علامه شعرانی و تفسیری بر گفته های ایشان

پايان نامه تحصيلی برای دريافت درجه کارشناسی ارشدرشته الهيات گرايش علوم قرآن و حديث در موضوع تحليل روش شناختي ديدگاه هاي تفسيري علامه شعرانی با تكيه برحاشيه منهج الصادقين با تلاش دانشجوی عزیز ثریا دادوند گردآوری شده است.

چكيده:

روش شناختي به عنوان مقدمه مطالعات علوم، با استناد به منابع و بهره گيري از ابزارهاي متعدد، به بررسي و تحليل هدف موضوع تحقيق، مي پردازد. در حيطه علوم ديني،  روش شناختي دانش هاي متأثر از قرآن، به خصوص علم تفسير داراي اهميت است.

با نظر به گستره دانش و آراي تفسيري، علوم قرآني و حديثي ميرزا ابو الحسن علامه شعرانی (1352ش) ، كه در حواشي ايشان برتفاسير مجمع البيان، روض الجنان و منهج الصادقين نمود يافته است، روش شناختي تفسيري ايشان، با هدف رسيدن به مباني و نظام انديشه ايشان در حوزه تفسير ضروري مي نمايد. و با ملاحظه حواشي فراوان و گسترده ايشان برتفسير منهج الصادقين، اين رويكرد با محوريت اين حواشي پي گرفته شده است.

بررسي حواشي تفسير منهج الصادقين و مطالعه ساير آثار تفسيري و علوم قرآني علامه شعراني، بيانگر  نگاه جامع تفسيري ايشان مي باشد. تنوع روش ها و گرايش هاي تفسيري، اعم از اجتهادي و روايي در حوزه هاي گوناگوني چون: اهتمام به مباحث لغوي، تأكيد بر مباحث كلامي، كاربردي كردن مباحث فقهي، تأييد مباحث عرفاني درعين عدم التزام به اين رويكرد تفسيري، رهيافتهاي قرآني در حل مسائل اجتماعي، نگاه مشروط به تفسير علمي و … بيانگر اين مهم مي باشد.

محوريت آيات قرآن و تفسير اهل بيت D در كنار تفسير مفهومي و مصداقي و اهتمام به علوم قرآني و توجه به منابع تفسيري اهل سنت و نقد و بررسي روايات تفسيري به ويژه اسرائيليات، عمده ترين شاخصه هاي تفكر تفسيري ايشان مي باشد.

كلمات كليدي:

ميرزا ابو الحسن شعراني، منهج الصادقين، ملا فتح الله كاشاني، روش هاي تفسيري، روش شناسي، گرايش هاي تفسيري، علوم قرآني، علامه شعرانی

فهرست مطالب

مقدمه———————————————– 1-2

فصل دوم:مروري بر زندگي وتأليفات علامه شعرانی ————– 10

2-1- تولد علامه شعرانی و تحصیلات—————————————- 11

2-2 – استادان علامه شعرانی و شاگردان————————————— 12

2-3 – جایگاه علمی علامه شعرانی—————————————— 13

2-4 – اسطوره فضایل اخلاقی———————————— 14

2-5 – آثار وتألیفات علامه شعرانی——————————— 15-19

2-5-1- هدف علامه شعراني از نگارش حاشیه­های تفسیری—————- 19

2-5-1-1-کتاب­شناسی منهج الصادقین—————————– 19-21

2-5-2 – حاشیه­نویسی بر منهج الصادقین —————————- 21-23

فصل سوم :مبانی تفسیری علامه شعرانی———————– 24

3-1- پيش فرض ها و مباني تفسيري علامه شعرانی ———————- 25-26

3-2 – تفسیر مفهومی و مصداقی———————————- 26-29

3-3 – لزوم محوريت قرآن در تفسیر——————————– 29-30

3-4- تفسیر اهل­بیتD—————————————– 30

3-5 – عدم انحصار تفسیر به اهل بيتD—————————— 31

3-6 – نفی تفسیر به رأی—————————————- 32

3-7 – اقوال تفسیري اهل سنت———————————– 32-33

3-8- نفی نظر اخباریان درباره تفسیر منسوب به امام حسن عسکریA———- 33-34

3-9- علوم قرآنی——————————————– 34-36

3-9-1 – علم قرائت—————————————— 36-37

3-9-1-1- تواتر قراءات از نظر علامه شعرانی————————- 37-39

3-9-1-2 – مقایسه آراي علامه شعرانی و خویی درباره قراء ات هفتگانه ———– 39-40

3-9-1-3 – عدم ارتباط حدیث «سبعة احرف» با قراءات هفتگانه———— 40-41

3-9-1-4 – نمونه­هایی از نظريات علامه شعرانی پیرامون قراءات—————– 41-42

3-9-2-  نسخ———————————————– 42-44

3-9-2-1 – نقد علامه شعرانی به سیوطی درباره نسخ——————— 44-45

3-9-2-3 –  تفاوت دیدگاه علامه شعرانی و آیت الله خویی درباره نسخ——– 45

3-9-2-4- نمونه­هایی ازآراي علامه شعرانی درباره عدم نسخ————— 46

3-9-3 – محکم و متشابه————————————— 46-48

3-9-4 – اعجاز قرآن—————————————— 48-51

3-9-4-1 – نمونه­هایی از استنادات قرآنی علامه پیرامون اعجاز————– 52-53

3-9-5 – حروف مقطعه—————————————- 53-55

3-9-6 – عدم تحریف قرآن————————————- 55-58

3- 9- 7-  وحی——————————————— 58-59

3-9-8- تعدادسوره­های قرآن———————————— 60-61

فصل چهارم : روش­ها وگرايش هاي تفسیری علامه شعرانی——— 62

4-1- روش ها و گرايش هاي تفسيري—————————— 63

4-1-1- روش تفسیری قرآن به قرآن  —————————— 63-64

4-1-1- 1- تقابل روش تفسيري قرآن به قرآن شعراني با اخباريان———— 64-65

4-1-1-2- نمونه­هایی از روش تفسیری قرآن به قرآن علامه شعرانی———– 65-67

4-1-2 – روش تفسیری قرآن به سنّت (روایی)————————- 68-69

4-1-2-1- جایگاه سنت در اندیشه­های قرآنی شعرانی——————– 69

4-1-2-2- مباني كاربردي روش تفسیر «قرآن به سنت»درحواشی شعرانی——- 70-72

4-1-2-3- پژوهش­های نقد­الحدیثی علامه شعرانی———————- 72

4-1-2-3-1- شرايط صحت حديث ——————————- 72-73

4-1-2-3-2- رد اخبار جعلی———————————— 73-76

4-1-2-3-3- عدم حجيت خبر واحد——————————- 76-78

4-1-2-3-4- مقابله با اسرائیلیات و قصص راه یافته به تفسیر—————- 79-80

4-1-2-3-4- 1- مباني نظري شعراني درباره اسرائيليات—————— 80-82

4-1-3- روش تفسیری اجتهادی (عقلی)—————————– 82-84

4-1-3-1-گرايش لغوی ————————————— 84-85

4-1-3-1 -1- پژوهش­های زبان شناختی شعرانی———————– 85-89

4-1-3 -2-گرایش کلامی————————————– 90

4-1-3-2-1- توجه خاص شعراني به علم كلام———————— 91-92

4-1-3-2-1-1- حسن و قبح———————————— 92-94

4-1-3-2- 1-2- معاد و مرجع در اندیشه­ علامه شعرانی——————- 94-95

4-1-3-2 -1-3- نبوت و امامت———————————- 95-96

4-1-3 -3- گرایش فقهی ————————————– 96-97

4-1-3-3- 1- مباني فقهي شعراني——————————— 97-100

4-1-3 -4-  رويكرد اجتماعی ———————————– 100-101

4-1-3-4-1- رهيافت هاي قرآني درحل مسائل اجتماعي—————– 101-105

4-1-3-4- 2- جهانی شدن اسلام  ——————————– 105

4-1-3 -5- گرایش فلسفی————————————– 105

4-1-3-5-1- تحلیل علامه شعرانی از فلسفه——————————- 105-110

4-1-3- 6- رويكرد شعراني به علوم طبيعي در مباحث تفسيري ————- 110-111

4-1-3-6- 1- رويكرد مشروط علامه شعرانی به تفسیر علمی——————- 111-113

4-1-3-6-2 – استنادات علامه شعرانی به علوم طبيعي ———————— 113-114

4-1-4-روش تفسير عرفانی ————————————- 114-116

4-1-4-1- تحلیل شعرانی از عرفان واقعي ————————— 116-117

4-1-4-2- موضع شعراني درباره زبان نمادين عرفان——————— 118-119

4-1-4-3- مباني فكري علامه شعرانی درباره تفسيرعرفاني——————— 119

يادداشت ها———————————————— 120-125

نتيجه—————————————————– 126-127

منابع—————————————————– 128-134

علامه شعرانی

آثار وتألیفات علامه شعرانی

حجم عظیم آثاروتألیفات علامه شعرانی درزمینه­های گوناگون علمی ازجمله درتفسیروعلوم قرآنی،روایات، مصطلح الحدیث، فقه و اصول فقه، فلسفه، کلام، هیئت، نجوم قدیم و جدید، تاریخ و…چشمگیر و قابل توجه است.آثار ایشان بالغ برهفتاد اثر می­شودکه درقالب تألیف و نگارش، تصحیح، شرح، تعلیق و حاشیه­نویسی، ترجمه، تحقیق، مستدرک­نویسی، مقدمه بر کتب و… عرضه شده است.

علاوه برآثارچاپ شده، به گواهی علامه حسن­زاده آملی،آثار چاپ نشده شعرانی نیز فراوان است.ايشان دركتاب هزارويك كلمه مي نويسد:اگرتوفیق تنظیم آثار قلمی آن علامه ذوالفنون رفیق شود

یک‌دوره‌دائرة المعارفی به عالم علم تقدیم می­گردد.»(حسن­زاده آملی،1388ش،2/127،کلمه239)

فهرست تمام آثارایشان باعث طولانی شدن مطلب می­گردد. لذا درهرکدام از زمینه­های مختلف تخصصی علامه شعرانی چندموردذکرمی­گردد.

الف: تفسیر و علوم قرآني

از مرحوم شعرانی اثر تفسیری مستقلی به­ جای نمانده است.آرای تفسیري و علوم قرآني ایشان در حواشی و تعلیقاتی که بر کتب تفسیری نوشته­اند قابل مشاهده است :

1.حاشیه و تعلیقه بر تفسیرکبیرمنهج الصادقین، در ده جلد، انتشارات اسلاميه اين اثر به صورت افست دربين سال هاي 1344-1347شمسي چاپ گرديده است.

2.حاشیه بر تفسیر«رُوح الجِنان و رُوح الجَنان»، شیخ ابوالفتوح رازی. در این حاشیه توضیح اشعار و شواهد عربی و فارسی نیز لحاظ شده است.این تفسیردردوازده جلد،توسط کتاب­فروشی اسلامیه در بین سال­های1382-1387شمسي به چاپ رسیده است.

3.تعلیقه بر«مجمع البیان»؛طبرسی، در این تعلیقات تصحیح و اعراب اشعار و توضیح آن­ها توسط علامه شعرانی صورت گرفته است. این اثر ده جلدی توسط کتاب ­فروشی اسلامیه در سال1374قمری به چاپ رسیده است .

4.«نثرطوبی»، دائرة المعارف لغات قرآنی به زبان فارسی است. این واژه­نامه توسط علامه شعراني از حرف«الف»تا«شین» تنظیم شده است.وتکمیلآن از حرف «صاد» تا حرف «یاء» توسط آقای محمد قریب انجام شد.این فرهنگ متضمن بحث­های قرآن­شناختی وكلامی است.این اثردر ابتدا به عنوان

جلد سیزدهم از تعلیقات علامه بر تفسیر ابوالفتوح رازی بود وسپس مستقلاً چاپ شد.چاپ دوم اين اثرتوسط انتشارات كتاب فروشي اسلاميه درسال 1356شمسي صورت گرفته است.

5. تصحیح خلاصه منهج الصادقین،يكي‌ازكتبي‌است‌كه به نام مرحوم شعراني درشش جلد چاپ شده است.امادرواقع از استاد حسن­زاده آملی است.و بنا به‌ تصريح‌ علامه‌آملي درهزارو يك‌كلمه‌، ناشر از شهرت علامه شعراني براي نام كتاب استفاده كرده است.(آملي،1390، 1/338،كلمه‌164)

6.تصحیح کامل تفسیر«الصافی في تفسير القرآن» از فیض کاشانی در دو جلدكه چاپ چهارم اين كتاب به وسيله انتشارات كتاب فروشي اسلاميه درسال1393قمري چاپ شده است.

ب : تأليفات حدیثي

1.حاشیه و تحقیق و تصحیح کتاب «الوافی» مرحوم فیض کاشانی، در سه جلد، چاپ سنگي اين اثررا انتشارات المكتبة الاسلامية درسال 1371قمري انجام داده است.

2.تعلیقه برشرح«الكافي»بخش اصول و روضه، از ملاصالح مازندرانی در دوازده جلدكه انتشارات المكتبة الاسلامية بين سال هاي 1382تا1388 قمري چاپ كرده است.

3.تعلیقه بر وسائل الشیعه از جلد16 تا20، اين تعليقات به همراه كتاب توسط دراحياء التراث العربي درسال 1391قمري منتشر شده است.

4.ترجمه و شرح مفصل صحیفه کامله سجادیه،اين اثرتوسط انتشارات اسلاميه در سال1378 قمري چاپ شده است.

5.ترجمه و شرح دعاي عرفه سيدالشهداءA،اين ترجمه توسط انتشارات اسلاميه درسال1382قمري چاپ شده است.

ج: فقه و اصول فقه

1.المدخل إلی عذب المنهل، کتابی است در اصول فقه و مدخلی است بر شرح کفایه آخوند خراسانی(منهل الروایة علی أَولی الدرایة)،كنگره شيخ انصاري در سال1373 شمسي اين كتاب را چاپ كرده است.

2.مناسک حج (احکام حجة الإسلام):مشتمل بر واجبات حج تمتع و عمره و اقسام حج است،که با حواشی نه نفر از مراجع تقلید به نگارش درآمد.انتشارات اسلاميه اين اثررا چاپ كرده است.

د: فلسفه و کلام

1.حاشیه بر اسرارالحکم.این حواشی محققانه موضوع جلد اول حکمت علمیه است.وجلد دوم حکمت عملیه،موسسه تحقيقات نشرمعارف اهل البيتDدرسال1323قمري اين اثررا منتشركرده است.

2.رساله فلسفه اولی یا مابعدالطبیعه. مشتمل بر مهم­ترین اقوال اروپا در الهیات و تجرد و تطبیق اصطلاحات است.انتشارات دانش درسال1316شمسي و نشريه نورعلم شماره هاي 50 و51 اين رساله را منتشر كرده اند.

3.حاشيه برفصل الخطاب(حاجي نوري)اين اثرتوسط انتشارات قيام درسال1373 شمسي وانتشارات الف لام ميم درسال1386شمسي چاپ شده است.

ﻫ : هیئت و نجوم

استدراك علي الفصل الثالث من تشريح الافلاك از بهاء الدين محمد عاملي، اين اثردرسال1378قمري توسط انتشارات اسلاميه چاپ گرديده است.

و: ترجمه

1.ترجمه و شرح تجريدالاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسي،اين اثرتوسط كتاب فروشي اسلاميه درسال1351منتشرشده است.

2.ترجمه و شرح فارسی تبصرة المتعلمین فی احکام الدین ازعلامه حلی، به انضمام فقه فارسي، اين ترجمه درسال1367شمسي توسط انتشارات اسلاميه چاپ شده است.

3.ترجمه كتاب«الامام علی صوت العدالة الانسانية» با عنوان امام علي، ندای عدالت انسانیت همراه با انتقاد از لغزش­های نویسنده«جورج جرداق»، چاپ سوم آن به وسيله كتاب فروشي اسلاميه آن را در سال1382 قمري  چاپ شده است.

ز: تاریخ

1.ترجمه نفس المهموم از شیخ عباس قمی كه با نام دمع السجوم ترجمه شده است. اين اثررا انتشارات علميه اسلاميه درسال1369شمسي چاپ كرده است.

2.مقدمه و تصحیح منتخب التواریخ، انتشارات اسلاميه درسال1382قمري آن را چاپ كرده است.

3.مقدمه،تصحیح و تحقیق کشف الغمه،از علي بن عيسي اربلي،كتاب فروشي اسلاميه در سال1381آن را چاپ كرده است.

4.مقدمه،تصحیح و تعلیقات برکتاب روضة الشهداءاز واعظ كاشفي،كتاب فروشي اسلاميه در سال 1371 قمري به چاپ آن اقدام كرده است.

فهرست حدود چهل اثر از دست نويس و چاپ شده آثار علامه شعراني ‌دركتاب«درآسمان معرفت»در مقاله‌«علامه ذوالفنون حاج ميرزا ابوالحسن شعراني»ذكر شده ‌است.اين فهرست، اشاره اي به سال چاپ و انتشارات كتب چاپ شده و تذكربه دست نويس يا چاپي بودن كتب ندارد.

(رك:آملي،1381ش،ص135-137)

ح: تفسيرناتمام شعراني

با مرور حواشی تفسیری علامه شعرانی  برتفاسيرابوالفتوح رازي، طبرسي و ملافتح الله كاشاني، و ملاحظه بحث هاي قرآني نثر طوبي به نظر می­رسدکه ایشان درصدد تألیف تفسیر مستقلی بوده­اند.وتا حدودی نیز مقدمات آن را فراهم کرده­اند. ازجمله نوشته­های علامه شعرانی که در اختیار شاگرد ایشان استاد حسن­زاده آملی است، تفسیر سوره حمد و تفسیر سوره بقره از ابتدا تا آیه 26 است. وجود اين نوشته هابه تقويت اين احتمال كمك مي كند.

اگر قرار باشد از همین چند آیه روش کلی علامه را در تفسیر بیان کنیم و بنا را بر این بگذاریم که اگر ایشان بر تدوین تفسیر کامل قرآن موفق می­شد از این شیوه استفاده می­کرد باید بگوییم که :

1.ابتدا مجموعه­ای از آیات را می­آورد و ترجمه آن­ها را می­نویسد .

2.سپس نظرات مورد نظر خود را تحت عنوان مطلب اول…..مطلب دوم….مطلب سیم….دسته­بندی می­کند و موارد مربوط به این دسته از آیات را ذیل این مطالب می­نگارد.

3.تنوع مطالب تفسیری نمایانگر احاطه علامه به همه مواردی است که در تفسیر یک آیه مدنظر است. مطالب کلامی، ادبی، اعتقادی، استناد به روایات، نتیجه­گیری و تحلیل از نظرات سایر مفسران، تاریخ، فلسفی، الهیات، استفاده از نظرات صاحب­ نظران ادیان غیر اسلامی، استناد به اشعار، استناد به کتب مقدس، علوم قرآنی و…در تفسیر مختصر به جا مانده از علامه گواه این است که ایشان در تفسیر از جنبه جامع بودن و استفاده از همه روش­ها اهتمام ورزیده است.

4.ارتباط معنایی و محتوایی آیات سوره حمد که علامه در مطلب یازدهم به آن پرداخته است، با هم و با کل قرآن نشان از نگرش تفسیر قرآن به قرآن علامه دارد گویا ایشان این روش تفسیری را در کل قرآن مؤثر و جاری می­داند. و ارتباط تمام سوره­ها را باهم ضروری می­داند.

5.اگر حاشیه­های علامه شعرانی را به عنوان مقدمات و پیش­نویس­های ایشان درنظربگیریم می­توان نتیجه گرفت که ایشان در صدد تدوین تفسیری با گرایش غالب جامع و یا رویکرد تفسیر موضوعی را مدنظر داشته­اند.

قابل تذكراست‌كه اين تفسير مختصركه ‌جزء‌ دست نوشته هاي مرحوم علامه شعرانی ودراختيارآيت الله حسن زاده آملي بوده است، دريادنامه علامه شعرانی منتشرشده است. اين يادنامه باعنوان” فرزانه ناشناخته” درسال1382شمسي توسط انتشارات بوستان كتاب چاپ شده است.و تفسير مذكور صفحات 762 تا812 يادنامه را شامل مي شود.

 هدف علامه شعرانی از نگارش حاشیه­ های تفسیری

علت روی­آوری علامه شعرانی به نوشتن حاشیه بر تفاسیر چیست ؟ ایشان در این حواشی در پی تذکر چه نکاتی هستند؟ پاسخ این سؤالات درانتهاي جلددهم منهج الصادقين گویای هدف کلی ایشان از حاشیه­ها و تعلیقات می­باشد:«در تعلیقات به پنج نکته توجه داشتیم که چون آیه یا روایتی یا قول مفسری ببینیم در این پنج مورد مفید باشد تذکار دهیم و یادآوری کنیم با آن­که فهم کتب سابقین بی­توضیح و حاشیه برای اکثر مردم زمان دشوار است.»(كاشاني،1344ش،10/413)

اين پنج هدف علامه شعرانی به صورت خلاصه ارائه مي شود:

1.نكوهش شهوت پرستي و خوش گذراني.

2.اشاره به جايگاه احكام دين كه مانع ظلم و ستم مي گردد.

3.نفي بدعت هاونوآوري هاي كه موجب تغيير احكام دين مي گردد.

4.استدلال و احتجاج با مادي گرايان.

5.بازداشتن مردم از پيروي طرفداران كفارو نفي تهاجم فرهنگي آنها. (همان جا)

کتاب­شناسی منهج الصادقین

با توجه به این­که رویکرد این پایان­نامه در جهت بررسی روش هاي  تفسیری­ ميرزا ابوالحسن شعرانی با محوریت کتاب منهج الصادقین می­باشد، و مبناي كار اين پژوهش مراجعه به حواشي منهج الصادقين است، كه در موارد بسياري اين حواشي  متاثر از تفسير ياد شده مي باشد، معرفی مختصر این کتاب ضروری است :

کتاب تفسیری «منهج الصادقین فی الزام المخالفین» با عناوین تفسیر کبیر، تفسیرمنهج الصادقین و تفسیر ملافتح الله کاشانی شناخته شده است. مؤلف این کتاب ملافتح الله (م988) فرزند ملاشکرالله کاشانی است. مؤلف در قرن دهم هجری و در زمان حکومت صفویه می­زیسته است. این تفسیر عظیم، به زبان فارسی و برپایه اعتقادات شیعی نوشته شده است. بیان وجه تسمیه کتاب از زبان مؤلف اين گونه است:«چون مقصد اقصی و مطلب اعلی از این منتخب، ایضاح طریق ائمه صادقین است به حجج واضحه و الزام مخالفین به براهین باهره از این جهت مسمّی شد به «منهج الصادقین فی الزام المخالفین»و بر پنج مجلد ترتیب یافت به جهت موافقت آن به عدد آل عبا اثر تیمن و تبرک پذیرفته…»(کاشانی،1347ش،1/مقدمه مؤلف،ص4-5)

ملافتح الله کاشانی شاگرد مؤلف ترجمه الخواص؛ ابوالحسن زواره­ای می­باشد. اعتقادات شیعی این استاد و شاگرد آنان را واداشت تا آثار تفسیری خود را در جهت اعتراض و تکمیل کتاب تفسیری «مواهب علیه»² از دانشمندان شیعی بنگارند: «زواره­ای و ملافتح الله کاشانی نسبت به روش تفسیرمواهب علیه که نسبت به اخبار اهل­بیت Dبی­توجهی کرده و هیچ­گونه نشانه­ای از وابستگی خود را نسبت به شیعه و اهل­بیتD بروز نداده­بود، شرحی بر مواهب نگاشته و اخبار اهل­بیتD را درآن گنجانده­اند .»(ایازی،1378ش،ص265)

ملافتح الله کاشانی با نقد تفسیر مواهب علیه در مقام اعتبار آن را به مارزرنگارتشبیه می­کند: «تفسیرکاشفیاگرچه به جواهر عبارات بلیغه و لآلی الفاظ فصیحه محلی بود اما چون­که موافق روش مخالفین و مخالف مذهب ائمه صادقین Dبود، در نظر اعتبار به مثابه مار زر نگار می­نمود. چه ظاهرآن مزین بود به نقوش جمیله و باطنش مملو از سموم عقاید قاتله…»

(کاشانی،1347ش،1/مقدمه مؤلف،ص4)

مؤلف منهج الصادقین تفسیر خود را بر این موارد بنا می­نهد:

• 1.بيان معاني قرآن براساس قراءات هفت گانه
• 2.توجه به اسباب نزول
• 3.اخبارو قصه هاي معصومينD
• 4.ارتباط آيات و سوره ها
• 5.توجه به مسائل فقهي
• 6.بيان مناقب اهل بيتD
• 7.رفع شبهات مخالفان و باطل نمودن مذاهب آنها
• 8.استفاده از سخنان محققان و…(همان جا)

مقدمه منهج الصادقين شامل ده فصل مي باشد،كه به مباحث تفسيري وعلوم قرآني پرداخته است.

علامه شعرانی به عنوان محشی و محقق کتب تفسیری از مزایای منهج الصادقین می­گوید:«بدان که تفسیر منهج از همه تفاسیر فارسی مشهورتر و متداول­تر است ومردم بدان اقبال بیشتر کردند، چون تفاسیر دیگر فارسی یا از عامه است یا اگر از شیعه است وافی به همه اغراض طالبان تفسیر نیست و گاهی بسیار مختصر است و گاه بسیار طولانی مثل لوامع و استنتاخ و طبع آن دشوار….»

(کاشانی،1346ش،2/مقدمه شعرانی،ص3-4)

تأثیر تفاسیر و کتب گذشتگان بر مؤلف منهج الصادقين آشکار است. مرحوم شعراني، مطالب  منهج الصادقين را متأثر از تفسير بيضاوي³ وكشاف⁴ مي داند. و مواردي چون قصه ها و تاريخ و روايات اخلاقي و مواعظ را برگرفته از مجمع البيان⁵ و آيات الاحكام را با رجوع به كنزالعرفان آورده است. مرحوم شعراني تأثير تفاسيري مانند تبيان طوسي و ابوالفتوح رازي⁶ و تفسيرگازر⁷ را در منهج الصادقين تاييد مي كند. (كاشاني،1346ش،مقدمه 2/4)

مشخصات کتاب منهج الصادقین که منبع اصلی این پایان­نامه است به شرح زیر است.

• 1.این تفسیر در پنج مجلد و هر مجلد در دو جلد سامان یافته است و توسط کتاب­فروشی اسلامیه چاپ شده است.
• 2.مقدمه و پاورقی کتاب توسط میرزا ابوالحسن شعرانی صورت گرفته است.
• 3.جلد اول کتاب از روی نسخه تصحیح شده توسط علامه شعرانی چاپ گردیده است.
• 4.انتهای جلد اول اُفست عکس دو صفحه از نسخه اصیل کتاب منهج الصادقین می­باشد. که یکی با دست­خط و امضای مؤلف در سال983ق و دیگری وقف­نامه­ای است که در سال1101ق بر کتاب نوشته شده است.
• 5.در پایان جلد اول کشف الایات قرآن با سرمایه کتاب­فروشی اسلامیه ضمیمه شده است.
• 6.جلددوم و سوم و چهارم کتاب از مقابله و استناد با نسخه خطی به­جا مانده از مؤلف تصحیح گردیده است.
• 7.چاپ جلد سوم تا دهم کتاب با نظارت و تصحیح آقای علی اکبرغفاری صورت گرفته است.
• 8.بیشتر تعلیقات شعراني بر جلد نهم، برخلاف رویه معمول، که به عنوان پاورقي در صفحه مربوط به آیه مورد نظرآمدهاست، به انتهای کتاب صفحات410-415 با عنوان استدراکات منتقل شده است.
• 9.فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن جلد آمده است.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از پایان نامه فقه و حقوق اسلامی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع

• – غیاثی کرمانی، سید محمد رضا، پژوهش های قرانی علامه شعرانی در تفاسیر مجمع البیان، روح الجنان ومنهج الصادقین، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب، 1386 ﻫ . ش .
• فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، محقق: مهدی فخروی و ابراهیم سامرائی. قم ، چاپ دوم ، انتشارات هجرت ، 1410 ﻫ . ق .
• فرشچیان،رضا، امام علی ومبانی علوم قرآنی، چاپ اول ، کرمان ، انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان ،1387 ﻫ . ش .
• فیض کاشانی، ملا محسن، الصافی، تحقیق: حسن اعلمی، چاپ دوم، تهران، انتشارات الصدر ، 1415 ﻫ . ق .
•   الأصفيفی تفسیر القران ، چاپ  اول ،تحقیق : محمد حسین درایتی و محمد رضا نعمتی، قم ، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی ، 1418ﻫ. ق .
•  کاشانی، ملا فتح الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین،[جلد اول ]مقدمه، پاورقی وتصحیح : میرزا ابوالحسن شعرانی، چاپ چهارم، تهران، کتابفروشی اسلامیه ، 1347 ﻫ . ش .
•    ،[جلد دوم ] مقدمه ، پاورقی وتصحیح میرزا ابوالحسن شعرانی ، چاپ سوم ، تهران ،کتابفروشی اسلامیه ، 1346 ﻫ . ش .
•   [جلدهاي سوم تا نهم  ] مقدمه وپاورقی : میرزا ابوالحسن شعرانی، تصحیح علی اکبر غفاری، چاپ سوم ، تهران،کتابفروشی اسلامیه ،1346 ﻫ . ش.
•  ، ، [ جلد دهم ] مقدمه وپاورقی : میرزا ابواالحسن شعرانی ، تصحیح : علی اکبر غفاری ، چاپ دوم ،تهران ، کتابفروشی اسلامیه ، 1344 ﻫ . ش .
•  کلینی ، محمد بن یعقوب ، الکافی ، مصحح علی اکبر غفاری ومحمد آخوندی ، چاپ چهارم ، تهران ، دار الکتب الاسلامیة ، 1407 ﻫ . ق .
• …
• …