ضایعات محصولات کشاورزی

ضایعات محصولات کشاورزی

منابع ضایعات محصولات کشاورزی

ضایعات محصولات کشاورزی

ضرورت و اهمیت تاکید بر ضایعات

کاهش ضایعات محصولات کشاورزی به عنوان راهی موثر برای کاهش تولید مواد غذایی مورد نیاز و یا افزایش دسترسی به مواد غذایی، یکی از اولویت های مهم در کشورهای مختلف جهان است. این امر به این دلیل مهم است که سطح تاثیر ضایعات در تولید ناخالص داخلی و درآمد ملی متاسفانه بسیار نگران کننده است. بنابراین به نظر می رسد هزینه بالای ضایعات نه تنها بخش کشاورزی را رنج می دهد بلکه به دلیل سهم 25 درصد این بخش در تولید ناخالص داخلی بر اقتصاد کشور و منابع ملی نیز موثر است از طرف دیگر با توجه به سهم 25 درصدی بخش کشاورزی از صادرات غیر نفتی و ارزآوری حدود 2 میلیارد دلار این بخش، کاهش کامل ضایعات می تواند ارزآوری این بخش را بین 350 تا 400 میلیون دلار افزایش دهد (شادان، 1384) .

در این میان با توجه به منابع تولید محدود در بخش کشاورزی، تقویت صنایع تبدیلی و تکمیلی، توسعه انبارها و سردخانه و استفاده از فن آوری های نوین فرآوری، حمل و نقل و بسته بندی می تواند بدون فشار بیش از حد به منابع تولید، امکان توسعه پایدار کشاورزی را فراهم آورد. کاهش ضایعات در حقیقت نوعی افزایش بهره وری منابع تولید است (میرمجیدی و همکاران، 1388).

به صورت کلی می توان اهمیت ضایعات محصولات کشاورزی را از سه منظر بررسی نمود:

• از دیدگاه امنیت غذایی:

اجلاس جهانی غذا در سال 1996 تعریف جامعی از امنیت غذایی را ارائه نمود:

” امنیت غذایی هنگامی وجود دارد که همه مردم در تمامی ایام به غذای کافی، سالم و مغذی دسترسی فیزیکی و اقتصادی داشته باشند و غذای در دسترس نیازهای یک رژیم تغذیه ای سازگار با ترجیحات آنان را برای یک زندگی سالم و فعال فراهم سازد.”

به استناد این تعریف، امنیت غذایی شامل 5 مفهوم اصلی است: 1- غذای کافی 2- دسترسی اقتصادی و فیزیکی 3- امنیت 4- زمان و 5- زندگی سالم و فعال.

• از دیدگاه اقتصادی:

در یک سیستم یا بنگاه تولیدی برای جبران x مقدار ضایعات محصول مورد نظر، زیر سیستم تولید و عرضه باید(x+a) مقدار اضافه تولید داشته باشد. زیرا (x+a) مقدار اضافه تولید نیز باید در یک مسیر نابسامان پس از تولید قرار گیرد، تا به مصرف کننده نهایی برسد. از طرفی دیگر مقدار عددی a نیز متغیر بوده و با افزایش x ( مقدار ضایعات) افزایش می یابد. این بدان معنی است که میزان اضافه تولید برای جبران ضایعات به صورت غیر خطی و نمایی افزایش خواهد یافت. بنابراین صرفا تکیه بر اضافه تولید برای تامین نیازها، عقلانی و اقتصادی نیست(خزائلی، 1387).

امنیت غذایی که سنگ بنای جامعه ای توسعه یافته و عنصر اصلی سلامت روانی و جسمانی است، مورد تهدید قرار می گیرد، در عین حال کمبود تجهیزات و فرسودگی ماشین آلات کشاورزی نیز در برداشت و فرآوری محصولات خلل وارد ساخته که نتیجه آن ضایعات بالای محصولات کشاورزی و ضربه به تولید ناخالص داخلی است. علاوه بر زیان های ناشی از تاثیر منفی ضایعات محصولات کشاورزی بر تولید کنندگان و بازار داخلی، این موضوع تاثیر نامطلوبی بر صادرات غیر نفتی کشور به ویژه در بخش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی داشته است (خوش نظر و کمالی، 1388).

ضایعات از چند جنبه بر اقتصاد کشور ضربه وارد می کند:

• ü میزان تولید را کاهش می دهد.
• ü نیاز به واردات را افزایش می دهد.
• ü نهاده های لازم برای تولید را که به سختی تهیه می شوند،هدر می دهد.

بنابر این به نتایج حاصل از عملیات کاهش ضایعات محصولات کشاورزی ، برداشت مخفی (Hidden Harvesting) اطلاق می گردد (خوش نظر و کمالی، 1388).

• از دیدگاه سیاسی و استراتژیک:

کشورهای سلطه طلب همواره از نیازمندی و عدم استقلال غذائی کشورهای هدف به عنوان یک اهرم فشار کارآمد و موثر برای نیل به مقاصد خود استفاده کرده اند. در طول تاریخ بسیار مشاهده شده است که ارسال کمک های غذائی کشورهای توسعه یافته به ملل نیازمند و حتی تنظیم بازار جهانی این معاملات، تابع ملاحظات سیاسی قرار داشته است. تحریم اقتصادی کشور طی دوران دفاع مقدس، امتناع آمریکا از فروش گندم به شیلی در دوران حکومت آلنده و ممنوعیت فروش محصولات کشاورزی به شوروی سابق از سوی ایالت متحده در دوران جنگ سرد، از نمونه های بارز این گونه تعاملات جهانی است (فاطمیان، 1390).

مدیریت کاهش ضایعات محصولات کشاورزی

کشور ما طی سال های گذشته در زمینه بسیاری از مواد و محصولات به مرز خودکفایی رسیده ولی عواملی چون (افزایش جمعیت) در کنار (عدم کاهش ضایعات) راه را برای رسیدن به نقطه استقلال، طولانی تر می کند. از سویی ضایعات از طریق کاهش میزان تولید، افزایش نیاز به واردات و هدر دادن نهاده های لازم برای تولید بر اقتصاد ضربه وارد می کند (شاکر اردکانی، 1387).

موضوع با اهمیتی که دولتمردان هر کشوری باید در نظر بگیرند تعیین خط مشی کلان در رابطه با کاهش ضایعات می باشد و بعد از تعیین خط مشی و سیاست کلان می باید مسئولیت ها و وظایف سازمان های خصوصی و دولتی مشخص و تعیین شود. در این راستا باید دو راه حل در نظر گرفته شود. راه حل اول مربوط به بالا بردن سطح آگاهی عمومی در کاهش ضایعات از طریق روش های جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی می باشد و البته این راه حل در روند دراز مدت نتیجه خواهد داد. راه حل دوم مربوط به تدوین سیاست ها از طرف دولت ها می باشد و اجرای این سیاست ها بعد از تدوین، اثرگذاری سریع تری در کاهش ضایعات محصولات کشاورزی خواهد داشت (شادان و مهین خواه، 1385).

با وجود تلاش های صورت گرفته برای رونق تولید، خودکفایی در برخی محصولات کشاورزی و تاکید همه دستگاه ها ذی ربط بر توجه بیشتر و رفع موانع تولید، فرآوری و صادرات محصولات کشاورزی، هنوز هم بهره وری و الگوی مناسب تولید و مصرف در این بخش با موانع بسیاری روبرو است این در حالی است که تدوین برنامه پنجم توسعه سیاست اصلی معطوف به تامین غذای سالم و خود کفایی در محصولات کشاورزی بوده که تحقق اهداف در این برنامه مستلزم رشد 8 درصدی بخش کشاورزی است (روح پرور، 1388).

در مجموع مدیریت ضایعات محصولات کشاورزی نه تنها ضرورت بکارگیری شیوه های مناسب تولید و استفاده از تکنولوژی نوین را توجیه می­کند بلکه اتخاذ سیاست­های مناسب از طرف بخش دولتی وخصوصی در جهت کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، ساخت انبارها و سیلوها و توسعه صنایع تبدیلی و نگهداری و بسته بندی محصولات کشاورزی را مورد تاکید قرار می دهد (شبانی و همکاران، 1390).

علل ضایعات محصولات کشاورزی

 عوامل غیر قابل کنترل برای تولید کننده در ضایعات محصولات کشاورزی

ضایعات محصولات کشاورزی شامل آن دسته از عواملی می شود که از کنترل کشاورز خارج است و لازم است برای مقابله با آن ها از طریق بخش های ذیربط دولتی اقدامات مقتضی صورت پذیرد، از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1-7-1-1- عدم دسترسی و یا در دست نداشتن اطلاعات قابل اتکا درباره سطح زیر کشت مورد نیاز

1-7-1-2- ضعف در برنامه ریزی تولیدی

1-7-1-3- کوچک بودن سرمایه ها و مالکیت خرد

1-7-1-4- ضعف در زیر ساختارهای تولید (جاده، سوخت، برق، و سطح تحصیلات)

1-7-1-5- یکپارچه نبودن اراضی

1-7-1-6- تسطیح نبودن اراضی و عدم زهکشی و احداث شبکه آبیاری در آن ها

1-7-1-7- کمبود و نارسایی ها در زمینه توزیع نهاده های کشاورزی و وسایل مختلف

1-7-1-8- عدم دسترسی تولیدکنندگان به منابع مالی جهت تامین نهاده های مناسب

1-7-1-9- نبود شبکه ارتباطی مناسب بین نقاط تولید و مصرف

1-7-1-10- ضعیف بودن تشکل ها و تعاونی های تولیدی کشاورزی

1-7-1-11- تعدد مراکز تصمیم گیری و سیاست گذاری صنایع غذایی کشور و عدم هماهنگی آن ها

1-7-1-12- وجود تشریفات زاید در خصوص صدور محصولات و فرآورده های کشاورزی

1-7-1-13- ناهماهنگی بین صنایع تبدیلی و میزان تولید محصولات کشاورزی

1-7-1-14- فقدان استراتژی جامع در تولید محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی در کشور

1-7-1-15- نبود سیستم اطلاعات جامع از دست اندرکاران تولید محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی در کشور

1-7-1-16- عدم وجود آیین نامه ها و ابزارهای لازم جهت تشخیص محصولات استاندارد (کنترل پارامترهای تعریف شده) و نبود ضمانت اجرایی برای جلوگیری از ورود محصول غیر استاندارد به بازار

1-7-1-17- عدم وجود گردش کارملی تعریف شده درتحقیق، تدوین، اجرا و نظارت بر استانداردها

1-7-1-18- چند وظیفه ای بودن سازمان های دخیل در امر نظارت بر کیفیت محصولات کشاورزی

1-7-1-19- عدم وجود سیستم تضمین کیفیت محصولات کشاورزی

1-7-1-20- وجود دیدگاه کفایت نظارت و کنترل محصول نهایی

1-7-1-21- سیاست گذاری ها: شامل شرایط سیاسی خاصی می شود که در آن یک راه حل تکنولوژیکی کافی نیست یا برای به مرحله اجرا گذاشتن آن با مشکلاتی روبرو است. برای مثال نبود اطلاعات و برنامه ریزی ضعیف در رابطه با مدیریت منابع انسانی، اقتصادی و علمی از این جمله این موارد است که سبب ضایعات غذایی می گردد.

1-7-1-22-آموزشی: نبود اطلاعات کافی از اصول علمی مربوط به نگهداری، فرآیند، بسته بندی، حمل و نقل و توزیع محصولات غذایی (مصطفوی و همکاران؛ میرمجیدی و همکاران، 1388؛ فاطمیان، 1390).

ضایعات محصولات کشاورزی

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و مبانی نظری مهندسی کشاورزی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع لاتین ضایعات محصولات کشاورزی

• 69- Alipour N. 2003. Post-harvest technology for employment generation in rural sector of  India, 62-105.
• 70- Allende A, Desmet M, Vanstreels E, Nicola M .2004. Micromechanical and geometrical properties of tomato skin related to differences in puncture injury susceptibility. Postharvest Biology and Technology 34 , 131–141 .
• 71- Andrés F and  Lopez c. 2003. Manual for the preparation and sale of fruits and vegetables(From field to market) food and agriculture organization of the united nations Rome.
• 72-Anonymous. 2007. Cherry. Available at: http://daneshnameh.roshd.ir/ mavara/mavara-
• 73- A.O.A.C. 1975. Official methods of analysis. W. Hurwitz, (Ed.). 12^th edition. Association of Official Agricultural chemists, Incorporated. Washington, D.C. U.S.A.
• 74- Armstrong P. R, Stone M. L, and Brusewitz GH. 1977. Nondestructive acoustic and compression measurements of water melon for internal damage detection. Applied Engineering in Agriculture, 13(5), 641- 645. as a result of mechanical impact  . Postharvest Biology and Technology 42 , 260–270 .
• 75- Athena Malakou and George D. Nanos .2000. A Combination of Hot Water Treatment and Modified Atmosphere Packaging Maintains Quality of Advanced Maturity.
• 76- Avdeyer Y.I.1992. Selection of Tomato for fresh Market under Irrigation in Southern Russia. I International Symposium on Solanacea for Fresh Market. ISHS Acta Horticulture 412.
• 77- Burton W. G. 1982. Sources of Vitamins. Post harvest physiology of food crop. Longman London.
• 78- Dundar O, Paksoy  M, Abak K. 1995. Quality Changes During Cold Storage of Tomato Fruits Grown in Different Substrates. I International Symposium on Solanacea for Fresh Market. ISHS Acta Horticulture 412.
• 79- FAO. 1992. A commodity system assessment methodology.
• 80- Feng H and Tang J .1998. Microwave Finish Drying of Diced Apples in a Spouted Bed, Volume 63, No. 4,. Journal of food science.
• 81- Gholifar E, Asadi  A , Akbari M, Atashipour M. 2010. Effective factors in  agricultural apple waste in Islamic republic of Iran: a comparative study, 32(1), 47-53.
• 82- Golomb A, Ben – Yehoshua S, and sarig Y. 1984.High- Density polyethylene Wrap improves Wound healing and lengthens shelf- life of the American Society of Heretical Science. , 109, 155- 159.
• 83- Gould K.S, Hammett K.R.W, and steinhagen S. 1990. Mechanism of bruise resistance in pepino fruit. Annually of Botany, 66, 155- 161.
• 84- Gould W. 1983. Tomato production, Processing and quality evaluation. Secind Ed. AVI publishing company, Inc. 358.
• 85- Granholm j.m, Chester s.e. Food industry pollution prevention and waste education,
• 86- Grieson D,and , Kader A.A. 1986 . In The tomato crop :a scientific basis for improvement. Fruit ripening and quality 1 STED.241-280.
• 87- Guillen F, Castillo S, Zapata P.J, Martinez- Romero D, Serrano, M. and Valero D. 2006. Efficacy of 1-MCP Treatment in Tomato Fruit. Journal if Postharvest Biology and Technology. 43(1): 23-27.
• …
• …