کشاورزی پایدار – ادبیات و مبانی نظری

2-4- کشاورزی پایدار.

2-4-1- علل پیدایش اندیشه کشاورزی پایدار

2-4-2- ظهور کشاورزی پایدار.

2-4-3- اهداف کشاورزی پایدار.

2-4-4- فن­آوریهای کشاورزی پایدار.

2-4-4-1- جنگل – زراعي..

2-4-4-2- تلفيق دام و گياه

2-4-4-3- مالچ..

2-4-4-4- كنترل علف­هاي هرز.

2-4-4-4-1-گياهان رقيب..

2-4-4-4-2- گياهان اللوپاتيك…

2-4-4-5-كنترل بيولوژيك…

2-4-4-6- چندكشتي..

2-4-4-7- شخم.

2-4-4-7-1- کم خاکورزی..

2-4-4-7-2- بی خاکورزی..

2-4-4-8- تناوب..

2-4-5- انواع نظام ­های کشاورزی پایدار

2-4-5-1-كشاورزي ارگانيك…

2-4-5-2-كشاورزي پايدار كم نهاده(LISA)

2-4-5-3-كشاورزي آلترناتيو.

2-4-5-4-كشاورزي بيوديناميك…

2-4-5-5-كشاورزي سنتي..

2-4-5-6-كشاورزي تجاري (صنعتي)

2-4-6- معیارها و عناصر کشاورزی پایدار.

2-4-7- زمینه­های دستیابی به پایداری در نظام تولید کشاورزی..

2-4-8- موانع و مشکلات دستیابی به کشاورزی پایدار.

2-5- پیشینه تحقیق.

منابع

کشاورزی پایدار

کشاورزی پایدار

در سال­های گذشته، افزایش نگرانی­های جهانی درباره­ی عواقب و اثرات جانبی فعالیت­های سیستم کشاورزی متداول بر محیط زیست و جامعه، منجر به پیشنهاد نظام کشاورزی خاصی تحت عنوان”کشاورزی پایدار” شده است. کشاورزی پایدار، نوعی نظام کشاورزی با ملاحظات زیست محیطی و با توجه به منافع اقشار مختلف جامعه است که هدف آن بهبود کارایی اقتصادی، کیفیت محیطی و مسولیت پذیری اجتماعی می­باشد (سلمان­زاده، 1370 ، کمپبل و فایرودر[1]، 2003).

فرانسیس[2] (1990) در زمینه کشاورزی پایدار اظهار داشت که فلسفه کشاورزی پایدار مبتنی بر اهداف انسانی و درک تاثیر طولانی مدت فعالیت­های ما بر محیط است. بر اساس این فلسفه نظام­های کشاورزی عدالت خواه و حافظ منابع طبیعی ایجاد شد. چنین نظام­هایی آلودگی محیط زیست را کاهش می­دهد، بهره­وری کشاورزی را حفظ می­کند، توانایی اقتصادی را در کوتاه مدت و بلند مدت بهبود می­بخشد و پایداری جوامع روستایی و کیفیت زندگی را حفظ می­کند (کرمی و خلقانی، 1377).

تعریف گیپس[3] (1984): کشاورزی پایدار نظامی است که از نظر اکولوژیکی پایدار، از نظر اقتصادی پویا، و از نظر اجتماعی پذیرفتنی باشد.

تعریف فرانسیس و هیلد­براند[4] (1988): کشاورزی پایدار، حاصل یک نوع راهبرد مدیریتی است که کشاورز را در انتخاب صحیح ارقام، اجرای شخم، حاصلخیزی خاک، در توالی قراردادن گیاهان برای کاهش هزینه­های نهاده­ها، به حداقل رساندن اثرات سوء بر محیط­زیست، تامین پایداری در تولید و ایجاد سود­آوری کمک کند. از نقایص این تعریف این­است که نگرانی­های موجود در مورد استفاده بیش از حد از منابع­طبیعی را در نظر نگرفته است.

تعریف ادواردز[5] (1988): کشاورزی پایدار یک نوع نظام تلفیقی است که در آن ضمن وابستگی کمتر به نهاده­های شیمیایی و انرژی مدیریت قوی­تری هم نیاز است. درست است که در ابتدا ممکن است عملکرد کاهش پیدا کند ولی ضمن حفاظت از محیط زیست و تطابق اکولوژیکی بهتر، درآمد خالص بیشتری را برای کشاورزان به­همراه خواهد داشت.

تعریف انجمن علوم زراعی آمریکا (1989): کشاورزی پایدار نظامی است که ضمن پویایی اقتصادی موجب بهبود وضعیت محیط­زیست و استفاده بهینه از منابع می­شود و همچنین در تامین نیاز­های غذایی انسان و ارتقاء کیفیت زندگی جوامع بشری نقش به­سزایی داشته باشد.

علل پیدایش اندیشه کشاورزی پایدار

تغذیه جمعیت رو به افزایش جهان،از چالش­های مهم پیش روست در حالی­که منابع انرژی رو به کاهش و منابع طبیعی نیز محدودند (مارتینت و همکاران[6]، 2006).

جمعیت جهان به صورت چشمگیری در حال افزایش است، مطابق آمار سازمان ملل متحد، جمعیت جهان در سال 2050 به 9/4 میلیارد و در سال 2150 به 84/10 میلیارد نفر خواهد رسید (گلد[7]، 2007). از آنجا که این افزایش جمعیت در کشورهای در حال توسعه شتاب بیشتری خواهد داشت، بنابراین دستیابی به امنیت غذایی پایدار در این کشورها از اهمیت بیشتری برخوردار است. علیرغم اینکه در طول 50 سال گذشته سیاست­های توسعه کشاورزی در این کشورها به صورت قابل­توجهی با استفاده از نهاده­های بیرونی موجب افزایش تولیدات کشاورزی شده­اند، اما در مقابل، این رشد سبب افزایش مصرف سموم، کودهای شیمیایی و ماشین­آلات­کشاورزی شده­است.

شواهد نشان می­دهند که استفاده از این نهاده­ها با وجود موثر بودن در افزایش تولید، تنوع زیستی و محیط زیست را به خطر انداخته (رولینگ[8]، 1997) و در نتیجه پایداری کشاورزی را در معرض تهدید قرار داده است. اقتصاددانان کلاسیک و منتقدین آنها بر این باورند که کشاورزی یک نظام نسبتا خودکفاست و نهاده­های مصرفی برای تولیدات کشاورزی کم و بیش بوسیله کشاورزی تامین می­شود و نهاده­های صنعتی اهمیت صنعتی اهمیت چندانی در زراعت­های سنتی ندارند (هایامی و روتان[9]، 1378).

اما بررسی وضعیت موجود نظام کشاورزی ایران به روشنی بیانگر آن است که نظام­های کشاورزی بکار گرفته­شده که تحت عنوان “نظام متعارف” غالبا بر الگوی کلاسیک کشاورزی مبتنی است که به شدت بر بکارگیری نهاده­های بیرونی و افزایش تولید محصولات تجاری و صادراتی تاکید دارد. این نوع نظام ضمن برهم زدن توازن و تعادل اکوسیستم­های زراعی و طبیعی کاهش حاصلخیزی و فرسایش خاک، آلودگی آب، افزایش گازهای گلخانه­ای، تخریب جنگل­ها، افزایش سیل و از دست دادن خاک، افزایش مصرف انرژی­های فسیلی و همچنین مشکلات اجتماعی-محلی تولید و افزایش مصرف انرژی ­های فسیلی و افزایش مهاجرت را باعث شده است (ستبونسارنگ[10]، 2003)

در نظام مذبور، علاوه بر توجه به عامل محیط زیست، جنبه­های اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی نیز مورد توجه می­باشند. به عبارت دیگر، کشاورزی پایدار، نظامی با ملاحظات زیست­محیطی و با توجه به منافع اقشار مختلف جامعه است (آیکرد[11]، 1993).

اهداف کشاورزی پایدار

اهداف کشاورزی پایدار ارتباط نزدیکی با تعاریف آن دارند و در واقع جمع­بندی این تعاریف می­باشند. یک برنامه کشاورزی پایدار موفق در بر گیرنده هفت هدف زیر می­باشد:

• فراهم کردن امنیت غذایی همراه با افزایش کمی و کیفی آن ضمن در نظر گرفتن نیاز­های نسل­های بعدی
• حفاظت از منابع آب، خاک و منابع طبیعی
• حفاظت از منابع انرﮊی در داخل و خارج از مزرعه
• حفظ و بهبود سودآوری کشاورزان
• حفظ نیروی حیات جامعه روستایی
• حفظ تنوع زیستی
• قابلیت پذیرش از سوی جامعه

البته اهداف مشابهی برای کشاورزی پایدار قائل­شده­اند، ضمن آن که ایجاد زیر­ساخت­های اجتماعی و اقتصادی پویا برای جوامع روستایی را نیز به این فهرست اضافه می­نمایند.

در کتاب باز آفرینی کشاورزی (پرتی، 1996) کشاورزی پایدار را عبارت از هر نوع نظام تولید مواد خوراکی یا الیاف می­داند که به طور نظام­یافته هدف­های زیر را دنبال می­کند:

در آمیختن کامل­تر فرآیندهای طبیعی از قبیل چرخه ی مواد غذایی، تثبیت ازت و روابط آفت دشمن طبیعی با فر آیندهای تولید کشاورزی؛ کاهش کاربرد آن دسته از نهاده های غیر زراعی، بیرونی و تجدید­نشدنی که قابلیت آنها برای وارد آوردن خسارت به محیط زیست یا صدمه­زدن به بهداشت کشاورزان و مصرف کنندگان بسیار زاید است و استفاده هدف­دارتر از نهادهای باقی­مانده به­منظور حداقل رساندن هزینه­های متغیر مصرف می­شوند؛

دسترسی منصفانه­تر به منابع و فرصت­های تولید و پیشرفت در جهت دستیابی به شکل­هایی از کشاورزی که ا ز نظر اجتماعی عادلانه­تر است، استفاده بسیار مولدتر از استعداد بالقوه زیست شناختی و ﮊنتیکی گونه­های گیاهی و جانوری؛ استفاده بسیار مولد از دانش و عملیات محلی، از جمله رهیافت­های نو آورانه­ای که هنوز دانشمندان آنها را کاملا درک­نکرده­اند یا کشاورزان به طور گسترده آنها را نپذیرفته اند، افزایش خود اتکایی در میان کشاورزان و روستاییان، تطبیق هرچه بیشتر الگوهای کشت و استعداد تولید، معضلات زیست محیطی اقلیم و چشم اندازطبیعت برای تضمین پایدار دراز مدت سطوح کنونی تولید ؛ تولید سودآور و کارآمد با تاکید بر مدیریت تلفیقی مزرعه و حفاظت از خاک، آب، انرﮊی و منابع زیستی.

هدف کشاورزی پایدار عبارت­است از افزایش تنوع فعالیت­ها در مزرعه، همراه با افزایش پیوندها و فر آیندهای میان آنها. در کشاورزی پایدار محصولات فرعی یا ضایعات حاصل از یک جزء یا فعالیت، نهاده ای می­شوند برای جزئی دیگر. از آنجا که فرایندهای طبیعی به طور فزاینده­ای، جایگزین نهاده های بیرونی می­شوند، تاثیر نهادهای بیرونی بر محیط زیست کاهش می­یابد.

هدف کشاورزی پایدار را حفظ سطوح ضروری تولید به منظور بر آورده­کردن جمعیت در حال رشد جهان بدون تخریب محیط زیست می­دانند که به مفهوم نگرانی برای ایجاد درآمد، ترویج سیاست­های مناسب و حفظ منابع طبیعی می­باشد.

از آنجا که مکاتب مختلف تعاریف متعددی از پایداری و کشاورزی پایدار بیان­کرده­اند (گلد[1]، 1996)، بایستی بر تعریفی جامع از کشاورزی پایدار توافق حاصل­گردد. هنس و جونز[2] (1996) کشاورزی پایدار را توانایی نظام­های بهره­برداری کشاورزی جهت دستیابی به منافع آینده می­دانند. برداشتی که از این تعریف حاصل می­شود عبارتند از: نگهداری ظرفیت سازگار نظام­های کشاورزی و تولید را در آینده می­دهد (ستون و پارک[3]، 1996).

برخی از متخصصان از دید اکولوژیکی به کشاورزی پایدار می­نگرند (سنانایاک[4]، 1991).

بعد اکولوژیکی کشاورزی پایدار، ملموس­ترین و اصلی­ترین بعد آن محسوب می­شود. این بعد مبتنی بر حفظ منابع طبیعی و تاکید کمتر بر نهاده­های خطرناک و مواد شیمیایی آلوده کننده محیط­زیست می­باشد. تغییرات اقلیمی یا آفات و بیماری­های گیاهان جدید می­توانند اثرات مشابهی داشته باشند. استفاده بهینه از منابع آب (کرمی و حیاتی، 1377)، حداقل خاکورزی، چند­کشتی (کوچکی و خیابانی، 1373)، مدیریت گیاهان زراعی برای حاصل­خیزی پایدار خاک تناوب زراعی، استفاده از بقایای گیاهی، استفاده از کود­های سبز و حیوانی، استفاده از کمپوست، استفاده بهینه از کودها و سموم شیمیایی، متغیرهایی هستند که در بعد اکولوژیکی مد نظر قرار می­گیرند (آرنون 1377، ناظم السادات و همکاران 1388).

کشاورزی پایدار بایستی به دو هدف اقتصادی و زیست­محیطی دست­یابد بدون اینکه جنبه اجتماعی را نادیده بگیرد (دنبیگلر,سنودی[5]، 1996). می­توان نتیجه­گرفت که پایداری کشاورزی علمی است چند بعدی که ابعاد آن بایستی در تعامل با هم باشند.

کشاورزی پایدار، نظامی به­هم پیوسته از فعالیت­های تولید گیاهی و دامی است که ضمن توجه به تامین نیازهای غذا و پوشاک بشر، کیفیت محیط­زیست و منابع طبیعی، ایجاد امکان بیشترین کاربرد منابع غیر قابل تجدید شونده، به­هم پیوستن مناسب چرخه­های طبیعی و کنترل آنها، پایدار کردن حیات اقتصادی مزرعه، ارتقای کیفیت زندگی کشاورزان و پرورش دهندگان و در نهایت جامعه را نیز مد نظر داشته باشد(تونسند[6]، 1998).

تعریف فائو از کشاورزی پایدار عبارت است از: مدیریت و حفاظت از منابع طبیعی پایه و هدایت دگرگونی ­های تکنولوژیکی و نهادی در راستایی که متضمن ارضای مستمر نیازهای انسانی نسل­های حاضر و آینده باشد. چنین توسعه­ای که زمین، آب و منابع ژنتیکی گیاهی و جانوری را حفظ می­کند از حیث محیطی نامخرب از لحاظ تکنولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی کارآمد و از لحاظ اجتماعی قابل پذیرش است (زاهدی مازندرانی،1377).

به نظر فائو کشاوری پایدار الگویی از توسعه است که اقدامات زیر را انجام می­دهد (ابراهیمی و کلانتری، 1382):

1-تامین نیازهای اساسی و تولیدات دیگر کشاورزی مورد نیاز نسل حاضر و آتی.

2-ایجاد مشاغل دائمی، درآمد کافی و شرایط مناسب زندگی و کار برای کسانی که در فرآیند تولیدات کشاورزی اشتغال دارند.

3-حفظ و ارتقای ظرفیت تولیدی منابع طبیعی به ویژه منابع تجدید شونده.

4-جلوگیری از اختلال در کارکرد چرخه­های اساسی بوم شناختی و تعادل­های طبیعی.

5-جلوگیری از تخریب جنبه­های اجتماعی – فرهنگی جوامع روستایی.

6-جلوگیری از آلودگی­های زیست محیطی.

7-کاهش آسیب پذیری بخش کشاورزی نسبت به عوامل طبیعی، اقتصادی و اجتماعی و دیگر تهدیدها و تقویت خود اتکایی این بخش (مجنونیان و میراب زاده، 1376)

جهت مشاهده نمونه های دیگر از فصل دوم پایان نامه کشاورزی کلیک کنید.

نمونه از منابع لاتین

• 58- Abu samah, B. D.  Silva,J.L. shaffril, H.A.M. Norsidea, M. Azman, A. (2012). Malaysian Contract Farmers Attitude towards Sustainable Agriculture. Journal of Basic and Applied Scientific Research. 2(9), 9205-9210.
• 59- Agahi, H. Moradi, Kh. Afsharzade, N. (2012). Agricultural Granduate Students  Attitudes towards Sustainable Agriculture: A Case of Razi University, Iran. Annals of Biological Research, 3(8): 4007-4011.
• 60- Ahmed, P. Yoh, L.(2002). Learning Through Knowladge Management, New Dehli, Annyloh Planta Tree Publishing.
• 61- Ahnstrom, J. Hockert, J. Bergea H.L. Francis, c. Skelton P. & Hallgren, L. (2009). Farmers and nature conservation: What is Known  about att attiudes, Context factors and actions affecting conservation? Renewable Agriculture and Food Systems, 24(1), 38-47.
• 62- Azman, A. D Silva, J.L. Abu samah, B. Man, N. & Shaffril, H.A.M.(2013). Relaitionship between Attiude, Knowledge, and Support towards the Acceptance of Sustainable Agriculture among Contract Farmers in Malaysia. Asian Sicial Science , vol. 9, No. 2.
• 63- Bartlett, J.E., Kotrlik, J.W.,  and Higgins, C.C. (2001). Organizational Research: Determining Appropriate Sample Size in Survey Research. Information Technology, Learning, and Performance Journal, 19(1): 43 – 50.
• 64- Beckman, T. (1997).” A Methodology for Knowledge Management” , International Association of science and technology  for development, AI and soft computing Conference, Banf, Canada.
• 65- Bolisani, M. Scarso. E. (1997). ” Information Technol 1999, ogy Management: A Knowledg Based Perspective” , Technovation 19, PP. 209-217.
• 66- Buckley, P.J. Carter, M.J. (2000). ” Knowledge Management in Global Technology Markets Appling Theory to Practise” , Long Rang Planing 33, PP. 55-71.
• 67- Davenport, T. H. prusak, L. (2000). Working Knowledge, How, Boston, Harvard Business School Press.
• 68- Drucker, P.F.(1999). “Knowladge Worker Productivity” , California Management Review, Vol. 41, No.2, PP.79-94.
• 69- Fairweather, J. r.,& Compbell,H.R.(2003). Envirommental  belifes and farm Practices of New Zealand  farmers: contrasting path  weys to sustainablity  Human, 20(3), 287-300.
• 70- Fakoya, E.O.  Agbonlahor, M.U  and Dipeolu, A.O.(2007). Attitude of Women Farmers Towards  Sustainable Land Management Practices in South – Western Nigeria. Journal of
• …
• …