بررسی مالیت و مالکیت اعضای بدن انسان

مالکیت اعضای بدن انسان

در این مقاله قصد داریم تمامی مصادیق بررسی مالیت و مالکیت اعضای بدن انسان را خدمت شما عزیزان در 112 صفحه ارائه دهیم . دقت داشته باشید که این نوشته تماما همراه با منابع لاتین و فارسی بوده است. امید است که شما عزیزان را در راستای ارتقای علمی کمک رسانده باشیم .

فصل اول: بررسی مالیت و مالکیت اعضای بدن انسان .. 2

1-1تعاریف و مفاهیم مالیت و مالکیت… 3

1-1-1- تعريف مال در لغت واصطلاح.. 3

1-1-2- تعريف مالكيت در لغت واصطلاح.. 3

2-1 اوصاف مالکیت… 4

1-3 انواع حق مالكيت (ملكيت) 4

1-3-1 ملكيت اشراقي- قيومي.. 5

1-3-2  ملكيت ذاتي – تكويني.. 5

1-3-3 ملكيت عرضي – مقولي.. 5

1-3-4 ملكيت اعتباري.. 5

4-1بررسی رابطه انسان و اعضای بدن خویش…. 7

5-1 مالکیت انسان و تسلط بر خودش از دیدگاه قرآن مجید. 7

1-5-1  رابطه انسان با اعضای بدن خویش از دیدگاه فقه امامیه. 10

1-5-1 رابطه انسان با اعضای بدن خویش و تصرف در آن.. 10

1-5-2-1 کلام قائلان به سلطه انسان بر بدن خود. 11

1-5-2-1 کلام قائلان به مالکیت اعضاء. 13

1-5-2-3 ادله قائلین به وجود سلطه و مالکیت انسان نسبت به اعضایش…. 14

1-5-2-4  کلام قائلان به فقدان سلطه و مالکیت بین انسان و اعضایش…. 18

1-5-2-5 ادله قائلان به نبود مالکیت انسان نسبت به اعضایش…. 19

1-5-2-6 تبیین ادله مخالفان و موافقان توانایی تصرف انسان دراعضایش…. 20

1-5-2-7 رابطه امانت بین انسان و اعضایش…. 23

1-5-3 دلایل مخالفان مال بودن و مالکیت داشتن اعضا ی بدن.. 23

1-3-5-1 دلیل اول : قیاس عدم مالیت انسان حر بر اعضایش…. 23

2-3-5-1 دلیل دوم: عدم مالیت اعضای بدن قبل از قطع.. 24

3-3-5-1دلیل سوم: نفس،علت موجده و سبب فاعلی برای بدن نمی باشد. 24

4-3-5-1دلیل چهارم : انسان در مالکیت خداوند است. 24

1-5-4 دلایل موافقان مال بودن و مالکیت داشتن اعضا ی بدن.. 25

1-4-5-1دلیل اول : وجود مالیت و مالکیت ذاتی اعضا ی بدن.. 25

2-4-5-1دلیل دوم: وجود مالیت اعتباری بر اعضای بدن.. 26

3-4-5-1دلیل سوم : مالیت یک مفهوم نسبی است. 26

4-4-5-1دلیل چهارم: انسان علت قریب برای زنده ماندن اعضای بدن است. 26

5-4-5-1دلیل پنجم: مالکیت انسان بر بدن خود مالکیت شرعی است و انسان بر خود ولایت دارد. 27

6-4-5-1 دلیل ششم: وجود مالیت اعضای بدن نزد عقلا.. 29

1-5-4-7دلیل هفتم: : قاعده ( کل شی ء فیه حلال و حرام فهو لک حلال ابداً حتی تعرف الحرام ) (قاعده اصاله الحل )……………. 29

7-4-5-1دلیل هشتم : اختیار قصاص و یا دریافت شیء در قبال جنایت بر عضو. 31

5-5-1 ارتباط مالکیت با مسئله تصرف در اعضاء. 32

6-5-1 ارتباط حق با مسئله تصرف در اعضاء. 32

فصل دوم: آثار مالکیت انسان بر اعضای بدن ومحدوده تصرفات او. 35

1-2 حق مالکیت انسان بر اعضاء و جوارح در عقد معوض…. 36

2-2 دلایل مخالفان بیع اعضای بدن ( اعضای انسان زنده و مرده ) 36

1-2-2دلیل اول : بیع میته جایز نیست . 36

2-2-2دلیل دوم : خرید و فروش خون ( که یکی از اجزای بدن انسان است ) حرام است . 39

3-2-2دلیل سوم : اعضای بدن بی فایده است و گرفتن مال در قبال آن اکل مال به باطل است . 41

4-2-2دلیل چهارم : اعضای بدن جزء نجاسات است و بیع نجاسات حرام است . 43

5-2-2دلیل پنجم : تغییر در خلقت خداوند حرام است ( آیه تبتیک ) 44

6-2-2دلیل ششم : دفن عضو مبان از حی لازم است . 46

7-2-2دلیل هفتم : جداکردن اعضای بدن انسان مثله کردن بدن و حرام است . 48

8-2-2دلیل هشتم : انسان کرامت دارد و قطع عضو با کرامت انسان در تعارض است . 50

2-2-9 دلیل نهم : تقطیع جسد با حفط احترام میت در تعارض است . 50

10-2-2دلیل دهم : اضرار به نفس حرام است . 55

11-2-2دلیل یازدهم : ثمن میته سحت است . 58

12-2-2دلیل دوازدهم : تجاوز به نفس و بدن ( قطع عضو ) موجب قصاص است و دیه دارد . 60

13-2-2دلیل سیزدهم : اعضای بدن انسان مال نیست و برای آن قیمتی در زمان تلف وجود ندارد . 62

14-2-2دلیل چهاردهم : اعضای بدن انسان جزء محرمات است و مداوا با محرمات حرام است . 62

15-2-2دلیل پانزدهم : این کار با قاعده « الضرر لا یزال بالضرر » در تعارض است . 64

3-2 دلایل موافقان بیع اعضای بدن ( اعضای انسان زنده و مرده ) 65

1-3-2دلیل اول : سلطنت انسان برخود. 65

2-3-2دلیل دوم : اراده خداوند مبنی بر رفع سختی و حرج از زندگی انسان ها 66

3-3-2دلیل سوم : لزوم  انجام کارهای خیر ( آیه کریمه فاستبقوا الخیرات ) 67

4-3-2دلیل چهارم : اصل برائت… 68

5-3-2دلیل پنجم : ضرورت احیای نفوس…. 70

6-3-2دلیل ششم : پیوندهای انجام شده در عصر معصومین (ع) 73

7-3-2دلیل هفتم : قاعده اهم و مهم.. 74

8-3-2دلیل هشتم : قاعده ایثار. 76

9-3-2دلیل نهم : جسم انسان  مال بوده و قابلیت انتقال به صورت تبرعی را دارد . 77

10-3-2دلیل دهم : کمک به رفع ضرر از مسلمان وظیفه شرعی است . 77

11-3-2 دلیل یازدهم : انسان دارای حق تصرف در اعضای بدن خود می باشد . 77

4-2 معامله اعضای بدن میت… 78

5-2 بررسی بیع اعضای بدن انسان در فتاوای فقهای معاصر. 79

6-2 مبنای حقوقی اهدا و پیوند اعضای بدن.. 86

1-6-2 حکم فروش و اهدای عضو در زمان حیات و مرگ از نگاه 5 مرجع.. 90

2-6-2 جدول خلاصه نظرات فقهی مراجع عالیقدر پیرامون مرگ مغزی و پیوند اعضاء. 92

2-7 حقوق مورد تردید و مسئله تصرف در اعضاء. 95

2-8 وضعیت مصادیق مشکوک بین حق و حکم در ارتباط با تصرف در اعضاء. 96

2-9  مالکیت اعضای بدن در فتاوای فقهای معاصر. 97

منابع و مآخذ. 102

مالیت و مالکیت اعضای بدن

پس از تعریف مال و بیان شرایط آن ، اکنون ضروری است تا به بررسی موضوع مالیت اعضای بدن انسان بپردازیم،زیرا اگر مالیت اعضا ی بدن به اثبات برسد ،اولاً در صورتی که پزشکی عضو کسی را بدون اجازه او بردارد ، عنوان سارق بر او صدق می کند و وصف مجرمانه خواهد دشت ، اما اگر آن را مال ندانیم طبیعی است که عنوان سرقت بر آن صدق نمی نماید و باید سراغ عناوین مجرمانه دیگر رفت.

ثانیاً با اثبات مالیت اعضای بدن شخص می تواند آن ها را بفروشد ، هبه کند ، و یا مورد وصیت قرار دهد.آنچه در ابتدا ی امر به نظر می رسد آنکه ، اعضای بدن انسان دارای مالیت است ، زیرا اکثر عناصر مال را دارا می باشد ، اما با این وجود نظرات متعددی در خصوص مالیت یا عدم مالیت اعضای بدن  وجود دارد ، که در ذیل به بیان برخی ز نظرات موافقان و مخالفان این موضوع می پردازیم .

 بررسی رابطه انسان و اعضای بدن خویش

آیا شخص ، مالک حق ملکیت بر اعضاء و اجزای بدنش می باشد ، مثل حق تملکی که نسبت به اموال دارد ؟ یا اینکه او نسبت به بدن خود حق مالکیتی ندارد و بدن انسان در مالکیت خالق آن می باشد ؟ و شخص انسان حکم امینی را دارد که این شیء به او سپرده شده است تا با استفاده از آن بتواند به  کمال مطلوب برسد و یا اینکه در اندام انسان حقوقی وجود  دارد که مقداری از آن به فرد مربوط است و مقدار دیگری از آن به خداوند تعلق دارد. در این رابطه ، نسبت انسان با جسمش چیست ؟

اقوال مختلفی وجود دارد که در بررسی آنها می توان دریافت که محور اصلی موضوع ، مالکیت می باشد بنابراین برای رسیدن به جواب صحیح در ابتدا باید بدانیم که :

مالکیت چیست و چه ماهیت و تعریفی دارد ؟ انواع مالکیت کدامند و فرق آن با حق اختصاص چیست ؟

مالکیت انسان و تسلط بر خودش از دیدگاه قرآن مجید

در قرآن کریم حضرت موسی (ع) به خداوند عرض می کند :(قال رب انی لا املک الا نفسی و اخی ….) یعنی[1] : ( خدایا ، من جز بر خود و برادرم مالک و فرمانروا نیستم …) آنچه از معنای این آیه شریف مستفاد شود با توجه به اینکه ماده (ملک ) در زبان عربی  به معنای قدرت  بر تصرف مستقل در چیزی و یا استیلای  بر آن معنا شده است و همچنین از بیان حضرت موسی (ع) بر این مضمون که او جز به خود و برادرش هارون بر کس دیگر استیلا ندارد به اعتقاد برخی اثبات مالکیت و استیلای انسان را بر بدن و اعضایش     می باشد . در خصوص اثبات مالکیت به استناد آیه مذکور عده ای معتقدند که ظاهر آیه این است که کلمه (اخی ) عطف به کلمه نفس است : بنابراین معنای آن بدین صورت است : موسی ( ع) جز بر خود و برادرش مالکیت ندارد .

روشن است که موسی(ع) اگر چه به معنای اصطلاحی می تواند مالک خود باشد ولی مالکیت او بر برادرش به این معنا قطعا پذیرفته نیست و نیز مالکیت انسان بر خودش هم به معنای متعارف مالکیت نیست ، بلکه به معنا ی استیلا و تسلط  تکوینی است که نیازمند جعل نیست و تسلط تکوینی انسان بر پیکر خود گر چه امری است مسلم ولی دارای محدودیت های شرعی است و قانونگذار با احکام ایجابی و سلبی این سلطنت و استیلا را مقید و محدود می کند .

یکی از روایاتی که برای اثبات اقتدار انسان بر بدن خود به گونه ای که بتواند اعضای آن را جدا کند و یا اجازه این کار را به دیگری بدهد ، به آن استناد می شود روایت ( الناس مسلطون علی املاکهم و اموالهم ) است که در کتابهای فقها به اشکال مختلف به آن اشاره شده است که به صورت ( الناس مسلطون علی اموالهم و انفسهم ) و (الناس مسلطون علی املاکهم ) آمده است . با توجه به روایت مذکور ، استدلال به آن برای اثبات سلطنت انسان بر اندامهایش از دو راه قابل اثبات است :

1- راه اولویت : تردیدی نیست که انسانها بر اموال و دارایی خود سلطنت دارند. به گونه ای که قانونگذار نیز تجاوز به حریم اموال دیگری را حرام شمرده است.

2- روش عقلایی : برخی معتقدند که ولایت انسان بر خودش و اینکه زمام کارهایش به دست خود اوست امری عقلایی است زیرا در نظر عقلا انسان ها هم چنان که بر اموال خود سلطه دارند بر جان و پیکر خود نیز مسلط هستند و قواعد عقلایی که در اموراتشان حاکم می باشد نیازی به تایید و هم چنین تصریح قانونگذار ندارد زیرا اگر خداوند بدانها راضی نبود ، عدم رضایت خود را اعلام می کرد.

[1] سوره مائده ، آیه 25

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و مآخذ

1. ابن الاحمد ، یوسف بن عبدالله بن احمد ، احکام نقل اعضاء الانسان فی الفقه الاسلامی ، انتشارات دارکنوز ، عربستان.
2. ابوزید ، بکر بن عبدالله ،فقه النوازل قضایا فقهیه معاصره، ج 2 ، ص 26.
3. ارزقانی ، عبدالباقی بن یوسف ، شرح مختصر الخلیل ،ج8
4. اسماعیلی ، اسماعیل ، خرید و فروش خون ، مجله فقه کاوشی نو در فقه اسلامی ، شماره 1
5. انصاری ، سید مرتضی ، المکاسب ، انتشارات دانشگاه لبنان ، چ1،ج1
6. انصاری ، مرتضی ،المکاسب المحرمه ، انتشارات دانشگاه لبنان ،ج 2 ، ص 243 .
7. ایروانی ، باقر،دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه ، صص 155 و 256 .
8. آذری قمی ، احمد،المکاسب المحرمه،1366 ، ج 1 ، ص 168 .
9. آزاد ، علی ، المسائل المستحدثه ، موسسه نشر علوم اسلامی ،چ1،ج1
10. آقا بابائی ، اسماعیل ، پیوند اعضاء از بیماران فوت شده و مرگ مغزی ، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
11. ensani.ir
13. …
14. …