استاندارد ایزو 14000 و 9000

استاندارد ایزو 14000 و 9000

2.1. مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….

2.2. مروری بـر مبانی تئوریک……………………………………………………………………………………

2.2.1. کیفیت……………………………………………………………………………………………………

2.2.2. سیستم مدیریت کیفیت (QMS)………………………………………………………………….

2.2.3. استاندارد ایزو 9000………………………………………………………………………………….

2.2.4. ایزو 9000 و مدیریت کیفیت جامع (TQM)………………………………………………….

2.2.5. سیستم مدیریت زیست محیطی (EMS)………………………………………………………..

2.2.6. استاندارد ایزو 14000………………………………………………………………………………..

2.2.7. روند تکامل استانداردهای ایزو 9000 و 14000………………………………………………

2.2.7.1. ایزو 9000:1994 ……………………………………………………………………………

2.2.7.2. ایزو 9000:2000 …………………………………………………………………………..

2.2.7.3. ایزو 14000 ………………………………………………………………………………….

2.2.8. مقایسه ایزو 14000 و 9000 ………………………………………………………………………..

2.2.9. کارکردهای ایزو 14000 و 9000 ………………………………………………………………..

منابع

استاندارد ایزو 9000

در سال 1946 سازمان بین المللی استاندارد (ISO)، ایزو 9000 را در ژنو سوئیس بنیان گذارد (فرانک مارتین آرتس، اد واس؛ 2001؛ 191-180). ایزو 9000 یک سیستم مستقل فرهنگی (باربارا ویترز، مالینگ ابراهیم پور؛ 2001؛ 151-139) متشکل از مجموعه ای مشترک از استانداردها برای تولید، بازرگانی، و صنایع ارتباطاتی است. ایزو برنامه مستند شده ای برای پایش فرآیند با قصد ارتقاء کیفیت ارائه می دهد، و منبعی را به آنهایی که نیازش دارند (یعنی مدیران ارشد) تقدیم می دارد (فرانک مارتین آرتس، اد واس؛ 2001؛ 191-180).

این استانداردها برای ایجاد و پرورش اتخاذ داوطلبانه استانداردهای صنعتی و تولیدی جهانی منتشر شدند (دیوش شرما؛ 2005؛ 172-151). ماهیتاً، ایزو مجموعه ای از استانداردهای سیستم کیفیت است که رویه های کیفی صحیح، بدون تحت قیمومیت درآوردن چگونگی دستیابی شرکت به آنها را تجویز می کند (کلیر چاو، مارک گاه، تان بون؛ 2003؛ 36-953). ایزو یک گام نخست منطقی را به سوی پیاده سازی کیفیت عرضه کرده است (مارتینز کاستا و همکاران؛ 2009).

اولین نسخه این استاندارد در سال 1987 ظاهر شد و لازمه های سیستم های مدیریت کیفیت در سازمان های تولیدی و خدماتی را طرح کرد (علی بیاتی، اله وردی تقوی؛ 2007، 149-140). این نسخه ابتدایی ایزو موضوعات کیفیت را در دسته هایی از قبیل سیاست کیفیت، مستند سازی کیفیت و طرح ریزی کیفیت مورد رسیدگی قرار داده بود (مارتینز کاستا و همکاران؛ 2009). پس از آن نسخه های 1994، 2000، و جدیدترین نسخه این استاندارد در سال 2008 منتشر گردید. ایزو سری های 9000 یا رسمی تر مدیریت کیفیت و استانداردهای تضمین کیفیت، اجمالا نیازمندی هایی را که بایستی طی یک روند برآورده شوند بیان می کنند، شایستگی روند را برای طراحی، تولید و تحویل محصولات یا خدمات با سطح با ثبات و منسجمی از کیفیت شرح می دهد (دیمیتریس تزلپیس و همکاران؛ 2006؛ 1165-1146).

ایزو 9000 عمدتا مربوط به سیستم مدیریت کیفیت (QMS) است یعنی آیا بنگاه هر کاری را برای تضمین تطابق محصولاتش با نیازمندی های مشتری انجام داده است (گادفری یونگ، وینسنت ماک؛ 2005؛ 157-139). برخلاف استانداردهای کیفیت که مربوط به محصولات و خدمات است، استانداردهای ایزو 9000 برای تضمین حفظ سیستم مدیریت کیفیت یک بنگاه گواهی شده است تا آن را قادر به برآورده کردن استانداردهای کیفیت مربوط به فرآیندها و فعالیت ها برای تحویل کالاها و خدمات نماید.

استاندارد رهنمودهایی را برای توسعه، پیاده سازی و مدیریت سیستم مدیریت کیفیت ارائه می دهد. سازمان ها بایستی رویه هایی که کیفیت محصولاتشان را متاثر می کند، مستند کرده و روندهایی را برای کسب و نگهداری تاییدیه ایزو 9000 اجرا کنند. بطور خلاصه ایزو 9000 می تواند به عنوان سیستمی برای مدیریت کردن فرآیندهای داخلی کسب و کار از ابتدا تا انتهای زنجیره ارزش و نیز برای مقاصد تضمین کیفیت خارجی بکار گرفته شود (دیوش شرما؛ 2005؛ 172-151).

ایزو سری های 9000 یک مدل سیستم مدیریت کیفیت عام است که معیار ها را شرح می دهد. ایزو برای بکار گیری در ایجاد و نگهداری مدیریت کیفیت و سیستم هایی برای استفاده شرکت ها جهت ایفای تعهدات خارجی است. ایزو ممکن است هم توسط شرکت های بزرگ و هم کوچک به عنوان ابزاری برای کمک به تضمین کیفیت در سراسر سازمان بکار برده شود. سیستم کیفیت ایزو 9000 وعده می دهد که پیوندی باشد بین تمام کشورها به عنوان نخستین استاندارد کیفیت در هر کجا. رهنمودهای ایزو سری های 9000 نیازهای مدیریت کیفیت جامع سازمان را شرح می دهد.

ایزو 9000 ممکن است اینگونه شرح داده شود “سیستمی که سیستم های کیفیت را در طراحی/ توسعه، تولید، راه اندازی و تعمیر بیمه میکند” (سابیت آدانور، برایان الن؛ 1995؛ 52-41). ایزو 9000 نسخه ای مفصل برای چگونگی بدست آوردن کیفیت نیست، بلکه نیازهایی را که بایستی در مفهومی عام انجام شود، شرح می دهد. به عبارت دیگر بدست آوردن تاییدیه ایزو 9000 کیفیت محصولات و خدمات را تعهد نمی کند، بلکه ترجیحا تضمینی را برای مشتریان ارائه می کند که سازمان با یک استاندارد بین المللی مطابقت دارد (می فنگ، مایل ترزیوفسکی، دنی سمسون؛ 2008؛ 37-22).

در کاربرد عملی، سیستم های کیفیت ایزو 9000 تنها می تواند به یک بنگاه برای بالا نگهداشتن کیفیتش کمک کند. ایزو خودش یک تضمین کیفیت نیست، بلکه ترجیحا راهبردی است برای حفظ کردن کیفیت دائما بالا و بهبود دادن فرآیندهایی که برای استانداردهای کیفیت مطلوب ضروری هستند (سابیت آدانور، برایان الن؛ 1995؛ 52-41).

استاندارد ایزو از اروپا شروع شد و به آمریکای شمالی، ژاپن و بقیه دنیا گسترش یافت. استانداردهای ایزو 9000 و TQM  تبدیل به دو جریان عمده مدیریت کیفیت شده اند. این دو روش و تاثیراتشان بر عملکرد کسب و کار علاقه بسیار محققان در سراسر جهان را جلب کرده است (هانگی سان؛ 2000؛ 179-168). تعداد عظیم تاییدیه های صادر شده در سراسر دنیا، ایزو 9000 را پدیده ای جهانی و قابل توجه ساخته است (ون جنگ، چینگ لین؛ 2008؛ 216-194).

سازمان تجارت جهانی (WTO) در موافقتنامه موانع فنی در بازرگانی (TBT) استفاده از ایزو 9000 و ایزو 14000 را به عنوان ابزاری برای پیشگیری از موانع غیر ضروری بازرگانی بین الملل تشویق می کند (سازمان تجارت جهانی، 2003) که می تواند عملا توسط کشورهای توسعه یافته به عنوان موانع غیر تعرفه ای اثربخش برای جلوگیری از صادرات کشورهای در حال توسعه مورد استفاده قرار گیرد. شاخه ای از ادبیات این موضوع، بر ارزیابی این استاندارد بین المللی تمرکز کرده است.

این مطالعات ما را در بدست آوردن درکی از تجربه کشورهای توسعه یافته در پیاده سازی ایزوها یاری می رساند. یونگ و ماک (2002) بحث کردند که همراهی با استانداردهای بین المللی یکی از چهار چالش مدیریتی بخش تولید در چین است (گادفری یونگ، وینسنت ماک؛ 2005؛    157-139).

[1] Quality Management System

[2] Crosby

[3] Ishikawa

[4] Divesh S. Sharma

استاندارد ایزو 14000

در پاسخ به نیاز مبرم شرکت ها برای رسیدگی به تاثیر فعالیت های شرکت ها بر محیط زیست، در سال 1996 سازمان بین المللی استانداردسازی (ISO) ایزو سری های 14000 را معرفی کرد (گاه آن، ساهیزا زیلانی، نابسیا وحید؛ 2006؛ 93-72). ایزو 14000 اصولا راجع به سیستم مدیریت زیست محیطی (EMS) است، یعنی آیا بنگاه هر کاری برای تضمین داشتن محصولی با کمترین اثر زیانبار برای محیط زیست در طی زمان تولید یا دفع انجام داده است. ایزو 14000 با هدف مهیا کردن چارچوبی کلی برای یک رویکرد جمعی استراتژیک جهت سیاست، طرح ها و اقدامات زیست محیطی یک سازمان توسعه یافت (گادفری یونگ، وینسنت ماک؛ 2005؛  157-139).

این استانداردها که ادعای کمتر مقابله ای بودن و دوستدار کاربر بودن را دارند،  ممکن است متمم نوآوری بالقوه ای را برای قوانین زیست محیطی جاری ارائه دهند. این سری از استاندارد شرکت ها را برای یکپارچه کردن توجهات زیست محیطی به تصمیم گیری های مؤسسه به اسلوبی سازمان یافته تر و سیستماتیک تر یاری می کند. قصد استاندارد ایزو 14000 به پیش بردن بهبودهای زیست محیطی در سراسر جهان، از طریق یک رویکرد سیستماتیک برای مدیریت زیست محیطی است.

بدست آوردن تاییدیه ایزو 14000 راهی است که در آن شرکت قادر است به مشتریان، تامین کنندگان، رقبایش و قانون گذاران اثبات کند که آنها در مورد مباشرت در محیط زیست جدی هستند. یک جزء بسیار مهم ایزو 14000 این است که سیستم مدیریت زیست محیطی (EMS) بایستی بطور مداوم بهبود یابد. استاندارد ماهیتا، مدیریت زیست محیطی بی نقص را که راهی برای سفر، و نه یک مقصد لازم می داند.

اما نکته حایز اهمیت اینکه مدیریت زیست محیطی ایزو 14000 یک داروی جادویی نیست که به خودی خود جهان شرکت ها، یا هیات مدیره را نجات دهد بلکه یک سیستم مدیریت است، و جایگزین سطوح عملکرد زیست محیطی عمومی (مقررات، کدهای صنعتی و غیره) که شرکت بایستی با آنها مطابقت کند، نمی شود. ترجیحا، سیستمی را برای ردیابی، مدیریت و بهبود عملکرد با توجه به آن لازمه ها فراهم می کند (گاه آن، ساهیزا زیلانی، نابسیا وحید؛ 2006؛ 93-72).

هزینه های پیاده سازی (شامل هزینه آموزش، مستند سازی، اصلاح فرآیند، مبلغ ثبت، نگهداری ثبت، تطبیق سازمانی و پیامدهای قانونی) عموما وابسته است به اندازه محل و اینکه آیا شرکت دارای تجربه قبلی برای پیاده سازی استانداردهای کیفیت ایزو 9000 بوده است یا خیر. هزینه ها ممکن است از 50,000 تا 100,000 یورو تغییر کنند. برخی عنوان کرده اند هزینه مستقر کردن سیستم مدیریت زیست محیطی (EMS) بین 15,000 تا 150,000 دلار آمریکا به ازاء هر محل است.

اتوماسیون راک ول حدود 50,000 دلار آمریکا برای هر یک از 44 محل گواهی شده اش برای ایزو 14000 هزینه کرد (مورتز[1]، 2000) (گاه آن، ساهیزا زیلانی، نابسیا وحید؛ 2006؛ 93-72). ایزو 14000 به عنوان یک استاندارد نسبتا جدید و با سطح بالاتری از سرمایه گذاری، تا اواخر دهه 1990 عمومیتی خارج از اروپا کسب نکرد. در حقیقت تعداد نسبتا اندکی از شرکت های آمریکایی این استاندارد را اتخاذ کردند از آنجاییکه که از موشکافی عمومی در عملکرد زیست محیطی شان می ترسیدند. همانند ایزو 9000 حدود نیمی از تاییدیه های منتشر شده متعلق به اروپا بود. در پایان 2001 بیش از 36,000 سازمان در 112 کشور برای ایزو 14000 گواهی شدند.

اتخاذ ایزو 14000 در خاور دور نسبتا سریع بود، بطوریکه حدود یک سوم تمامی سازمان های گواهی شده متعلق به این منطقه بودند (گادفری یونگ، وینسنت ماک؛ 2005؛ 157-139). اگرچه هنوز برای کاملا ارزیابی کردن اثراتی که ایزو 14000 بر مزایای بازار خواهد داشت بسیار زود است، برخی مناطق مشتاقانه این استاندارد را پذیرفته اند. این مناطق شامل آسیا پاسیفیک، با ژاپن دارای بیش از 25 درصد از ثبت های ایزو 14000 در سراسر جهان، و اروپا می شود.

آی بی ام (IBM) به عنوان یک شرکت عظیم چند ملیتی، در این مناطق تحت فشار مشتریان برای ثبت قرار گرفت. یکی از شرکت های بین المللی که آی بی ام یکی از تامین کنندگان آن است برای بررسی رضایت مندی شان، امتیازاتی را برای داشتن ثبت ایزو 14000 قایل شده است (گاه آن، ساهیزا زیلانی، نابسیا وحید؛ 2006؛ 93-72).

روند تکامل استانداردهای ایزو 9000 و 14000

اولین استاندارد سیستم های مدیریت (BS 5750) و اولین استاندارد مدیریت زیست محیطی (BS 7750) در جهان توسط انستیتو استاندارد بریتانیا بترتیب در سال های 1979 و 1992 منتشر شد، پیش از آنکه توسط سازمان بین المللی استانداردسازی (ISO) به عنوان ایزو 9000 در 1987 و ایزو 14000 در 1996 اتخاذ شود (گادفری یونگ، وینسنت ماک؛ 2005؛ 157-139). ایزو 9000 یک قالب تطابق ایستا است و برای اینکه یک سیستم با محیط جهانی پویای کنونی در صحت بماند بایستی دستخوش بازنگری های دوره ای شود (کلیر چاو، مارک گاه، تان بون؛ 2003؛ 36-953).

[1] Mortez

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مدیریت کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع

• حافظ نیا، محمد رضا. (1377). مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. چاپ چهاردهم. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، تهران.
• مؤمنی، منصور. (1387). تحلیل های آماری با استفاده از SPSS. چاپ دوم. کتاب نو، تهران.

• Ali Bayati, Allahvirdi Taghavi. The impacts of acquiring ISO 9000 certification on the performance of SMEs in Tehran. The TQM Magazine Vol. 19 No. 2, 2007 pp. 140-149.
• Barbara E. Withers, Maling Ebrahimpour. Impacts of ISO 9000 registration on European firms: a case analysis. Integrated Manufacturing Systems 12/2 [2001] 139-151.
• Clare Chow-Chua, Mark Goh, Tan Boon Wan. Does ISO 9000 certification improve business performance? International Journal of Quality & Reliability Management Vol. 20 No. 8, 2003 pp. 936-953.
• Dimitris Tzelepis, Kostas Tsekouras, Dimitris Skuras, Efthalia Dimara. The effects of ISO 9001 on firms’ productive efficiency. International Journal of Operations & Production Management Vol. 26 No. 10, 2006 pp. 1146-1165.
• Divesh S. Sharma. The association between ISO 9000 certification and financial performance. The International Journal of Accounting 40 (2005) 151-172.
• Frank Martin Aarts, Ed Vos. The impact of ISO registration on New Zealand firms’ performance: a financial perspective. The TQM Magazine Volume 13. Number 3 . 2001 . pp. 180±191.
• Gavin P.M. Dick, Inaki Heras, Martı Casadesus. Shedding light on causation between ISO 9001 and improved business performance. International Journal of Operations & Production Management Vol. 28 No. 7, 2008 pp. 687-708.
• Godfrey Yeung, Vincent Mok. What are the impacts of implementing ISOs on the competitiveness of manufacturing industry in China? Journal of World Business 40 (2005) 139–157.
• Goh Eng Ann, Suhaiza Zailani, Nabsiah Abd Wahid. A study on the impact of environmental management system (EMS) certification towards firms’ performance in Malaysia. Management of Environmental Quality: An International Journal Vol. 17 No. 1, 2006 pp. 73-93.
• Hongyi Sun. Total quality management, ISO 9000 certification and performance improvement. International Journal of Quality & Reliability Management. Vol. 17 No 2, 2000, pp. 168-179.
• Kamal Naser, Yusuf Karbhari, Mohammad Zulkifli Mokhtar. Impact of ISO 9000 registration on company performance Evidence from Malaysia. Managerial Auditing Journal. Vol. 19 No. 4, 2004 pp. 509-516.