سقط جنین – بررسی فقهی و قانونی مجازات سقط جنین

بررسی فقهی و قانونی مجازات سقط جنین

بررسی فقهی و قانونی مجازات سقط جنین

  مجازات سقط جنین

از پیدایش تا اسقاط جنین..

مبحث اول: تعریف جنین و مراحل آن..

گفتار اول: مراحل تشکیل جنین..

گفتار دوم:تقسیم بندی مراحل رشد جنین ودیه آن در هر مرحله.

مبحث دوم : مفهوم سقط جنین ازدیدگاههای مختلف و علل عمده سقط:

گفتار اول: ارکان لازم برای تحقق سقط جنین به عنوان یک عمل مجرمانه.

گفتار دوم: عوامل وانگیزه های اسقاط جنین..

گفتار سوم: اقسام مختلف اسقاط جنین..

بند 1) سقط عادی وطبیعی..

بند 2) سقط طبی و درمانی..

بند 3) سقط جنین جنایی..

مبحث سوم : ارکان تشکیل دهنده سقط جنین..

گفتار اول: عنصر مادی سقط جنین..

بند 1 ) سقط جنین به وسیله به کار بردن وسایل فیزیکی:

بند 2) سقط جنین به وسیله به کار بردن وسایل شیمیایی :

گفتار دوم: عنصر روانی..

فصل سوم:

بررسی فقهی و قانونی مجازات سقط جنین ..

بند 1) تئوری حق حیات در حقوق اسلام:

ب) تئوری آزادی اراده :

مبحث اول : انواع مجازات سقط جنین و مولفه های تأثیر گذاری در آن..

گفتار اول: بررسی مجازات سقط جنین براساس عنصر اراده وقصد جنایتکار.

گفتار دوم: بررسی مجازات سقط جنین براساس میزان رشد و تکامل جنین..

بند 1 ) مجازات سقط جنین قبل از دمیده شدن روح:

بند 2 ) مجازات سقط جنین بعد از دمیده شدن روح.

گفتار سوم: بررسی کیفر سقط جنین براساس شخصیت مرتکب و فاعل آن.

بند اول) جانی خود مادر باشد :

بند دوم ) جانی، پزشک، ماما یا فروشنده دارو و یا هر شخص دیگری باشد:

بند سوم: جانی و مباشر در سقط از افراد عادی باشند.

بند چهارم: سقط جنین ضربه ای..

مبحث دوم :بررسی دیدگاه های فقهی موافقین ومخالفین اجرای مجازات قصاص برای مرتکب سقط جنین عمدی پس از ولوج روح در جنین:

گفتار اول : بیان نظرات موافقان اجرای مجازات قصاص برای مرتکب سقط جنین وبررسی استدلالات آنان.

گفتار دوم : بیان نظرات مخالفین اجرای مجازات قصاص برای مرتکب سقط جنین وبررسی استدلالات آنان.

گفتار سوم: بررسی نظرات حقوقدانان درخصوص اجرای مجازات قصاص برای سقط جنین عمدی:

منابع :

سقط جنین

 تعریف جنین و مراحل آن

جنین یعنی آنچه در شکم مادر پنهان است که آغاز آن از ابتدای آبستنی وانتهای آن لحظه ما قبل تولد است، از نظر فقهی جنین از (جنَّ) گرفته شده است؛ ودر مقررات راغب آمده است  اصل الجن..عن الحاسه»؛ به قلب نیز (جنان) می گویند چرا که قلب در وسط سینه پوشیده شده است ؛ وبه پر نیز (مجن و مجنه) می گویند زیرا که صاحب خود را می پوشاند. جنین به بچه ای گفته می شود که در بطن مادر است و بطن ورحم مادر او را می پوشاند. واز دید پنهان می دارد. جمع آن اجنه است.« وَإِذْ أَنتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ »[1]. به هر حال جنین بر وزن فعیل به معنای مفعول است. یعنی پوشانده شده از نظر ما ، بوسیله بطون وشکم مادر ودر قرآن مجید به این پوشش اشاره شده است.[2]

دکتر جعفری لنگرودی در ترمینولوژی حقوق می گوید:« جنین در لغت به معنی پوشیده و مستورات وفرزند مادام که در رحم مادر است جنین نامیده می شود. مبدأ جنین ابتدای آبستنی است و انتهای آن لحظه ماقبل ولادت است.[3]

«با توجه به ضوابط عرفی ، دوران حاملگی اصولاً به دو دوره تقسیم می شود. دوره اول از تاریخ انعقاد نطفه شروع وتا زمان حلول ونفخ روح در آن ادامه می یابد که این دوره به حیات جنینی معروف است. دوره دوم از تاریخ حلول روح در جنین آغاز وتا زمان وضع حمل توسط زن ادامه پیدا می کند این دوره حیات  زیستی نامیده می شود.» [4]

«با نگرش به ماده 852 قانون مدنی که اشعار می دارد اگر حمل در نتیجه جرمی سقط شود، موصی به؛ به ورثه او می رسد، مگر اینکه جرم مانع ارث باشد» وطبق ماده 875 همین قانون شرط وراثت؛ زنده بودن جنین در حین فوت مورث است واگر حملی باشد، در صورتی ارث می برد که نطفه او حین الموت منعقد بوده و زنده هم متولد شود. اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد.[5] می توان مبدأ حیات را از تاریخ انعقاد نطفه محسوب و پایان آن را زمان تکامل فیزیکی جنین و مرحله قبل از دمیده شدن روح در آن تلقی نمود»[6].

حیات زیستی عبارت است از علایم رسوخ روح در جنین مانند حرکت کردن وشنیده شدن صدای قلب جنین که به وضوح در نیمه دوم حاملگی یعنی چهارماه ونیم بعد از شروع حاملگی آغاز وتا زمان وضع حمل ادامه دارد[7].

[1] – قرآن کریم . سوره نجم . آیه 32

[2] – الخلقکم فی بطون امهاتکم خلقاٍ من بعد خلق فی ظلمات ثلث » .

[3] – لنگرودی . جعفر . ترمینولوژی حقوق . تهران انتشارات گنج دانش . صفحه 201

⁴– شامبیاتی . هوشنگ . حقوق کیفری اختصاصی . جلد اول . صفحه 404 – 403

5– قانون مدنی . فصل چهارم و پنجم . تدوین جهانگیر منصور . چاپ 1384 . مواد 952 – 857[5]

6- شامبیاتی . هوشنگ . حقوق کیفری اختصاصی . جلد اول . صفحه  413 – 412

7- همان منبع . صفحه 413

تقسیم بندی مراحل رشد جنین ودیه آن در هر مرحله

همان گونه که قبلا به آن پرداخته شد دریک تقسیم بندی حیات حمل به دو دوره جنینی و حیات زیستی تقسیم می شود. حال به مراحل جزئی تر آنها پرداخته و ضمن توضیح آنها دیه ی آن در هر یک از مراحل را متذکر می شویم:

جنین در مرحله حیات جنینی چند دوران مختلف را پشت سر می گذارد که ابتدا ما این دوران را از منظر قانونگذار در ماده 487 قانون مجازات اسلامی، مورد بررسی قرار می دهیم.

ماده 487 قانون مجازات اسلامی این دوران و مراحل آن را اینگونه نام می برد و دیه آنها را مشخص می کند: « دیه سقط جنین به ترتیب ذیل می باشد:[1]

• دیه نطفه که در رحم مستقر شده، بیست دینار
• دیه علقه که خون بسته است، چهل دینار
• دیه مضقه که به صورت گوشت در آمده است،شصت دینار
• دیه جنین در مرحله ای که به صورت استخوان درآمده و هنوز گوشت نروئیده است، هشتاد دینار
• دیه جنین که گوشت واستخوان بندی آن تمام شده وهنوز روح در آن پیدا نشده،یکصد دینار.

لازم به ذکر است که مراحل فوق در فقه نیز با اختلافات جزئی در شیوه تعیین آن مورد توجه قرار گرفته است :

بدین توضیح که در نطفه سن جنین تا حدود دو هفته است، در علقه سن جنین تا حدود چهار هفته است؛ در مضقه تا حدود هشت هفته از سن جنین می گذرد؛ در مرحله تشکیل استخوان یا عظام عمر جنین تا حدود دوازده هفته از سن اوست ودر مرحله آخر یعنی خلقت کامل قبل از دمیدن روح تا حدود شانزده هفته از سن او می گذرد، از این دوره به بعد که جمعاً حدود چهار ماه و نیم بعد از انعقاد نطفه در رحم زن است؛ صدای قلب بچه شنیده می شود و حرکات وتکان های او محسوس تر می گردد

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و پیشینه تحقیق پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

ارکان لازم برای تحقق سقط جنین به عنوان یک عمل مجرمانه

به جهت آنکه سقط حمل مشمول عنوان مجرمانه سقط جنین گردد؛ تحقق شرایطی لازم می باشد. که در صوت عدم تحقق این شرایط عنوان مجرمانه سقط جنین معنایی پیدا نخواهد کرد.

• زن حامله باشد، یعنی نطفه کودک در بدن او منعقد شده باشد، چه به نظر بیشتر فقها وحقوق دانان از زمان استقرار نطفه در رحم زن و رشد و نمو آن و پس از تبدیل آن به علقه منعقد؛ و تا زمان تبدیل به حمل به صورت انسانی وتشخیص پسر یا دختر بودن وبالاخره پس از حلول روح تا قبل از زمان وضع حمل طبیعی هر گونه اقدام به اخراج مصنوعی حمل در تمام مراحل مذکور را سقط جنین تلقی نموده اند.
• اخراج جنین از بطن مادر به نحوی که غیر طبیعی باشد:

به عبارت دیگر وضع حمل یا زایمان که خروج طبیعی حمل از بطن مادر است، واقع نشود. بلکه اقدام مصنوعی به خروج از بطن مادر ملحوظ نظر فقها وحقوق دانان بوده است. بقول حقوق دان فرانسوی گارسون « سقط حمل عبارت است از منقطع ساختن دوران طبیعی بارداری» که ادامه طبیعی این دوران منجر به وضع حمل طبیعی خواهد شد.

• وجود سوء نیست و عنصر معنوی: وجود سوء نیست. در اقدام به سقط حمل که از عمومات شرعی وقانونی استنباط می گردد، چه اگر هدف از سقط جنین به عنوان مثال به وسیله پزشک نجات جان مادر بیمار بوده ویا در مواردی که وضع حمل مصنوعی قبل از موعد برای مادر و کودک ضروری باشد و در مواردی که طفل قبل از موعد، زنده از بطن مادر خارج و پس از چندی به دلایل دیگری فوت می کند. عمل مصداق سقط جنین نداشته وبه لحاظ فقدان سوء نیت ارتکاب عمل مجرمانه تلقی نمی گردد تا شامل مجازات باشد.

اقسام مختلف اسقاط جنین

سقط جنین را می توان به اقسام زیر تقسیم بندی نمود:

  سقط عادی وطبیعی

  سقط طبی و درمانی

  سقط جنین جنایی

بیان نظرات مخالفین اجرای مجازات قصاص برای مرتکب سقط جنین و بررسی استدلالات آنان

یکی از مخالفین شیخ طوسی می باشد. ایشان در کتاب مبسوط خود به دلیل وجود شبه واحتمال در زنده بودن جنین پیش از فعل جانی قصاص را منتفی می دانند[1] که البته همانطور که شهید ثانی در توضیح این مطلب می گوید: « علت سقوط قصاص، اصل عدم حیات؛ و منظور از دیه؛ دیه جنین مرده است چون این امری یقینی است، انتساب این امر به شیخ طوسی اشعار به رد و تردید در آن دارد ولی این تردید بی مورد است مگر اینکه منظور شیخ از دیه ، دیه کامل زنده باشد؛ که در این صورت به واسطه اصل عدم حیات داشتن دیه کامل با اشکال روبرو می شود. این اصل مانع قصاص است.[2] ملاحظه می گردد که خود شیخ طوسی نیز به عدم یقین حیات جنین نظر داشته که با توجه به شرایط واوضاع فعلی جامعه و پیشرفت علم؛ یقین به زنده بودن جنین و یا مرگ او در اثر همان ضربه کاری ناممکن به نظر نمی رسد. بنابراین شبهه ی مورد نظر شیخ طوسی در حال حاضر در اکثر موارد به وجود نمی آید .

اما یکی دیگر از مخالفین آیه الله خویی می باشد . ایشان در مبانی تکلمه المنهاج ایراد وشبهه جالبی را مورد بحث مطرح می کنند. مطرح می کنند . (( لو ضرب حاملاً فاسقطت حملها فمات حین سقوطه فالضارب قاتل والمشهور ان  علیه القود ان کان متعمدا وقاصد قتله وفیه الاشکال و الاقرب عدمه وعلیه الدیه )) وخود ایشان در توضیح و دلیل عدم قود و قصاص در این مورد فراتر رفته و ادامه می دهند (( وجه اشکال ماتقدم ضمن المسائل السابقه بشکل موسع من عدم ثبوت قصاص والقود علی من قتل الصغیر ابل علیه الدیه))[3]؛ و در واقع همان طور که دیده می شود ایشان در این خصوص اشکال کرده اند که به طور کلی اگر کسی صغیری را بکشد؛ قصاص نمی شود .

 حضرت امام خمینی به این اشکال نظری داشته « اگر بالغ بچه را بکشد بنابراشبه به آن کشته می شود اگر چه احتیاط آن است که ولی مقتول قتل او را اختیار ننماید، بلکه با دیه با وی مصالحه کند .[4]

حضرت امام کاملا این اشکال را نپذیرفته واشبه را در ثبوت قصاص دانسته لیکن به همان ترتیب که خود آیه الله خوبی متذکر گردیدند مشهور در فقه این اعتقاد را ندارد. ودر ثبوت قصاص بلوغ مقتول شرط نیست. حتی می توان گفت : قول ایشان خلاف اشهر است؛ و استدلالات وادله دیگر ایشان نیز گفته شد که توفیقی در یافتن آنها حاصل نشد.

اما آنچه واضح است اینکه بازهم قانونگذار صراحتا در مورد اشکال اخیر نظر مشهور را بر گزیده چنانکه ماده 223 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد هرگاه بالغ نابالغی را بکشد قصاص می شود. در میان حقوق دانان نیز غالب ایشان قصاص را مجاز می دانند مانند دکتر شامبیانی[5] اما بعضی به عدم جواز آن نظر دارند وبه عقیده ایشان ماده 622 قانون مجازات اسلامی که مقرر می دارد هر کس عالماً وعامداً به واسطه ضرب واذیت زن حامله موجب سقط جنین گردد علاوه بر پرداخت دیه وقصاص به حسب مورد به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.

در مورد قصاص این لفظ به جنایتی که بر مادر وارد شده بر می گردد. همچنین این مخالفین به ماده 489 قانون مجازات اسلامی استناد می کنند که بیان می دارد هر گاه زنی جنین خود را در هر مرحله ای که باشد سقط کند باید دیه آن را بپردازد و خود او سهمی از آن نخواهد برد.  البته به این استناد؛ این اشکال وارد است که در این ماده قانونگذار در مقام بیان مسائل مربوط به قصاص نبوده وتنها دیه را مد نظر داشنه است که البته این مخالفین این استدلالات را به این جهت انجام می دهند که گفته می شود آیت الله خامنه ای در فتوایی قصاص را مجاز ندانسته و بر طبق ماده 205  قانون مجازات که استیذان از ولی امر مسلمین را لازم می داند پس قصاص اجرا نمی شود؛ وباید این موارد را اینگونه تفسیر نمود[6] .

[1] – شیخ طوسی . المبسوط . جلد هفتم . صفحه 203

[2] –  محمدی . ابوالحسن . حقوق کیفری اسلام .. چاپ 1374 . ناشر مرکز نشر دانشگاهی . صفحه 540

[3] -آیه الله خویی . مبانی تکلمه المنهاج . جلد 2 . صفحه 417

[4] – خمینی . روح الله . ترجمه تحریر الوسیله . مترجم علی اسلامی . جلد چهارم . صفحه 295

[5] – شامبیانی . هوشنگ . حقوق کیفری اختصاصی . جلد 1 . صفحه 426

[6] -. دکتر شیخ السلامی . عباس . مباحث ضمن درس جزای اختصاصی . نیمسال تحصیلی 84- 85 . دانشکده حقوق  مشهد . مورخه 15/12/1384

نمونه ای از منابع:

1. قرآن کریم . سوره بقره
2. محمدی . ابوالحسن . حقوق کیفری اسلام
3. شیخ طوسی . المبسوط . جلد هفتم
4. قرآن کریم . سوره انعام
5. قرآن کریم . سوره إسری
6. شامبیاتی . هوشنگ . حقوق کیفری اختصاصی . جلد اول
7. قانون مجازات اسلامی . مصوب 1370
8. خمینی . روح الله . ترجمه تحریر الوسیله . مترجم علی اسلامی . جلد چهارم
9. شهید اول . لمعه دمشقیه . ترجمه و تبیین علی شیروانی
10. گرجی . ابوالقاسم . کتاب دیات
11. قرآن کریم .سوره مبارکه مائده
12. آیین نامه نحوه اجرای احکام قصاص، رجم، قتل، صلب، اعدام و شلاق موضوع ماده 293 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی وانقلاب در امور کیفری
13. قرآن کریم . سوره نجم
14. لنگرودی . جعفر . ترمینولوژی حقوق . تهران انتشارات گنج دانش
15. …
16. …

  سقط جنین