رسانه – ادبیات و پیشینه پژوهش رسانه

مبانی نظری رسانه

 رسانه

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

2-1 بخش اول: رسانه .

2-1-1 تعريف رسانه.

2-1-2 وظایف و کارکردهای رسانه.

2-1-3 وظایف رسانه‌های خبری..

2-1-4 خبر چیست؟.

2-1-5 تاریخچه خبر.

2-1-6 اهمیت اخبار و اطلاع رسانی..

2-1-7 تاریخچه بی بی سی..

2-1-8 شبکه خبر.

2-2 بخش دوم: رسانه و اعتماد مخاطب…

2-2-1  اعتماد به عنوان پدیده ای مهم.

2-2-2 پیشینه تاریخی مفهوم اعتماد.

2-2-3 مخاطب…

2-2-4 انواع مخاطبان.

2-2-5 ويژگيهاي مخاطبان.

2-2-6 نیاز به شناخت مخاطب…

2-2-7 رسانه و اعتماد مخاطب…

2-2-8 عوامل موثر در افزایش اعتماد به برنامه هاي خبري..

2-2-9 علل بي اعتمادي به خبر رسانه ها

2-2-10 افكار عمومي..

منبع

بخش اول: رسانه

  تعريف رسانه:

“فرد اينگليس” رسانه را چيزي مي داند كه تجربه را به دانش تبديل مي كند. وي مي گويد: رسانه ها علاماتي را ارائه مي كنند كه به رويدادهاي زندگي روزمره معنا مي دهد (اينگليس، 1377، 6).

رسانه هاي ارتباطي با توجه به تعداد افرادي كه در جريان ارتباط با آن درگير مي شوند و از آن بهره مي گيرند به سه گروه تقسيم مي شوند:

وسايل ارتباط فردي: وسايلي كه براي ايجاد ارتباط بدون واسطه بين شخص پيام دهنده (فرستنده) و شخص پيام گيرنده (گيرنده) مورد استفاده قرار مي گيرد. مثل زبان، خط و …

وسايل ارتباط گروهي: وسايلي كه هنگام ارتباط با واسطه و از راه دور مورد استفاده قرار مي گيرد. اين وسايل مي تواند گفتاري يا نوشتاري باسند. مثل تلفن، تلكس و ..

وسايل ارتباط جمعي: رسانه هايي هستند كه براي تمامي گروه‌هاي جامعه مورد استفاده قرار مي‌گيرند. منظور از وسايل ارتباط جمعي بيشتر مطبوعات، راديو و تلويزيون است (معتمد نژاد، 1371، 66-61).

منظور از وسايل ارتباط جمعي آن دسته از وسايل ارتباطي است كه بر اثر پيشرفت تكنولوژي هاي ارتباطي و تمدن بشر در طول سال هاي اخير به وجود آمده و ويژگي اصلي آن قدرت و توانايي زياد و شعاع عمل و وسيع است (كازنو، 1376، 16).

رسانه هاي جمعي در معناي وسيع  كلمه شامل كليه وسايل ارتباطي است كه در سطحي گسترده به انتشار اطلاعات، اخبار، عقايد و نظرات مي پردازد. اين وسايل داراي تنوع فراواني است و طيف گسترده اي از ابزارهاي كنترل اجتماعي از جمله: روزنامه ها، كتاب، راديو، تلويزيون و شبكه هاي رايانه اي و …. را در بر مي گيرد.

اوج شكوفايي تحقيقات و پژوهش هاي مربوط به فهم فرآيند ارتباط جمعي مربوط به دهه هاي  1970، 1960 است. در طي اين سال ها موضوعات و مسائل خاصي همچون: آثار دراز مدت اجتماعي، فرهنگي و ايدئولوژيكي رسانه ها و روابط آنها با جامعه و مخاطب، ريشه هاي اجتماعي و روانشناختي پاسخ‌ها و واكنش هاي مخاطبان، اشكال محتوا، به ويژه اطلاعات مربوط به اخبار و واقعيت در عرصه پژوهش هاي ارتباطي مطرح شد (حسيني پاكدهي، 1376، 2).

رسانه هاي همگاني مانند مطبوعات، راديو، تلويزيون، سينما و امثال آنها و همچنين فرايند ارتباط همگاني در حال حاضر، بيش از هر زمان ديگري تحت بررسي و مطالعه دقيق و منظم قرار گرفته اند. اين مطالعات و تحقيقات گسترده حكايت از اهميت رسانه هاي همگاني به عنوان نهاد مهم اجتماعي مي كند. رسانه هاي همگاني صنعتي متحول و در حال رشد هستند. در اين رابطه، شرايط و زمينه را براي استخدام نيروي انساني، توليد كالاهاي هنري و معنوي و ارائه خدمات فراهم مي سازند.

 رسانه هاي همگاني در جامعه وسايل و ابزار قدرت هستند. همچنين آنها به عنوان جايگاهي به شمار مي روند كه از آنجا فرهنگ جريان مي يابد. در اين رابطه مي توان گفت رسانه ها بر شيوه هاي رفتاري، نحوه سلوك ها و سليقه هاي عمومي در جامعه و بر هنجارها اثر مي گذارد.

بدين ترتيب رسانه هاي همگاني به واسطه جامعيتي كه دارا هستند مي توانند ساير فرايندهاي ارتباطي را در سطوح زيرين خود تحت تأثیر قرار دهند. بدون ترديد، افراد بيشترين اطلاعات را مستقيماً از رسانه هاي همگاني دريافت مي كنند (مهرداد، 1380، 9و13).

  وظایف و کارکردهای رسانه:

کارکرد[1] عبارت است از حاصل یا نتیجه نوعی وجود یا عمل (حرکت) اشخاص یا اشیاء و از جمله پدیده‌های لمس ناپذیر چون الگوهای فرهنگی، ساختار های گروهی و نگرش‌ها.

به دیگر سخن کارکرد به معنای نقش یا اثری است که هر پدیده در زنجیره ای از پدیده‌هایی که با آن مرتبط می‌باشد، باقی می‌گذارد. دورکیم در کتاب تقسیم کار اجتماعی، کارکرد را در همین معنا به کار گرفته است. ویلیام اسکیدمور[2] معتقد است بهترین راه برای  فهمیدن این واژه در نظر گرفتن آن به عنوان یک اثر است و فونکسیون هرعملی، اثر آن است.

مرتن[3] نیز کارکردهای اجتماعی را به کارکردهای آشکار و پنهان و کارکردهای مثبت و منفی تقسیم کرده است، تا این تلقی به وجود نیاید که آثار اجتماعی یک رفتار یا نهاد اجتماعی، الزاماً از آثار آشکار و مثبت جامعه حکایت می‌کند (www.tebyan.net).

بنابراین هر سازمانی که در متن جامعه پدید می‌آید، باید دارای کارکردهایی در خدمت جمع و جامعه باشد و چنان تنظیم گردد که بتواند همانند یک تن، به صورتی هماهنگ، خدمات خود را به جامعه که منشا و موجد آن است، عرضه دارد. سازمان های ارتباطی نیز از این قاعده مستثنی نیستند وتقریباً همه محققان و دست اندرکاران مسائل و نیازهای جامعه، مخصوصاً صاحبنظران وسایل ارتباطی بدان اندیشیده اند (ساروخانی، 1385، 83). نیل پستمن[4] معتقد است: در حقیقت این وسایل ارتباط جمعی هستند، که در بعد گسترده ای از یک سو نقش روزافزون خود را بر آنچه بدان وقوف می‌یابیم، با آن آشنا شویم، رویاروی آن قرار می‌گیریم، هر آنچه را که تجربه می‌کنیم و آنچه را که به عنوان تجربه می‌اندوزیم.

آنچه را که به عنوان دانش می‌آموزیم و آن گونه که دانسته‌های خود را می‌سازیم و شکل می‌دهیم بر عهده گرفته‌اند و به آنها شکل و جهت می‌دهند: بلکه از سوی دیگر به گونه‌ای رو به تزاید به ما تحمیل می‌کنند که به چه بیندیشیم، چگونه بیندیشیم، چه و چگونه و چرا احساس کنیم، رابطه مان با خود و دیگران چگونه و به چه میزان باشد و… به بیان کلی، این وسایل ارتباط جمعی هستند که حاکمیت ما را برخود و بر اندیشه و بر احساس و ادراک ما و نیز بر روابط انسانی و اجتماعی ما از ما ربوده‌اند (پستمن، 1378، 15).

ژان کازنو درباره همین طرز اندیشه می‌نویسد: این اندیشه در نظر مردم چه عادی چه تحمیل کرده،  رواج یافت که وسایل ارتباط جمعی قدرتی فوق تصور دارند و می‌توانند افکار فلسفی و سیاسی را منقلب نموده شکل تازه ای بدان بخشند و به اختیار تمامی رفتارها را هدایت نمایند. بر اساس همین اصل این عقیده رواج یافت که مبارزات انتخابی از طریق تلویزیون، موجبات القای انتخاب کنندگان را فراهم می آورد، زیرا حزبی که بیش از همه از تلویزیون استفاده می‌کند، لزوماً از انتخابات، پیروز بیرون خواهد آمد (ساروخانی، 1385، 98).

[1] Function

[2] William Skidmor

[3] Merton

[4] Nile Postman

وظایف رسانه­ های خبری:

نیازهای روزافزون گروه­های وسیع انسانی به استفاده از وسایل ارتباط جمعی برای این وسایل وظایف اجتماعی متعددی پدید آورده است.

یکی از مهمترین وظایف رسانه­های خبری، اطلاع­رسانی، هوشیارسازی و گسترش دانش و اطلاعات مخاطبان در زمینه­هایی است که امکان دسترسی و تجربه مستقیم از رویدادها و موضوع­های مختلف برای آنها فراهم نباشد. در بین سازمان­ها و نهادهای گوناگونی که در جامعه فعالیت می­کنند، وظیفه جمع­آوری، تدوین و انتقال اطلاعات و تأمین نیازهای مخاطبان در زمینه­های مختلف بر عهده رسانه‌های خبری است.

دنیایی که در آن زندگی می­کنیم در بسیاری از موارد دور از چشم و ذهن ماست. این دنیا را باید شناخته، تبیین و متصور کرد. آنچه در صحنه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی رخ می‌دهد، برای همه مردم قابل دسترسی یا تجربه مستقیم نیست. وسایل ارتباط جمعی با ارائه اخبار و اطلاعات گوناگون –آگاهانه یا ناخودآگاه- می­کوشند به شکل­گیری ذهنیات ما از محیط اطراف کمک کنند.

ارائه اطلاعات درست به منظور دستیابی به واقعیت­های محیط اطراف با وجود عوامل گوناگونی که در فرایند انتقال اطلاعات از رویداد تا خواننده وجود دارد، کار ساده­ای نیست، عوامل مختلف “درون سازمانی” و “برون سازمانی” بر این فرایند تأثیر متقابل دارند.

بخش دوم: رسانه و اعتماد مخاطب

  اعتماد به عنوان پدیده ای مهم:

مفهوم اعتماد در علوم اجتماعی، برای بیان و تشریح رابطه میان دو طرف ارتباط استفاده می‌شود:

کسی که اعتماد می‌کند و کسی که مورد اعتماد قرار می‌گیرد. هر دو طرف هدفمند در نظر گرفته می‌شوند و قصد برطرف کردن نیازهای خود را دارند (Coleman, 1990, 96). همچنین همه‌ی تعاریف اعتماد (برای مثال، Bradach & Eccles, 1989; Fenton, 2000; Gambetta, 1988) بر این نکته تأکید دارند که برای برقراری اعتماد، طرف اعتماد کننده باید کمی‌تردید و دو دلی داشته باشد. به زعم سلیگمن[1]، زمانی که اعتماد برقرار می‌شود، شخص اعتماد کننده هیچ راهی برای بررسی اهداف و ویژگی‌های شخص اعتماد شوند در اختیار ندارد.

علی‌رغم زیان‌هایی که اعتماد کننده را تهدید می‌کند (Coleman, 1990)، اعتماد انتظار و توقعی است که در اثر تعامل با شخص اعتماد شونده به دست می‌آید. با قرارگرفتن شک و تردید در این موقعیت، اعتبار به عنصری مرکزی در اعتماد تبدیل می‌شود. بنابراین راتر[2] اعتماد را چنین تعریف می‌کند: “انتظار یا توقعی که یک فرد یا گروه در قبال حرف، قول، گفته‌ها و نوشته‌های فردی دیگر می‌تواند داشته باشد و به آن اتکا کند. مفهوم اعتماد، کلیدی برای درک ما نسبت به رفتارهای انسانی متفاوت است.

برای روانشناسان، اعتماد پیش نیاز بنیادین برای هر سازواره ی اجتماعی انسان مدار است. (Eisenstadt & Roniger, 1984). بدون وجود سطوحی از اعتماد، رفتارهای جمعی “کنش پذیری” لازم را نخواهند داشت (Frank, 1988; Orbell & Dawes, 1991). سیاستمداران دریافته اند که اعتماد میان فردی و سازمانی با مشغله‌های شهرنشینی (Putnam, 1993) و رفتارهای خاص سیاسی مثل پرداخت مالیات در ارتباط است (Scholz & Lubell, 1998). به عبارت دیگر، میزان ناچیز اعتماد سیاسی تا حد اندکی قادر به پیش‌بینی رفتارهای قابل تشریح برای نظام سیاسی خواهد بود، مثل “شرکت در اغتشاشات” (Gamson, 1968; Paige, 1971).

روانشناسان دریافته اند که بی اعتمادی با نگرانی، بیماری و تشویش همراه است (Mirowsky, 1986 & Ross). در روانشناسی اجتماعی، اعتماد با کار گروهی در ارتباط است (Porter, 1996 & Lilly). با در نظر گرفتن اعتماد به عنوان یک سرمایه اجتماعی (Putnam, 1993)، این نکته قابل پذیرش است که اقتصاددانان، اعتماد را یک عامل مهم در تسهیل فعالیت‌های اقتصادی مختلف ‌می‌دانند (Cummings & Bromiley, 1996; Lorenz, 1999).

همچنین اعتماد، در علومی ‌همچون مردم شناسی، روابط بین الملل، تاریخ، زیست شناسی اجتماعی[3] و همین طور در مدیریت و آموزش و پرورش و بهداشت به عنوان متغیری مستقل به حساب می‌آید. به طور خلاصه، اغراق نیست اگر بگوییم اعتماد تقریباً در تمامی‌تعاملات انسانی نقش مهمی ‌ایفا می‌کند. این بدان مفهوم است که اعتماد تقریباً در تمام جنبه‌های زندگی اجتماعی، پیامد و نتایجی به دنبال خواهد داشت.

پس چرا نباید بررسی کنیم که آیا اعتماد به رسانه‌ های خبری، الزامی ‌برای مصرف رسانه ای و واکنش به رسانه‌های خبری در پی خواهد داشت، یا خیر؟ در واقع جالب است که با در نظر گرفتن نقش اساسی اعتماد در علوم اجتماعی، بی اعتمادی در رسانه توجه چندانی به خود جلب نکرده است.

[1]Seligman-1997

[2]Rotter-1967

[3]sociobiology

رسانه و اعتماد مخاطب:

رسانه در دنیای امروز نمی‌تواند صرفاً به فراگیر بودن خود ببالد؛ بلكه رسانه‌های امروز به دنبال ارتباط‌های گروهی هستند تا تأثیر پیام آنان تخصصی‌تر و بالطبع بیشتر نزدیك به مطلوب‌نظر آنان باشد در نتیجه طبیعی است كه مخاطبِ خود را در گروه‌های سنی، جمعیتی و فرهنگی خاص جست‌وجو می‌كنند و تلاش می‌كنند تا برنامه‌های خود را متناسب با دیدگاه‌ها، عقاید و فرهنگ آن مخاطبان، به نمایش بگذارند. در واقع یكی از اصولی كه رسانه‌های جمعی به‌ ویژه تلویزیون به دنبال آن است، مخاطب‌سازی است.

به عبارت دیگر نیروهای اجتماعی یا همان افكار عمومی یكی از پتانسیل‌ها و نیروهای نهفته و دارای اهمیتی است كه امروزه بسیاری از نظام‌ها تلاش می‌كنند با در اختیار گرفتن و جهت‌دهی به آنها، در جهت تثبیت و پویایی خود یاری بجویند. بنابراین یك رسانه برای حضور همیشگی و درخور توجه نیاز به مخاطب و البته اعتماد او دارد.

پوشش آنتن‌های یك رسانه و فراگیری آن، هر قدر هم گسترده باشد، اگر اعتماد مخاطبان را به همراه نداشته باشد، عنوان رسانه را یدك كشیدن، خود اطلاق نامعمولی است. به جرأت می‌توان گفت كه برای هیچ رسانه‌ای به اندازۀ تلویزیون، مخاطب مهم نیست. از این‌ رو می‌كوشد سلایق و علاقه‌های گوناگون مخاطبانش را پاسخگو باشد و این موضوع در راستای كارآمدی رسانه بسیار مورد توجه است تا بتواند ارتباطی دوسویه میان مخاطبان و تلویزیون برقرار نماید.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های علوم اجتماعی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و مأخذ:

1. اتكينسون، رتيال و ديگران، زمينة روانشناسي، 1369، ترجمه: گروه مترجمان، انتشارات رشد، چاپ دوم.
2. اسدي، علي، افكار عمومي و ارتباطات، 1371، انتشارات سروش.
3. اسولیوان، تام و دیگران، مفاهیم كلیدی ارتباطات، 1385، ترجمه: سیدحسن رئیس‌زاده، تهران: فصل نو، چاپ اول.
4. ایران نژاد پاریزی، مهدی، روش تحقیق در علوم اجتماعی، 1382، تهران، مدیران
5. اینگلیس، فرد، نظریه رسانه ها، 1377ترجمه محمود حقیقت کاشانی، تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیما.
6. بديعي، نعيم و حسين قندي، روزنامه نگاري نوين، 1382، تهران: دانشگاه علامه طباطبايي، چاپ سوم.
7. بدیعی، نعیم، روزنامه نگاری خبری، 1368، تهران: انتشارات مرکز رسانه.
8. بدیعی، نعیم، قندی،حسین، روزنامه نگاری نوین، 1378، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
9. بیکر ترز ال، نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، 1386، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران، نشر نی.
10. پرایس، وینست، افکار عمومی، 1382، ترجمه: علی رستمی و الهام میر تهامی، تهران: انتشارات مطالعات راهبردی.
11. …
12. …