مهریه – مبانی نظری و پیشینه تحقیق مهریه

مبانی نظری مهریه

 پیشینه تحقیق مهریه

فصل دوم: مباني نظري پژوهش…

1-2: پيشينه تحقيق.

2-2: مباني نظري پژوهش…

1-2-2: مقدمه.

2-2-2: تعريف مهریه .

3-2-2: تاريخچه مهریه .

4-2-2: مهریه در اسلام.

5-1-2: مهریه حضرت زهرا سلام الله عليها

6-2-2: فلسفه وجوب مهر.

7-2-2: آثار و کارکردهاي اجتماعي مهریه .

8-2-2: کارکردهاي منفي افزايش مهريه.

9-2-2: مهریه در ايران .

10-2-2: مهريه در کشورهاي ديگر.

11-2-2: اقسام مهر.

12-2-2: مواد قانون مدني در ارتباط با مهريه.

13-2-2: ماهيت مهر و رابطه آن با عقد نکاح.

14-2-2: علل افزايش ميزان مهريه در عصر حاضر.

15-2-2: محاکم خانواده در ايران.

3-2: نظريه هاي مرتبط با موضوع.

1-3-2:  نظريه ساختگرايي.

2-3-2:  نظريه کارکردگرايي.

3-3-2:  نظريه کنش متقابل نمادين.

4-3-2:  نظريه مبادله.

5-3-2: نظريه گزينش معقولانه.

6-3-2: نظريه جامعه توده وار و قدرت رسانه‏ها

7-3-2: ديدگاههاي نظري دينداري..

4-2: چارچوب نظري تحقيق.

منبع

مباني نظری پژوهش مهریه

مقدمه

آيت الله جوادي آملي در کتاب ارزشمند زن در آيينه جمال و جلال، اينگونه در خصوص مهریه سخن مي­گويد: «خداوند بعد از آفرينش آدم، حوا را به طور نوظهور پديد آورد…آدم  بعد از آگاهي از خلقت وي از پروردگارش پرسيد: اين کيست که قرب و نگاه او مايه انس من شده است؟ خداوند فرمود: اين حواست. آيا دوست داري که با تو و مايه انس تو باشد و با تو سخن بگويد و پيرو تو باشد؟ آدم گفت: آري، پروردگارا، تا زنده­ام سپاس تو بر من لازم است؛ آنگاه خداوند فرمود: از من ازدواج با او را بخواه؛ چون صلاحيت همسري تو را جهت تامين علاقه جنسي نيز دارد و خداوند شهوت جنسي را به او عطا نمود…؛ سپس آدم عرض کرد: من پيشنهاد ازدواج با وي را عرضه مي­دارم، رضاي شما در چيست؟ خداوند فرمود: رضاي من در آن است که معالم دين مرا به او بياموزي»(جوادي آملي، 1387: 43).

با اين مقدمه، نگاهي به يکي از آداب و رسومِ شناخته شده ازدواج، در بسياري از فرهنگ­هاي جهان، رسم پرداخت مهریه به زن يا بستگان او، توسطِ شوهر است. اين رسم با چشم­پوشي از تفاوت­هاي موجود، افزون بر فرهنگ­هاي آفريقايي، چيني و ژاپني، در فرهنگِ مسلمانان نيز پذيرفته شده و امروز کاملاً رواج دارد. البته هنگامي­که به موضوع مهریه از دريچه­ي تفسيرهاي منفي نگريسته شود  و از آن به عنوان «بهاي خريد زن» تلقي گردد، زمينه­ي اين پرسش فراهم مي­گردد که آيا از منظر جامعه­شناسي جنسيت، اين رسم نمادي از نابرابري جنسيتي و بردگي زنان است يا توجيه ديگري دارد(بستان، 1388: 19).

قبل از ظهور مکتب اسلام، مهریه بيشتر قيمت يا بهايي بود که جهتِ خريداري زن از اولياي وي، پرداخت مي­گرديد و يا عوضي بود که مرد در قبالِ انتقال زن از خانه پدري به خانه همسري متحمل مي­شد. لذا اگرچه مهریه از احکام تاسيسي در اسلام محسوب نمي­شود، امّا سيماي خاص آن در اسلام، بر تمامي عقايد جاهلي رنگ بطلان کشيد؛ چنانچه مهریه، موقعيت خاصي يافت؛ شکل جديدي به خود گرفت؛ تحفه­اي معنوي و روحاني شد(اگرچه در قالب نقدينه و اموال مادي)، تحفه­اي آسماني شد از جانب مرد طالب همسر در نهايت صداقت و صفاي باطني(صداق)، هديه­اي شد از ناحيه مرد بر قدوم شريک و همسر آينده.

اگر باور داشته باشيم که مهریه هديه مرد به زن است آنچنان که خداوند متعال فرموده است، آيا جايي براي تعيين کميت و کيفيت آن (چنانکه امروزه متعارف گرديده) و بحث و نزاع پيرامون آن باقي مي­ماند و آيا غير از اين است که با اين برخوردها، به­طور غيرمستقيم در پي تعيينِ قيمت زوجه هستيم؟ همچنين آيا با اين اعمال، مهریه را که صرفاً جهت ارزش­گذاري به زن از جانب خداوند وضع شده است، در حد يک معامله تنزل نمي­دهيم؟ و چگونه مي­توان پذيرفت که دليل ناآگاهي مردم به سنگيني مهريه به عنوان عامل بازدارنده از طلاق و موجب تحکيم بنياد خانواده دليلي عقلايي باشد؟

آيا بعد از گذر سال­هاي متمادي از عصر جاهليت، امروزه ما مروّج نکاح­هاي ابتداعي ديگر، با شکل و ظاهري جديد نيستيم؟ در اين شکل از ازدواج­ها به مهريه به عنوان، ارج و احترامي است که مرد براي زن قائل است و مظهر تعهد شوهر، براي تامين زندگي زن مي­باشد، نگريسته نمي­شود، چرا که گاهي مهر به عنوان يک تضمين ازدواج، که معمولاً هنگام انحلال ازدواج مطالبه مي­شود، مانع گسستن پيوند زناشويي مي­گردد و تضميني براي دوام ازدواج به­شمار مي­آيد.

ادامه مقدمه

قانون مدني[1] مي­گويد: «هرگاه، مرد بخواهد، مي­تواند همسر خود را بدون دليل طلاق دهد». در برابر اراده مطلق مرد مبني بر طلاق، قانون مواردي چون مهریه ، نفقه و اجرت المثل و… را در نظر گرفته است. در صورت وقوع طلاق نيز، گاهي مالي که زن به عنوان مهر مي­گيرد، در زندگي او بسيار موثر است و مانع پريشاني و استيصال وي مي­گردد. اما «نتايج تحقيقات اوليه و اکتشافي، نشان مي­دهد که امروزه، مهريه در شمار يكي از معضلات و موانع مهمِ ازدواج محسوب مي­شود وهمين امر موجب شده است تا بسياري از جوانان، از هراس اين موضوع نتوانند براي ازدواج قدم جلو گذاشته و پاي سفره عقد بنشينند؛ و يا اينكه چه بسيار اتقاق افتاده است كه مجلسِ خواستگاري به سبب عدم توافق طرفين به نتيجه مطلوب نرسيده و به جاي پيوند، حاصلي جز حسرت و نفرت در پي نداشته باشد(شرفشاهي، 1389: 6).

جاي دريغ دارد كه گفته شود، گاه در مجالسِ خواستگاري مطالبي در خصوص مهریه مطرح مي­شود كه مغاير شئون اخلاقي است؛ و چنين مجلسي كه مي­تواند به عنوان يكي از زيباترين و خاطره­انگيزترين شب­هاي زندگي يك انسان باشد، ناگهان چنان طعم تلخ و رنگِ جهنمي به خود مي­گيرد كه، طرفين در تمام مدت طول عمر خود سعي در فراموش كردن آن دارند. گاه در برخي از مجالس خواستگاري چنان فضايي فراهم مي­شود كه گويي به جاي حركت در طريق ميثاقي مقدس، در تنگناي حجره­اي در بازار معامله­اي در جريان است و در جريان چانه­زني­ها بر سر افزايش يا كاهش مبلغ مورد نظر سخناني گفته مي­شود كه در شان آدمي نيست.

گاه در همين مجالس خواستگاري، حرف­هايي زده مي­شود كه بوي اهانت و تحقير دارد و يا اتفاق­هايي رخ مي­دهد كه بسيار خفت­بار و تحمل ناپذير است­؛ و لذا اين موضوع، مقدمه­اي مي­شود براي آغاز كينه­ها و كدورت­هايي كه همچون زخمي كهنه وچركين هيچ­گاه التيام نمي­پذيرد. در اين حالت مهريه، به جاي آنكه پشتوانه محكمي براي سعادت آينده باشد وسيله­اي مي­شود كه براي يادآوري خاطرات ناخوشايند وبه تبع آن حس انتقام، بي­مهري و بي­حرمتي­ها قدم به عرصه نهاده و روياهاي زيباي آينده را به تاراج مي­برد.

اگرچه در گذشته­ها به سبب آنكه دختران از امكان تحصيل و اشتغال بهره­مند نبودند، مهریه را به عنوان پشتوانه­اي براي فردا محاسبه مي­كردند، اما اكنون كه شرايط اجتماعي به نحو قابل ملاحظه­اي تغيير كرده است، افراط در اين زمينه چه معنايي مي­تواند داشته باشد در حالي كه معمولاً هر دو طرف در آغاز راه به اين نكته اشاره مي­كنند كه مهریه را كي داده و كي گرفته؟ خانواده عروس غالباً براين باورند كه عامل مهريه­هاي سنگين احساس ناامني آنان نسبت به آينده و يا ارزش دخترشان و خودشان در پيش چشم فاميل و در و همسايه است وحتي چنين مي­پندارند كه اگر ميزان مهریه دخترشان از فلان دختر فاميل كمتر باشد، چه مي­شود و چه نمي­شود!

اين نكته بارها به تجربه اثبات شده است كه مهریه هاي سنگين نمي­تواند پشتوانه امني براي تداوم زندگي زناشويي باشد؛ زيرا در صورت ناسازگاري زوجين و يا بدرفتاري شوهر تحمل و ادامه زندگي بي­معنا است، و به گواه موارد متعدد چه بسيار اتفاق افتاده كه زن در طلاق پيشقدم شده با اين منطق كه «مهرم حلال و جانم آزاد» كه چنين نگرشي در واقع روايت­گر روح حريت­خواه و عزت­طلب انسان است كه زندگي بدون عشق و محبت و همراه با حقارت و آزار را دوست نمي­دارد(شرفشاهي، 1389: 6).

«از نظر فقهي، مهريه اندازه مشخصي ندارد و حداقل و حداکثري براي آن مشخص نشده است. ولي چون ماليت داشتن و قابليت تملک شرط صحت آن است، بايد اندازه آن به قدري باشد که ارزش داد و ستد داشته باشد. يک دانه گندم هرچند قابل تملک است ولي به تنهايي ارزش داد و ستد ندارد، بنابراين نمي­تواند مهر قرار گيرد.

احاديث مرتبط با اين موضوع را مي­توان به چند دسته تقسيم کرد:

الف) در برخي روايات، سنگين بودن مهریه يک امر نامطلوب و نکته منفي درباره زن قلمداد و مکروه دانسته شده است.

ب) برخي ديگر از روايات به صراحت بر اين نکته دارد که مهر لزوماً حداکثر ندارد.

ج) در رواياتي نيز چنين آمده ميزان مهر با توافق طرفين معين مي­شود. اطلاق اين روايات مي­رساند که مهريه مورد توافق به هر اندازه که باشد نفوذ شرعي خواهد داشت.

از نظر حقوقي نيز مطابق ماده1080ق.م. که مي­گويد: «تعيين مقدار مهریه منوط به تراضي طرفين است». حداکثري براي مهر وجود ندارد مگر آنکه آنقدر زياد باشد که عرفاً غير قابل قلمداد گردد. البته اين مانع از آن نيست که قانونگذار به دليل مصلحت عمومي و براي تسهيل در ازدواج جونان با وضع مقرراتي، خانواده­ها را از تعيين مهريه­هاي زياد منع کند. زيرا شأن حاکم محدود ساختن آزادي­ها براي جلوگيري از مفاسد عمومي است که در اثر بي­توجهي و ترک تعمق در مفاهيم بلند ازدواج و مانند آن پديد مي­آيد. آنچه مورد بحث است آن است که از نظر حکم اولي، حد نهايي براي مهریه وجود ندارد. چرا که تعيين مهر نيز نوعي توافق است و تابع اصل آزادي قراردادها مي­باشد»(وحدتي شبيري، 1378: 200-199).

جهت مشاهده و دانلود رضایت از زندگی (پیشینه تجربی و مبانی نظری) کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود  نظریه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی استقلال زنان و رفتاری باروری کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود طلاق زوجین قبل و بعد از زندگی مشترک کلیک کنید .

تعريف مهريه

در کتاب­هايِ فقهي افزون بر واژه مهریه، واژگان ديگري همانند؛ الصَداق، الصِداق، نحله، فريضه، کابين و … به­کار رفته است؛ ولي مهريه رايج­ترين واژه­اي است که در روايات و اصطلاحات فقها و ميان مردم کاربرد دارد. در زبان انگليسي از معادل­هاي « Dowry, Mahr, Price of bride» براي مهريه استفاده مي­شود. در دايرةالمعارف اسلام براي تعريف مهریه آمده است: «مهر از کلمه عبري موهآر[2] و از ريشه سرياني مهرا[3] گرفته­ شده که به ­معناي هديه عروس است. مهریه، معاني متفاوتي دارد: از جمله قيمت خريد، مترادف با صداق به معناي محبت و دوستي و هديه­اي که به طور داوطلبانه از طرف داماد پرداخت مي­شود. مرحوم دهخدا مهریه را به معناي کابين و دست پيمان دانسته است(يوسف زاده، 1384: 51).

البته مهریه به فتح ميم، به معناي صداق است. گفته شده از آن جهت به مهر، صداق مي­گويند که دلالت بر رغبتِ صادقانه زن دارد. هم چنين لغات ديگر مترادف آن «نحله» فريضه اجر و علايق و عقر و حبا مي­باشد. در اصطلاح فقه و قانون مدني «مهر» عبارت است از مال (و يا چيزي که قائم مال باشد) معيني که بر سبيل متعارف زوج به زوجه به هنگام عقد نکاح مي­دهد و يا به نفع زوجه بر ذمه مي­گيرد. همچنين گفته شده «مهر» حقي است مالي براي زن که شارع در عقد ازدواج صحيح يا دخول به شبه يا بعد از عقد فاسد پرداخت آن را از جانب مرد واجب گردانيده است(پارسا، 1381: 64-63).

دکتر کاتوزيان در تعريفي ديگري از مهریه مي­گويد: مهر مالي است که به مناسبت نکاح، مرد ملزم به دادن آن به زن مي­شود. الزام مربوط به تمليک مهر، ناشي از حکم قانون است و ريشه‌ي قراردادي ندارد و به همين دليل سکوت دو طرف در عقد و حتي توافق بر اينکه زن مستحق مهریه نباشد، تکليف مرد را در اين زمينه از بين نمي­برد. انعقاد نکاح به تراضي صورت مي­پذيرد، ولي همين که زن و مرد با پيوند زناشويي موافقت کردند، در وضع ويژه­اي قرار مي­گيرند که به ناچار بايد آثار و نتايج آن را پذيرا شوند. الزام به دادن مهر يکي از آثار آن وضع است؛ الزام قانوني که برعهدۀ مرد قرار مي­گيرد(کاتوزيان، 1382: 114).

تاريخچه مهريه

رسم مهریه به 3000 سال قبل از ميلاد برمي­گردد. تمدن­هاي باستاني مصر، بين النهرين، عبرانيان، آزتک، و اينکاها نيز مهریه داشتند(Quale,1988). قبايل آلمان، که به 2000 سال قبل از ميلاد مي­رسند و اروپاي غربي که به 600 تا 1000 سال قبل از ميلاد برمي­گردند براي ازدواج قانوني، بايستي مهريه در نظر مي­گرفتند(Hughes, 1985: 58). يک ازدواج قانوني معتبر در شرع اسلام نيز نياز به تعيين مهریه دارد(Bianquis, 1996: 601). چنين رسومي با مغرب در قرون وسطا، قبايل باديه­نشين در شرق ميانه و کشورهاي تحت نظر امپراطوري عثماني مثل عراق، سوريه، مصر، ترکيه، ايران، آلباني و افغانستان مرتبط است(Rapoport, 2000: 36; Quale, 1988).

کشور چين قديم نيز براي يک ازدواج معتبر مهریه تعيين ميکردند و اين رسم هم تا به امروز در بسياري از مناطق چين به شکل يک هنجار در آمده است(Ebrey, 1993). تايوان هم به پيروي از چين باستان رسم مهریه و جهيزيه را اجرا مي­کند(Parish and Willis, 1993). ديگر کشورهاي آسياي جنوب شرقي مثل تايلند، اندونزي و برمه از رسم مهریه پيروي مي­کنند(Cherlin and Chamratrithirong,1988; Spiro, 1975: 863). مهریه زياد در آفريقا رايج است و بيش از 90 درصد از جوامع صحرايي جنوب آفريقا به طور سنتي از اين رسم پيروي مي­کنند(Murdock, 1967;58 Goody, 1973:337).

جدول ذيل ليستي از مطالعات است که به شيوع مهریه در زمان معاصر اشاره دارد. رسم مهريه در حال حاضر در مناطق روستايي چين باقي است اما به ندرت در شهرهاي چين ديده مي­شود. بيشتر ازدواج­هاي شهري در تايلند هنوز همچنين داد و ستدي دارند. همچنين در اکثر شهرهاي مصر ديده مي­شود(: 1512007, Siwan) .

شيوع مهريه در جوامع معاصر

شهيد مطهري در سير تحولي مهريه به پنج مرحله ذيل اشاره مي­کند:

در ادوار ماقبل تاريخ که بشر به حال توحش مي‌زيسته و زندگي شکل قبيله‌اي داشته، به علل نامعلومي ازدواج با همخون جايز شمرده نمي‌شده است. جوانان قبيله که خواستار ازدواج بوده­اند، ناچار بوده­اند از قبيله ديگر براي خود همسر و معشوقه انتخاب کنند. از اين رو براي انتخاب همسر به ميان قبايل ديگر مي­رفته­اند. در آن دوره­ها، مرد به نقش خويش در توليد فرزند واقف نبوده است؛ يعني نمي­دانسته که آميزش او با زن در توليد فرزند موثر است.

فرزندان را به عنوان فرزند همسر خود مي­شناخته، نه به عنوان فرزندان خود. با اينکه شباهت فرزندان را با خود احساس مي­کرده، نمي­توانسته علت اين شباهت را بفهمد. فرزندان نيز خود را فرزند زن مي­دانسته­اند نه فرزند مرد، و نسب از طريق مادران شناخته مي­شد نه از طريق پدران. مردان موجودات عقيم و نازا به حساب مي­آمده­اند و پس از ازدواج به عنوان يک طفيلي در ميان قبيله زن بسر مي­برده­اند. اين دوره را دوره مادرشاهي ناميده­اند(مطهري، 1388: 181).

ديري نپاييد که مرد به نقش خويش در توليد فرزند واقف شد و خود را صاحب اصلي فرزند شناخت. از اين وقت زن را تابع خود ساخت و رياست خانواده را به عهده گرفت و به اصطلاح دوره پدرشاهي آغاز شد. در اين دوره نيز ازدواج با همخون جايز شمرده نمي­شد، مرد ناچار بود از ميان قبيله ديگر براي خود همسر انتخاب کند و به ميان قبيله خود بياورد. چون همواره حالت جنگ و تصادم ميان قبايل حکمفرما بود، انتخاب همسر از راه ربودن دختر صورت مي­گرفت؛ يعني جوان، دختر مورد نظر خويش را از ميان قبيله ديگر مي­ربود.

تدريجاً صلح جاي جنگ را گرفت و قبايل مختلف مي­توانستند همزيستي مسالمت­آميز داشته باشند. در اين دوره رسم ربودن زن منسوخ شد و مرد براي اينکه دختر مورد نظر خويش را به چنگ آورد، مي­رفت به ميان قبيله دختر، اجير پدر زن مي­شد و مدتي براي او کار مي­کرد و پدر زن در ازاي خدمت داماد، دختر خويش را به او مي­داد و او آن دختر را به ميان قبيله خويش مي­برد(همان منبع: 182). تا اينکه ثروت زياد شد. در اين وقت مرد دريافت که به جاي اينکه سال­ها براي پدر عروس کار کند، بهتر اين است که يکجا هديه لايقي تقديم او کند و دختر را از او بگيرد. اين کار را کرد و از اينجا مهر پيدا شد.

روي اين حساب در مراحل اوليه، مرد به عنوان طفيلي زن زندگي مي کرده و خدمتکار زن بوده است. در اين دوره زن بر مرد حکومت مي کرده است. در مرحله بعد که حکومت به دست مرد افتاد، مرد زن را از قبيله ديگر مي ربوده است. در مرحله سوم مرد براي اينکه زن را به چنگ آورد به خانه پدر زن مي رفته و سالها براي او کار مي کرده است. در مرحله چهارم مرد مبلغي به عنوان پيشکش تقديم پدر زن مي­کرده است و رسم مهر از اينجا ناشي شده است(همان منبع: 183).

مي‌گويند مرد از آن وقتي که سيستم مادرشاهي را ساقط کرد و سيستم پدرشاهي را تاسيس نمود، زن را در حکم برده و لااقل در حکم اجير و مزدور خويش قرارداد و به او به چشم يک ابزار اقتصادي که احيانا شهوت او را نيز تسکين مي‌داد نگاه مي‌کرد، به زن استقلال اجتماعي و اقتصادي نمي‌داد. محصول کارها و زحمات زن متعلق به ديگري يعني پدر يا شوهر بود. زن حق نداشت به اراده خود شوهر انتخاب کند و به اراده خود و براي خود فعاليت اقتصادي و مالي داشته باشد و در حقيقت پولي که مرد به عنوان مهر مي‌داده و مخارجي که به عنوان نفقه مي‌کرده است در مقابل بهره اقتصادي بوده که از زن در ايام زناشويي مي‌‌‌برده است(همان منبع: 183).

شهيد مطهري در نگرش تاريخي خود در خصوص مهريه مي­گويد:

اگر بخواهيم به فلسفه مهریه و نفقه در مرحله پنجم پي ببريم، بايد اندکي توجه خود را به دوره هاي چهارگانه‌اي که قبل از اين مرحله گفته شده معطوف کنيم. حقيقت اين است آنچه در اين باره گفته شده جز يک سلسله فرض‌ها و تخمين‌ها چيزي نيست، نه حقايق تاريخي است و نه حقايق علمي و تجربي. پاره‌اي قرائن از يک طرف و بعضي فرضيه‌هاي فلسفي درباره انسان و جهان از طرف ديگر، منشاء پديد آمدن اين فرض‌ها و تخمين‌ها درباره زندگي بشر ماقبل تاريخ شده است. آنچه درباره دوره به اصطلاح مادرشاهي گفته شده چيزي نيست که به اين زودي‌ها بتوان باور کرد، و همچنين چيزهايي که درباره فروختن دختران از طرف پدران و استثمار زنان از طرف شوهران گفته‌اند.

[1] – ماده1133

[2] – Mohar

[3] – Mahra

جهت مشاهده و دانلود خانواده و آسیب های خانواده کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود حل اختلاف – ادبیات، پیشینه تحقیق و مبانی نظری حل اختلاف کلیک کنید .

مهريه در ايران

مهریه در حقوق ايران مبتني بر مذهب و برگرفته از حقوق اسلام مي­باشد. اين نهاد در حقوق غرب يافت نمي­شود و آنچه از واژه­هاي لاتين به عنوان معادل آن مي­توان آورد با احکام و ويژگي­هاي نهاد مهر در حقوق ما تفاوت دارد.[1]

مهریه در حقوق اسلام و ايران بهاي فروش زن نيست بلکه مالي است که به نشانه مهر و وفا از سوي مرد به زن پرداخت مي­شود تا علامتي بر صدق و راستي او باشد و لذا به آن«نحله» و «صداق» مي­گويند( اشاره به سوره نساء، آيه 24).

امروزه در جامعه ايران نهاد مهر از فلسفه وجودي خويش فاصله گرفته و به صورت ضمانت استحکام نکاح در آينده درآمده است. بسياري از مردم تصور مي­کنند هرچه ميزان مهر سنگين­تر باشد، ازدواج از استحکام بيشتري برخوردار است، در حالي که قرار دادن مهريه­هاي سنگين اگر از نظر اسلام ممنوع نباشد، لااقل ناپسند است. در متون اسلامي، بالا بودن ميزان مهریه موجب بروز دشمني قلمداد شده و اين تصور که مهریه بالا از انحلال پيوند زناشويي جلوگيري مي­کند، نفي گرديد است.

هم­اکنون گراني مهریi به يکي از موانع موجود در راه ازدواج جوانان تبديل شده است و بايد براي آن چاره­اي انديشيد. بي­ترديد، آموزش و پرورش صحيح دختران و خانواده­ها و تنوير افکار مردم و معتقد ساختن آنان به اينکه ازواج يک معامله اقتصادي نيست و حيثيت و آبرو و خوشبختي دختر و گرمي کانون خانواده به زيادي مهر بستگي ندارد، بيش از اصلاح قانون مي­تواند موثر باشد، هرچند تلاش مي­شود در قانونگذاري­ها جديد نوعي حد نهايي براي مهر در نظر گرفته شود( وحدتي شبيري، 1387: 190).

قانون­گذار در ماده­ي 1080 قانون مدني از نظريه­ي مشهور فقها تبعيت کرده و مقرر داشته است تعيين مهر منوط به تراضي طرفين است. بنابراين مطابق اين ماده، محدوديتي در تعيين مقدار مهریه وجود ندارد و مهم رضايت طرفين بر مهريه است. بر همين اساس، در عمل، زوجين بر مهريه­هاي سنگيني توافق مي­کنند که اکثر اوقات مرد قدرت بر تسليم آن را ندارد( جلالي، 1389: 188).

[1] – عبارت marriage settlement  در فرهنگ­هاي حقوقي آورده شده ولي در توضيح آن گفته­اند نوعي توافق مالي ميان دو نکاح است که ممکن است در ضمن عقد يا پس از آن منعقد شود و هدف از آن تامين درآمدي براي يکي از دو همسر(خواه زن يا مرد) يا بچه ­ها مي­باشد. اين توافق با مشخصات و احکام نهاد«مهر» در حقوق اسلام و ايران تفاوت دارد. A concise dictionary of law, oxford, 2 nd  Ed, p:252

همچنين واژه«dowry» در فرهنگ­هاي عمومي آمده که در برخي جوامع به معناي پول يا مالي است که زن بايد هنگام ازدواج به مرد بپردازد و در برخي جوامع هم مرد به خانواده زن مي­پردازد.

جهت مشاهده و دانلود  کیفیت زندگی زناشویی کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود  مبانی نظری شناخت زن کلیک کنید .

علل افزايش ميزان مهريه در عصر حاضر

مقالات و بحث و گفتگوها در خصوص افزايش مهریه سابقة طولاني ندارد. از اين رو بايد عوامل افزايش مهریه و تبديل آن به يک مسأله اجتماعي در ايران را در سال­هاي اخير جستجو کرد. «نتيجه بررسي سمينار بين المللي مطالعات خانواده در مورد سنگيني مهریه و انحراف آن از مسير طبيعي نشان مي­دهد که ازدواج با مهریه سنگين، اکنون بيش از پيش افزايش يافته­ است. بين سال­هاي 1337 تا 1345 تقريباً سه برابر شده است و برعکس ميزان ازدواج­ها با مهریه هاي پايين به همان نسبت پايين آمده است(شيخي، 1380: 115). اين مطلب نشان مي­دهد که از سال­هاي 1330 به بعد مهريه­ها شروع به افزايش کرده است و لذا سابقه­اي 50 ساله دارد که برخي از علل اين افراط و تفريط عبارتند از:

1- برخي از دختران و وابستگان آنها مهریه سنگين را موجب فخرفروشي و مباهات و بزرگي مي­دانند و به خصوص پدران و مادران آنها براي تعيين مهريه سنگين در مقابل داماد و خانوادة او پافشاري مي­کنند.

2- مسأله چشم هم چشمي يکي ديگر از دلايل افزايش مهریه است.

3- بررسي آمارهاي ازدواج­ها نشان مي­دهد که سطح تحصيلات زن و شوهر در ميزان مهریه نقش مهمي دارد. به ندرت اتفاق مي­افتد که زنان بي­سواد مهريه­اي در ازدواج خود تعيين نکنند و در ميان اين طبقه، ميزان مهریه بسيار کم است. مطابق تحقيقي که در سال 1348 انجام شده است، هشتاد درصد ازدواج­هاي زنان بي­سواد از پنج هزار ريال، تجاوز نمي­کند و به طور مستقيم رابطه­اي بين سواد زن و مبلغ مهريه وجود دارد و اما مهریه زنان تحصيل کرده از پانصد هزار ريال غالباً تجاوز مي­کند و گاهي به يک ميليون ريال مي­رسد.

4- بعضي از خانواده­ها، زيادي مهریه را به­عنوان بالاترين حربه براي محدود کردن اختيارات مرد به­کار مي­برند(همان منبع:116).

با توجه به مطالب گفته شده، به­طور کلي مي­توان عوامل افزايش مهریه در عصر حاضر را در چند مورد مي­توان خلاصه کرد:

1- نسيه بودن مهريه:

علي­رغم ضعف توان اقتصادي و تمکن مالي مردان در پرداخت مهریه ، لکن به جهت تلقي نادرست مردان از فلسفه وجودي و وضعيت حقوقي مهریه و تسامح اکثر زنان در مطالبه و اخذ آن، همچنان ميزان مهریه به طور بي­رويه افزايش مي يابد، اکثريت جامعه معتقدند که «مهريه را چه کسي داده و چه کسي گرفته است؟» به همين دليل اين حق مالي را هيچ مي­انگارند و جز در موارد استثنا و اضطرار همچون طلاق بدان توسل نمي­جويند.

اگر آن­گونه که ماهيت حقوقي مهر اقتضا دارد، در عرف معمول مي­گرديد و مردان نسبت به پرداخت آن بدون هرگونه احتمال بخشش، خود را متعهد مي­دانستند، در پذيرش ميزان زياد مهریه ، آن چنان رغبت نشان نمي­دادند. برخي محققان، زيادي مهریه را تمهيدي براي استحکام بنيان خانواده و ارتقاي محبوبيت زن در نزد مرد مي­دانند. قطع نظر از درستي يا نادرستي، مطالعات نشان مي­دهند که مهريه­هاي سنگين بزرگ­ترين مانع رهايي از تنگناهاي زندگي ناموفق است و موجب يأس از امکان رهايي و اتخاذ سياست سوختن و ساختن مي­شود(همان منبع:117).

2- غلبه روحيات اقتصادي و نگرش هاي مادي:

يکي از علل افزايش مهريه، وقوع تغييراتي در نظام باورها، نگرش­ها، رفتارها، انتظارات و ترجيحات اکثر افراد جامعه است که به تبع ناشي از تغييرات کلي در نظام اجتماعي و ارزش­ها و هنجارهاي حاکم بر جامعه مي­باشد. به مقتضاي اين تبيين، اشتغالات برون خانگي زنان و امکان ايفاي نقش­هاي متنوع در عرصه­هاي اجتماعي و دريافت پاداش­هاي مناسب، آنان را بيش از پيش به ارزش استعدادها، کارايي­ها و نقش ايشان متوجه نموده است.

اين خودآگاهي، زنان را همانند مردان، سوداگر و محاسباتي مي­نمايد. بنابراين آنچه زن و وابستگان او را به مطالبه مهریه زياد برمي­انگيزد، عدم تفاوت روشن ميان دو محيط کار و خانه است. برخي از طرفداران حقوق زن، معتقدند مي­توان از مهريه­هاي سنگين در راستاي توسل به ثروت و سرمايه­گذاري استفاده جست، چرا که راه­هاي دسترسي به ثروت براي مردان و زنان متفاوت است و درخواست مهریه زياد يکي از اين راه­هاي استقلال اقتصادي زنان است(همان منبع:118). اساس ديدگاه­هايي از اين قبيل، رقابت با مردان در دستيابي به منابع مادي است، چنانچه زنان از اين شيوه نيز نتوانند خواست­هاي خود را برآورده کنند، به شيوه­هاي ديگر متوسل مي­شوند.

الگوبرداري از غرب و در نتيجه تقليد از سبک زندگي آن­ها، منشأ چنين نگرش­هايي گرديده­ است. از سوي ديگر به ­وجود آمدن امکان تحرک اجتماعي و ايجاد فرصت­هاي جديد براي زنان، استقلال نسبي اقتصادي را براي برخي از زنان فراهم نموده است. «کما اينکه درجوامع نيمه باز که تاحدي تحرک اجتماعي امکان دارد، با وقوع تحولات و اصلاحات اجتماعي، سياسي و اقتصادي، جابجايي پايگاهي فراهم گرديد و زنان نيز توانستند به موقعيت هاي شغلي ديگري دست يازند و به لحاظ مالي به استقلال برسند. اشتغال بيرون از خانه و امکان ايفاي نقش هاي متعدد در عرصه اجتماعي و دريافت پاداش­هاي متناسب، پيامدهاي اجتماعي و رواني براي زنان به وجود آورد و آنان بيش از هميشه به توانمندي­ها، خلاقيت­ها و امکان ايفاي مسؤليت­ها توسط خويش پي بردند.» (همان منبع: 119-120).

به تدريج با گذشت زمان کارهاي بيرون از خانه و داشتن شغل اجتماعي، (نه به عنوان وسيله کسب درآمد و امرار معاش) ارزش ظاهري پيدا کرد و خانه­داري و ايفاي نقش همسري در نزد زنان ارزش سابق خود را از دست داد. از طرف ديگر عده­اي از زنان به دليل برخورداري از استقلال نسبي اقتصادي توانستند در هنگام تنش در خانواده، ترک خانه را بر تحمل مشکلات آن ترجيح دهند، به تدريج اين ذهنيت به وجود آمد که استقلال مالي زنان در مواقعي مي­تواند کارساز باشد. بدين جهت در صورت عدم اشتغال و استقلال اقتصادي، افزايش مهريه سهل الوصول­ترين شيوه­ است.

به عبارت ديگر در صورتي که طلاق از حد قابل معمول افزايش يابد، احساس نگراني در خانواده­ها نسبت به آينده به­ وجود مي­آيد و با خود مي­انديشند که در صورت وقوع طلاق گزينه­هاي پيش رو جهت تأمين زندگي شامل ازدواج مجدد، اشتغال، سرمايه­گذاري به واسطه دريافت مهريه و برگشت مجدد به خانه پدري است. از آنجا که ازدواج مجدد به دليل فشارهاي اجتماعي موجود در جامعه و اشتغال به دليل مشکلات ديگر به ويژه براي بانوان دور از دسترس است، برخي از خانواده­ها تنها راه ممکن را توسل به افزايش مهريه مي­دانند.

3- عدم استيفاي حقوق کامل زن:

در اين نظريه بيان مي­شود که زيادي مهریه محصول غيرمستقيم متروک ماندن ساير الزامات حقوقي زنان است. از جمله حق اساسي و فراموش شده­ي دريافت اجرت خدمات و فعاليت­هايي است که زن به طور طبيعي يا بر اساس انتظارات نهادي شده و سيرة مستمر عرف، ملزم به انجام آن شده است. اگر عرف در پرداخت اجرت خدمات خانگي تسامح نمي­کرد و زن با اميد به دريافت پاداش مناسب در انجام خدمات، نگراني­هاي خود را نسبت به آينده از بين مي­برد، ميزان مهريه هرگز افزوده نمي­شد.

4- مهار طلاق و کنترل نوجويي­هاي مرد:

از عناويني مانند عدم اطمينان خاطر نسبت به آينده، ترس از وقوع مسائل غيرقابل پيش­بيني، کنترل هواخواهي و مهار تمايلات تنوع جويانه­ي مرد مي­توان دريافت که اعتقاد به افزايش مهريه، ريشه در ارتقاي ضريب استحکام بنيان خانواده و کاهش وقوع طلاق و پيامدهاي بد آن دارد. از نظر اين ديدگاه، استواري خانواده در گذشته معلول تعهدات اخلاقي طرفين، قبح طلاق، شدت کنترل اجتماعي، انتظارات محدود و … بود، به همين دليل هم مهريه و ساير الزامات حقوقي نقش چنداني نداشت؛ ولي در جامعه امروز به سبب تغييرات اجتماعي عرف براي تثبيت اين کانون به مقولاتي همچون افزايش مهریه توسل جسته است.

مردان مسلمانِ ايراني طبق قانون و شرع مي­توانند بيش از يک همسر داشته باشند و گاهي ترس از مطالبه مهریه توسط زن اول باعث مي­شود مرد از ازدواج مجدد پرهيز کند. برخي نيز معتقدند که حق طلاق به دست مرد موجب مي­شود که زن مهریه بيشتري بخواهد و با اين حربه از احساس ناامني در زندگي زناشويي بکاهد. از نظر برخي ديگر، شيوع بي بند و باري نزد غرب­زدگان و بي­اعتنايي آنها نسبت به تعهدات زندگي زناشويي، سبب گرديده تا بعضي از خانواده­هاي ايراني، به انگيزه تثبيت آتيه­ي دخترشان، مهريه­هاي سنگيني پيشنهاد کنند(يوسف زاده، 1384: 63-60).

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های علوم اجتماعی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع جهت مطالعه بیشتر

1- منابع فارسي

1. قرآن حکيم
2. جامع المسائل آيت الله فاضل
3. آزاد ارمکي، تقي(1389) نظريه­هاي جامعه­شناسي، تهران: انتشارات سروش، چ ششم.
4. اچ. ترنر، جاناتان: (1378) مفاهيم و كاربردهاي جامعه شناسي، ترجمه م. فولادي و م. عزيز بختياري، قم: انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، چاپ اول.
5. ازکيا، مصطفي(1382) روش­هاي کاربردي تحقيق، تهران: انتشارات کيهان، چ اول.
6. اعزاري، شهلا(1376) جامعه­شناسي خانواده، تهران: انتشارات روشنفكران و مطالعات زنان. چاپ دوم.
7. اسدي اميرآبادي، محمد مهدي(1388) تحليل فقهي حقوقي امكان محدود ساختن ميزان مهريه، پايان­نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت مدرس.
8. اسکيدمور، ويليام (1372) تفکر نظري در جامعه­شناسي، ترجمه ع. حاضري وديگران، تهران: سفير، چ اول.
9. افروغ ، عماد (1373)، دين و قشر بندي اجتماعي، مجله­ي راهبرد، شماره­ي3
10. امام، سيدمحمدرضا، رضوي، محمد(1388) مهريه؛ عندلامطالبه يا عندالاستطاعه، فصلنامه تخصصي فقه و مباني حقوق اسلامي، سال ششم، شماره 18.
11. اميدي، عباسعلي (1389) بررسي وضعيت حقوقي مهريه‌هاي غير مقدورالتسليم در حقوق ايران، پايان­نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه قم
12. انصاريان، حسين(1376) نظام خانواده در اسلام، قم: انتشارات امّ­ابيها، چ ششم.
13. انوري، حسن و همكاران(1380) فرهنگ بزرگ سخن، تهران: انتشارات سخن، ج اوّل
14. اينگليس، فرد(1377) نظريه رسانه‏ها، ترجمه م. حقيقت کاشانى، تهران: مرکز تحقيقات صدا و سيما، چ اوّل.
15. اينگلهارت، رونالد (1373)، تحول فرهنگي در جامعه­ي پيشرفته­ي صنعتي، ترجمه­ م. وتر، تهران: انتشارات كوير، چ اول.
16. اردبيلي، محمدعلي (1379). پيشگيري از اعتياد، مجموعه مقالات همايش بين‌المللي علمي – کاربردي جنبه‌هاي مختلف سياست جنايي در قبال مواد مخدر، ج نخست، انتشارات روزنامه رسمي.
17. باباخاني، زرين(1377) مهريه(حقوق خاصه زوجه)، تهران: انتشارات رامين، چ اول.
18. برناردز، جان(1997) درآمدي به مطالعات خانواده، ترجمه حسين قاضيان، تهران: انتشارات ني، چ اول.
19. بستان نجفي، احمد(1383) اسلام و جامعه­شناسي خانواده، قم: انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، چ اول.
20. بستان، حسين(1388) اسلام و تفاوت­هاي جنسيتي، قم: موسسة چاپ زيتون، چ اول.
21. …
22. …

https://ro.uow.edu.au/thss/