پایان نامه معرفی کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (مبانی و روش معناشناسی واژگان قرآن در آن)

پایانه نامه کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (مبانی و روش معناشناسی واژگان قرآن در آن) که توسط دانشجو عزیز هادی ساعدی در 137 صفحه گردآوری شده است.

فهرست کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم

چکیده. 1

مقدمه کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. 2

فصل اول، کلیات…. 6

1-1.   مقدمه  7

1-2.   سیر تطور کتاب​های لغت عرب در قرون اولیه اسلام. 7

1-3.   واژه​شناسی قرآن مجید. 9

غریب القرآن و پیدایش علم واژهشناسی قرآن. 10

1-4.   واژه​شناسی و جایگاه آن در کلام مفسرین اصلی قرآن. 11

1-5.  کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم  13

1-6.   معرفی استاد حسن مصطفوی.. 15

زندگی نامه و ابعاد علمی.. 15

آثار. 17

1-7.   جمع بندی فصل.. 20

فصل دوم، مبانی واژه​شناسی واژگان قرآن در کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم … 22

2-1.   مقدمه  23

تعریف مبانی.. 23

2-2.   مبانی عام و اصول قرآني استاد مصطفوی.. 25

یکم) إعجاز قرآن کریم. 25

دوم) تحريف ناپذیری قرآن. 31

سوم) جامعیت قرآن. 34

چهارم) هدف قرآن. 37

پنجم) قابل فهم بودن قرآن. 38

ششم) طهارت شرط درک حقایق کتاب هدایت… 39

هفتم) نسخ.. 41

هشتم) محکم و متشابه. 44

2-3.   مبانی خاص….. 46

یکم) حصر استعمال کلمات قرآن مجید در حقیقت (عدم وجود مجاز در قرآن) 46

دوم) اعتقاد به وجود «اصل الواحد» برای کلمات قرآن. 58

سوم) لزوم توجه به «اشتقاق» در معنای کلمات قرآن. 60

چهارم) عدم وجود اشتراک لفظی و ترادف در قرآن. 62

پنجم) اعتقاد به دلالت ذاتی الفاظ.. 66

ششم) اعجاز الفاظ قرآن. 70

2-4.   جمع بندی بحث مبانی استاد مصطفوی.. 71

فصل سوم، روش واژه​شناسی واژگان قرآن در کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم … 72

3-1.   مقدمه  73

3-2.   منابع مورد استفاده در تألیف التحقیق.. 74

3-3.   بررسی روش بیان معانی در التحقیق.. 83

یکم) آوردن استنادات از منابع.. 83

دوم) ارایه معنای اصل الواحد، بررسی آن در قرآن و سایر موارد. 85

سوم) واژگان با خصوصیت مطلق بودن. 88

چهارم) واژگان متقابل.. 89

پنجم) واژه​های با شئون مختلف…. 90

ششم) فروق لغات… 91

هفتم) خصوصیات صیغه​ها 91

هشتم) سایر مدخل​ها در التحقیق.. 93

3-4.   جمع بندی روش​شناسی کتاب  التحقیق.. 97

فصل چهارم، بررسی کارآمدی کتاب التحقیق… 99

4-1.   مقدمه  100

4-2.   تفسیر  100

4-3.   ترجمه قرآن. 108

4-4.   تفسیر روشن.. 111

مقایسه تفسیر روشن و ترجمه​های مشهور. 113

سوره مبارکه حمد(فاتحة الکتاب) 114

سوره مبارکه طور. 118

حاصل مقایسه ترجمه​ها 123

4-5.   تأثیر التحقیق در تفسیر تسنیم و کتاب ادب فنای مقربان. 124

نتيجه، جمع بندی و پيشنهاد. 127

فهرست منابع.. 131

چكيده  انگليسي… 135

کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم

چکیده کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم

شناخت بیان و زبان قرآن جهت فهم هر چه بهتر و کامل­تر کلام وحی امری ضروری به شمار می­رود.  در این راستا بحث مفردات واژگان قرآن از جمله اولین و مهم­ترین لوازم برای محقق شدن این هدف است.

کتاب «التحقیق فی کلمات قرآن الکریم»، تألیف علامه حسن مصطفوی از جمله آثاری است که به تحقیق و بررسی در معنای واژگان قرآن کریم پرداخته و به ایجاد نوآوری در مبانی و سبک پرداخته است. در این نوشتار مبانی و روش شناسی این کتاب نفیس و گران­سنگ، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

از مهم­ترین مبانی معناشناسی در این کتاب، این نظر است که کلمات، در کلام خدای تعالی، در معنای حقیقی خود به کار رفته­اند. این نظر را به خوبی می­توان در نحوه طرح و به کارگیری مفهوم «اصل الواحد» در این اثر شاهد بود. مؤلف التحقیق، در حقیقت به جای مجاز در به کارگیری واژگان به توسعه معنا قایل شده­ است و به جای توجه به مصادیق کلمات، روح معنا را محور قرار داده است. در نتیجه کار اساسی در التحقیق، کشف اصل الواحد برای کلمات قرآن بوده است و منبع این تحقیق کلام عرب و آیات قرآن است. التحقیق در روش شناسی با مراجعه به منابع اصیل، دست اول و معتبر،  ابتدا معانی حقیقی را از مجازی، تمیز می­دهد و  در گام بعدی، با استفاده از آیات قرآن، معنای جامع و واحدی را حاصل می­کند. محصولی که بلوغ و پختگی آن با بررسی قیود و ویژگی­های مخصوص هر واژه، و نیز بهره گیری از فروق، تقابل و تفاوت کلمات متشابه و ذکر خصوصیات آنها، در غالب موارد، شایستگی ویژه­ای یافته است.

برای فهم میزان کارآیی التحقیق دو روش­ مورد بررسی قرار گرفت. یک روش بررسی تأثیر و کارآمدی التحقیق در دیگر آثار مؤلف است و روش دیگر ملاحظه این کارآمدی در آثار دیگران است. با بررسی هر دو روش، این نتیجه حاصل می­شود که التحقیق بسیار کارآمد و کارگشاست.

کلید واژگان:

حسن مصطفوی، کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مفردات قرآن، روح معنا، حقیقت و مجاز، مبانی معناشناسی، روش تحلیل واژگان.

• کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم

علم مفردات در قرن معاصر نیز از موضوعات مورد توجه قرآن پژوهان بوده است. یکی از آثار ارزشمند در این زمینه حاصل تلاش دانشمند فرزانه استاد حسن مصطفوی است که پس از یک عمر تلاش علمی در طول ده سال به نگارش رسیده است.

استاد مصطفوی در مقدمه «کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم»، انگیزه خود را از نگارش این مجموعه بیان می­دارد. از نظر وی، لازمه استفاده از حقایق و معارف قرآن مجيد، فهم مفردات كلمات آن بر اساس دقت و تحقيق در معانی آنها است. از این رو لازم است تا در راستای إدراك حقایق آن كلمات و لغات، و تمييز بين مفاهيم حقيقي و مجازي کوشش شود. به ویژه با توجه به این نکته که اکثر كتب مختلفی که در مورد لغت عرب نوشته شده به جمع آوری أقوال مختلف و موارد مختلف استعمال لغت به هر صورت که بوده است، بسنده کرده­اند. این امر منجر شده که حقیقت مطلب در معنای لغات آشکار نگردد و موجب گمراهی و تحیّر در كلمات خدای  تعالى گردد.[1]

در این مجموعه چهارده جلدی سعی شده با استفاده از منابع اصیل لغت و ادبیات عرب و قرآن مجید به ارایه معنایی دقیق از واژگان قرآن دست یابد. البته در این میان مبانی خاص استاد به ويژه توجه به معنای حقیقی کلمات و اصل الواحد و روش استخراج  معنای کلمات در تمایز کار وی تأثیر بسزایی دارد. از نظر استاد مصطفوی کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم منبعی است که می­تواند پاسخگوی تعارض ظاهری به وجود آمده بین معارف و مفاهیم قرآنی باشد زیرا از نظر وی، برای رفع و حلّ این تعارض، لازمست معانی حقیقی کلمات از لحاظ لغت معیّن شده، و مفهوم کلّی و مصادیق آن کاملاً روشن گردد، و سپس حقیقت آن مفهوم از لحاظ طبیعی و یا از جهت ماورای مادّه به دقّت رسیدگی و معیّن شود، و در عین حال خصوصیّت و محدوده مفهوم آن أصل عقلی نیز در نظر گرفته شده ، و جهت تعارض برطرف شود.[2]

چاپ اولین دوره این مجموعه مربوط است به سال 1393 هجری قمری (1351هجری شمسی)، که با دستخط خود استاد، توسط بنگاه ترجمه و نشر كتاب در تهران آغاز شد. در مرحله بعد این اثر نفیس توسط انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در مدت سال­های 1365 تا 1374 هجری شمسی به مرور منتشر شد. در سال­های اخیر نیز «مرکز نشر آثار علامه حسن مصطفوی» به چاپ مجدد این اثر نفیس همت­گمارد.

استاد مصطفوی ساختار کلی کتاب را بر اساس حروف الفبا سامان داده است. برای هر حرف الفبای عربی اصل الواحدها به صورت مدخل، مدخل آورده شده­اند.

چیدمان حروف در مجلدهای کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم از این قرار است:

جلد اول: حروف «ألف»، «ب» و «ت»

جلد دوم: حروف «ث»، «ج» و «ح»

جلد سوم: حروف «خ»، «د» و «ذ»

جلد چهارم: حروف «ر» و «ز»

جلد پنجم: حرف  «س»

جلد ششم: حروف «ش» و «ص»

جلد هفتم: حروف  «ض»، «ط»، «ظ» و «ع»

جلد هشتم: حرف  «ع»

جلد نهم: حرف «ف»

جلد دهم: حروف «ک» و «ل»

جلد یازدهم: حروف «م» و «ه»

جلد دوازدهم: حرف «ن»

جلد سیزدهم: حروف «و»

جلد چهاردهم: حرف «ی»

در انتهای مجلدات نیز مؤلف علاوه بر ذکر نام منابعی که از آنها در شرح واژگان بهره برده است در اکثر موارد فهرست موضوعات مهمی که در هر مجلد به آن پرداخته، و در برخی موارد موضوعات ادبی مورد بحث را ذکر کرده است.

در این تحقیق تلاش شده تا با بررسی مبانی و روش­شناسی استاد مصطفوی در این اثر ماندگار، بخشی از میزان ارزش «کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» هویدا گردد.

معرفی استاد حسن مصطفوی

آشنایی با ابعاد مختلف یک نویسنده به خصوص جنبه­های علمی وی می­تواند زمینه مناسبی برای شناخت بهتر از آثارش را بدست دهد. بدین منظور در این قسمت معرفی کوتاهی از مؤلف کتاب التحقیق في كلمات القرآن الكريم ارایه شده است.

مبانی واژه​شناسی واژگان قرآن در کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم

• مقدمه

در هر حوزه­ای از جمله واژه­شناسی قرآن، محقق با دیدگاه­های ­خاص خود و بر اساس اصول و نظریاتی که به آن معتقد است به تحقیق در موضوع مورد نظر خود می­پردازد. در حوزه قرآن­پژوهی همین دیدگاه­هاى گوناگون موجب شده تا نتایج تحقیقات و نظرات، گوناگون و چه بسا متضاد باشند. توجه به این اصول و نگرش­ها در بررسی یک اثر و میزان درستی و صحت آن، امری بسیار مهم است.

در حوزه قرآن­پژوهی که واژه­شناسی قرآن زیرمجموعه آن محسوب می­شود، نظرات و موضوعات مرتبط با قرآن تحت عنوان «علوم قرآن» از دیر باز مورد بررسی محققین قرار گرفته است. البرهان في علوم القرآن بدرالدین زرکشی(م794) مجموعه الاتقان في علوم القرآن جلال الدین سیوطی(م911) مشهورترین اثر در این حوزه و التمهید فی علوم القرآن اثر استاد مرحوم محمد هادى معرفت از جمله آثاری هستند که به طور مبسوط به این موضوع پرداخته­اند. سیوطی مباحث مربوط به این موضوع را در «هشتاد نوع» طبقه­بندی کرده که به خوبی نشان دهنده وسعت موضوع و در نتیجه تنوع نگرش­ها نیز می­باشد.

برای بررسی اثر یک قرآن­پژوه که در هر یک از موضوعات مرتبط با قرآن از آن جمله واژه­شناسی قرآن، خلق شده است؛ بررسی نظرات قابل توجه و تأثیرگذار وی در مباحث علوم قرآن لازم به نظر می­رسد تا از این طریق نوع رویکرد و نگاه وی به کلیت موضوع قرآن و قرآن­پژوهی مشخص شود. همچنین صحت و درستی روش و اساسی که تحقیق بر آن بنا شده است، مورد ارزیابی قرار گیرد.

همچنین لازم است از بین این نظرات و اصول مؤلف، به نظراتی که تأثیر مستقیم و بیشتری دارند، با تعمق بیشتری توجه شود، مثلا در واژه­شناسی قرآن، نظراتی که به وضوح در واژه­شناسی اثر خاص دارند، به صورت مجزا مورد بحث و نقد قرار گیرند.

بنا بر آنچه گفته شد، در این فصل به بررسی نگرش­ها و نظرات نویسنده «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» در حوزه قرآن​پژوهی پرداخته شده است تا با آگاهی از نظرات مؤلف در این زمینه راه برای شناخت نقاط ضعف و قوت اثر وی نمایان شود. نظرات استاد مرحوم حسن مصطفوی در دو بخش مبانی عام و مبانی خاص از نظر خواهد گذشت.

کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم

جهت مشاهده نمونه های دیگر از پایان نامه فقه و حقوق اسلامی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع فارسی کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم

1. سعیدی روشن، محمدباقر، تحلیل زبان قرآن و روش­شناسی فهم آن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385ش.
2. سيوطي، جلال الدین عبدالرحمن بن أبي بكر، الإتقان في علوم القرآن، دو جلدی، بيروت، دار الفكر، 1416ق/1996م.
3. ، المزهر في علوم اللغة وأنواعها، تحقيق: فؤاد علي منصور، بيروت، دار الكتب العلمية، 1998م.
4. صدوق(شیخ)، معاني الأخبار، قم، جامعه مدرسين، 1361ش.
5. مشکور، محمد جواد، سیر کلام در فرق اسلام، تهران، شرق، 1368ش.
6. مصطفوی، حسن، التحقيق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب‏، 1360ش.
7. ، تفسير روشن، تهران، مركز نشر كتاب‏، 1380ش.
8. ، روش علمی در ترجمه و تفسیر قرآن، قم، دارالقرآن الکریم، 1409ق.
9. معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، موسسه التمهید، 1428ق/1386ش.
10. مكارم شيرازى، ناصر، ترجمه قرآن‏، تهران، دار القرآن الكريم‏، 1373ش.
11. ، ناصر، تفسير نمونه‏، تهران، دار الكتب الإسلاميه، 1374ش.
12. هاشمی، احمد، جواهرالبلاغة، قم، سرور، 1425ق/1383ش.
13. همایی، غلامعلی، درسنامه مفردات قرآن مجید، قم، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، 1386ش.
14. ، واژه­شناسی قرآن مجید، قم، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، 1383ش.
15. …
16. …