عقد مزارعه در قانون عملیات بانکی بدون ربا

عقد مزارعه در قانون عملیات بانکی بدون ربا

عقد مزارعه در قانون عملیات بانکی بدون ربا

عقد مزارعه

دانشگاه آزاد اسلامی

دانشکده ادبیات و علوم انسانی  گروه حقوق

ادبیات پایان­ نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.Sc. يا M.A.)

گرایش: خصوصی

گفتار اول: کلیات و احکام خاص عقد مزارعه در قانون عملیات بانکی بدون ربا

بند اول) کلیات

بند دوم) احکام خاص عقد مزارعه در قانون عملیات بانکی بدون ربا

الف- صرفا مزارع بودن بانک

ب- ذکر مدت عقد مزارعه

ج- تعیین مسئولیت ها و مخارج

د- عدم نیاز به واریز پیش پرداخت

ه- مراحل و عملیات صدور اسناد حسابداری مزارعه

ه-1- ثبت قرارداد

ه- 2- ثبت وثیقه

ه-3- ثبت انتظامی بیمه نامه وثایق و تضمینات

ه-4- پرداخت تسهیلات

و- پایان عقد مزارعه

ز- تفاوت عقد مزارعه در عملیات بانکی بدون ربا، با خرید دین و سلف در احکام

ز-1- تفاوت عقد مزارعه با خرید دین

ز-2- تفاوت عقد مزارعه با عقد سلف

گفتار دوم : شناخت اوراق مزارعه بانکی

بند اول) نحوه انتشار اوراق مزارعه

بند دوم) ارکان اوراق مزارعه

الف- بانی(سفارش دهنده)

ب- ناشر اوراق مزارعه (وکیل)

ج- دارنده اوراق مزارعه(مالك)

د- زارع

ه- دارايی(زمین)

و- فروشنده زمین

ز- مؤسسه رتبه بندي اعتباري

ی- امين

بتد سوم) انواع اوراق مزارعه

الف- اوراق مزارعه خاص

ب- اوراق مزارعه عام

ب-1- عام با سررسيد معين

ب-2- عام بدون سر رسید معین

بتد چهارم) بازار اوراق مزارعه

مبحث دوم: آثار عقد مزارعه در عملیات بانکی بدون ربا

گفتار اول: الزامات و پرداخت سود در عقد و اوراق مزارعه

بند اول) الزامات

الف- پرداخت نقدی به عامل

ب- شرط عدم انتقال عقد توسط عامل

ج- اخذ تأمین کافی از عامل

د- نظارت بر حسن اجرا

ه- بیمه کردن محصول

بند دوم) پرداخت سود در عقد مزارعه در عملیات بانکی

الف- باز پرداخت تسهیلات اعطایی

ب- تصفیه حساب

ج- خاتمه عملیات

بند سوم) پرداخت سود در اوراق مزارعه

الف- پرداخت سود در اوراق مزارعه عادی

ب- پرداخت سود در اوراق مزارعه به شرط تمليك

گفتار دوم: بررسی عقد مزارعه از لحاظ معیارهای اقتصادی

بند اول) معیارهای اقتصادی خرد

الف- کاهش سهم خسارات سرمایه گذار و تولیدکننده

ب- افزایش بهره وری و سود

ج- بازده و سود نسبتا یکنواخت

بند دوم) معیارهای اقتصادی کلان

الف- توزیع عادلانه ثروت و رونق کشاورزی

ب- کمک به دولت

ج- کاهش تورم و ثبات اقتصادی

د- مشارکت اشخاص فاقد سرمايه در فعالیت اقتصادی و کاهش بی کاری

فصل چهارم: آسیب شناسی عقد مزارعه در عملیات بانکی بدون ربا

مبحث اول: شبهه ربوی بودن عقد مزارعه در عملیات بانکی بدون ربا

گفتار اول: شناخت ربا و معاملات ربوی

بند اول) تعاریف و کلیات ربا

بند دوم) دلایل گرایش به ربا

الف- نظریه‏ی هزینه‏ی فرصت

ب-نظریه‏ی قیمت

ج- نظریه‏ی ترجیح زمانی

گفتار دوم: چگونگی رفع شبهه ربا از عقد مزارعه در سیستم بانکی ایران

مبحث دوم: تخصیص منابع در  عملیات بانکی بدون ربا و مشکلات اجرایی عقد مزارعه

گفتار اول: روش های تخصیص منابع در بانکداری بدون ربا در ایران

بند اول) روش های تخصیص منابع در بانکداری ربوی

الف- اعطای وام و اعتبار

ب- سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار

بند دوم) روش های تخصیص منابع در بانکداری ربوی

الف- قرض الحسنه

الف-1- حساب جاري (قرض‏الحسنه)

الف-2- حساب پس‏انداز (قرض‏الحسنه)

ب- عقود مشاركتي

ب-1- مشاركت مدنی

ب-2- مشاركت حقوقی

ب-3- مضاربه

ب-4- مزارعه

ب-5- مساقات

ب-7- ويژگی‌های عقود مشارکتی

ج- عقود مبادله ای

ج-1- فروش اقساطي

ج-2- اجاره به شرط تمليك

ج-3- سلف

ج-4- جعاله

ج-5- خريد دين

ج-6- ضمان

ج-7- ويژگی‌های عقود مبادله­ای

د- سرمايه گذاری مستقيم

گفتار دوم: مشکلات اجرایی عقد مزارعه

منابع و مآخذ

چکیده

مزارعه عقدی است که بر اساس آن یک طرف به عنوان مالک، زمین مشخصی را برای مدت معین، به طرف دیگر که عامل نامیده می­شود، می­دهد تا در آن زراعت کرده و در پایان، حاصل را مطابق توافق اولیه بین خویش تقسیم کنند. مزارعه عقدی لازم، معوض و تمليكى که هدف اصلی از انعقاد آن، ایجاد شرکت در محصول است تا بتوان آن را مزارعه تلقی کرد. این عقد یکی از بخش های فقه و نیز مواد 518 تا 542 قانون مدني را به خود اختصاص داده است.

عقد مزارعه در بخش اعطای تسهیلات و تخصیص منابع قانون عملیات بانکداری بدون ربا قرار
می­گیرد و یکی از روش­های تأمین نیازهای مالی کوتاه مدت و عوامل تولید در بخش کشاورزی است که موجب تشویق در امر کشاورزی و افزایش تولید محصولات خواهد شد. در کنار عقد مزارعه، اوراق مزارعه را داریم که ابزار بسيار خوبي جهت سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و کمک به زارعین بدون زمین
می­باشد.

می­توان با در نظر گرفتن شروط قید شده در قانون بانکداری بدون ربا و استنباط از نظر فقها، عملیات پرداخت سود در عقد مزارعه بانکی را غیرربوی تلقی کرد؛ لیکن آنچه مورد انتقاد حقوق دانان و فقها واقع گشته، نحوه‏ی به کارگیری عملی قانون و آیین نامه‏هاست. اینکه در عمل، بانک­ها قبل از این که میزان سود مشخص شود، سودی را تحت عنوان حداقل سود مورد انتظار، قطعی فرض کرده و سهم خویش را اخذ می­کنند این را با ذات عقود مشارکتی من جمله مزارعه در منافات می دانند و در نتیجه این موضوع باعث شده که جهت­گیری فعالیت های بانک­ها عمدتاً به سمت به کارگیری عقود با بازدهی ثابت من جمله قراردادهای مبادله‌ای شود و الزام بانک یا مشتریان به سایر قراردادها از جمله مزارعه سبب صوری‌ شدن این قراردادها شده است.

احکام و آثار عقد مزارعه در عملیات بانکی بدون ربا

کلمات کلیدی: عقد، مزارعه، بانک، ربا، قانون.

احکام عقد مزارعه در قانون عملیات بانکی بدون ربا و شناخت اوراق مزارعه بانکی 

کلیات و احکام خاص عقد مزارعه در قانون عملیات بانکی بدون ربا

مزارعه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین، زمین مشخصی را برای مدت معینی به طرف دیگر می­دهد تا آن را زراعت نموده و حاصل را تقسیم کنند. طرف اول مزارع و طرف دیگر عامل نامیده می­شود. این عقد یکی از روش­های تأمین عوامل تولید و نیازهای مالی کوتاه­مدت در بخش کشاورزی است که اعمال این روش باعث تشویق در امر کشاورزی و نتیجتاً موجب افزایش تولید محصولات کشاورزی خواهد شد.

جهت حفظ منافع بانک، با پیش­بینی­های لازم، زمین موضوع مزارعه باید دقیقاً مورد مطالعه و بررسی قرار داده شود و با توجه به امکانات و شرایط اقلیمی، محصول کشاورزی نیز از نظر کمّی و کیفی مورد رسیدگی قرار گیرد تا بتواند سبب پیشرفت کشاوزی، افزایش محصول و تحقق اهداف بانک گردد.

به عنوان مثال، برای درخواست انعقاد عقد مزارعه توسط بانک ملی ایران، آیین­نامه موجود این بانک چنین مقرر می­دارد که: واحدهای بانکی در صورت داشتن زمین مزروعی و متقاضی، این­گونه تقاضاها را به همراه مدارک لازم که به شرح زیر به آن­ها اشاره می­شود جهت بررسی­های لازم و اخذ تصمیم نهایی به اداره معاملات و تسهیلات مالی ارسال دارند. ارسال این دسته از تقاضاها هیچ­گونه تعهدی برای بانک جهت اجرای تقاضای متقاضی ایجاد ننموده و این نکته باید به متقاضی یادآوری گردد. اداره مرکزی پس از دریافت و بررسی­های لازم و اتخاذ تصمیم مراتب را به واحد مربوط ابلاغ و طبق تصمیم متخذه عمل خواهند نمود.

بررسی­هایی که شعب معمول باید داشته و مدارکی که واحدها باید به همراه درخواست متقاضی به اداره مرکزی ارسال نمایند بشرح زیر است:

1- اصل تقاضای مشتری (نمونه3900) که تکمیل و به امضای در خواست­کننده رسیده و توسط شعبه تایید شده باشد.

2- نوع و ارزش وثیقه به منظور حسن اجرای تعهدات و جبران خسارات احتمالی وارد بر اصل سرمایه.

3- مشخصات کامل زمین مورد مزارعه و نوع تصرف بانک.

اداره مرکزی در صورت موافقت با در خواست مشتری مراتب را به واحد مربوط اعلام و فرم قرارداد را نیز به موقع ارسال خواهد نمود. تأکید می­گردد واحدها به هیچ­وجه مجاز به انجام مزارعه بدون اطلاع و تأیید اداره مرکزی نخواهند بود (آیین­نامه اجرایی عقد مزارعه بانک ملی، 1392).

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و پیشینه تحقیق پایان نامه های حقوق کلیک کنید

احکام خاص عقد مزارعه در قانون عملیات بانکی بدون ربا

الف) صرفاً مزارع بودن بانک

به موجب قانون عملیات بانکی بدون ربا در قرارداد مزارعه، بانک همواره مزارع خواهد بود و هرگز نمی‌تواند در مقام عامل قرارداد مزارعه را منعقد کند. بانک­ها علاوه بر اراضی مزروعی وسایل تولید و حمل و نقل را نیز طبق قرارداد می توانند تأمین کنند.

بند ب دستورالعمل اجرایی عقد مزارعه بانک ملی مقرر می­دارد: که بانک­ها می­توانند به منظور افزایش بهره­وری و تولید محصولات کشاورزی، به عنوان مزارع، اراضی مزروعی را که ملک آن­ها و یا ملکی باشد که به هر عنوان، مجاز در تصرف و بهره­برداری از آن می­باشند طبق قرارداد به مزارعه واگذار نمایند (آیین­نامه اجرایی عقد مزارعه بانک ملی، 1392).

ب) ذکر مدت عقد مزارعه

طبق قانون عملیات بانکی بدون ربا، مدت عقد مزارعه حداكثر يك سال است و از این حیث با عقد مضاربه مذکور در این قانون تشابه دارد؛ لیکن در صورتی که دوره زراعی زراعت مندرج در قرارداد بیش از یک سال باشد، مدت مزارعه در حد یک دوره زراعی خواهد بود و كشاورز مى‏تواند در دو يا سه مرحله زمين را به بهره­بردارى برساند. به طور مثال، اگر كشاورز اقدام به كشت برنج كرده است، مى‏تواند پس از درو، شبدر كشت كند و يا سيفيجات بكارد كه همين عمل منجر به ايجاد انگیزه براى كار و تحرك بيشتر كشاورز خواهد بود.

ج) تعیین مسؤولیت­ها و مخارج

واحدهای بانکی مکلفند در قرارداد مزارعه علاوه بر مشخصات زمین، حدود وظایف، مسؤولیت­ها، تعهدات هر یک از طرفین و نسبت سهم مشاع هر یک از طرفین از محصول یا محصولات تولیدی، نوع زرع، مدت مزارعه و تأمین عوامل را ذکر نمایند. واحدها موظفند قبل از اقدام به انعقاد قرارداد ضمن    پیش­بینی­های لازم از انجام مزارعه توسط عامل و دریافت محصول اطمینان حاصل نمایند. واحد­ها می­توانند علاوه بر زمین عوامل لازم دیگر نظیر آب، بذر، کود، سم، وسایل و ابزار تولید و وسایل و ابزار حمل و نقل را طبق قرارداد تأمین نمایند (آیین­نامه اجرایی عقد مزارعه بانک ملی، 1392).

د) عدم نیاز به واریز پیش­پرداخت

در عقد مزارعه، مطابق قانون عملیات بانکداری بدون ربا، پيش­پرداخت معنا ندارد، زيرا واريز وجه اعتبار در يك دفعه صورت مى‏گيرد و مشاركت زمانی حاصل مى‏شود كه هويت محصول و ميزان و قيمت تمام شده آن مشخص است. بنابراين اخذ پيش پرداخت منطقى به نظر نمى‏رسد و چون توليد محصول ممكن است در چند مرحله صورت بگيرد؛ لذا دليلى براى اخذ پيش­پرداخت وجود ندارد. نرخ سود تسهيلات مزارعه و مساقات بايد 5/13 درصد اعمال شود.

ه) مراحل وعملیات صدور اسناد حسابداری عقد مزارعه بانکی

ه-1- ثبت قرارداد

ه-2- ثبت وثیقه

ه-3- ثبت انتظامی بیمه­نامه، وثایق و تضمینات

ه-4- پرداخت تسهیلات

هر نوع وجهی که بابت تأمین و تحویل عوامل تولید طبق قرارداد توسط بانک پرداخت شود، ثبت می­گردد. در صورتی که تمام تسهیلات موضوع قرارداد یکجا پرداخت نشود مبالغ پرداخت نشده همانند معامله مضاربه در حساب تعهدات بانک بابت مزارعه نگهداری و به تدریج از حساب مزبور پرداخت خواهد شد (آیین نامه اجرایی عقد مزارعه بانک ملی، 1392).

و) پایان عقد  مزارعه

قرارداد مزارعه با تقسیم محصول و تحویل سهم بانک به پایان می­رسد و در مواردی بسته به نوع محصول ممکن است بانک ترجیحاً سهم محصول خود را به وسیله عامل بفروشد که در این­صورت موضوع در قرارداد ذکر خواهد گردید.

پرداخت سود در اوراق مزارعه

جدا از مباحثی که در مورد اخذ وثایق و تضمینات هنگام انعقاد عقد مزارعه و نیز تصفیه­حساب و خاتمه عملیات که در آیین­نامه بانکی آورده شده و ما به آن اشاره نمودیم، رویه عملی جهت پرداخت سود در اوراق مزارعه بدین صورت می­باشد که پرداخت سود به دوره زراعي بستگي دارد و در اكثر محصول­ها سالانه است مگر آن دسته از محصول هایی که دوره زراعی آن­ها بیش از یک سال می­باشد. همچنین مقدار سود به عوامل فراواني چون ميزان توليد، قيمت فروش و هزينه­هاي توليد، بستگي دارد و به طور معمول متغير می­باشد لیکن مؤسسه ناشر می­تواند برحسب سود سال­های گذشته و پيش­بيني وضعيت آينده دامنه تغييرهاي سود اوراق را برآورد كند.

به بیان مختصر چنین می­توان گفت كه مؤسسه مالي فعال در بخش كشاورزي مي­­تواند با بهره­گيري از شيوه­هاي مديريت ريسك، مانند توزيع متناسب سرمايه­ها در عرصه­هاي گوناگون زراعي، بيمه كردن محصول­ها در مقابل حوادث غيرمترقبه و پيش­فروش بخشي از محصول آينده يا انجام معامله­هاي اختيار فروش، قسمت مهم نوسان­ها را تعديل كند و سود باثباتي را براي صاحبان اوراق تأمين كند؛ امّا با همه اين تدبيرها، مقدار سود متغير بوده در پايان سال مالي مشخص مي­شود و تا آن موقع باید صبر کرد.

در پايان هر سال زراعي، مؤسسه مالي سهم محصول صاحبان اوراق را از زارع تحويل گرفته بعد از فروش، حق­الوكاله خود و ديگر هزينه­هاي مربوطه را كسر كرده و باقيمانده را از راه بانک­هاي سرمايه­گذاري به صاحبان اوراق مي­پردازد. از آنجا كه اوراق مزارعه بيانگر مالكيت دارندة اوراق نسبت به سهم مشاعي از اراضي زراعي است، انتظار می­رود افزون بر سود حاصل از زراعت، ارزش اراضي زراعي نيز به تناسب رشد قيمت زمين افزايش پيدا كند؛ در نتيجه به طور طبيعي قيمت اوراق مزارعه بيشتر از قيمت اوليه آن­ها خواهد بود. به عبارت دقيق­تر، قيمت اوراق مزارعه در بازار ثانوي تابع دو عامل خواهد بود: اول – رشد ارزش زمين؛ دوم، سود سالانه كه فروشنده و خريدار براي هر سال مالي از اوراق انتظار دارند (موسویان، 1386).

پس با جمع­بندی مطالب مذکور چنین باید عنوان کرد که سود صاحبان اوراق مزارعه در مزارعه عادی و به شرط تملیک مقداری با هم متفاوت می­باشد بدین صورت که:

جهت مشاهده و دانلود عقد احتمالی  کلیک کنید .

جهت مشاهده و دانلود بررسی عقد مغارسه و عقد باغبانی کلیک کنید .

نمونه ای از فهرست منابع و ماخذ

• 1- افتخاری، ر.، 1369 ش، فقه مذاهب خمسه مشتمل بر مباحث: مزارعه مساقات مضاربه شرکت (پایان نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه فردوسی مشهد.
• 2- احتشامی ه.، قاسمیان مزار م.، 1392 ش، مقاله بررسی فقهی حقوقی نقش مدت در قرارداد مزارعه، برگرفته از پرتال مجله فقه نشریات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ش 68 .  صص 2 تا 5
• 3- امامی، ح.، 1362 ش، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ج2، صص69 تا 78.
• 4- امامى، ح.، 1378 ش، حقوق مدنى، تهران، اسلاميه، چاپ ششم، ج 2، ص153.
• 5- جعفری لنگرودی،م.، 1378 ش، اندیشه وارتقاء (صدو یک مقاله در علم ماهیت شناسی حقوقی)، تهران، گنج دانش، چاپ اول . صص351 تا 37.
• 6- دانش پور، ع.، 1372 ش، آشنایی بیشتر با عقود اسلامی در ارتباط با قانون عملیات بانکی بدون ربا، تهران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، صص 44-49.
• 7- دلقندی، ا.، 1376 ش، بررسی ساختارهای مالی و حسابداری عملیات بانکی بدون ربا، تهران، مؤسسه عالی بانکداری، مجموعه مقالات هشتمین همایش بانکداری اسلامی، ص 275.
• 8- دیانی نجف آبادی، ع.، 1370 ش، ترجمه و تحقیق پیرامون ابواب مضاربه، مساقات، اجاره، مزارعه از کتاب شریف خلاف شیخ طوسی (پایان­نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه تهران.
• 9- رضوانی، غ.، 1373 ش، تهران، مؤسسه عالی بانکداری، مجموعه مقالات پنجمین همایش بانکداری اسلامی، ص 24.
• 10- عدل، م.، 1373 ش، حقوق مدنى به كوشش محمدرضا بندرچى، قزوين، بحرالعلوم، چاپ اول، ص293
• 11- عمید، ح.، 1363 ش، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، ج3 ، ص 1080.
• 12-…
• 13-….