تعهدات منع تبعیض (کامله­ الوداد) در حقوق تجارت بین الملل و موافقتنامه گات 1994

منع تبعیض در حقوق تجارت – کامله ­الوداد

فهرست اجمالی تعهدات منع تبعیض

عنوان                                         صفحه

مقدمه تعهدات منع تبعیض      1

بخش اول- کلیات تعهدات منع تبعیض در حقوق تجارت بین­الملل           5

گفتار اول– تاريخچه تعهدات منع تبعيض               6

گفتار دوم– انواع تعهدات بنابر اصل منع تبعيض    9

گفتار سوم– تابعان تعهدات منع تبعیض   22

بخش دوم- انواع تعهدات منع تبعیض در موافقتنامه گات 1994             24

گفتار اول– تعهدات رفتار ملت کامله ­الوداد در موافقتنامه گات                25

گفتار دوم– تعهدات رفتار ملي در موافقتنامه گات   43

گفتار سوم– تعهد منع تبعيض در ماده 20 موافقتنامه گات      68

گفتار چهارم– تعهد منع تبعيض در نظام عام ترجیحات          76

فهرست اصلی تعهدات منع تبعیض

مقدمه تعهدات منع تبعیض   1

بخش اول- کلیات تعهدات منع تبعیض در حقوق تجارت بین­الملل         5

گفتار اول– تاريخچه تعهدات منع تبعيض           6

گفتار دوم– انواع تعهدات بنابر اصل منع تبعيض            9

بند اول- تعهد رفتار ملت­ كامله ­الوداد       10

1-1- مفهوم و ماهيت تعهد رفتار ملت ­كامله ­الوداد   10

2-1- انواع تعهد رفتار ملت كامله ­الوداد   13

1-2-1- تعهد رفتار ملت كامله ­الوداد غيرمتقابل (يكجانبه)       13

2-2-1- تعهد رفتار ملت كامله ­الوداد متقابل (دوجانبه)            13

3-2-1- تعهد رفتار ملت كامله ­الوداد مشروط (مشروط به تعهد هم­ عرض)            14

4-2-1- تعهد رفتار ملت كامله­ الوداد غيرمشروط (مطلق)       15

بند دوم- تعهد رفتار ملي          16

1-2- تئوري كلاسيك تعهد رفتار ملي (دكترين كالوو)            17

1-1-2- مفهوم و ماهيت تئوري كلاسيك تعهد رفتار ملي        17

2-1-2- چالش­هاي مفهوم كلاسيك تعهد رفتار ملي با معيار حداقل استانداردهاي بين­المللي     18

2-2- تئوري نوين تعهد رفتار ملي (مفهوم وماهيت)               21

گفتار سوم– تابعان تعهدات منع تبعیض 22

بخش دوم- انواع تعهدات منع تبعیض در موافقتنامه گات 1994          24

گفتار اول– تعهدات رفتار ملت کامله­ الوداد در موافقتنامه گات 1994      25

بند اول– ماهیت و هدف تعهدات رفتار ملت کامله­ الوداد در گات            25

بند دوم– انواع تعهدات رفتار ملت كامله­الوداد در گات           27

1-2- تعهد كلي رفتار ملت كامله­ الوداد و معيارهاي اجراي آن در گات   27

1-1-2- تعهد كلي رفتار ملت كامله ­الوداد درگات     28

2-1-2- معيارهاي اجراي تعهد كلي رفتار ملت كامله­الوداد در گات       28

الف– اعطا هر نوع نفع كه در ماده يك معين شده است          29

ب– تشابه محصولات             30

1-ب- معيارهاي مرسوم تعيين تشابه محصولات در رويه قضايي گات   31

2-ب- ارتباط معيار هدف و آثار اقدام داخلي با تعيين تشابه محصولات 33

ج- فوري و غيرمشروط بودن اعطا رفتار ملت كامله­الوداد     35

1-ج- مفهوم رفتار ملت كامله­الوداد فوري و غيرمشروط        35

2-ج- مناسبات رفتار ملت كامله­الوداد غيرمشروط و اصل تقابل             36

2-2- تعهدات خاص رفتار ملت كامله­الوداد در گات               38

گفتار دوم– تعهدات رفتار ملي در موافقتنامه گات 1994            43

بند اول– ماهيت و هدف تعهدات رفتار ملي در گات               44

بند دوم– انواع تعهدات رفتار ملي در گات             46

1-2- اصل كلي رفتار ملي در ماده (1)3 و ارتباط آن با ساير بندهای ماده 3 گات                47

2-2- تعهد رفتار ملي در جمله اول ماده (2)3 گات               48

1-2-2- ارتباط هدف و آثار ضابطه داخلي با اجراي تعهد رفتار ملي در جمله اول ماده (2)3 گات       48

2-2-2- معيارهاي اجراي تعهد رفتار ملي در جمله اول ماده (2)3 گات               50

الف– تشابه محصولات داخلي و وارداتي               51

ب– عدم وضع هزينه مستقيم يا غيرمستقيم داخلي مازاد بر محصولات وارداتي نسبت به محصولات داخلی          51

3-2- تعهد رفتار ملي در جمله دوم ماده (2)3 گات               53

1-3-2- ارتباط هدف و آثار ضابطه داخلي با اجراي تعهد رفتار ملي در جمله دوم ماده (2)3 گات       54

2-3-2- معيارهاي اجراي تعهد رفتار ملي در جمله دوم ماده (2)3 گات               54

الف– محصولات داخلي و وارداتي مستقيماً قابل رقابت يا جايگزيني      55

1– الف– تمايز کلی محصولات مستقيماً قابل رقابت يا جايگزيني با محصولات مشابه          55

2– الف– معيارهاي تعيين محصولات مستقيماً قابل رقابت يا جايگزيني 56

ب– عدم ماليات متفاوت ميان محصولات داخلي و وارداتي    59

ج– عدم حمايت از محصولات داخلي      60

4-2- تعهد رفتار ملي در ماده (4)3 گات               61

1-4-2- ارتباط هدف و آثار ضابطه داخلي با اجراي تعهد رفتار ملي در ماده (4)3 گات      61

2-4-2- معيارهاي اجراي تعهد رفتار ملي در ماده (4)3 گات               62

الف– تشابه محصولات داخلي و وارداتي               62

ب– قوانين، مقررات و شرايط مؤثر بر فروش داخلي، عرضه براي فروش، خريد، حمل و نقل، توزيع يا

استفاده محصولات   63

ج– عدم رفتار نامطلوبتر بر محصولات وارداتي در مقايسه با محصولات داخلي   65

5-2- ساير تعهدات رفتار ملي در گات    66

بند سوم– روش مقايسه ضوابط داخلي بر محصولات داخلي و وارداتي بنابر تعهدات رفتار ملي در گات              67

گفتار سوم– تعهد منع تبعيض در ماده 20 موافقتنامه گات 1994            68

بند اول– موضوع و هدف تعهد منع تبعيض در ماده 20 گات                68

بند دوم– مقايسه تعهد منع تبعيض در ماده 20 با تعهدات رفتار ملت كامله­الوداد و رفتار ملي در گات   69

بند سوم– ارتباط هدف خاص اقدام داخلي با تعهد منع تبعيض در ماده 20 گات      70

بند چهارم– معيارهاي تعهد منع تبعيض در ماده 20 گات       72

1-4- عدم تبعيض غيرموجه يا خودسرانه ميان كشورها با شرايط يكسان               72

1-1-4- عدم تبعيض غيرموجه يا خودسرانه           72

2-1-4- كشورهاي دارای شرايط يكسان 73

2-4- عدم محدوديت پنهاني بر تجارت بين­الملل      76

گفتار چهارم– تعهد منع تبعيض در نظام عام ترجیحات

فهرست منابع تعهدات منع تبعیض

انواع تعهدات بنابر اصل منع تبعيض

اصل منع تبعیض در حقوق بین­الملل قاعده کلی است که حاصل برابری دولتها بوده و ذاتاً در برابری حاکمیت جای دارد. این اصل بنیادین متشکل از دو قاعده مهم رفتار ملت کامله­ الوداد ورفتار ملی می­باشد. به عبارت دیگر این دو قاعده به عنوان تکنیک و ابزاری جهت افزایش برابری دولتها و عدم تبعیض به کار گرفته شدند. تعهد به رفتار ملت کامله­الوداد مانع ازآن می­شود که یک کشور میان کشورهای دیگر تفاوت گذارد و تعهد به رفتار ملی مانع از آن است که یک کشور به سود خود علیه کشورهای دیگر تبعیض روا دارد. در ذیل به ویژگیهای حقوقی این دو قاعده پرداخته می شود.

تعهد رفتار ملت کامله الوداد

مفهوم و ماهيت تعهد رفتار ملت ­كامله­الوداد

تعهد رفتار ملت ­كامله­ الوداد[1] يك تعهد بين­المللي است كه در راستاي اعمال اصل منع تبعيض استفاده مي­شود. طبق چنين تعهدي، كشور معطي رفتار ملت­ كامله­ الوداد ملتزم مي­شود، چنانچه به دولت ثالث، اشخاص يا اشيا مرتبط با دولت ثالث، امتيازاتي در محدوده موضوع معاهده متضمن قيد ملت­ كامله­الوداد (معاهده پايه) اعطا نمايد، اين امتيازات به طور خودكار حسب مورد نسبت به دولت ذينفع، اشخاص يا اشيا مرتبط با دولت ذينفع قابل اجرا باشد.

البته اعطا رفتار ملت­ كامله ­الوداد ملازمه­اي با ايجاد نفع براي ذينفع ندارد، زيرا اگر دولت معطي هيچ امتيازي را به دولت ثالث در قلمرو تعهد اعطا ننمايد، هيچ سودي در ميان نخواهد بود[2].

عبارت رفتار ملت­ كامله ­الوداد از لحاظ حقوقي دقيق نيست. كميسيون حقوق بين­الملل در طرح 30 ماده­اي پيش ­نويس راجع به تعهدات رفتار ملت کامله الوداد در سال 1978 به لحاظ سنتي و استعمال مستمر آن، اين عبارت را به كاربرد و تأكيد كرد كه منظور از ملت همان دولت است[3]. اما همچنین در پرتو توسعه حقوق بین­الملل عبارت رفتار دولت­ كامله­ الوداد، عبارت دقيقي نيست، زيرا همان­طور كه كميسيون حقوق بين­الملل در ماده 6 طرح پيش­ نويس خود اشاره نموده است، قابليت اعمال اين تعهد علاوه بر روابط ميان دولتها، در روابط دولتها با ديگر تابعان حقوق بين­الملل، يعني سازمانهاي بين­المللي وجود دارد[4].

دیوان بین­المللی دادگستری در قضیه “شرکت نفت ایران و انگلیس”، تعهد ملت­ کامله­الوداد را اساساً یک تعهد بدون محتوا و محتمل­الوقوع دانست.

در مخالفت با این نظر گفته شده است: “تعهد ملت ­كامله ­الوداد تعهدي است كه هدف آن واقعي است، هرچند اين تعهد در زمان ايجاب دقيقاً قابل تعيين نباشد و قلمرو آن بر طبق معاهداتي كه بعداً منعقد مي­شود قابل تغيير باشد، اما همين اندازه كه قابليت تعيين شدن را دارد، كافي است. بنابراين نقش معاهدات بعدي اين نيست كه منجر به ايجاد تعهدات جديد براي دولت معطی شود، بلكه صرفاً قلمرو تعهد قبلي را تغيير مي­دهد[5].”

در حقیقت تعريفي كه ديوان به­­ كار ­برده است، كاملاً صحيح نيست. تعهد رفتار ملت کامله الوداد اگرچه محتمل­الوقوع است، اما بي­محتوا نبوده و موضوع آن حدوداً مشخص است و همچون عقد معلق و اجمالی مي­باشد كه ايجاد آثار دقیق آن منوط به انعقاد معاهده امتياز دهنده در حدود موضوع تعهد  با ثالث است.

در مقابل براي شروع عملكرد تعهد رفتار ملت کامله الوداد، صرف انعقاد موافقتنامه امتياز دهنده ميان دولت معطی و ثالث كافي است و لازم نيست كه آن امتياز عملاً به دولت ثالث، اشخاص يا اشيا مرتبط با آن تعلق گرفته باشد.

از جهت منبع تعهدات رفتار ملت کامله­ الوداد در حوزه تجارت بین­الملل بایستی تأکید نمود که هیچ دولتی مستحق بهره­مندی از تعهدات منع تبعیض از قبیل تعهدات رفتار ملت کامله­الوداد نمی­باشد، مگر آنکه دولت معطی رفتار ملت کامله الوداد بر طبق یک تعهد بین­المللی آن را پذیرفته باشد. این قاعده ناشی از اصل حاکمیت دولتها و آزادی عمل آنهاست. بنابراین هر دولتی جهت اعطا یا عدم اعطای این رفتار آزاد است و همچنین در انتخاب ذینفع دارای اختیار و اراده آزاد است.

به علاوه در حوزه­ تجارت، تعهد بین­المللی عرفی به عدم تبعیض وجود ندارد. بین اکثریت حقوقدانان بر این موضوع اجماع وجود دارد که تنها معاهدات می­تواند منبع وجود این تعهدات باشد[6].

بنابر قواعد حقوق بین­الملل از منابع دیگری که می­تواند حاوی چنین تعهداتی باشد، موافقتنامه­های الزام­آور سازمانهای بین­المللی و اعمال حقوقی یکجانبه است.

تابعان تعهدات منع تبعیض

   تعهدات منع تبعیض، نوعی تعهدات بین­المللی و اصولاً مقررات معاهداتی یعنی تعهداتی میان دولتها هستند.

علیرغم اینکه طرفین این تعهدات، دولتها هستند، در موارد خاصی خود دولتها از این شرط بهره­مند می­شوند (مثلاً هنگامی که رفتار مبتنی بر تعهد منع تبعیض به سفارتخانه ها و کنسولگری ها اعطا می­شود) و معمولاً ذینفعان این تعهدات، اتباع و اشیا و فعالیتهای مرتبط با دولت متعهدله هستند که به طور غیرمستقیم از رفتار غیرتبعیضی بهره­مند می­گردند.

با توجه به اینکه ذینفعان مستقیم تعهدات مورد بحث، دولتها هستند، در رابطه با دعاوی مطرح در این زمینه، تنها طرفی که می تواند از لحاظ قانونی اقامه دعوی نماید، دولتها نه اتباع آنها می­باشند[1].

همین­طور با توجه به اصول برابری حاکمیت و مصونیت دولتها در برابر یکدیگر، دولتی نمی­تواند حتی به منظور حمایت از اتباعش مستقیماً اقدام به طرح دعوی در محاکم حقوقی داخلی نماید، بلکه می­بایست در نهادها و مراجع صلاحیتدار قضایی بین­المللی اقامه دعوی نماید. به واقع حمایت از اتباع در این حوزه با حمایت دیپلماتیک متفاوت است، زیرا در موضوع حمایت دیپلماتیک قبل از اقامه دعوای بین­المللی از سوی دولت متبوع زیان دیده، شرط مقدماتی مراجعه به محاکم داخلی از سوی اتباع زیان دیده وجود دارد. دلیل این تفاوت آن است که در بحث حمایت دیپلماتیک، ذینفع مستقیم اختلاف مربوطه، تبعه زیان دیده است. بنابراین پیش از حمایت دولت متبوع در محاکم بین­المللی، ضروری است که خود تبعه در محاکم داخلی محل ورود خسارت اقامه دعوی نماید، اما در اختلافات مربوط به اجرای تعهدات منع تبعیض، ذینفعان مستقیم، دولتهای متعاهد هستند.

نکته دیگر آنکه اگر چه به طور سنتی تعهدات منع تبعیض میان دولتها رایج است، کمیسیون حقوق بین­الملل در ماده 6 طرح پیش نویس 1978 راجع به تعهدات رفتار ملت کامله­الوداد تأیید می­کند که امکان اعمال این تعهد، همچنین در رابطه با دیگر تابعان اصلی حقوق بین­الملل میسر است[2].

علاوه بر امکان اعمال تعهد رفتار ملت کامله­ الوداد بر روابط میان دولتها و دیگر تابعان اصلی حقوق بین­الملل (سازمانهای بین­المللی)، امکان اعمال آن بر روابط میان خود سازمانهای بین­المللی وجود دارد، زیرا این تعهد اصولاً یک مقرره معاهده­ای بین­المللی است و توافقات میان سازمانهای بین­المللی نیز می­تواند تشکیل دهنده یک معاهده بین­المللی باشد. بدون تردید این موضوع با توجه به استدلالهای مذکور نسبت به سایر تعهدات منع تبعیض قابل تسری می­باشد.

تعهدات رفتار ملت کامله الوداد در گات 1994

موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت 1947 (منضم به موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت 1994 ) به منظور کاهش عمده تعرفه­ها، دیگر موانع تجاری و مقابله با رفتار تجاری تبعیض­آمیز که منجر به تقسیم تجارت بین الملل به بلوکهای اقتصادی شده بود، به وجود آمد. گات و جانشین آن سازمان جهانی تجارت، نقش­های کلیدی در مدیریت نظام تجارت آزاد بین­المللی ایفا می­کنند. عدم تبعیض، اصل بنیادینی است که برای دستیابی به اهداف تجارت آزاد در چارچوب گات و سازمان تجارت جهانی به کار رفته است. این اصل به دو قسمت تقسیم شد:

• قاعده رفتار ملت کامله ­الوداد
• قاعده رفتار ملی

به طور کلی این تعهدات در حوزه گات، تبعیض بین محصولات مشابه به دلایلی نظیر تابعیت، مبدأ یا مقصد این محصولات را ممنوع اعلام نموده­اند، اما در موارد اندکی گات، تبعیض بر مبانی دیگری را هم ممنوع ساخته است. برجسته­ترین نمونه، ماده (الف)(3)10 گات است که مقرر می­دارد؛ قوانین، مقررات، تصمیمات قضایی و قواعد اداری عامی که مربوط به تجارت است، باید به نحو یکسان، بی­طرفانه و معقول به اجرا در آید.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع

الف) منابع فارسی

• 1) ارفع­نیا، بهشید، حقوق بین­الملل خصوصی، (انتشارات بهتاب، چاپ پنجم، پاییز 1382، ج 1).
• 2) امیدبخش، اسفندیار و دیگران، سازمان جهانی تجارت؛ ساختار، قواعد و موافقتنامه­ها، (شرکت چاپ و نشر بازرگانی، چاپ اول، 1385).
• 3) ضیائی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین­الملل عمومی، (گنج دانش، تهران، چاپ بیست و دوم، 1384).
• 4) ضیائی بیگدلی، محمدرضا ، حقوق معاهدات بین المللی، (گنج دانش، تهران، چاپ سوم، 1385)
• 5) موحد، محمدعلی، درس­هایی از داوری­های نفتی: ملی کردن و غرامت، (نشر کارنامه، تهران، چاپ اول، تابستان 1384).

پایان نامه ها

• 6) بهزادی پارسی، آرش، تعامل میان شرط ملتهای کامله­الوداد با حل و فصل اختلافات در معاهدات سرمایه­گذاری، پایان­نامه کارشناسی ارشد حقوق بین­الملل عمومی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، به راهنمایی دکتر سید جمال سیفی، سال تحصیلی 89- 1388.
• 7) جوانشیر افشار، حمید، استانداردهای رفتار با بیگانگان در پرتو مفاهیم حقوق بشر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، به راهنمایی دکتر سید جمال سیفی، سال تحصیلی 75- 1374.
• 8) چاوشی، فریده­السادات، شرط ملت کامله­الوداد از منظر حقوق بین­الملل عمومی، رساله دکتری حقوق بین­الملل عمومی دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، به راهنمایی دکتر سید قاسم زمانی، سال تحصیلی 88- 1387.
• 9)…
• 10)…