ولایت قهری و ولایت قهری پدر و جدّ پدری

ولایت قهری و ولایت قهری پدر و جدّ پدری در 112 صفحه همراه با منابع خدمت شما عزیزان ارائه می گردد.

فصل اول: واژه شناسی تعریف ومفهوم ولایت قهری

مبحث اول: واژه شناسی ولایت قهری ………………………………………………………………………………….

گفتار اول: واژگان اصلی…………………………………………………………………………………………..

بند اول- ولی قهری…………………………………………………………………………………………

بند دوم- پدر……………………………………………………………………………………………………

بند سوم-  پدربزرگ……………………………………………………………………………………….

گفتار دوم : واژگان مرتبط……………………………………………………………………………………….

بند اول- مولی علیه ………………………………………………………………………………………..

بنددوم- محجور………………………………………………………………………………………………

بند سوم- همطرازی………………………………………………………………………………………..

مبحث دوم: تعریف ومفهوم ولایت قهری  وجایگاه آن درحقوق موضوعه …….

گفتار اول: تعریف ولایت قهری درلغت واصطلاح …………………………………………

بند اول: تعریف ولایت قهری در لغت …………………………………………………………..

بند دوم : تعریف ولایت قهری در اصطلاح…………………………………………………..

گفتار دوم : اقسام ولایت……………………………………………………………………………………

بند اول- ولایت  عامه وولایت خاصه…………………………………………………………….

بند دوم- ولایت اجباری وولایت اختیاری……………………………………………………..

بند سوم- ولايت قاصر و ولايت متعدي………………………………………………………..

بند چهارم- ولايت پدرو جدّ پدري…………………………………………………………………..

گفتار سوم : ادله مشروعیت ولايت پدر…………………………………………………………..

بند اول- روایات………………………………………………………………………………………………………..

بنددوم –  اجماع…………………………………………………………………………………………………………

الف – اجماع در نظر اماميه …………………………………………………………………………

ب-  اجماع در نظر اهل سنت ……………………………………………………………………..

بند سوم – بنای عقلاء………………………………………………………………………………………………

گفتار چهارم : ولایت قهری در قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده ………….

بند اول – ولایت قهری در قانون مدنی  ایران………………………………………………………….

بند دوم –  تحول قانون حمایت خانواده در خصوص ولایت قهری…………………..

الف-  ولایت  پدر وجد پدری…………………………………………………………………………………….

ب-  ولایت مادر………………………………………………………………………………………………………….

ج-  تقدم  مادر بر وصی  پدر………………………………………………………………………………….

د- شوهر کردن مادر………………………………………………………………………………………………

فصل دوم : مستندات  ولایت قهری پدر و جدّ پدری ورابطه آن با عناوین مشابه

مبحث اول: آیات…………………………………………………………………………………………………………

گفتار اول: آيه 6 سوره نساء…………………………………………………………………………………..

گفتار دوم : آيه 282 سوره بقره ……………………………………………………………………………

گفتارسوم : آيه 237 سوره بقره ……………………………………………………………………………

مبحث دوم : روایات…………………………………………………………………………………………………..

گفتار اول: روايت عمربن شعيب از رسول اكرم (ص)…………………………………………

گفتار دوم : روايت از موسي بن جعفر (ع)…………………………………………………………….

گفتار سوم : روايت از فضل بن عبدالملك  از امام جعفر صادق (ع)…………………

مبحث سوم: دليل عقلي…………………………………………………………………………………………….

گفتار اول :اهميت عقل در روايات…………………………………………………………………………..

گفتار دوم : عقل ملاک حساب انسان ها در قیامت ………………………………………………

گفتار سوم : منظور از عقل وتعقل در آیات…………………………………………………………..

گفتار چهارم : یکی از شرایط عمومی تکلیف عقل است………………………………………

گفتار پنجم : ارزش والای عقل وخرد……………………………………………………………………..

مبحث چهارم: رابطه ولایت وقیمومت……………………………………………………………………

مبحث پنجم: رابطه ولایت وحضانت……………………………………………………………………..

فصل سوم : افراد تحت ولایت قهری

مبحث اول: اشخاص محجور ولایت قهری ……………………………………………………………………………………

گفتار اول : تعریف حَجْر درلغت واصطلاح……………………………………………………………

الف- تعریف حَجْر در لغت……………………………………………………………………………..

ب- تعریف حَجْر در اصطلاح…………………………………………………………………………

گفتار دوم : اقسام حَجْر………………………………………………………………………………………….

الف- اقسام حَجْر ازنظر فقهی…………………………………………………………………………

ب- اقسام حَجْر از نظر حقوقی…………………………………………………………………………

گفتار سوم : مبنای حَجْر…………………………………………………………………………………………..

بند اول- مبناي فقهي حَجْر………………………………………………………………………….

الف- کتاب……………………………………………………………………………………………….

ب-  سنت……………………………………………………………………………………………….

بنددوم –  مبنای حقوقی حَجْر…………………………………………………………………….

گفتار چهارم: اسباب  حَجْر درفقه…………………………………………………………………………….

بند اول- فقه امامیه ………………………………………………………………………………………….

بند دوم- فقه عامّه…………………………………………………………………………………………….

گفتار پنجم : اسباب حَجْر درحقوق موضوعه……………………………………………………….

بند اول – اختلاف اسباب حَجْر درفقه……………………………………………………………………….

گفتار ششم : انواع محجورین وحدود حَجْر آنان………………………………………………….

بند اول-  صغیر در لغت واصطلاح…………………………………………………………………………

الف-  اقسام صغير……………………………………………………………………………………

ب – صغير غير مميز…………………………………………………………………………………

ج- صغير مميز…………………………………………………………………………………………..

د – اعمال حقوقي صغير درحقوق موضوعه………………………………………….

هـ- اعمال حقوقي صغير در فقه اماميه……………………………………………………

و- اعمال حقوقي صغير در فقه عامّه……………………………………………………….

بند دوم – سفيه ………………………………………………………………………………………………………..

الف- مفهوم سفيه ……………………………………………………………………………………..

ب- انواع سفيه ………………………………………………………………………………………………………..

ج -سفيه متصل به صغر……………………………………………………………………………………….

د- نقش حكم دادگاه درحَجْر سفيه…………………………………………………………………………

هـ – سن رشد…………………………………………………………………………………………………………

و- محدود شدن حجر سفيه به امور مالي…………………………………………………………….

ز-  چند مسأله مورد اختلاف …………………………………………………………………………………

ح – مسئوليت مدني غير رشيد (سفيه ) در قانون مدني وفقه……………………..

بندسوم-  مجنون……………………………………………………………………………………………………….

الف – درجات جنون…………………………………………………………………………………………….

ب- بيماران رواني  وكساني كه درحكم ديوانه اند……………………………………………

ج-  اقسام جنون…………………………………………………………………………………………………..

د- اعمال حقوقي مجنون……………………………………………………………………………………..

هـ-  مسئوليت مدني مجنون…………………………………………………………………………………

و – مسئوليت دولت درقبال مجنون……………………………………………………………………

منابع ومآخذ ولایت قهری ………………………………………………………………………………………………………………..

ولی قهری:

منظور از ولی قهری در ماده 1041 قانون مدنی همان پدر وجدّ پدری است. (ماده 1080 قانون مدنی). واین اختیار برای وصی منصوب از سوی یکی از آن دو نیست.[1]

حاکم وقیم نیز چنین اختیاری ندارند. [2] فقط برخی از فقیهان گفته اند درصورت نیاز شدید کودک ومجنون به ازدواج، حاکم از باب ولایت در امور حسبی می‏تواند نسبت به تزویج آنها اقدام کند. [3]

مادر وجد مادری، عمو وبرادر بزرگتر نیز، برخلاف مفاد پاره ای از روایات که به لحاظ ضعف مورد قبول فقیهان امامیه قرار نگرفته اند، برکودک ولایت ندارند.[4]

چون ضابطه ولایت پدر یا جدّ پدری بر کودک، بکارت وی نیست بلکه وصف کودکی است بنابراین هرگاه بکارت دخترنابالغ با نزدیکی یا غیر آن ازبین برود ولایت ولی قهری از بین نمی‏رود و همچنان باقی می‏ماند. [5]

ولایت، به معنی عام، سلطه ای است که شخص در مال وجان دیگری پیدا می کند وشامل ولایت پدر وجد پدری وپیامبر وحاکم می شود. ولی، در روابط خانوادگی، عبارت از اقتداری است که قانونگذار به منظور اداره امور مالی و گاه تربیت کودک( یا سفیه ومجنونی که حجرشان متصل به زمان صغر است) به پدر و جد پدری اعطا کرده است. ( ماده 183 ق.م) [6]. « هی سلطنه الغیر عقلیه اوشرعیه، نفسا کان اومالا او کلیهما بالاصل او بالعارض» بدین ترتیب، ولایت ویژه اداره اموال نیست وشامل حضانت نیز می شود.

گاه ولی منصوب از طرف پدر یا جد پدری را نیز در زمره اولیا می آورند، چنانچه ماده 1194 قانون مدنی می گوید:« پدر وجد پدری و وصی منصوب از طرف یکی از آنان ولی خاص نامیده می شود».  ولی در عرف حقوقدانان دو اصطلاح «ولایت» و«وصایت» از یکدیگر جدا است وکمتر اتفاق می افتد که به «وصی» نیز« ولی» گفته شود. به ویژه، که منبع اختیار« ولی» به طور مستقیم قانون است و اعطای این سمت به اراده اشخاص ارتباط ندارد، درحالی که وصی نماینده ارادی ولی است و حدود اختیار او را نیز پدر یا جد پدری معین می کند. به همین جهت نیز در قانون مدنی پدر و جد پدری را اولیای قهری نامیده اند. [7]

قهری بودن ولایت پدر، از نظر حقوقی و اجتماعی به معنای واقعی خود پابرجاست. چون با به دنیا آمدن، طفل خود به خود تحت ولایت پدر قرار می گیرد وهیچ مقامی حق تغییر یا تنفیذ آن را ندارد. ولیکن ولایت جد پدری از نگاه قوانین مانند ولایت پدراست، ولی در رسوم اجتماعی ما منوط بر این است که پدر به دلیلی از بین رفته باشد. واین درحالی است که ولایت پدر در وضع عادی بحث حضانت را نیز به همراه خود دارد. یعنی اینکه پدر هم ولی کودک در امور مالی است وهم در کنار مادر، حضانت او را برعهده دارد. در حالی که، حضانت جدّ پدری زمانی موضوعیت پیدا می کند که پدر ومادر کودک مرده باشند، یا به دلیلی توان انجام این تکالیف را نداشته باشند.

مفهوم ولایت قهری وجایگاه آن در حقوق موضوعه

ولایت، به معنی عام، سلطه ای است که شخص درمال وجان دیگری پیدا می کند وشامل ولایت پدر وجد پدری وپیامبر وحاکم می‏شود. ولی، درروابط خانوادگی، عبارت از اقتداری است که قانونگذار به منظوراداره امور مالی و گاه تربیت کودک( یا سفیه ومجنونی که حجرشان متصل به زمان صغر است) به پدر وجد پدری اعطاء کرده است.[1]

« هی سلطنه الغیر عقلیه اوشرعیه، نفسا کان اومالا اوکلیهما بالاصل اوبالتعارض» بدین ترتیب، ولایت ویژه اداره اموال نیست وشامل حضانت نیز می شود.

گاه وصی منصوب از طرف پدر یا جد پدری را نیز درزمره اولیاء می‏آورند. چنانچه ماده 1194 قانون مدنی می‏گوید: « پدر وجدپدری ووصی منصوب از طرف یکی از آنان ولی خاص نامیده می‏شود.» ولی درعرف حقوقدانان دواصطلاح «ولایت» و «وصایت» از یکدیگر جدا است وکمتر اتفاق می‏افتد که به «وصی» نیز« ولی» گفته شود. به ویژه، که منبع اختیار«ولی» به طورمستقیم قانون است واعطای این سمت به اراده اشخاص ارتباط ندارد، درحالی که وصی نماینده ارادی ولی است وحدود اختیار او را نیز پدر یا جد پدری معین می‏کند. به همین جهت نیز درقانون مدنی پدر وجد پدری را اولیای قهری نامیده اند.[2]

قهری بودن ولایت پدر، از نظر حقوقی واجتماعی به معنای واقعی خود پابرجاست. چون با به دنیا آمدن طفل، خود به خود تحت ولایت پدر قرار می‏گیرد وهیچ مقامی حق تغیبیر یا تنفیذ آن را ندار. ولیکن ولایت جد پدری از نگاه قوانین مانند ولایت پدراست، ولی دررسوم اجتماعی ما منوط بر این است که پدر به دلیلی از بین رفته باشد. واین در حالی است که ولایت پدر دروضع عادی بحث حضانت را نیز به همراه خود دارد. یعنی اینکه پدر هم ولی کودک در امور مالی است وهم در کنار مادرحضانت اورا برعهده دارد. درحالی که، حضانت جد پدری زمانی موضوعیت پیدا می‏کند که پدر ومادر کودک مرده باشند، یا به دلیلی توان انجام این تکالیف را نداشته باشند.

درحقوق فعلی، مادر نیز درهیچ فرضی ولایت قهری بر کودک ندارد. درزمان حکومت قانون حمایت خانواده، یک چند ولایتی نیمه قهری برای مادر مقررشد: بدین صورت که، هرگاه بعد ازفوت پدر یا سقوط ولایت او کودک مادر وجد پدری داشت، ماده 15 آن قانون مقرر می داشت که:«…به تقاضای دادستان وتصویب دادگاه شهرستان حق ولایت به هریک از جد پدری یا مادر تعلق می‏گیرد» یعنی ولایت مادر وجد پدری مخلوطی از ولایت قهری وقضایی بود واز پاره‏ای جهات با «قیمومت» شباهت پیدا می‏کرد. ولی چنانچه می‏دانیم این وضع پایان یافت. [3]

 ولایت قهری

ولایت قهری درلغت

ولایت از ریشه (ولی- یکی) گرفته شده است[4] ودارای معانی قرابت و نصرت[5] ربوبیت وامارت[6] ویا سرپرستی چیزی را بر عهده گرفته می باشد.

در اقرب الموارد راجع به معنای ولایت بیان شده است. ولایت با فتح واو مصدر بوده وبه معنای سرزمینی است که والی برآن تسلط دارد وجمع آن ولایات است و ولایت با کسر واو به معنای خطه وامارت وسلطان است. [7]

برخی نیز درمورد معنای ولایت گفته اند: ولایت با کسره به معنای سلطان وبا فتحه به معنای نصرت است. [8]

همچنین پیرامون مفهوم ولایت بیان شده است که به معنای دست یافتن برچیزی و تصرف کردن درآن، مالک امر شدن وتصرف کردن وتسلط پیدا کردن است.[9] اما معانی امارت ونصرت از دیگر معانی با حقیت ولایت مناسبت بیشتری دارند ودرطبیعت آن تسلط ویاری نهفته است.

 تعریف ولایت قهری در اصطلاح

در اصطلاح حقوقی ولایت عبارت از سلطه ای است که قانون به جهتی از جهات به کسی
می دهد.[10]که شامل ولایت پدر وجدّ پدری و پیامبر وحاکم نیز می شود.

تعاریف دیگری نیز از ولایت شده است که به مهم ترین آنها می پردازیم:

2-1- ولایت، سلطه ای است که شخص بر جان ومال دیگری پیدا می کند.[11]

2-2 – ولایت، قدرت واختیاری است که برابر قانون به یک شخص ذیصلاح برای اداره امور محجور واگذار شده است. [12]

2-3- ولایت سلطنت بر دیگری است که یا به حکم عقل ثابت می گردد ویا به حکم شرع. این سلطنت ممکن است برجان باشد یا مال ویا هردوی آنها واین سلطنت یا بالاصاله است ویا بالعرض. [13]

2-4-  ولایت ونمایندگی قهری یا قانونی عده ای از اشخاص نسبت به افرادی که به علت ضعف دماغ یا اعسار امور آنها، کلاً یا بعضاً به دست آن نماینده اداره می شود.[14]

2-5- ولایت، عبارت از اجراء یک سلسله تکالیف از سوی ولی به نفع مولی علیه است.

با توجه به اینکه ولایت درحقوق قبل از آن که اقتدار وسلطنت باشد نوعی نمایندگی است وهدف از ایجاد آن از طرف قانونگذار حمایت از منافع محجورین بوده است تعریف چهارم از ولایت به حقیقت آن نزدیک تر است.

ولایت قهری درقانون مدنی ایران

ولایت ( به فتح وکسر واو) درلغت به معنی حکومت کردن، تسلط پیدا کردن، دوست داشتن، یاری دادن، دست یافتن وتصرف کردن آمده است.

قهری درلغت به معنی جبری واضطراری است. دراصطلاح حقوق مدنی، ولایت قدرت و اختیاری است که برابر قانون به یک شخص صلاحیت دار برای اداره امور محجور واگذار شده است.  این ولایت دارای اقسامی است:

1- ولایتی که به حکم مستقیم قانون واگذار شده باشد اصطلاحا ولایت قهری نامیده می شود.

2- وظیفه وسمتی است که ازجانب پدر یا جد پدری یا سرپرستی محجور تعیین شده باشد. ماده 1181 ق. م.

3-  گاهی نیز شخصی که به وسیله دادگاه برای اداره مهجور تعیین شده است امین نامیده می شود. ماده 1187 ق.م  وماده 15 قانون جدید حمایت خانواده .

ولایت قهری به مفهومی که گفته شد درهمه کشورها وجود دارد. به تعبیر دیگر درهمه کشورها شخص یا اشخاصی که به صغیر نزدیک هستند وبه او دلبستگی ومهر فطری دارند برای سرپرستی واداره امور صغیر به حکم مستقیم قانون تعیین شده اند. چرا که فطرت آدمی ومصلحت طفل وجامعه اقتضا می کند که سرپرستی صغیر واداره امور او حتی الامکان به پدر واشخاص دیگری که قرابت نزدیک با او دارند وبه سرنوشت وخوشبختی او علاقمند هستند واگذار گردد.

پس نهاد ولایت قهری یک نهاد حقوقی است که از طبیعت بشر ومقتضیات زندگی خانوادگی واجتماعی سرچشمه می گیرد واز این لحاظ در همه کشورها پذیرفته شده است. اگرچه در تعیین اشخاصی که عهده دار این قسمت هستند

در مورد عدم صلاحیت جد پدری ومادر هم قانون به دادگاه اجازه داده است که اقدام به ضمّ امین یا نصب قیم نماید ونصب قیم درواقع مستلزم عزل یا انعزال جد پدری یا مادر است.

ولایت قهری

جهت مشاهده نمونه های دیگر از مبانی نظری فقه کلیک کنید.

نمونه ای از منابع ولایت قهری

1. جعفري لنگرودي، محمد باقر، مكتب هاي حقوقي در اسلام، انتشارات گنج دانش، چاپ سوم،1372، تهران
2. جعفري لنگرودي، محمد جعفر، دانشنامه حقوقي، انتشارات حيدري، 1355، تهران
3. جعفري لنگرودي، محمد جعفر، مبسوط در ترمينولوژي، انتشارات گنج دانش، 1388، تهران
4. جعفري لنگرودي، محمدجعفر، ترمينولوژي حقوق،انتشارات گنج دانش،  چاپ شانزدهم، 1367، تهران
5. جهانگير ، منصور، قانون امور حسبي، انتشارات ديدار، چاپ چهاردهم،  1389 ، تهران
6. جهانگير، منصور، قانون مدني، انتشارات ديدار، چاپ دوازدهم،  1389، تهران
7. حائري شاهباغ،سيد علي، شرح قانون مدني، انتشارات گنج دانش، چاپ اول با ويرايش جديد، 1376، تهران
8. حسيني، سيد محمد، فرهنگ لغات واصطلاحات فقهي عربي به فارسي، انتشارات سروش، چاپ سوم،
   1389، تهران
9. خميني، روح الله ، تحريرالوسيله، موسسه تنظيم ونشر آثار امام خميني، چاپ سوم، 1374، تهران
10. دهخدا، علي اكبر، لغت نامه، انتشارات روزنه، چاپ بيست وپنجم، 1373، تهران.
11. رسايي نيا، ناصر، حقوق مدني، اشخاص، اموال، مالكيت، انتشارات آواي نور،چاپ اول، 1376، تهران
12. ساكت، محمدحسين، شخصيت واهليت درحقوق مدني، انتشارات ساكت، چاپ اول، 1370، مشهد
13. شايگان، علي، حقوق مدني ايران، انتشارات طاها، چاپ اول، بي تا، تهران
14. …
15. …