بررسی ازدواج اجباری و آثار آن در فقه امامیه و حقوق ایران

ازدواج اجباری

در این مقاله قصد داریم تمامی مصادیق بررسی ازدواج اجباری و آثار آن در فقه امامیه و حقوق ایران را خدمت شما عزیزان در 94 صفحه ارائه دهیم . دقت داشته باشید که این نوشته تماما همراه با منابع است. امید است که شما عزیزان را در راستای ارتقای علمی کمک رسانده باشیم .

فصل اول: کلیات ازدواج اجباری

1-1- تعاریف ازدواج اجباری : 7

1-1-1-  تعریف اجبار و تحمیل  7

1-1-2- تعریف ازدواج  7

1-1- 3- اکراه‌ در کتاب‌ و سنت‌ 8

1-1- 4- اکراه‌ در فقه‌ اسلامى‌ 9

1-1-5- اکراه‌ در حقوق‌ موضوعه‌ 12

1-2- دلايل ازدواج در اسلام 14

1-3- قربانیان ازدواج اجباری   15

1-4- شرایط اساسی عقد نكاح : 16

1-4-1- قصد  16

1-4-2-  رضایت باطنی  18

1-4-3-  اعلام اراده 19

1-4-4-  مشروع بودن جهت عقد  20

1-4-5- تعیین زن و شوهر در عقد ازدواج  22

1-4-6- منجز بودن عقد ازدواج  23

1-5- انواع ازدواج های اجباری   23

1-5-1- ازدواج اجباری: ازدواج رُبایشی  24

1-5-2- ازدواج اجباری: ازدواج یغمائی  25

1-5-3- ازدواج اجباری: ازدواج ورّاثی  25

1-5-4- ازدواج اجباری: ازدواج از طریق خرید همسر  25

1-5-5- ازدواج اجباری: ازدواج سیاسی  26

1-5-6- ازدواج اجباری: ازدواج مبادله ای   27

1-6- شیوه های ازدواج های تحمیلی یا ازدواج اجباری  29

1-6-1- افغانستان  29

1-6-2- مغرب   30

1-6-3- مصر  31

1-7- اعلامیه ها و کنوانسیونهای بین المللی حقوق بشر درباره ازدواج اجباری  31

1-7-1- اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، ماده 16  32

1-7-2- کنوانسیون حقوق طفل، ماده 34 (حمایت در برابر سوء استفاده جنسی) 32

1-7-3- کنوانسیون رفع کلیۀ اشکال تبعیض علیه زنان  32

1-8-  علل و عوامل ازدواج های ناخواسته  33

1-8-1- علل فردی ازدواج اجباری   34

1-8-1-1- ترس از فقدان خواستگار در آینده 34

1-8-1-2- ترس از عملکرد نادرست خواستگار 34

1-8-1-3- ترس از افزایش سن و کاهش فرصت ازدواج  34

1-8-1-4- رهایی از تنهایی و اضطراب   35

1-8-1-5- لجبازی با خواستگاران قبلی  35

1-8-1-6- اصرار خواستگار 35

1-8-1-7- رهایی از سوالات اطرافیان  36

1-8-1-8- فقدان خواستگاران متعدد 36

1-8-1-9- فرار از تحصیل  36

1-8-1-10- ترحم و دستگیری از خواستگار 37

1-8-2- علل خانوادگی  37

1-8-2-1- رهایی از شرایط نامناسب خانة پدری   37

1-8-2-2- رهایی از امر و نهی های خانواده و کسب استقلال  37

1-8-2-3- رها ساختن والدین از اضطراب   38

1-8-2-4- مشکلات و نیازهای اقتصادی خانواده 38

1-8-2-5- نفوذ و فشارهای والدین  38

1-8-2-6- رفع کدورت فامیلی  39

1-8-3- علل اجتماعی  39

1-8-3-1- رهایی از تحقیرهای اجتماعی  39

1-8-3-2- ورود به دنیای بزرگسالی و کسب احترام 39

1-8-3-3- رهایی از قضاوت های نادرست اجتماعی  39

1-8-3-4- رهایی از برچسب های اطرافیان  40

1-8-3-5- کسب جاه و مقام و تغییر موقعیت طبقاتی  40

فصل دوم: ازدواج اجباری در فقه و حقوق ایران

2-1- معنی و مفهوم رضايت   42

2-2- اهميت رضايت در عقود 42

2-3- رضايت و تشكيل ايده‌آل خانواده 43

2-4- نقش زن در عقد ازدواج  43

2-5- ديدگاههای علما در مورد رضايت زن در عقد نكاح و رأی و نظر راجح  45

2-6- رضایت زن در نكاح در تورات   49

2-7- رضایت زن در نكاح در قرآن كریم  50

2-8- سکوت   53

2-9-سکوت در نکاح: 54

2-10- اجبار در ازدواج‌ موقت‌: 55

2-11-آثار حقوقی ازدواج اکراهی  55

2-12-اشتباه در هویت مدنی طرف در عقد نکاح  56

فصل سوم: آسیب شناسی ازدواج اجباری و مسئولیت والدین

3-1-عوامل ازدواج اجباری   63

3-1-1- آداب و رسوم 64

3-1-2- عوامل اقتصادی   65

3-1-3- عوامل روانشناختی  65

3-1-4- عوامل اجتماعی  66

3-1-4-1- ساخت های پدرسالارانه  66

3-1-4-2- منزلت اجتماعی  67

3-2- پیامدهای ازدواج های تحمیلی  67

3-2-1- آسیب های فردی   68

3-2-1-1- آسیب های جسمی  68

3-2-1-2- آسیب های روحی و روانی  68

3-2-1-3- آسیب های خانوادگی  70

3-2-1-4- فرار از خانه  71

3-2-1-5- همسرکشی  71

3-2-1-6- انحطاط اخلاقی  72

3-2-1-7- کجرو شدن فرزندان  72

3-2-1-8- طلاق  73

3-2-2-آسیب های اجتماعی  73

3-2-2-1- عدم ثبت نکاحی  73

3-2-2-2- افزایش جرائم و شبه جرائم  74

3-3- مسئولیت والدین در ازدواجهای تحمیلی  74

3-3-1- قرآن و روایات اسلام 75

3-3-1-1- در قرآن  75

3-3-1-2- در روایات اسلام 75

3-3-2- قانون اساسی  78

3-3-3- قانون اساسی و تاکید آن بر جبران خسارت معنوی   80

3-4- قوانین عادی   81

3-4-1- قانون مدنی  81

3-4-2- قانون مسئولیت مدنی  84

3-5-پیشنهادات   86

3-6-نتیجه گیری ازدواج اجباری   89

منابع ازدواج اجباری  92

قربانیان ازدواج اجباری

درست است که اجبار در ازدواج یا ازدواج اجباری یا حتی تشویق بیش از اندازه اطرافیان به ازدواج آزار دهنده است. اما هر ازدواجی که این شرایط را داشته باشد، اجباری نیست. ازدواج اجباری به ازدواجی گفته می شود که در آن دختر یا پسر توسط فردی دیگر چون والدین، سرپرست، خواهر یا برادر و… با تهدید، ارعاب، مشوق های چشمگیر، خشونت یا قطع امکانات قبلی، مجبور به ازدواج با شخصی که هیچ علاقه ای به زندگی با وی ندارند، شوند.

ازدواج اجباری چند قسم است:

**ازدواجی که از سوی والدین تحمیل می شود.

**ازدواجی که از سوی سرپرستان فرد چون برادر بزرگتر، عمو و… اجبار می گردد.

** ازدواجی که از سوی خود فرد به خودش تحمیل می گردد.

** ازدواجی که قبایل تحمیل می کنند. مثل ازدواج های خون بس.

ازدواج از طریق خرید همسر

نظام پدرسالاری و انتساب فرزند به پدر موجب شده بود تا مردان برای همسرگزینی به خرید همسر یا همسرانی اقدام نمایند، این وضع با کالا شدن یا کالا پنداری زنان همراه بوده و در طول تاریخ به صور گوناگونی صورت گرفته است.

در بابل کسانی که دختران در سن ازدواج داشتند، آنان را به محلی می آوردند و دلال ها آنان را توصیف کرده و می فروختند، ولی هر یک از دختران را فقط به شرطی به فروش می رساندند که همسر نامیده شوند، به همین مناسبت نیز در عصر «هومر» در یونان باستان، از دختران «گاوآور» نام برده می شود، به زعم «گونتر» خرید زن، اساسی ترین شکل ازدواج بین اقوام هند و اروپایی و مردم آلمانی نژاد بوده است، به طوری که ازدواج از طریق خرید در حقیقت همان ازدواج هندو و اروپایی است. «لوی» نیز در بین اقوام ساکن در آمریکای شمالی به همین رسم اشاره می کند. (ساروخانی، 1379: ص 79)

در روم قدیم یکی از اقسام رایج ازدواج، خرید و فروش دختر بود. در اقوام بدوی دختر را به معنای واقعی و حقیقی می فروختند. قیمت دختران جوان تر بیشتر بود. زیرا آنها ازدواج را امری تجاری می دانستند که رضایت فرد در آن بی اهمیت است. در این قسم ازدواج (خرید زن) برای اقوام بدوی دو خاصیت وجود داشت: اول استفاده مادی از زن به وسیله کار کردن و دوم، هر نوع معامله ای که مرد صلاح می دانست که با زن انجام دهد نظیر اجاره دادن، قرض دادن، معاوضه کردن و فروختن او. (مصلحتی،1379: ص61)

ازدواج مبادله ای در ازدواج اجباری

ازدواج مبادله ای یکی از رسومی است که در مناطقی از ایران و کشمیر رواج داشته و گاهی به نام «گاو به گاو» یا «زن به زن» نیز نامیده شده است. بر طبق این رسم دختران یا مادران بیوه وادار به ازدواج با پسر یا مرد خانواده ای می شوند که برادر یا پدر آنها خواهان ازدواج با دختر یا مادر آن خانواده باشد. ازدواج مبادله ای صور گوناگونی دارد:

الف)- در این نوع ازدواج، خواهران به عنوان همسر مبادله می شوند.

به روایت «گونتر» در استرالیا و گینة نو و بخشی از اقیانوسیه رسم رایج بر این است که دو مرد، خواهران خود را به عنوان ازدواج مبادله نمایند. در استرالیا هم مرد، زن نمی گرفت، مگر اینکه خواهران یا دختران خود را در ازای زنی که گرفته بود، به آن خانواده می داد.

ب)-در میان شاهزادگان اروپا، مبادله یک برادر یا یک خواهر از یک خانواده با یک برادر و یک خواهر از خانواده دیگر وجود داشته است.

ج)- هر گاه فردی از یک کلان به ناچار دختری از کلان دیگر را می گرفت و به رسم همخونی توتمی احترام می گذاشت، باید کلانی که دخترش ازدواج کرده است، دختری را در ازای آن مطالبه نماید. (ساروخانی، 1379: ص 87)

د)- مطابق رسمی در میان برخی از اقوام و عشیره های عرب استان خوزستان، هنگامی که به یکی از بزرگان قوم و قبیله ای مصیبتی وارد می شود، دختری جوان را به عنوان هدیه برای عرض تسلیت و کاهش غصه، به او هدیه می دهند.

ه )- «نهوه» عبارتست از اینکه دخترعمو مکلف است با پسر عمو ازدواج کند و چنانچه او رضایت ندهد، دختر برای همیشه حق ازدواج ندارد. در برخی موارد پسر عمو، یک یا دو زن دارد، ولی علاقمند است که دختر عموی خود را به عنوان همسر سوم یا چهارم خود انتخاب کند. (افشار سیستانی، 1373: ج2، ص755) در این شرایط اگر دختران، مخالف ازدواج با پسر عمو باشند و از دستور پسر عمو سرپیچی کنند با فرمان او در خانه پدری باقی مانده و تا پایان عمر حق ازدواج ندارند.

این رسوم در گذشته رواج بیشتری داشت، البته اخیراً مواردی از سنت های غلط گزارش شده است؛ به طوری که شماری از دختران تحصیلکرده و فرهیخته به جهت این نوع ازدواج اجباری توسط والدین یا برادر خود در منزل حبس شده اند. (روزنامه اعتماد، 4/8/1382 – مصاحبه مشاور استانداری خوزستان)

همه مراجع عظام تقلید این نوع ازدواج را باطل دانسته اند، زیرا رضایت زن در عقد ازدواج نادیده انگاشته شده است.فتوای رایج فقهای معاصر این است که رضایت دختر و اذن پدر، هر دو در جواز عقد نکاح، لازم است و قانون مدنی نیز بر همین فتوا استوار شده است.

شیوه های ازدواج های تحمیلی یا ازدواج اجباری

ازدواج هایی که به طور ناخواسته بر فرد تحمیل می شود، به دو دسته تقسیم می شوند: اول: ازدواج تحمیلی به شیوه مستقیم که در این فرآیند یکی از اعضای خانواده به طور معمول برادر یا پدر دختر را وادار به پذیرش ازدواج با مردی می کنند که دختر به زندگی مشترک با او راضی نیست، غالباً انگیزه های اقتصادی یا سیاسی در این نوع ازدواج ها موثر بوده است. دوم: ازدواج اجباری که به شیوة غیرمستقیم بر فرد تحمیل می شود.

این گونه ازدواج ها زیرفشار ساخت اجتماعی بر دختران جوان تحمیل می شود. در عصر حاضر، ازدواج های تحمیلی به شیوه غیرمستقیم شیوع زیادی یافته است و شاید به همین جهت است که دکتر مصطفی اقلیما رئیس انجمن مددکاری ایران اظهار داشته است که 95 درصد ازدواج ها در فرهنگ ما اجباری است.

اهميت رضايت در عقود

به اتفاق علما و انديشمندان علوم دينی و قانوندانان جهان، رضايت دو طرف عقد در تمام عقود لازم و ضروری است و نمی شود عقدی را بدون چنين رضايتی درست، سالم و نافذ دانست. اين امر در مورد عقد ازدواج از همه بيشتر برجسته ميشود چون با عقد نكاح محيط ‌زندگی و رشد انسان كه عبارت از خانواده است تشكيل ميشود و در همين محيط است كه تربيت و تكوين شخصيت انسان صورت ميگيرد و اگر خانواده‌ با عقد سالم شكل بندد اين امر منجر به ايجاد انسان سالم ميشود و اگر در جامعه‌ ای انسان آن سالم باشد جامعه‌ اش نيز سالم است و بر عكس اگر خانواده ‌ با عقد نا سالم ايجاد شود اين امر منجر به ايجاد انسان نابهنجار و انسان ناسالم منجر به ايجاد جامعه‌ بيمار ميگردد و محيط زندگی انسان تبديل به كابوسی وحشتناك می شود كه در تاريكيهای آن تمام اجزای وجود وی در رنج و مشقت قرار ميگيرد.

اجبار در ازدواج‌ موقت‌:

قصد و رضای‌ زوجین‌ در صیغه موقت از شرایط صحت‌ عقد است‌. لذا مرد یا زن‌ یا وکیل‌ آن‌ها که‌ صیغه‌ عقد موقت‌ را می‌خواند باید قصد انشاء داشته‌ باشد یعنی‌ اگر خود مرد و زن‌ صیغه‌ را می‌خوانند، زن‌ به‌ گفتن‌

“زوجتک‌نفسی‌” قصدش‌ این‌ باشد که‌ خود را زن‌ او قرار دهد و مرد به‌ گفتن‌ “قبلت‌ التزویج‌” زن‌ بودن‌ او را برای‌ خود قبول‌ نماید و اگر وکیل‌ مرد و زن‌ صیغه‌ را می‌خواند، به‌ گفتن‌ “زوجت‌ و قبلت‌” قصدش‌ این‌ باشد که‌ مرد و زنی‌ را که‌ او را وکیل‌کرده‌ است‌، زن‌ و شوهر شوند.

بنابراین‌ اگر زن‌ و مرد راضی‌ به‌ عقد صیغه موقت نباشند یا اینکه‌ یکی‌ از طرفین‌، مورد اجبار و اکراه‌ قرار گرفته‌ باشد و یا آنکه‌ بدون‌ قصد انشاء، مثلا به‌ لحاظ شوخی‌ صیغه‌ را جاری‌ نماید، این‌ شرط که‌ از صحت‌ ازدواج‌ موقت‌است‌ رعایت‌ نشده‌ و باطل‌ می‌باشد.

در نتیجه‌ اگر زن‌ یا مردی‌ را اجبار به‌ ازدواج‌ موقت‌ با دیگری‌ نمایند که‌ شخص‌ مکره‌ بدون‌ اراده‌، مجبور به‌ پذیرش‌ ازدواج‌ است‌ این‌ ازدواج‌ یا صیغه موقت صحیح‌ نمی‌باشد.

آثار حقوقی ازدواج اکراهی

هنگامی که برای دادگاه محرز شود که در ازدواج، اکراه صورت گرفته است عقد باطل است و هیچ اثر حقوقی ندارد مگر اینکه فردی که با اکراه ازدواج کرده است پس از برطرف شدن اکراه، آن عقد را تنفیذ و تأیید کند.

در اینجا به چند نکته اشاره می شود:

۱)اگر دختری هم کفو خود را پیدا کرد و پدر بدون داشتن دلیل خاصی با او مخالفت کرد و برای دادگاه محرز شد که مخالفت پدر بدون دلیل موجه است دادگاه دستور به ازدواج آنها خواهد داد.

۲) دفاتر کتبی نمی توانند ازدواج دختری را که اجازه پدر را ندارد ثبت کنند و اذن پدر برای ازدواج دختر باکره لازم است. ممکن است یک دختر ۱۳ ساله به درجه ای از رشد و آگاهی لازم نرسیده باشد ،زیرا بین سن رشد و سن بلوغ تفاوت هایی وجود دارد. سن بلوغ یعنی ظهور علایم جسمانی در فرد. در صورتی که مسأله رشد، ظهور علایم ذهنی و فکری در فرد است. با توجه به اینکه در قانون ما سن رشد ۱۸ سال تعیین شده است اجازه پدر برای ازدواج دختر باکره در نظر گرفتن مصلحت دختر است و اگر پدر بر خلاف مصلحت دختر عمل کند،دادگاه به دختر اجازه خواهد داد تا با فرد هم کفو خود ازدواج کند . پس دفاتر ثبت ،اجازه ثبت ازدواج دختر باکره منهای اذن پدر را ندارند مگر اینکه اجازه از طرف دادگاه صادر شده باشد.

ازدواج اجباری

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

 نمونه ای از منابع ازدواج اجباری

• پارسا،محمد زمینه ی روانشناسی،موسسه ی انتشارات بعثت، 1370.
• توسلی، غلامعباس، نظریه جامعه شناسی،انتشارات سمت،1373.
• حر عاملی، وسائل الشیعه، جلد 14 و 15، دارالحیا التراث العربی،بیروت 1319 ق.
• زراعت، عباس، قواعد فقه مدنی،چاپ اول،انتشارات جنگل،1388.
• قاسم زاده، سید مرتضی،مبانی مسئولیت مدنی،چاپ اول،انتشارات میزان،1378.
• عراقی، عزت الله، حقوق زن در ازدوا چیست، نشر راهنما،1369.
• قاسم زاده، سید مرتضی،الزام ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، چاپ ششم،انتشارات میزان، 1387.
• کاتوزیان،ناصر،قواعد عمومی قراردادها،جلد چهارم، چاپ سوم، انتشارات شرکت سهامی انتشارا،1380.
• کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چاپ چهاردهم،انتشارات دادگستر،1379.
• کاتوزیان،ناصر، اعتبار قضیه محکوم بها در امور مدنی،چاپ سوم،انتشارات مدرسه عالی بیمه ایران،1354.
• کلینی،محمدبن یعقوب،اصول کافی،جلد پنجم،مکتب نینوی الحدیثه،تهران 1365 ش.
•  کوئن،بروس، درآمدی بر جامعه شناسی،ترجمه محسن ثلاثی،نشر فرهنگ معاصر، 1371.
• …
• …

ازدواج اجباری