت اجتماعی زیاندیده را کاملاً در نظر بگیرد .

از طرف دیگر ، شخصیت و وضعیت زیانکار نباید نادیده گرفته شود و در نهایت قاضی باید تمامی شرایط و اوضاع و احوال را مطمح نظر قراردهد . آنگاه خسارت را ارزیابی و تقویم کند . به عنوان نمونه ، نمی توان توهینی را که در یک برنامه پربیننده تلویزیونی به شخصی صورت می پذیرد با توهین در جمع چند نفره برابر دانست .

و همچنین نمی توان توهین به فردی متعارف را با توهین به فردی که از محبوبیت فراوانی در بین مردم برخوردار است یکسان شمرد . زیرا توهین به او موجب لطمه به عواطف هزاران انسان دیگر می شود . همچنین نباید تألم روحی مادر داغدیده ای را که تنها فرزند خویش را از دست داده است با تألم روحی دیگر وابستگان و نزدیکان و خویشاوندان او یکسان شمرد .

بنابراین ، در ارزیابی خسارت معنوی برای جبران مالی ، عناصر روانی و باطنی زیاندیده و وضعیت بیرونی اعم از خانوادگی و اجتماعی او و شدت و ضعف زیان وارده را باید از عناصر درجه یک به شمار آورد . بدیهی است عناصر روانی و باطنی مجرم و زیانکار یعنی حسن نیت و سوء نیت او را نیز نباید از نظر دور داشت و باید آن را از عناصر درجه دو دانست . البته در غرامت کیفری ، عناصر روانی و باطنی مجرم و وضعیت بیرونی او نقش بسیار مهمی در تعیین غرامت کیفری ایفا می کند .

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع

•    1 – آخوندی ، محمود ، آئین دادرسی کیفری ، جلد 1 ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، تهران ، 1368
• 2 – امامی ، حسن ، حقوق مدنی ، تهران ، کتابفروشی اسلامیه ، چاپ سوم ، 1366 .
• 3 – بادینی ، حسن ، فلسفه مسئولیت مدنی ، انتشارات شرکت سهامی تهران ، چاپ اول ، 1384 .
• 4 – بارانی ، آرش ، مقاله راههای جبران خسارت معنوی در حقوق ایران ، پایگاه حقوقی قانون مداری ، 1389
• 5– بلادی ، سیدوحید ، مقاله خسارت معنوی در حقوق ایران ، تهران ، نشریه مأوی ، 1388 .
• 6 – بهرامی احمدی ، حمید ، مسئولیت مدنی ، چاپ اول ، انتشارات میزان ، تهران ، 1388 .
• 7– پروین ، فرهاد ، خسارت معنوی در حقوق ایران ، انتشارات ققنوس ، تهران ، 1379 .
• 8 – جعفری لنگرودی ، محمدجعفر ، ترمینولوژی حقوق ، چاپ اول ، انتشارات ابن سینا ، تهران ، 1346 .
• 9 – جعفري لنگرودي ، دكتر محمدجعفر ، دوره حقوق مدني ( ارث ) ، ج 1 ، انتشارات گنج دانش ، تهران ، چاپ سوم ، ۱۳۷۱.
• 10 – حسینی نژاد ، حسینقلی ، مسئولیت مدنی ، انتشارات بخش فرهنگی جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی تهران ، چاپ اول ، 1370 .
• 11 – داراب پور ، مهراب ، مسئولیتهای خارج از قرارداد ، انتشارات علمی و فرهنگی مجد ، تهران ، چاپ اول ، 1387 .
• 12-…
• 13-…