دین از دیدگاه علامه طباطبایی و كاركردهای اجتماعی آن

دین از دیدگاه علامه طباطبایی

دین از دیدگاه علامه طباطبایی و كاركردهای آن

دین از دیدگاه علامه طباطبایی

فصل چهارم: دین از دیدگاه علامه طباطبایی و كاركردهای اجتماعی آن …

بخش اول: كلياتي درباره علامه طباطبایی  ..

1- زندگی و آثار علامه طباطبایی  ..

آثار علامه طباطبائی..

2- انديشه­هاي اصلي علامه طباطبایی و نوآوريهاي او در ابعاد مختلف…

3- رويكرد روش شناسي علامه طباطبايي در دين پژوهي..

4- هستي شناسي علامه طباطبایی  ..

5- انسان شناسي..

بخش دوم: دين و كاركردهاي فردي و اجتماعي آن از ديدگاه علامه طباطبایی   – دین از دیدگاه علامه طباطبایی ..

1- دين و ابعاد آن..

2- دين و نظريه فطرت علامه.

3- دين و ماهيت اجتماعي آن..

4- كاركردهای دين از ديدگاه علامه طباطبايي..

1-4- پيش فرضهاي علامه طباطبايي در بحث كاركرد دين..

1-1-4- حقانيت دين و خدا

2-1-4- قرآن و سنت…

3-1-4- سازگاري عقل و دين.. عل

4-1-4- شريعت سخنگو.

5-1-5- دو ساحتي بودن دين..

2-4- کارکردهای فردي و اجتماعي دين از ديدگاه علامه.

1-2-4-كاركردهاي فردي دين..

1-1-2-4- كاركردهاي نگرشي دين..

1- كاركردهاي نگرش ايماني در قرآن..

2- كاركردهاي معرفت زايي دين..

1-2- خداشناسی..

2-2- پيامبرشناسي..

1-2-2- تبيين خصوصيات پيامبران..

2-2-2- معرفي انگيزه بعثت پيامبران..

3-2- معاد شناسي دین از دیدگاه علامه طباطبایی ..

2-1-2-4- کارکردهای دين در عرصه اخلاق..

1- شناخت فضائل و رذائل اخلاقی..

2- تربيت اخلاقي..

3- پشتیبانی از اصول اخلاقی و ضمانت اجرای آن..

3-1-2-4- تامين سعادت دنيوي و اخروي انسان..

4-1-2-4- تأمين بهداشت جسمي و روحي انسان..

2-2-4- كاركردهاي اجتماعي دين..

1-2-2-4- اصلاح جامعه.

2-2-2-4-ايجاد وحدت و همبستگي اجتماعي..

3-2-2-4- تنظيم زندگي اجتماعي انسان..

4-2-2-4- شكوفايي تمدن و فرهنگ…

5-2-2-4- حفظ منافع افراد ورفع اختلافات اجتماعي..

6-2-2-4- کارکردهای اجتماعي دین در عرصه احكام عملي(فقه)

1-كلياتي در باب احكام عملي..

1-1- معناي لغوي و اصطلاحي احكام.

2-1-موضوع و گستره احكام.

3-1- ابواب فقه از نظر علامه طباطبایی  ..

1-3-1- عبادات :

2- 3-1- معاملات :

3-3-1- سياسات (احكام ):

2- كاركردهاي اجتماعي احكام ديني بر حسب ابواب فقهي..

1-2- فقه عبادي و كاركردهاي اجتماعي آن..

1-1-2- كاركرد اجتماعي نماز

2-1- 2- كاركرد اجتماعي حج..

3-1-2- نماز، روزه و حج وسيله رفع اختلافات طبقاتي..

4-1-2- كاركرد اجتماعي خمس و زكات…

2-2- فقه معامله اي و كاركردهاي اجتماعي آن..

1-2-2- قوام و ثبات اجتماعي..

2-2- 2- تأمين عدالت اجتماعي..

3-2-2- معاملات اقتصادي  باطل و كاركردهاي منفي آن..

1-3-2-2- معاملات ربوي..

2-3-2-2- كم فروشي..

3-2- فقه سياسي و كاركردهاي اجتماعي آن..

1-3- 2- حكومت ضامن اجراي احكام فقهي و حكومتي..

2-3- 2- حكومت حافظ حقوق و منافع اجتماعي انسان..

منابع دین از دیدگاه علامه طباطبایی

بخش اول: كلياتي درباره علامه طباطبایی

بخش دوم: دين و كاركردهای فردی و اجتماعي آن از ديدگاه علامه طباطبایی – دین از دیدگاه علامه طباطبایی

بخش اول:كلياتي درباره علامه طباطبایی

یکی از متفکران گرانقدر عالم اسلام مرحوم علامه طباطبایی –ره- است، قبل ازاينكه به دين شناسي علامه طباطبايي وكاركردهاي اجتماعي دين از ديدگاه ايشان بپردازيم، لازم است نگاهي كلي به زندگي و انديشه­هاي اصلي و آثار او بياندازيم اما چون دين شناسي علامه مبتني بر انسان شناسي اوست و انسان شناسي او مبتني بر هستي شناسي اش مي­باشد، توضيحي هر چند كوتاه درباره انسان شناسي و هستي شناسي او خواهيم داد.

  زندگی و آثار علامه طباطبایی

علامه سید محمد حسین طباطبائی از یکی از خاندانهای بزرگ علم برخاسته، ولادت ایشان در پایان سال 1321 هجری قمری مصادف با 1282 شمسی در تبریز به وقوع پیوست [1]. در سن پنج سالگي مادر گرامي خود و در سن نه سالگي پدر خود را از دست دادند . پس از آن وصي شرعي پدرشان كه از بستگانشان نيز بود سرپرستي او و برادرش را به عهده گرفت.به دليل اين فراز و نشيب، سيدمحمدحسين، تا نه سالگي دست به كتاب و قلم نبرد و پس از آن راهي مكتب خانه شد . او در مدت شش سال(1296-1290)پس از آموزش قرآن كه در آن روزگار و پيش از ديگر مواد آموزشي تدريس مي­شم، كتاب هايي از قبيل گلستان و بوستان سعدي، نصاب الصبيان ، اخلاق مصور، انوارسهيلي، تاريخ معجم، منشات امير نظام و ارشاد الحساب را فرا گرفت و سپس وارد حوزه علميه شد.

از سال1297-1303ه.ش در ظرف هشت سال، او مجموع كتاب­هاي مربوط به دوره سطح حوزه را آموخت.عشق به معارف اسلامي، علامه (ره)را از زادگاه به نجف اشرف كشاند[2]و ده سال در آن مرکز بزرگ تشیع به تکمیل معلومات خود در شعب مختلف علوم اسلامی پرداخت. فقه و اصول را نزد استادان معروف “نائینی و کمپانی” و فلسفه را نزد “سید حسین بادکویی” که خود از شاگردان جلوه و آقا علی مدرس بود و رياضيات را نزد آقا سيد ابوالقلسم خوانساري و اخلاق را در م محضر “حاج میرزا علی قاضی” که در حکمت عملی و عرفان، مقامی بس ارجمند داشتند تلمذ کرد.

سپس در سال 1314 به زادگاه خود مراجعت فرمود. تحصیلات مدرس بود و ریاضیات را نزد “آقا سید ابوالقاسم خوانساری” و اخلاق را در علامه طباطبائی فقط محدود به سطوح عادی فقه نبود بلکه علاوه بر عمیق ترین تحصیلات در صرف و نحو و ادبیات عرب و فقه و اصول، ایشان یک دوره کامل از ریاضیات قدیم از «اصول» اقلیدس تا «مجسطی» بطلمیوس و نیز فلسفه و کلام و عرفان و تفسیر را فرا گرفت و در این علوم به مرحله اجتهاد نائل آمد.

شهرت علامه طباطبائی در تهران و حوزه های دیگر علمی ایران خارج از تبریز هنگامی آغاز شد که در اثر حوادث سیاسی جنگ دوم جهانی و عواقب بعد از آن، ایشان از مسقط الراس خود به قم مهاجرت کرد و از سال 1325 در آنجا ساکن شد و بدون کوچکترین سر و صدا مجالس درس خود را در تفسیر و حکمت آغاز کرد و در سفرهای پیاپی به تهران با علاقه مندان به حکمت و معارف اسلامی نیز تماس حاصل نمود و حتی از بحث و مناظره با مخالفان دین و حکمت، دریغ نورزید و از راه عقل و منطق، بسیاری از افرادی را که از طریق صواب منحرف شده بودند.

به درک حقایق دینی و حکمی نایل ساخت و توانست در عرض بیست و چند سال اخیر، اثر عمیقی از خود نه تنها در طبقه روحانیت بلکه بین عده­ای از طبقه متجدد و تحصیل کرده در غرب بجا گذارد. سالیان دراز هر پاییز بین ایشان و استاد هنری کربن مجالسی با حضور جمعی از فضلا و دانشمندان تشکیل شده است که در آن مباحثی حیاتی درباره دین و فلسفه و مسائلی که جهان امروز در مقابل شخص معنوی و جوینده حقیقت قرار می­دهد، مطرح می­شود و این جلسات نتایج بسیار مهمی به بار آورده است.

در حوزه علمیه قم، خدمت بزرگ علامه طباطبائی، احیای علوم عقلی و نیز تفسیر قرآن کریم بوده است. به تدریج ایشان تدریس سطوح اساسی حکمت مانند کتاب «شفا» و «اسفار» را متداول ساخت، شاید حتی مهمتر از خدمت ایشان به حکمت که از طریق تربیت عده کثیری از طلاب و نشر کتاب انجام پذیرفته است، توجه علامه طباطبائی به اهمیت تربیت اخلاقی و تزکیه نفس بین شاگردان خود بوده است. ایشان در واقع به تنهایی مکتب جدیدی در تربیت افرادی که علم و اخلاق را تواما توسعه داده­اند تاسیس کرده و اشخاصی بس لایق به جامعه تقدیم داشته و همواره لزوم توام کردن آموزش و پرورش را تایید کرده است.[3]

[1]– محمدحسين طباطبايي، شيعه در اسلام، قم : دفتر انتشارات اسلامي، بي تا، ص10

[2]– قاسم اخوان نبوي، فطرت و خرد:سيري در زندگي و افكار علامه طباطبايي، چاپ اول، تهران:كانون انديشه جوان، 1387، ص16

[3]– محمد حسين طباطبايي، شيعه در اسلام، پيشين، صص11-12

جهت مشاهده و دانلود  دیدگاه های اساسی درباره كاركرد های دین کلیک کنید .

رويكرد روش شناسي علامه طباطبایی در دين پژوهي – دین از دیدگاه علامه طباطبایی

روش علامه طباطبايي در دين پژوهي درون ديني است، وي، قرآن و سنت را نخستين منابع دين مي­داند، و معتقد است كه بخشي از معارف اسلامي كه احكام و قوانين شريعت مي­باشد قرآن كريم تنها كليات آنها را متضمن است و روشن شدن تفاصيل آنها مانند احكام نماز و روزه و دادو ستد و ساير عبادات و معاملات بر مراجعه به سنت (حديث اهل بيت) متوقف است.

و بخش ديگر ازدين معارف اعتقادي و اخلاقي است اگر چه مضامين و تفاصيل آنها قابل فهم عموم مي­باشد ولي در درك معاني آنها روش اهل بيت را بايد اتخاذ كرد و هر آيه قرآني را با آيات ديگر توضيح داد.بنابر اين به نظر علامه «روش تفسير قرآن به قرآن » روش اهل بيت مي­باشد [1]. ايشان نيز در تفسير الميزان از اين روش بهره گرفته است. وبا استفاده از آن، در صدد پاسخگويي به همه مسائل مربوط به دين است. [2]

دفاع عقلاني از دين در مكتب علامه (ره) جايگاه والايي داردو معتقد است كه:

« نه تنها قرآن، عقل را از اعتبار ساقط نكرده، بلكه اعتبار قرآن و كلام خدا بودن آن نيز با عقل ثابت مي­شود…»[3]

وي مي­كوشد تا حد امكان مصلحت احكام ديني را با دلايل عقلي تبيين نمايد و پيوندي ماهوي ميان دين و فلسفه و وحي و عقل برقرار سازد.  او جدايي دين الهي از فلسفه الهي را ستمي بس بزرگ مي­داند.وي عقل را زير بناي دين و تعقل را شيوه تحصيل آن مي­داند و معتقد است كه عقل همپاي وحي، حجت و خدشه ناپذير است و حقيقت پيام وحي را بي تعقل نمي توان يافت . آنچه از انديشه علامه، به ويژه با استناد با الميزان بدست مي­آيد، اثبات و تبيين مدبرانه مصلحت عقلي احكام ديني در امور اجتماعي است ؛ زيرا دين اسلام در تمام قوانين خود جانب عقل را لحاظ نموده است.  [4]

هستي شناسي علامه طباطبایی

نقطه آغازين و محوري آموزه­هاي شيعه ، اعتقاد به توحيد است، توحيد يعني تنها خداوند خالق و مالك هستي است و همانا او مالكيت مطلق بر جهان و عالم خلقت دارد و عالم خلقت با تمام ابعادش مخلوق اوست و تنها اراده اي كه بر جهان هستي حاكم است ، اراده الهي مي­باشد . علامه طباطبايي در اين باره مي­نويسد : مقصد نهايي كه اسلام مي­خواهد جامعه بشري را بر اساس آن بسازد و به وحدت برساند ، دين توحيد و يگانه پرستي است ، لذا اسلام قوانين را بر اساس توحيد وضع كرده است.[5]
علامه معتقد است كه عالم هستي و تمام اجزاي آن با نظامي كه در آن جاري است به سوي غايات و نتايج صالحي پيش ميرود، نتايجي كه براي همان نتايج خلق شده و باز اين عالم هستي كه مجموعش به سوي يك هدف در حركت است، هر يك از اجزايش راهي جداگانه دارد غير از آن راهي كه ساير اجزاءدارند، راهي كه آن جزءبا اعمال مخصوص به خودش آن را طي مي­كند و اين هم واضح و ضروري است ، كه بيرون شدن يك جزءاز آن خطي كه برايش ترسيم شده و تباهي آن نظمي كه براي آن و غير آن لازم بوده ، باعث مي­شود ساير اجزاء با  آن هماهنگي نكنند و در عمض با آن بستيزند ، اگر توانستند آن را به راه راستش بر مي­گردانند وبه وسط راه و حد اعتدال بكشانند كه هيچ و اگر نتوانستند، نابودش نموده و آثارش را محو مي­كنند، تا صلاح خود را حفظ نموده و عالم هستي را بر قوام خود باقي بگذارندو از انهدام و تباهي نگه دارند. [6]

  انسان شناسي و دین از دیدگاه علامه طباطبایی

انسان شناسي علامه طباطبايي به طور طبيعي تحت تأثير هستي شناسي ايشان خواهد بود. مبناي علامه ( ره ) در رابطه با انسان اين است كه : انسان موجودي است مركب از دو بعد جسماني و روحاني. اين دو بعد در زندگي دنيوي انسان، ملازم و همراه يكديگرند. بعد از مرگ، بدن مادي از بين مي­رود، اما بعد روحاني انسان به زندگي خود ادامه مي­دهد. بر همين اساس، سعادت انسان در سعادت روح و بدن او است. استفاده از نعمت­هاي مادي و فضايل اخلاقي، سعادت زندگي دنيا و آخرت انسان را تأمين مي­كند ، اما فرو رفتن در لذايذ مادي و اهمال از سعادت روح، او را به شقاوت مي­رساند.[7]

به اعتقاد علامه (ره) انسان – مانند ساير انواع مخلوقات – داراي فطرت و خلقت مخصوص به خود مي­باشد و دقيقاً مانند ساير موجودات حركت او به سوي كمال و سعادت، تنها بر اساس همين فطرت تعريف مي­شود.[8] از جمله اين دانسته­هاي فطري اين است كه انسان مي­داند هر چيزي را كه در طريق كمال او مؤثر است، بايد به استخدام خود درآورد. اين در بشر وجود دارد كه بايد به هر طريقي كه ممكن است به نفع خود و براي بقاي حياتش از موجودات ديگر استفاده كند. او به استعمار و استثمار حيوانات اكتفا ننموده، دست به استخدام همنوع خود مي­زند و به هر طريقي كه برايش ممكن باشد آنان را به خدمت مي­گيرد، در هستي و كار آنان تا آنجا كه ممكن باشد تصرف مي­كند.(اصل استخدام)

بشر همچنان به سير خود ادامه داد تا به اين مشكل برخورد كه هر فردي از فرد يا افرادديگر همان را مي­خواهد كه ديگران از اومي خواهند، لاجرم ناگزير شد اين معنا را بپذيرد همانطور كه او مي­خواهد از ديگران بهره كشي كند بايد اجازه دهد ديگران هم به همان اندازه از او بهره كشي كنند و همين جا بود كه پي برد به اينكه بايد اجتماعي مدني و تعاوني تشكيل دهد.[9]

جهت مشاهده و دانلود دین از دیدگاه دوركیم و كاركردهای اجتماعی آن کلیک کنید .

دین از دیدگاه علامه طباطبایی و کارکرد های آن

كاركرد دين به دنبال اين است كه بگويد دين پاسخگوي چه نيازي از نيازهاي انسان است، اين عنوان ، از مباحث جديد كلامي است، كه در كلام سنتي نيز با عناويني متفاوت و به صورت سربسته و پراكنده مانند آثار دين، نقش دين در زندگي فردي و اجتماعي ، فوائد بعثت انبياءو…مطرح بوده كه نشانگر پيشينه اين بحث نزد متكلمان و دانشمندان مسلمان است.[1]

در مباحث گذشته گفتيم كه دين از نظر دوركيم در بعد اجتماعي خلاصه مي­شود .  بر اساس تعريفي كه او از دين ارائه مي­دهد، دين را مجموعه اي از باورها و مناسك مي­داندكه تنها بعد مناسكي دين از نظر وي كاركرد اجتماعي دارد، و باورهاي ديني از نظر او كاركردي ندارند . اما دين از نظر علامه طباطبايي از مجموعه اعتقادات، اخلاق ودستورات عملي‌ تشکیل یافته است كه به رفع نيازمنديهاى انسان اعم از دنيوى و اخروى، جسمى و روحى، فردى و اجتماعى می­پردازد و نقش­هاي زيادي در زندگي دنيوي و اخروي، جسمي و روحي و فردي و اجتماعي دارد .

علاوه بر اين، خود دين درسطوح ديگراجتماعي از ديدگاه ايشان نيز كاركردهاي ديگري دارد، كه اين كاركردها ي اجتماعي مضاف بر كاركردهايي است كه براي ابعاد سه گانه دين مطرح ميكند . لذا در اين بخش در ضمن بيان كاركردهاي فردي و اجتماعي دين در سطوح مختلف فرهنگي ،سياسي و… كاركردهاي ابعاد مختلف دين از ديدگاه علامه طباطبايي را هم بيان مي­كنيم . اما قبل از اينكه به بيان اين كاركردها بپردازيم، لازم است كه پيش فرض­هاي علامه طباطبايي را در بحث كاركردهاي دين مطرح نماييم تا بدين وسيله تفاوت دوركيم و علامه (ره) را هنگام بحث از كاركرد دين روشن كرده باشيم.

[1]– اسدرشيدي تبريزي، پيشين، ص48

کارکردهای دين در عرصه اخلاق- دین از دیدگاه علامه طباطبایی

دین از دیدگاه علامه طباطبایی که پيش از هر بحثى پيرامون كاركردهاى دين در عرصه اخلاق لازم است.براي روشن تر شدن موضوع ابتدا معناى لغوى و اصطلاحى اخلاق از دیدگاه علامه (ره)رابيان مي­كنيم زيرا تا تعريفى دقیق از اخلاق صورت نگيرد، نمى توان به درستي كاركرد دين درعرصه اخلاق و يا رابطه آن دو را بيان نمود.

از نظر علامه اخلاق جمع «خلق» است و خلق به یک صورت ادراکی می­گوییم که در درون انسان جایگیر شده و در موقع مناسب در درون انسان جلوه کند و او را به اراده عمل وا می­دارد.[1]به عبارت دیگر «خلق» ملکه­ای نفسانی است که اگر افعال بدنی مطابق اقتضای آن ملکه بخواهد از آدمی سرزند، آسان سر می­زند، خواه آن فعل از فضایل باشدمانند شجاعت، عفت و امثال آن، و چه از رذایل مانند حرص و جبن و امثال آن.[2]

در تعریف اخلاق نیز تعابیر گوناگونی از علامه طباطبایی نقل شده است از جمله :

«اخلاق عبارت است از ملكات راسخه در روح و در حقيقت وصفى است از اوصاف روح»[3].

 و نیز می­گوید:

«علم اخلاق یعنی علمی که از ملکات انسانی که مربوط به قوای نباتی و حیوانی و انسانی اوست صحبت می­کند و او را به فضائل و رذایل اخلاقی آشنا می­سازد تا بتواند صفات فاضله را کسب کرده و از رذائل بپرهیزد، و بدین وسیله سعادت علمی خود را تکمیل نموده و اعمالی از او سر زند که موجب ستایش اجتماع گردد.»[4]

از این تعریف چند مطلب را می­توان استفاده کرد:

1. در جامعه بخشی از افعال به خوبی و بدی توصیف می­شوند مثلا همه قبول دارندکه پیمان شکنی کاری بد و امانت داری کاری نیک است و هیچ اختلافی در حکم به بدی و یا خوبی آنها وجود ندارد.
2. گاهی عمل به گزاره­ای از گزاره های اخلاقی مایه زیان شخصی و عمل بر خلاف آن به حال انسان سود آور است، علم اخلاق راه تحصیل ملکات نیک و بد را به انسان می­آموزد، تا در سایه این حالات نفسانی، کار های نیک از انسان به خوبی سر بزند و یا پرهیز از افعال بد، به سهولت صورت پذیردو اصل اخلاقی را بر سود و زیان خود مقدم بدارد.لذا فعل اخلاقي فعلي است كه هدف از آن، جلب منافع مادي و دنيوي نباشد.
3. پیش از تحصیل حالات و ملکات نفسانی باید آنها را شناخت سپس به دنبال تربیت و تهذیب بر آمد تا نفس به آن صفات نیک آراسته شود.
4. آراسته شدن به اخلاق باعث می­شود که انسان به کمال و سعادت دست یابد و لذا رابطه­ای مستقیم میان اخلاق باکمال و سعادت آدمیان وجود دارد.
5. اخلاق مانند علوم دیگر دارای موضوع و مسائلی است که آن را از دیگر دانش های بشری متمایز و جدا می­سازد و موضوع آن، نفس انسانی- آن نظر که شایستگی آراستگی با ملکات خوب و بد را داراست-می باشد.[5]

پس از روشن شدن مفهوم اخلاق از دیدگاه علامه، اينك بايدديد كه كاركرد دين در عرصه اخلاق از منظر مرحوم علامه طباطبايى چيست؟ با استفاده از گفتار و نوشتار اين انديشمند بزرگ، مى توان نقش دين را در عرصه اخلاق در موارد زیر مطرح کرد:…

[1]– محمد حسين طباطبايی، بررسی های اسلامی، ج  1 ,پيشين، صص83-84

[2]–  محمد حسين طباطبايی، تفسير الميزان، ج 19، پيشين، صص618-619

[3]– همان، ج 6، ص367

[4]–  همان، ج 1، ص558

[5] -رضا رمضاني ،پيشين ،صص181-182

 ابواب فقه از نظر علامه طباطبایی

ابواب فقه از نظر علامه (ره) عبارتند از:

عبادات :

عبادات بخشي از قوانين عملي ودستوراتي است كه در آنها فقط رابطه انسان با خدا تبيين گرديده است. [1]در اين اعمال قصد تقرب به خدا در آن شرط شده است، يعنی صرفاً برای رضای خدا بايد انجام شود مانند نماز، روزه، خمس، صوم، اعتكاف، حج، عمره، جهاد امر به معرف و نهي از منكرو غيره. [2]

معاملات :

در اين اعمال قصد تقرب به خدا شرط نيست، و اگر به قصد و غرضی دیگر نیز صورت گیرد صحیح است.اما وقوع آن­ها موقوف به اجراءصیغه خاص مي­باشند، این نیز به نوبه خود دو نوع است :یا این است که آن صیغه باید به وسیله دو طرف خوانده شود، یکی طرف ایجاب باشد و یکی طرف قبول، و یا آنکه نیازی به دو طرف ندارد صیغه­ای است یک جانبه.

اگر از نوع اول باشد «عقد» نامیده می­شود مانند بیع، اجاره، نکاح، تجارت، رهن، مفلس، حجر، ضمان، صلح، شركت، مضاربه، مزارعه، مساقات، وديعه، عاريه، اجاره، وكالت، وقوفات، و صدقات، سكنى، حبس، سبق و رمايه، وصيت و نكاح که یک طرف ایجاب می­کند و طرف دیگر قبول.  و اگر صرفا یک فرد به تنهایی می­تواند اجرا کند بدون نیاز به طرف دیگر «ایقاع» نامیده می­شود.مانند «ابراء»یعنی صرف نظر کردن از طلب خود، یا طلاق، عتق، خلع، مبارات، ظهار، ايلا، لعان، عتق، تدبير و مكاتبه، اقرار، جعاله، ايمان، نذر.

سياسات (احكام ):

قصد قربت شرط صحت اين اعمال نيست، و وقوع آن موقوف به اجراءصیغه خاص نیست. مانند ارث، حدود، دیات و غیره. [3]

پس از بيان اين كليات و روشن شدن ابواب مختلف فقه از ديدگاه علامه طباطبايي، به مبحث اصلي باز مي­گرديم.

كاركردهاي اجتماعي احكام ديني بر حسب ابواب فقهي

علامه طباطبايي كاركردي فردي و اجتماعي را براي احكام عملي بيان مي­كند،اما در اين نوشتارمجال پرداختن به همه آنها وجود ندارد. به همين خاطر با توجه به اينكه موضوع اين پژوهش كاركردهاي اجتماعي دين است، ما هم در اين قسمت، بنابر تقسيم بندي كه ايشان از ابواب مختلف فقه مي­كند، به بيان كاركردهاي اجتماعي دين در سه عرصه فقه عبادي، فقه معامله اي و فقه سياسي مي­پردازيم.

فقه عبادي و كاركردهاي اجتماعي آن

فقه اسلامى در حوزه فرد و زندگى فردى انسان، ضوابطى قرار داده و به رابطه انسان با خالقش نظام بخشيده است مثل اينكه براى حفظ عقل او، مشروبات الكلى را تحريم كرده، و براى سلامت جسم او و خلوص روح و رشد و تقويت اراده او، روزه را واجب ساخته و براى صحّت و بقاى سلامتى اش اضرار به نفس را حرام كرده است.

به نظر علامه (ره)يكي از افتخارات اسلام مساله عبادات است. مردم مذاهب ديگر مانند يهود و نصاري طبق دستور ديني خود در غير معبد­هاي عمومي از عبادت محرومند و از نظر قانون مذهبي جز در كليسا و معابد خود نمي توانند عبادتي انجام دهند و نماز بخوانند، ولي در اسلام اين محدوديت برداشته شده است و هر فرد مسلماني موظف است كه وظيفه عبادي خود را در هر حال كه باشد انجام دهد، بالجمله در هر حال بايد عبادت خود را مناسب آن حال انجام دهد و اين خود يكي از اسرار موفقيت اسلام است.

پيامبر اكرم (ص)فرمود:«براي من همه روي زمين معبد و پرستشگاه است» به همين مناسبت شارع اسلام نماز و روزه و حج را در مرحله اول، فردي قرار داده به اين معنا كه از هر فرد انجام آنها را خواسته و موقوف به حضور جماعت ندانسته، ولي در مرحله دوم فوائد اجتماعي آن عبادات را هم از نظر دور نداشته و جنبه اجتماعي به آنها داده است. [4]اينك به كاركردهاي اجتماعي برخي از احكام عبادي از نظر علامه اشاره مي­كنيم:…

جهت مشاهده و دانلود تضاد دین و عرفان در دیوان حافظ کلیک کنید.

دین از دیدگاه علامه طباطبایی

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های علوم اجتماعی کلیک کنید.

فهرست منابع دین از دیدگاه علامه طباطبایی

نمونه ای از فهرست منابع جهت مشاهده بیشتر

* قرآن کریم.

الف) کتابها

1. آرون، ريمون، مراحل اساسي انديشه در جامعه شناسي، ترجمه باقر پرهام، جلد دوم، چاپ اول، تهران:سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، 1363.
2. ابوالحسن تنهايي، حسين ،13 جستار در تاريخ جامعه شناسي ،بي جا:انتشارات فتح ،1373
3. ـــــــــــــــــــــــ ، حسين، تاريخ انديشه و نظريات جامعه شناسي از ابتدا تا كنون جامعه شناسي در اديان، چاپ دوم، تهران، انتشارات بهاباد، 1373.
4. ـــــــــــــــــــــــ ، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی، چاپ دوم، گناباد. نشر مرندیز، 1374.
5. اخوان نبوي، قاسم، فطرت و خرد:سيري در زندگي و افكار علامه طباطبايي، چاپ اول، تهران:كانون انديشه جوان، 1387.
6. اشرف، احمد، مفهوم­ها و مكتبها: فونكسيوناليسم، نامه علوم اجتماعي، شماره1، 1347.
7. اميل دوركيم، در باره تقسيم كار اجتماعي، ترجمه باقر پرهام، چاپ دوم، تهران، نشر مركز، 1384.
8. ـــــــــــ ، صور بنياني حيات ديني، ترجمه باقر پرهام، چاپ اول، تهران، نشر مركز، 1383.
9. ايازي، سيد محمد علي، جامعيت قرآن، چاپ اول، رشت، انتشارات كتاب مبين، 1378.
10. باتامور، تي، بي، جامعه شناسي، ترجمه سيد حسن منصور و سيد حسن حسيني كلجاهي، چاپ دوم، تهران :شركت سهامي كتابهاي جيبي با همكاري انتشارات فرانكلين، 2536.
11. باقي نصر آبادي، علي ، سيري در انديشه­هاي اجتماعي شهيد مطهري، قم :دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، مركز انتشارات، 1377.
12. بي ريا، ناصر و ديگران، روان شناسي رشد (2)با نگرش به منابع اسلامي، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت، 1375.
13. پالس، دانيل، هفت نظريه در باب دين، ترجمه ونقد:محمد عزيز بختياري، قم :موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، 1382.
14. تامپسن، كنت، اميل دوركيم، ترجمه شهناز مسمي پرست، تهران :نشر ني، 1388.
15. تامسون، كنت و ديگران، دين و ساختار اجتماعي، ترجمه علي بهرامپور و حسن محدثي، تهران، كوير، 1381.
16. توسلي، غلامعباس، روشنفكري و انديشه ديني، چاپ اول، تهران :انتشارات قلم، 1379.
17. ــــــــــــــــ ، نظريه­هاي جامعه شناسي، چاپ سوم، تهران، انتشارات سمت، 1371.
18. جلالي مقدم، مسعود، درآمدي به جامعه شناسي دين و آراءجامعه شناسان بزرگ دين، چاپ اول، تهران: نشر مركز، 1379.
19. جمشيديها، غلامرضا، پيدايش نظريه­هاي جامعه شناسي، چاپ اول، تهران:انتشارات دانشگاه تهران، 1383.
20. جوادي آملي، عبدالله، انتظار بشر از دين، چاپ دوم، قم :مركز نشر اسراء، 1380.
21. …
22. …

دین از دیدگاه علامه طباطبایی

https://ro.uow.edu.au/thss/